Hoe zal het de boomers vergaan? Ivan Van de Cloot Economic Research ING Belgium
Overview Boomers Conflicterende bevindingen Problematiek pensioenen Intergenerationele onevenwichten Vastgoed als pensioenbuffer? Page 1
1. Boomers Cohorte geboren tussen 1946-1966 Aantal: 40 miljoen in EU15 Gemiddelde vermogen? Verdeling vermogen? Erfenissen en giften maken bevolking nog ongelijker Page 2
De rijping van de baby boomers in Europa (in miljoen) Page 3
Belang van het pensioen voor de bestaanszekerheid Door het pensioen wordt meer dan 70 % van de gepensioneerde huishoudens, boven de armoedegrens opgetild. met uitsluitend pensioenuitkering met ook andere inkomens 1985 1997 1985 1997 bestaansonzeker voor pensioen 100 100 51,1 53,7 bestaansonzeker ondanks pensioen 10,9 13,3 4,0 5,2 belang (% totaal) 63,7 60 26,3 40 Bron: Cantillon e.a. (1999), Sociale indicatoren 1976-1997 gebaseerd op CSB enquêtes Page 4
Woningbezit kan gepensioneerden boven armoedegrens tillen Armoedegraad (<60% mediaan inkomen) Totaal Huurder 29 Eigenaar 12 65+ 26 18 75+ 24 21 Bron: European Commission, ECHP-UDB, Eurostat, versie december 2001 Page 5
Aandeel woning in totaal vermogen (%) Bron: Share, European Commission, ING Page 6
Verdeling inkomen versus vermogen Page 7
Vermogensverdeling in internationaal perspectief Page 8
Erfenissen en giften maken bevolking nog ongelijker Page 9
2. Conflicterende bevindingen Vooruitzichten voor inkomen na actieve periode erg onzeker Gevolgen prijsstijging woningen? Belang inkomen versus vermogen? Noodzaak om langer te werken? Wat met arbeidsongeschikten? Wel consensus over ongelijke verdeling Armoede? -vooral afhankelijk van overheidsinitiatieven: wettelijk pensioen, gezondheidszorg, rusthuis Page 10
2. Conflicterende bevindingen Mijn opinie: gemiddelde boomer zal in betere financiële en fysieke gezondheid zijn dan vorige generaties van gepensioneerden - = in absolute termen - sommigen vinden dit echter blijkbaar irrelevant - Armoede als relatief fenomeen? cf. 60% mediaan inkomen Uitkeringen zijn koopkrachtvast Focus meer en meer op benefit ratio = gemiddelde uitkering tov gemiddelde loon Eigen verantwoordelijkheid: tweede pijlerconcept staat onder druk Page 11
3. Problematiek pensioenen Wettelijke pensioenen = repartitie: huidige pensioenen betaald door de bijdragen van de huidige actieve generaties. Gevolg: de eerste generatie na de oprichting van een repartitiestelsel is het best af: ze ontvangt een pensioen en heeft nooit voor een voorgaande generatie moeten betalen Of: het interne rendement van een repartitiestelsel moet afnemen na de eerste generaties van gepensioneerden - Aaron-regel: dw + dl <> r - rendement van het repartitiestelsel tot midden jaren 70 >rendement van kapitalisatiestelsels door de sterke ontwikkeling van de loonsom (sterke loonstijgingen en hoge bevolkingsaangroei) - Nu echter: de tragere bevolkingsgroei en het perspectief van een inkrimpende beroepsbevolking Page 12
Gemiddeld pensioen tegenover gemiddeld inkomen in België Page 13
Bevolking met inkomen < 60% van mediaan Page 14
Gezondheidskosten sterk leeftijdsafhankelijk Tussen 0 et 60 jaar = 735 euro per jaar Tussen 80 et 90 jaar = 5800 euro per jaar Leeftijd Page 15
Babyboomers moeten in sommige landen heel wat meer zelf ophoesten aan gezondheidskosten dan in andere Page 16
4. Intergenerationele onevenwichten Intergenerationeel onevenwichten? National Bureau of Economic Research - De nettobijdrage van een Belgische nieuwgeborene in 1995 bedroeg 93.500 dollar, terwijl dit voor toekomstige generaties 147.800 dollar of 54.200 dollar meer (plus 58%) bedraagt = toekomstige generaties in het referentiejaar met 58% hogere nettobijdragen zullen geconfronteerd worden dan de nieuwgeborenen. Politieke draagvlak / electoraal gewicht boomers Belastingsdruk per werkende? Page 17
5. Beleggen in vastgoed als pensioenbuffer? De meeste landen hebben ruimschoot onvoldoende pensioenreserves Kan pensioenreserve niet in vastgoed worden opgebouwd? - Ja: elke vorm van activum kan voldoen + voordeel= gelijker verdeeld onder bevolking - Velen beschouwen vandaag reeds hun huis als garantie voor hun oude dag. - Dus: huizenbezit kan theoretisch perfect als een vorm van kapitalisatie beschouwd worden - Tijdens de actieve loopbaan bouwt men dus geleidelijk zijn onroerend - vermogen op en na zijn pensioen verkoopt men beetje bij beetje zijn huis (reverse mortgages, lijfrente ) Page 18
Armoede onder ouderen voor en na omgekeerde hypotheeklening Page 19
5. Beleggen in vastgoed als pensioenbuffer? Dit is niet hoe het in continentaal Europa nu werkt: - pensioenactiva = zelfliquiderend over de levenscyclus maar woningen worden niet opgesoupeerd maar typisch overgelaten aan de volgende generatie - Aaron-regel: voordelig tegenover het repartitiestelsel indien de totale opbrengst op het bezit van een woning (meerwaarde en het impliciete rentevoordeel onder de vorm van een dak boven het hoofd) de toename van de loonsom overtreft Dit vraagt echter evengoed nog inspanningen / geen free lunch - Pensioenen = claim van niet-actieven op geproduceerde goederen & diensten - Elk pensioenstelsel heeft kost= uitgaven die gepensioneerden doen voor goederen en diensten die de op dat moment actieven moeten voortbrengen - Louter opconsumeren van vermogen opgebouwd in het verleden = collectieve verarming. Page 20
5. Beleggen in vastgoed als pensioenbuffer? Sparen onder de vorm van het huisbezit beantwoordt aan demografische uitdaging als: - op aggregatief niveau een toename komen in de nationale besparingen - Praktisch= nieuwe woningbouw en (meer en meer) in renovatie = investeringen in woningen die waarde creëren die door de volgende generatie geapprecieerd kan worden. Opgepast: risico op asset price meltdown - waarderingen van activa crashen omdat de ontsparende generatie haar activa massaal verkoopt om in haar levensonderhoud te voorzien - = onwaarschijnlijk voor financiële activa owv internationale diversificatie - = groter risico op vastgoedmarkt: letterlijke home bias + inelastisch aanbod - Vastgoedmarkt nu nog correct gewaardeerd? (Ierland, Spanje,?) Page 21
Overwaardering the Economist: OCDE Australie >30% Australie, R-U >40% R-U >30% Irelande, Canada >15% Irelande >40% Norvège, P-B >20% P-B >40% Espagne, France >10% Espagne >50% Etats-Unis >15% Page 22
Fundamentele waarde 250000 240204 234303 224000 220000 200000 192016 175000 150000 157161 137550 135000 100000 203213 157451 178304 190520 174159 161000 157161 159008 169830 50000 0 Ireland Great Britain Netherlands Spain France Sweden Belgium Finland Germany -50000 Fondamentale prime de la bulle Prix 2005 Page 23