Vrouwen & Geld, thema Verantwoordelijkheid

Vrouwen & Geld, thema Verantwoordelijkheid Een onderzoek in opdracht van Delta Lloyd Group naar de wijze waarop vrouwen omgaan met de verantwoordelijkheid voor hun financiële zelfstandigheid Januari 2012 Peter Mulder Annemarie Mets Op t Land 28790

Inhoudsopgave 1 Inleiding 2 Conclusies 3 Resultaten Verantwoordelijkheidsgevoel Rolverdeling tussen partners Zorgen Meningen B Bijlagen Doelgroepkenmerken Onderzoeksverantwoording

GfK Custom Research 1 Delta Lloyd - Vrouwen & Geld, thema Verantwoordelijkheid Inleiding Januari 2012

Vier thema s als onderwerp van onderzoek Eerste onderzoek naar thema verantwoordelijkheid 4 Delta Lloyd is een betrouwbare, toonaangevende organisatie met een duidelijke visie op de toekomst van financiële dienstverlening. Als verzekeraar wil zij kritisch op geld zijn: op geld van haar klanten en aandeelhouders, maar ook op geld van de maatschappij en op haar eigen gelden als bedrijf. Om aan die visie meer handen & voeten te geven, pakt Delta Lloyd Group elk kwartaal inhoudelijk een financieel thema aan waarop zij kritisch ingaat, onder meer in het Delta Lloyd Magazine Q. In opdracht van Delta Lloyd Group, doet Intomart GfK in 2012 voor vier verschillende thema s onderzoek naar de oorzaken en achtergronden van ieder thema. In dit eerste van de vier onderzoeken staat het thema verantwoordelijkheid centraal. Binnen dit thema wordt ingezoomd op vrouwen: hoe gaan zij om met de verantwoordelijkheid voor hun financiële zelfstandigheid? Om dat goed in beeld te brengen, vergelijken we de uitspraken van vrouwen met die van mannen en zoomen we regelmatig in op huishoudens waar mannen en vrouwen de rollen verdelen. Het onderzoek is als volgt opgebouwd: Verantwoordelijkheidsgevoel Rolverdeling tussen partners Zorgen Meningen over financiële onderwerpen

2 Conclusies

Overall conclusies Klassieke rolpatronen tussen mannen en vrouwen waar beide sexen content mee zijn en niet zonder meer zullen veranderen 6 Vrouwen hebben een sterker verantwoordelijkheidsgevoel, dat vooral ook breder is dan dat van mannen dat primair financieel is. Mannen en vrouwen hebben op een aantal punten weliswaar wat verschillende beelden bij de rolverdeling die er in het huishouden bestaat, maar in grote lijnen zijn vrouwen en mannen het eigenlijk wel eens. Rollen voor zowel het kostwinnerschap als zorgtaken, zijn meestal wel verdeeld tussen vrouwen en mannen, maar de balans is nog wel erg klassiek. Mannen voelen een grotere verantwoordelijkheid voor het kostwinnerschap en nemen duidelijk het voortouw in complexe financiële beslissingen; vrouwen trekken heel nadrukkelijk de zorgtaken naar zich toe. Opmerkelijk genoeg lijken vrouwen en mannen ook best content met deze rolverdeling. Dat gehuwde en samenwonende vrouwen financieel zelfstandig moeten zijn, daar is maar een krappe meerderheid van de vrouwen (62%) het mee eens en een minderheid van de mannen (42%). Als we nader op de rolverdelingen inzoomen, zien we bijvoorbeeld dat vrouwen en mannen het er in meerderheid over eens zijn dat vrouwen beter parttime kunnen werken om de zorg voor kinderen goed te kunnen combineren met werk. Mannen onderschrijven dit van harte. Andersom (mannen met jonge kinderen zouden beter parttime kunnen werken) wordt als stelling door een minderheid van de mannen en vrouwen (!) onderschreven. Wie denkt dat dit een tijdelijk fenomeen is dat met jongere generaties vanzelf uitsterft, komt bedrogen uit. Ook jongere vrouwen (t/m 35 jaar) passen keurig in deze patronen en zijn nauwelijks een andere mening toegedaan. Alleen als we heel specifiek inzoomen op de hoger opgeleide vrouwen (HBO/WO opgeleid), zien we een iets kritischer houding ten aanzien van deze klassieke rolpatronen.

3 Resultaten Verantwoordelijkheidsgevoel Rolverdeling tussen partners Zorgen Meningen

Verantwoordelijkheden Mannen voelen nadrukkelijk het (financieel) kostwinnerschap en werk als verantwoordelijkheid, vrouwen vertalen dat breder als zorg voor hun naasten. Mannen Vrouwen 8 Kostwinner zijn, financiële verantwoordelijkheden - Dat administratie en financiën voor mijn gezin geregeld zijn: bankzaken, verzekeringen, inkomen, pensioen, hypotheek etc. - Ik voel mij verantwoordelijk voor het goed op orde hebben van mijn financiële situatie en om er voor te zorgen dat als ik eerder kom te overlijden, het financieel goed voor haar geregeld is. - Zorgen voor voldoende inkomen. Werk - De kwaliteit van mijn werk op kantoor. - Dat de doelstellingen van de afdeling bereikt worden. Gezin - Te zorgen voor vrouw en uitwonende kinderen en kleinkind in meerdere opzichten. - Ik voel me meest verantwoordelijk voor het onderhouden van mijn gezin en opvoeden van de kinderen. Naasten - Dat het de mensen en dieren in mijn gezin en naaste omgeving goed gaat. - Voor mijn partner, kinderen, kleinkinderen en moeder. Werk - Voor de bewoners op mijn werk, met een verstandelijke beperking, ook daar voel ik me zeer verantwoordelijk voor. - Het goed uitvoeren van mijn werk. Financiële verantwoordelijkheden - Dat er geld op bank staat. - Dat ik mijn baan behoud om de rekeningen te kunnen betalen. Huishouden - Voor de boodschappen en het huishouden. Maatschappelijke verantwoordelijkheid - Voor de organisaties waar ik me als vrijwilliger voor inzet. Maatschappelijke verantwoordelijkheid - Mens in deze maatschappij met oog voor milieu. B1a. Kunt u aangeven waarvoor u zich het meest verantwoordelijkheid voelt? B1b. En wat komt er daarna als uw belangrijkste verantwoordelijkheid? B1c. En waarvoor voelt u zich nog meer verantwoordelijk? Kunt u proberen de 3 belangrijkste verantwoordelijkheden te noemen die u hiervoor nog niet heeft genoemd? Basis = allen (n=1002) Mannen (n=523); Vrouwen (n=479)

Opmerkelijk! Bijna 6 van de gemiddelde Nederlanders schat het eigen verantwoordelijkheidsgevoel hoger in dan de gemiddelde Nederlander?! 9 Verantwoordelijkheidsgevoel ten opzichte van gemiddelde Nederlander Praktisch geen verschil tussen mannen en vrouwen op dit punt. 10 8 6 4 2 12% 59% 12% 59% 12% 59% 47% 47% 47% 38% 37% 39% 3% 4% 2% 2% 3% 2% Totaal Mannen Vrouwen Eigen verantwoordelijkheidsgevoel veel sterker ontwikkeld dan gemiddelde Nederlander Eigen verantwoordelijkheidsgevoel iets sterker ontwikkeld dan gemiddelde Nederlander Eigen verantwoordelijkheidsgevoel even sterk ontwikkeld als gemiddelde Nederlander Eigen verantwoordelijkheidsgevoel iets minder sterk ontwikkeld dan gemiddelde Nederlander Eigen verantwoordelijkheidsgevoel veel minder sterk ontwikkeld dan gemiddelde Nederlander Hoger opgeleide vrouwen en vrouwen hebben nog veel nadrukkelijker het idee dat ze een sterker verantwoordelijkheidsgevoel hebben dan minder opgeleiden B2b: Hoe sterk vindt u dat uw eigen verantwoordelijkheidsgevoel is ontwikkeld, vergeleken met dat van de gemiddelde Nederlander? Basis = allen (n=1002) Mannen (n=523); Vrouwen (n=479)

Vrouwen hebben een veel sterker verantwoordelijkheidsgevoel dan mannen. 10 Verantwoordelijkheidsgevoel ten opzichte van partner Hoger opgeleide en jongere vrouwen geven nog vaker aan dat het eigen verantwoordelijkheidsgevoel groter is dan van hun partner (ca. 45%). 10 8 6 4 2 9% 29% 19% 61% 5% 13% 69% 18% 14% 4 26% 53% 9% 1 12% 13% 6% 7% Totaal Mannen Vrouwen Eigen verantwoordelijkheidsgevoel veel sterker ontwikkeld dan partner Eigen verantwoordelijkheidsgevoel iets sterker ontwikkeld dan partner Eigen verantwoordelijkheidsgevoel even sterk ontwikkeld als partner Eigen verantwoordelijkheidsgevoel iets minder sterk ontwikkeld dan partner Eigen verantwoordelijkheidsgevoel veel minder sterk ontwikkeld dan partner Daar waar mannen nog wel eens aangeven dat hun vrouw een sterker verantwoordelijkheidsgevoel heeft, komt dat bij vrouwen hoegenaamd niet voor. B2a: Hoe sterk vindt u dat uw eigen verantwoordelijkheidsgevoel is ontwikkeld, vergeleken met dat van uw partner? Basis = allen (n=1002) Mannen (n=523); Vrouwen (n=479)

Vrouwen voelen zich verantwoordelijk voor de eigen carrière, maar ook voor de zorgtaken in huis. Mannen voelen veel meer verantwoordelijkheid voor het inkomen. 11 mijn carrière mijn eigen inzetbaarheid op arbeidsmarkt de zorg voor het huishouden sparen voor grote uitgaven mijn kinderen leren omgaan met geld bijdragen aan hypotheek/huur totale inkomen van mijn huishouden zorg voor mijn kinderen zorg voor goede oudedagsvoorziening zorg voor oudere familieleden zorg voor kinderen partner kinderopvang kinderen partner leren omgaan met geld carrière van partner 6,9 6,0 5,3 5,2 5,0 4,9 4,9 4,8 4,0 3,4 3,6 3,0 3,4 4,5 3,3 2,9 2,9 4,7 2,4 6,7 Verdeling verantwoordelijkheden 2,2 2,6 4,4 4,4 4,2 4,3 4,5 4,1 0,60,4 1,10,3 0,2 0,1 0,3 0,1 0,3 0,4 0,7 0,1 0,6 0,1 0,5 0,5 2,5 0,2 2,2 1,1 0,9 1,3 2,7 1,2 (Basis: samenwonend) Totaal Mannen Vrouwen 6,9 7,0 2,0 1,9 0,6 0,7 0,4 0,4 6,3 2,1 1,20,4 6,3 2,0 1,3 0,5 4,0 5,6 0,2 0,1 4,2 5,4 0,2 5,4 4,2 0,3 0,1 4,6 5,5 4,5 4,0 0,4 0,5 0,3 0,1 4,7 6,1 6,16,2 4,4 2,8 3,2 2,7 0,9 0,4 0,2 0,5 0,6 0,9 0,1 0,2 4,3 4,6 0,60,5 6,2 3,0 0,6 0,1 4,6 2,7 2,6 0,2 4,4 4,5 0,60,5 3,2 3,2 2,5 1,1 3,6 4,6 4,52,5 1,3 2,60,70,2 2,43,2 3,6 3,0 2,6 2,6 1,41,2 0,6 1,8 3,1 2,5 3,54,6 2,6 0,6 0,6 0,3 2,6 3,6 6,4 4,6 1,61,4 0,60,4 1,1 0,7 3,0 5,1 0,5 1,3 Ikzelf Partner Overheid Iemand anders 2,5 6,4 0,60,4 6,8 5,8 6,7 5,0 5,4 3,6 3,6 5,4 3,5 4,1 3,2 4,1 2,7 2,2 4,1 2,8 4,6 2,1 4,7 7,0 2,3 0,5 0,3 3,1 0,90,2 3,0 0,1 0,2 4,7 0,2 0,1 4,0 0,3 0,4 5,8 0,6 0,1 5,8 0,5 0,1 3,6 0,40,6 2,3 0,1 1,9 1,2 0,4 1,8 2,7 1,0 0,6 2,0 0,5 0,3!!!! Ikzelf Partner Overheid Iemand anders Toelichting: mannen en vrouwen is gevraagd om per verantwoordelijkheidsdomein 10 punten te verdelen over vier partijen (ikzelf, partner, overheid of iemand anders). Hoe hoger het gemiddelde per partij hoe groter de verantwoordelijkheid die aan deze partij wordt toegedicht. B3: De volgende vraag gaat over een aantal specifieke verantwoordelijkheden. Kunt u steeds per onderwerp 10 punten verdelen? Hoe meer verantwoordelijkheid u aan een partij toekent hoe meer punten u die geeft. Basis = samenwonend (n=694) Mannen (n=378); Vrouwen (n=316)

Vrouwen voelen zich verantwoordelijk voor de eigen carrière, maar ook voor de zorgtaken in huis. Mannen voelen veel meer verantwoordelijkheid voor het inkomen. mijn carrière mijn eigen inzetbaarheid op de arbeidsmarkt de zorg voor het huishouden sparen voor grote uitgaven mijn kinderen leren omgaan met geld bijdragen aan de hypotheek/huur totale inkomen van mijn huishouden zorg voor mijn kinderen zorg voor een goede oudedagsvoorziening zorg voor oudere familieleden zorg voor kinderen partner kinderopvang kinderen partner leren omgaan met geld de carrière van mijn partner Verdeling verantwoordelijkheden (Basis: samenwonend) Verschilscoregrafiek o.b.v. zelf verantwoordelijk Totaal Mannen Vrouwen 4,0 3,6 3,4 3,3 2,9 2,4 5,3 5,2 5,0 4,9 4,9 4,8 6,0 6,9 Ikzelf 0 1 2 3 4 5 6 7-1,3-0,8-0,4-0,5-0,4 0,1 0,2 0,2 0,2 0,2 0,2 0,5 1,2 1,2-1,3-1,3-0,6-0,2-0,1-0,2-0,2-0,2-0,2 0,4 0,6 0,4 0,8 1,3 12!!!! Toelichting: mannen en vrouwen is gevraagd om per verantwoordelijkheidsdomein 10 punten te verdelen over vier partijen (ikzelf, partner, overheid of iemand anders). Hoe hoger het gemiddelde per partij hoe groter de verantwoordelijkheid die aan deze partij wordt toegedicht Toelichting verschilscores: de verschilscores geven weer in hoeverre mannen of vrouwen zichzelf meer verantwoordelijkheid toedichten voor een bepaald domein dan het gemiddelde van mannen en vrouwen (=Totaal). B3: De volgende vraag gaat over een aantal specifieke verantwoordelijkheden. Kunt u steeds per onderwerp 10 punten verdelen? Hoe meer verantwoordelijkheid u aan een partij toekent hoe meer punten u die geeft. Basis = samenwonend (n=546) Mannen (n=294; Vrouwen (n=252)

GfK Custom Research Delta Lloyd - Vrouwen & Geld Januari 2012 Verantwoordelijkheidsgevoel 13 Vrouwen hebben een duidelijk sterker verantwoordelijkheidsgevoel dan mannen! Het is duidelijk dat vrouwen een sterker ontwikkeld verantwoordelijkheidsgevoel hebben dan mannen. Vragen we vrouwen die een vaste relatie hebben of hun verantwoordelijkheidsgevoel beter ontwikkeld is dan dat van hun partner, dan antwoordt 4 daarop bevestigend. Bijna de helft van de vrouwen geeft dus aan dat het eigen verantwoordelijkheidsgevoel sterker is dan dat van hun partner. Een minimaal aantal vrouwen (7%) denkt dat het andersom is (dat de man in het huishouden een sterker verantwoordelijkheidsgevoel heeft dan de vrouw). Mannen zijn op dit punt een stuk bescheidener of realistischer?! Een bijna even grote fractie geeft aan dat het eigen verantwoordelijkheidsgevoel beter is dan dat van de vrouw in het huishouden (18%) als minder (13%); zo n 7 houdt het er - bescheidenheidhalve (?!) - op dat beide partners een even sterk ontwikkeld verantwoordelijkheidsgevoel hebben. Opvallend is overigens dat jongere vrouwen (35 jaar of jonger) en hoger opgeleide vrouwen nog nadrukkelijker het gevoel hebben dat hun verantwoordelijkheidsgevoel sterker is dan dat van hun man, dan dat van wat minder hoog opgeleiden en oudere vrouwen. Vrouwen voelen zich heel verantwoordelijk voor hun eigen carrière, maar ook nadrukkelijk voor de zorgtaken in het huishouden Kijkend naar het type verantwoordelijkheden dat vrouwen primair bij zichzelf neerleggen dan wel bij de partner neerleggen (of in een laatste geval, bij een derde partij of de overheid ), zien we dat vrouwen de verantwoordelijkheid voor de eigen carrière en hun inzetbaarheid op de arbeidsmarkt voor het overgrote deel bij zichzelf plaatsen. Dat geldt in praktisch dezelfde mate voor mannen, waarbij overigens wél opvalt dat vrouwen iets meer verantwoordelijkheid voor hun arbeidsmarktinzet bij de mannelijke partner neerleggen dan mannen dat doen, maar dat is fractioneel. Tot zover dus goed nieuws: vrouwen nemen de verantwoordelijkheid voor hun eigen arbeidsperspectieven nadrukkelijk zélf ter hand. Gelijkertijd zien we een groot verschil tussen mannen en vrouwen, waarbij vrouwen veel nadrukkelijker de zorgtaken in het huishouden op hun schouders voelen drukken.

GfK Custom Research Delta Lloyd - Vrouwen & Geld Januari 2012 Verantwoordelijkheidsgevoel (2) 14 Verantwoordelijkheid voor zorgtaken worden veel zwaarder door vrouwen gevoeld De zorg voor het huishouden, de zorg voor de kinderen, kinderen financieel opvoeden, zorg voor oudere familieleden en voor kinderopvang, liggen in het perspectief van vrouwen voor het grootste deel bij hen. Mannen erkennen deze verantwoordelijkheidsverdeling schijnbaar en leggen die verantwoordelijkheid in ongeveer dezelfde mate bij hun vrouwelijke partners neer. Vrouwen gaan er dus vanuit dat ze op twee bordenmoeten schaken: zowel hun eigen arbeidsmarktcarrière moeten managen als de zorgtaken erbij moeten nemen, terwijl mannen zich primair verantwoordelijk voelen voor hun eigen carrière en de zorgtaken veel vaker naar hun vrouwelijke partners schuiven. Mannen meer verantwoordelijk voor grotere financiële bijdragen Mannen voelen, heel klassiek, de belangrijkste verantwoordelijkheid voor grote financiële bijdragen in het huishouden zoals de bijdrage aan hypotheek of huur, de totale inkomsten van het huishouden. Op dat punt zijn mannen en vrouwen het ook keurig eens, vrouwen leggen die verantwoordelijkheid ook primair bij hun mannelijke partner neer. Overheid voor specifieke taken in beeld De meeste verantwoordelijkheden voor dit type domeinen (financiën en zorg) houden mannen en vrouwen nadrukkelijk bij zichzelf. Maar er zijn enkele onderwerpen waar ook de verantwoordelijkheid van de overheid aanzienlijk is, in de ogen van zowel mannen als vrouwen. Dat zijn de kinderopvang, zorg voor oudere familieleden en zorg voor een goede oudedagsvoorziening. De overheid krijgt daar ongeveer 20 tot 25% van de verantwoordelijkheid in de schoenen geschoven.

GfK Custom Research Delta Lloyd - Vrouwen & Geld Januari 2012 3 Resultaten Verantwoordelijkheidsgevoel Rolverdeling tussen partners Zorgen Meningen

Vrouwen laten het regelen van veel financiële zaken over aan hun partner. Waar vrouwen vaak aangeven dat gezamenlijk met de partner te doen, zeggen mannen opvallend dat zélf te doen. werkgeverspensioen voor mij schadeverzekering voor mijn auto aanvullend pensioen voor mij inkomensverzekering voor mij mijn testament sparen voor overige grote uitgaven uitzoeken van (nieuwe) hypotheek schadeverzekering voor auto partner financiering voor grote uitgaven sparen voor studie kinderen aanvullend pensioen voor partner inkomensverzekering voor partner werkgeverspensioen voor partner testament van partner huwelijkse voorwaarden 51% 42% 4 33% 25% 21% 19% 19% 17% 12% 12% 1 28% 28% 19% 31% 23% 5% 25% 5% 62% 49% 4% 11% 46% 69% 46% 2% 8% 26% 6% 4% 26% 28% 22% 31% 4% 29% 25% Rolverdeling voor financiële zaken (Basis: samenwonend) 26% 16% 32% 37% 6% 15% 35% 31% 37% 6 57% 47% 37% 28% 24% 29% 26% 23% 13% 9% 23% 41% 27% 15% 6% 49% 17% 28% 15% 5% 36% 1% 57% 12% 2 4 6 8 10 8% 7% 25% 23% 41% 28% 2 39% 5 17% 2% 21% 27% 21% 2% 24% 2% 4 64% 4 1 59% 4% 21% 16% 32% 1% 5% 11% 41% 25% 32% 28% 21% 2% 23% 3% 8% 4% 28% 18% 8% 15% 29% 36% 41% 3% 15% 41% 39% 42% 35% 52% 27% 11% 11% 11% 9% 6% 6% 4% 4% 34% 32% 28% 26% 53% 21% 35% 26% 26% 53% 64% 57% 48% 32% 1% 74% 8% 7% 34% 37% 34% 5 7% 17% 38% 3% 29% 14% 5% 19% 63% 3 22% 35% 25% 16 5% 4% 21% 1 15% 27% 22% 32% 18% 29% 2 4 6 8 10 2 4 6 8 10 ikzelf mijn partner en ik samen (50/50) mijn partner n.v.t. Totaal Mannen Vrouwen C1: Wie regelt in uw huishouden de volgende zaken? Basis = samenwonend (n=694) Mannen (n=378); Vrouwen (n=316)

Vrouwen laten het regelen van veel financiële zaken over aan hun partner. Waar vrouwen vaak aangeven dat gezamenlijk met de partner te doen, zeggen mannen opvallend dat zélf te doen. werkgeverspensioen voor mij schadeverzekering voor mijn auto aanvullend pensioen voor mij inkomensverzekering voor mij mijn testament uitzoeken van (nieuwe) hypotheek schadeverzekering voor auto partner financiering voor grote uitgaven sparen voor studie kinderen aanvullend pensioen voor partner inkomensverzekering voor partner werkgeverspensioen voor partner testament van partner huwelijkse voorwaarden Rolverdeling voor financiële zaken Verschilscoregrafiek o.b.v. zélf regelen Totaal Mannen Vrouwen 19% 19% 17% 12% 12% 1 9% 6% 5% 25% 33% 42% 4 51% Ikzelf 1 2 3 4 5 C1: Wie regelt in uw huishouden de volgende zaken? Basis = samenwonend (n=694) Mannen (n=378); Vrouwen (n=316) 1% 4% 4% 6% 3% 3% 2% 2% 4% 9% 7% 8% 1 15% -16% -1-1 -8% -8% -5% -4% -6% -1% -3% -5% -3% -2% -2% Toelichting verschilscores: de verschilscores geven weer in hoeverre mannen of vrouwen aangeven bepaalde zaken zélf vaker ter hand te nemen dan het gemiddelde van mannen en vrouwen (=Totaal). 17

Vrouwen en mannen zijn van de belangrijkste financiële zaken ongeveer even goed op de hoogte. Maar mannen wordt (ook door vrouwen..) meer kennis van de complexere financiële producten toegedicht dan vrouwen. de hoogte van mijn netto inkomen de hoogte van onze gezamenlijke spaartegoeden de hoogte maandelijkse hypotheek - of huurbedrag de hoogte van mijn eigen spaartegoeden het bedrag van maandelijks uitgaven vaste lasten de schadeverzekeringen (inboedel, auto, etc.) de hoogte van netto inkomen van mijn partner het maandelijkse bedrag van boodschappen het bedrag uitgaven afgelopen vakantie de hoogte van de spaartegoeden van mijn partner de maandelijkse kosten van mijn auto pensioen voor mezelf overlijdensrisicodekkingen de hypotheekvoorwaarden huidige hypotheek pensioen voor mijn partner de inhoud van mijn testament de inhoud van het testament van mijn partner de voogdij over mijn kinderen in geval overlijden de maandelijkse kosten van auto van mijn partner inkomensverzekeringen de samenstelling van de beleggingsportefeuille wijzigingen in beleggingsportefeuille 76% 65% 69% 71% 55% 52% 58% 48% 51% 53% 45% 4 38% 33% 31% 42% 38% 34% 27% 25% 18% 8% 17% Op de hoogte van financiële zaken 8% 12% 18% 19% 7% 5% 7% 5% 3 29% 21% 32% 27% 19% 23% 26% 24% 27% 22% 11% 5% 13% 6% 2% 4% 6% 11% 13% 12% 21% 6% 8% 13% 22% 17% 15% 8% 4% 7% 5% 5% 6% 6% 4% 9% 12% 2% 14% 3% 1 15% 4% 1 3% 8% 1 3% 16% 13% 3% 17% 17% 6% 1 14% 7% 4% 13% 4 41% 63% 63% 43% 37% 35% 16% 24% 13% 2 4 6 8 10 volledig op de hoogte redelijk goed op de hoogte ik weet het alleen globaal ik weet er nauwelijks tot niets van n.v.t. % volledig/redelijk goed op de hoogte Totaal 89% 86% 86% 86% 85% 81% 8 8 78% 72% 68% 66% 62% 6 53% 53% 5 46% 45% 44% 25% 25% 93% 88% 88% 88% 84% 86% 75% 74% 77% 69% 73% 76% 66% 65% 56% 54% 49% 44% 38% 49% 32% 31%!!!!!!! 85% 84% 85% 85% 87% 76% 85% 86% 79% 74% 62% 56% 58% 55% 5 53% 52% 49% 53% 39% 18% 19% 18 Uitstekend geïnformeerd Redelijk geïnformeerd Matig geïnformeerd Basis = samenwonend (n=694) Mannen (n=378); Vrouwen (n=316) C2: In hoeverre bent u op de hoogte van de details rond de volgende financiële zaken in uw huishouden?

GfK Custom Research Delta Lloyd - Vrouwen & Geld Januari 2012 Rolverdeling tussen partners Vrouwen hebben, sterker dan mannen, het gevoel dat ze financiële beslissingen in het huishouden samen met de partner nemen. Opvallend is dat vrouwen veel nadrukkelijker dan mannen het gevoel hebben dat ze samen beslissingen nemen over financiële zaken terwijl mannen wat sterker de neiging hebben deze rol geheel naar zich toe te trekken. Als het gaat om complexere financiële producten (inkomensverzekeringen, pensioen, hypotheek) dan valt dat echt op. Een behoorlijk aantal vrouwen geeft zelfs zonder meer aan dat deze zaken door de partner worden geregeld. Maar ook voor minder complexe financiële producten geldt dit. Enkele opvallende uitkomsten op dit punt: de schadeverzekeringen van zowel de eigen auto als die van de partner worden in de meerderheid van de gevallen door de man geregeld. 19 Vrouwen en mannen zijn over het algemeen zeggen globaal evengoed op de hoogte te zijn van financiële zaken Om de verantwoordelijkheid over financiële zaken te kunnen nemen, zal men er minimaal een behoorlijke kennis van moeten hebben. Dat is gelukkig het geval bij de belangrijkste financiële transacties in het huishouden, zoals: het netto inkomen, de gezamenlijke spaartegoeden, de hoogte van de huur of hypotheek, maandelijkse uitgaven en de vaste lasten van het huis. Daarover zijn vrouwen en mannen over het algemeen uitstekend geïnformeerd. En op dat punt verschillen mannen en vrouwen ook weinig. Mannen beter geïnformeerd over financiële producten. Vrouwen beter bekend met kosten van huishouden Het wordt iets anders als we kijken naar de kennis over typische financiële producten; daar lopen mannen en vrouwen uit elkaar. Vrouwen zijn beduidend minder goed geïnformeerd over belangrijke financiële zaken als hun eigen pensioeninkomen, overlijdensrisico dekkingen, de hypotheekvoorwaarden etc. Daar hebben mannen, naar eigen zeggen, veel meer kennis over dan vrouwen. Hetzelfde geldt overigens ook voor de schadeverzekeringen in het huis en voor de beleggingsportefeuille, als daar sprake van is. Op dit punt zijn mannen veel beter thuis dan vrouwen. Wie denkt dat dit een typisch fenomeen is van oudere generaties of lager opgeleiden, komt bedrogen uit, in lang niet alle gevallen zijn jongere vrouwen of hoger opgeleide vrouwen hiervan beter op de hoogte. Vrouwen beter op de hoogte van het inkomen van de man dan andersom Interessant genoeg zijn vrouwen over het algemeen net iets beter geïnformeerd over het inkomen van hun partner dan mannen; 85% van de vrouwen is daar tenminste redelijk van op de hoogte, tegen 75% van de mannen.

Vrouwen maken zich meer zorgen over (negatieve) financiële consequenties van gebeurtenissen dan mannen. als huidige economische crisis nog 3 jaar aanhoudt als ik langdurig ziek wordt als mijn partner langdurig ziek wordt als mijn partner overlijdt als mijn kind langdurig ziek wordt als ik arbeidsongeschikt raak als mijn partner arbeidsongeschikt raakt als ik werkloos raak als mijn partner werkloos raakt als mijn partner en ik gaan scheiden/uit elkaar gaan als ik de pensioengerechtigde leeftijd bereik als ik / we een (nieuw) huis gaan kopen als mijn partner pensioengerechtigde leeftijd bereikt als ik / we een kind krijgen 9% 8% 5% 2 28% 27% 21% 19% 28% 23% 19% 18% 4% 12% Zorgen over financiële consequenties 31% 22% 24% 33% 2 28% 37% 37% 33% 33% 21% 52% 42% 4 33% 29% 27% 55% 2 21% 22% 2 23% 43% 64% 23% 22% 25% 34% 49% 21% 21% 22% 25% 25% 27% 16% 16% 2 4 6 8 10 5% 8% 8% 5% % veel/enige zorgen Totaal 72% 7 67% 62% 59% 58% 56% 56% 52% 46% 41% 3 29% 16% 7 7 63% 57% 54% 56% 46% 55% 41% 43% 38% 27% 23% 15% 75% 7 72% 67% 65% 6 67% 57% 64% 5 44% 34% 36% 17% Grote zorgen Enige zorgen Weinig zorgen 21 veel zorgen enige zorgen geen zorgen weet niet/ niet van toepassing D1: In hoeverre maakt u zich zorgen over de financiële consequenties van de volgende zaken? Basis = allen (n=1002) Mannen (n=523); Vrouwen (n=479)

Vrouwen maken zich meer zorgen over (negatieve) financiële consequenties van gebeurtenissen dan mannen. 22 Zorgen over financiële consequenties Totaal % veel/enige zorgen als de huidige economische crisis nog 3 jaar aanhoudt 72% -2% 2% als ik langdurig ziek wordt 7 als mijn partner langdurig ziek wordt 67% -5% 5% als mijn partner overlijdt 62% -5% 5% als mijn kind langdurig ziek wordt 59% -5% 5% als ik arbeidsongeschikt raak 58% -2% 2% als mijn partner arbeidsongeschikt raakt 56% -11% 11% als ik werkloos raak 56% -1% 1% als mijn partner werkloos raakt 52% -11% 12% als mijn partner en ik gaan scheiden/uit elkaar gaan 46% -3% 4% als ik de pensioengerechtigde leeftijd bereik 41% -3% 3% als ik / we een (nieuw) huis gaan kopen 3-4% 4% als mijn partner de pensioengerechtigde leeftijd bereikt als ik / we een kind krijgen 29% 16% % veel/enige zorgen -6% -1% 1% 7% 2 4 6 8 10 Toelichting verschilscores: de verschilscores geven weer in hoeverre mannen of vrouwen meer of minder zorgen hebben over de financiële consequenties van bepaalde gebeurtenissen dan mannen en vrouwen gezamenlijk (=Totaal). D1: In hoeverre maakt u zich zorgen over de financiële consequenties van de volgende zaken? Basis = allen (n=1002) Mannen (n=523); Vrouwen (n=479)

GfK Custom Research Delta Lloyd - Vrouwen & Geld Januari 2012 Zorgen Vrouwen maken zich meer zorgen over mogelijk financiële problemen dan mannen Eerder constateerden we al dat vrouwen een sterker ontwikkeld verantwoordelijkheidsgevoel hebben binnen het huishouden dan mannen. Dat brengt ook meer zorgen met zich mee over nadelige financiële consequenties. Over de hele linie maken vrouwen zich wat meer zorgen over dit soort zaken dan mannen. 23 Vrouwen maken zich meer zorgen over financiële consequenties wanneer de partner iets overkomt Het verschil tussen mannen en vrouwen wordt groter als we kijken naar problemen die gezinsleden zouden kunnen overkomen, zoals de financiële consequenties van ziekte, werkloosheid of overlijden van een partner. Daar maken vrouwen zich aanzienlijk meer zorgen over dan mannen. We zien overigens niet dat jongere vrouwen of hoog opgeleide vrouwen op deze punten onbezorgder door het leven gaan dan oudere of lager opgeleide seksegenoten. De economische crisis baart uiteindelijk de meeste zorg Bovenaan het lijstje met financieel mogelijk financieel ongemak staat de zorg over het aanhouden van de huidige economische crisis. Het baart ruim 7 van de mannen en vrouwen beiden zorg als de huidige crisis aanhoudt. Andere zorgen die hoog op het lijstje zijn de financiële consequenties van langdurige ziekte en overlijden. En op de derde plaats komen zorgen over de gevolgen van arbeidsongeschiktheid en werkloosheid, waar 50 tot 6 van de mannen en vrouwen zich zorgen over maakt en waarbij de zorg van vrouwen duidelijk groter is dan die van mannen. Een mogelijke echtscheiding baart een kleine helft van de getrouwde of samenwonende partner tenminste enige zorgen, waarbij er niet zo heel veel verschil is tussen mannen en vrouwen, 43% respectievelijk 5.

Parttime werkende moeders blijven de norm. Voor parttime werkende vaders gaan de handen nog niet op elkaar. Meningen over financiële onderwerpen Het is goed dat recht op parttime werk in wet is vastgelegd 19% 47% 3% Het is voor kinderen beter als een moeder parttime werkt 18% 37% 1 5% Vrouwen moeten, ook samenwonend/gehuwd, fin. zelfstandig zijn 15% 37% 9% 2% Als ik geldzorgen heb, verberg ik die voor mijn vrienden Ik zou minder willen werken Bij scheiding moet partner zorgen voor behouden zelfde levensstandaard Mannen zijn beter in beoordelen complexe financiele producten Ik wil minder verantwoordelijk zijn voor financiele situatie thuis Ik zou meer uren voor de kinderen willen zorgen In gezinnen met kinderen moeten mannen liefst parttime werken Mannen hebben groter verantw.gevoel fin. huishouden dan vrouwen 5% 6% 3% 3% 3% 4% 3% 4% 24% 19% 17% 16% 16% 13% 13% 12% 28% 28% 22% 32% 32% 2 26% 36% 7% 13% 9% 13% 13% 1 1 15% Ik heb wel eens prijs van nieuwe aankoop lager voorgespiegeld 2% 11% 4 33% Mannen kunnen beter omgaan met geld dan vrouwen 2% 7% 37% 17% Als ik me zorgen maak over geld, praat ik liever niet met partner 2% 7% 47% 26% Ik heb wel eens een nieuwe aankoop verstopt voor partner 2% 6% 4 4 2 4 6 8 10 helemaal mee eens mee eens oneens helemaal oneens 67% 56% 52% 29% 25% 21% 19% 19% 17% 16% 16% 13% 9% 9% 8% 63% 54% 42% 3 29% 21% 25% 15% 18% 14% 24% 1 15% 12% 7% 7 57% 62% 29% 22% 2 14% 23% 16% 18% 8% 16% 4% 6% 9% 25 % (helemaal) mee eens Totaal Basis = allen (n=1002) Mannen (n=523); Vrouwen (n=479) E1: In hoeverre bent u het met de onderstaande stellingen eens?

Parttime werkende moeders blijven de norm. Voor parttime werkende vaders gaan de handen nog niet op elkaar. 26 Meningen over financiële onderwerpen Totaal % (helemaal) mee eens Het is goed dat de overheid recht parttime werk in wet heeft vastgelegd Parttime werk moeder beter voor kinderen (en niet fulltime) 56% 67% -3% -1% 3% 1% Vrouwen moeten ook als ze samenwonend/gehuwd zijn financieel zelfstandig zijn 52% -1 1 Als ik geldzorgen heb, verberg ik die voor mijn vrienden 29% Ik zou minder willen werken 25% 4% -4% Bij scheiding, moeten kinderen en man/vrouw dezelfde levensstijl behouden 21% 1% -1% Mannen zijn beter in beoordelen complexe financiële producten dan vrouwen 19% 6% -5% Zou graag iets minder verantwoordelijk zijn voor financiële situatie v. huishouden 19% -4% 4% Zou meer uren voor de kinderen willen zorgen In gezinnen met kinderen zouden mannen bij voorkeur parttime moeten werken 17% 16% -2% 1% -1% 2% Mannen meer verantwoordelijkheidsgevoel voor financiële huishouden dan vrouwen Prijs nieuwe aankoop lager voorgespiegeld aan partner Mannen kunnen beter omgaan met geld dan vrouwen Praat liever niet over geldzorgen met partner 16% 13% 9% 9% % (helemaal) mee eens -3% 8% 6% 3% -8% -6% -3% 3% 2 4 6 8 10 Toelichting verschilscores: de verschilscores geven weer in hoeverre mannen of vrouwen het meer of minder eens zijn over bepaalde uitspraken dan mannen en vrouwen gezamenlijk (=Totaal). E1: In hoeverre bent u het met de onderstaande stellingen eens? Basis = allen (n=1002) Mannen (n=523); Vrouwen (n=479)

Zaken waar men minder verantwoordelijkheid zouden willen dragen Mannen refereren meer aan financiële en werkgerelateerde onderwerpen, vrouwen relatief vaker aan zorgtaken Mannen Vrouwen 27 Financieel - De hoge kosten elke maand weer. Het drukt zo op je schouders. - Minder verantwoordelijkheid voor inkomen: mijn inkomen is ca. 75% van totale gezinsinkomen. Zou fijn zijn als dat meer richting 60-40 of zelfs 50-50 zou gaan/zijn gegaan. - Zorgverzekering: te complex vergelijking te maken, het verandert ieder jaar. Werk - Voor mijn werk, wat er dagelijks moet gebeuren. Omdat ik er thuis soms ook mee bezig ben. - Voor bepaalde zaken op het werk, of de verantwoording beter waarderen. Maatschappelijke verantwoordelijkheid - De onderkant van de maatschappij. Ik betaal teveel voor mensen die hun handen niet uit de mouwen steken. - Financiële verantwoordelijkheid voor minderheden en armlastigen, daardoor hoge belastingen... meer loon naar werken (klinkt wel asociaal als ik dit lees). Zorg - Zorg voor ouders en gezin met thuiswonende kinderen is zwaar. - De zorg voor mijn gehandicapte zoon valt me soms erg zwaar, ik zou die verantwoordelijkheid wel eens willen kunnen delen. Verantwoordelijkheid delen - Zou fijn zijn met een partner te delen, nu overal helemaal verantwoordelijk voor. Financieel - Financiën, dit valt mij erg zwaar omdat mijn mogelijkheden beperkt zijn. - Mijn verzekeringen en financiële administratie, omdat ik het lastig vind om deze dingen zelf goed te regelen. Huishouden - Het huishoudelijke werk, het is saai en krijgt geen waardering. Basis = allen (n=1002) Mannen (n=523); Vrouwen (n=479) E2: Zijn er dingen in uw dagelijks leven waarvoor u liever geen of minder verantwoordelijkheid zou dragen en zo ja, waarom?

GfK Custom Research Delta Lloyd - Vrouwen & Geld Januari 2012 Meningen 28 Parttime werkende moeder blijft de norm Mannen en vrouwen zijn het er allebei roerend over eens dat het een goede zaak is dat het recht op parttime werken in de wet is vastgelegd. Daar moet ook grif gebruik van gemaakt worden, is de opvatting, want het is voor kinderen beter als een moeder parttime werkt! Dat vinden zowel mannen als vrouwen in praktisch dezelfde mate (circa 55% eens!). Slechts 15% is het met deze stelling oneens, waarbij jongere vrouwen er nauwelijks een andere mening op na houden dan oudere vrouwen. Hoog opgeleide vrouwen staan hier een tikkeltje kritischer tegenover (25% oneens). Gelijkertijd zijn we het niet eens met de stelling dat het goed zou zijn dat mannen het liefst parttime zouden moeten werken in gezinnen met kinderen. Slechts 16% onderschrijft die stelling, vrouwen net ietsje meer als mannen 18% versus 14%, maar eigenlijk zijn we het hier dus sterk mee oneens. De klassieke rolpatronen zitten er dus goed in en daar lijkt weinig verandering in te komen omdat jonge generatie vrouwen globaal dezelfde mening is toegedaan als oudere vrouwen. Vrouwen moeten financieel zelfstandig zijn Het is goed te lezen dat mannen en vrouwen het er over het algemeen over eens zijn dat vrouwen financieel zelfstandig moeten zijn. Maar het misschien teleurstellend dat mannen deze stelling duidelijk minder onderschrijven dan vrouwen, 42% versus 62% eens met de stelling. Ook valt op (of tegen?) dat jongere vrouwen (tot en met 35 jaar) deze stelling niet duidelijker onderschrijven dan hun oudere seksegenoten (6 van de jongere vrouwen is het met deze stelling eens tegen 63%) van de oudere vrouwen). Vrouwen en mannen lijken best tevreden met de huidige status quo van werken en zorgen Een minderheid van de mannen en vrouwen zou zaken echt anders willen regelen met werk en zorg. Bijvoorbeeld: meer uren besteden aan het zorgen voor de kinderen, minder verantwoordelijk zijn voor de financiële situatie of minder willen werken. Het laatste komt nog het meest voor, maar dan meer bij mannen dan bij vrouwen, 29% versus 22%. Het lijkt er dus op dat vrouwen en mannen best gelukkig zijn met de huidige status quo.

GfK Custom Research Delta Lloyd - Vrouwen & Geld Januari 2012 Meningen (2) 29 Financieel verstoppertje spelen voor de partner komt voor Er is soms sprake van enige schaamte over geldzorgen. Zo n 3 van de mannen en de vrouwen zou geldzorgen verbergen voor vrienden en kennissen. Maar dat is dus schaamte naar buiten (buiten het eigen financiële huishouden). Financiële schaamte of bedrog (binnen het financiële huishouden) komt gelukkig niet vaak voor, maar het gebeurt wél. 12% van de mannen en 6% van de vrouwen zou liever niet over geldzorgen praten met de partner, het overgrote deel is het gelukkig volstrekt oneens met deze stelling (73%). 9% Van de vrouwen en 7% van de mannen heeft wel eens een nieuwe aankoop verstopt voor de partner en 16% van de vrouwen en 1 van de mannen heeft de prijs van een nieuwe aankoop wel eens lager voorgespiegeld dan werkelijk het geval was. Het komt dus voor, maar gelukkig geeft het overgrote deel van de mannen en vrouwen aan dat deze situatie bij hen niet voorkomt. Vrouwen dichten mannen niet meer expertise toe in het omgaan met geld en financiële producten dan vrouwen, maar zijn daarin allerminst unaniem In het onderzoek hebben we enkele prikkelende stellingen voorgelegd dat mannen beter zijn in het beoordelen van (complexere) financiële producten en een groter verantwoordelijkheidsgevoel hebben voor het financiële huishouden en in het algemeen beter met geld kunnen omgaan dan vrouwen. Een meerderheid van de vrouwen verwijst dat soort stellingen naar de prullenbak (ca. 5 tot 65%). Maar toch onderschrijft nog 14% van de vrouwen de stelling dat mannen beter zijn in het beoordelen van complexe financiële producten en is 35% van de vrouwen daarover neutraal Mannen onderschrijven deze stellingen over hun betere financiële expertise en verantwoordelijkheidsgevoel meestal niet, maar een minderheid (ca. 4) is het met deze stellingen echt oneens. Zo n 25% van de mannen heeft toch nog het idee dat ze zelf beter in staat zijn complexe financiële producten beter te beoordelen dan hun vrouw en hebben ook het gevoel dat ze een groot financieel verantwoordelijkheidsgevoel hebben.

GfK Custom Research Delta Lloyd - Vrouwen & Geld Januari 2012 B Bijlagen - Doelgroepkenmerken - Onderzoeksverantwoording

Aantal uren betaald werk 31 Betaald werk Gemiddeld aantal uren: 32 37 26 10 meer dan 32 uur 21% 24 t/m 32 uur 8 6 38% 11% 56% 17% 15% 17 t/m 24 uur t/m 16 uur geen betaald werk 4 9% 11% 5% 4% 6% 17% 2 3 29% 3 Totaal Man Vrouw Basis = allen (n=1002) Mannen (n=523); Vrouwen (n=479) A1: Kunt u aangeven voor hoeveel uur per week u betaald werk doet?

Status huishouden, samenwonen, gehuwd of alleen 32 Partner 10 ja ik heb een partner waarmee ik een 8 huishouden deel 6 4 69% 72% 66% nee, ik heb wel een partner maar wij delen geen huishouden 2 6% 6% 24% 21% 7% 27% nee, ik heb geen partner Totaal Man Vrouw Basis = allen (n=1002) Mannen (n=523); Vrouwen (n=479) A2a: Heeft u op dit moment een partner waarmee u een huishouden deelt?

Aantal uren betaald werk partner 33 Betaald werk partner Gemiddeld aantal uren: 33 26 39 10 8 4 13% 15% meer dan 32 uur 24 t/m 32 uur 17 t/m 24 uur 6 4 2 2 68% 12% 12% 11% 7% 8% 39% 3% 2% 29% 17% 1% 1% 2% Totaal Man Vrouw t/m 16 uur geen betaald werk weet echt niet A3: Kunt u aangeven voor hoeveel uur per week uw partner betaald werk doet? Basis = heeft partner (n=759) Mannen (n=411); Vrouwen (n=348)

Gescheiden 34 Gescheiden 10 8 6 4 14% 14% 14% 9% 7% 11% 77% 78% 75% ja, ik ben getrouwd geweest en gescheiden ja, ik heb samengewoond en wij zijn uit elkaar gegaan nee 2 Totaal Man Vrouw A4: Heeft u in het verleden een huishouden gedeeld met een partner en bent u daarna uit elkaar gegaan? Basis = allen (n=1002) Mannen (n=523); Vrouwen (n=479)

Kinderen uit huidige relatie of vorige relatie 35 Kinderen Totaal 65% 11% Man 66% 11% Vrouw 65% 11% 2 4 6 8 10 Heeft kinderen Partner heeft kinderen uit eerdere relatie A5a: Heeft u kinderen? A5b: Heeft uw partner kinderen uit een eerdere relatie? Basis = allen (n=1002) Mannen (n=523); Vrouwen (n=479)

Onderzoeksverantwoording

Onderzoeksverantwoording 37 Veldwerk: Online (CAWI) op deelnemers van het Intomart GfK Online panel dat bestaat uit ca. 127.000 personen Veldwerkperiode: 23 december 2011 t/m 1 januari 2012 Doelgroep: Nederlandse mannen en vrouwen van 18 jaar en ouder Steekproef: N=1002, een respons van 53% onder een bruto steekproef van n=1900 panelleden. De netto steekproef (n=1002) is gewogen naar de volgende kenmerken uit de Gouden Standaard: geslacht, leeftijd, opleiding. Daarmee kan deze steekproef als representatief worden beschouwd voor Nederlanders van 18 jaar en ouder. Vragenlijst: De vragenlijst is ca. 12 minuten lang en bestaat uit de volgende vragen: 1. Verantwoordelijkheidsgevoel 2. Rolverdeling tussen partners 3. Zorgen 4. Meningen Rapportage: PowerPoint rapportage van de belangrijkste uitkomsten van het onderzoek. Naast deze PowerPoint rapportage is er een uitgebreid tabellenboek en een SPSS bestand beschikbaar.