Vernieuwingen in de eerstelijnszorg voor ouderen Henriëtte van der Horst Hoofd afdeling huisartsgeneeskunde & ouderengeneeskunde VUmc
Thema s NPO: netwerken, eerstelijns transitie-experimenten Opbrengsten & tegenvallers Ander focus Hoe verder? 2
Het Nationaal Programma Ouderenzorg Opdracht van het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS): NPO start 2008 Doel NPO: verbeteren van zorg voor ouderen met complexe hulpvragen: vroegtijdige identificatie, proactieve zorg, samenhangend zorgaanbod Gewenste uitkomsten van meer samenhangend zorgaanbod: meer zelfredzaamheid, meer functiebehoud, minder terug hoeven vallen op de zorg en minder kans op zorg en behandelingen die onnodig belastend zijn. 3
Het Nationaal Programma Ouderenzorg NPO fase 1 (2008-2013, 80 mio) - Oprichting 8 regionale netwerken (UMCs, zorg- en welzijnsorganisaties, ouderen); - Ruim 75 projecten gehonoreerd - Landelijke database met minimale dataset van 40.000 ouderen en mantelzorgers. 4
Kop van een inhoudspagina 5
Het Nationaal programma ouderenzorg NPO fase 1 (2008-2013) opbrengsten - Nieuwe kennis (screening, proactieve zorg, herstelzorg, etc); - Nieuwe ervaringen (verbinden zorg en welzijn, ouderenparticipatie op diverse niveaus); - Nieuwe samenwerkingsverbanden. 6
Het Nationaal programma ouderenzorg NPO fase 2 (2014-2016, 9 mio) - Resultaten uit fase 1 verder verspreiden en borgen; - Praktische invulling in en door het veld ; - Acht regionale netwerken samen met CBO, Movisie en Vilans. 7
Het Nationaal programma ouderenzorg NPO fase 2 : Borging NPO werkwijze: - Behoeften van ouderen centraal; - Participatie van ouderen op alle niveaus; - Regionale samenwerking over domeinen en disciplines heen; - Systematische evaluatie en implementatie van vernieuwingen. 8
Opbrengsten Acht projecten in de eerste lijn: evaluatie van vroegtijdige identificatie en zorgplannen Maastricht: (G)OUD en Zorg uit voorzorg Leiden: I-Scope Utrecht: Om U AMC: FIT VUmc: ACT Groningen: Samen oud Nijmegen: Zorg en welzijn Portaal (ZWIP) 9
NPO in de eerste lijn Maastricht: [G] oud project: Gezond Oud in Limburg Preventieve huisbezoeken, geriatrisch assessment, zorgplan opstellen, MDO, coördineren en monitoren ( + 1500 ouderen > 75, kwetsbaar); Huisartsen en POH-ers tevreden: oudere populatie in beeld, meer aandacht voor ouderen, betere samenwerking POH/huisarts; Patiënten tevreden: meer aandacht & ruimte om zorgen te delen (huisbezoeken); Geen effect op kwaliteit van leven, ervaren gezondheid, moeheid en disability klein effect op rolbeperkingen door lichamelijke problemen (18 maanden FU) Referentie: Stijnen MMN, proefschrift 10
NPO in de eerste lijn Maastricht: Zorg uit voorzorg Geriatrisch assessment, MDO, actieplan opstellen samen met oudere en monitoren ( + 350 ouderen > 70, kwetsbaar); Huisartsen en POH-ers tevreden: structuur voor invulling geriatrische zorg in de eerste lijn; Patiënten tevreden: voelen zich begrepen & ervaren steun bij problemen; Geen effecten op ervaren beperkingen, kwaliteit van leven, sociale steun, sociale participatie, depressieve symptomen (24 maanden FU). Referentie: Metzelthin SF et al, BMJ 2013 11
NPO in de eerste lijn Utrecht: Om U project Identificatie (U-PRIM), geriatrische assessment, verpleegkundig multi-component zorgprogramma (( + 3000 ouderen > 60, kwetsbaar); Huisartsen en POH/praktijkverpleegkundige: betere coördinatie, meer gestructureerde zorg, bruikbare interventie Ouderen: proactieve zorg plezierig als die goed afgestemd is op individuele behoeften Klein effect op fysiek functioneren (meer behoud van functioneren, m.n. bij hoger opgeleiden (Katz-15: 1.87 vs 2.03); Geen effect op kwaliteit van leven, fysieke, mentale gezondheid (FU 12 maanden) Referentie: Bleijenberg N et al, proefschrift 12
NPO in de eerste lijn AMC: FIT Identificatie: verhoogd risico op functieverlies (ISAR PC), geriatrisch assessment prioritering problemen, zorgplan, monitoring (+ 1300 ouderen > 70); Procesanalyse: slechts 50% zorgplannen, vaak wilden ouderen niets met een geïdentificeerd probleem Primaire uitkomstmaat KATZ-15: geen verschil, evenmin op andere maten: kwaliteit van leven, sociaal en psychologisch functioneren, aantal vallen, sterfte (mondelinge mededeling; FU 12 maanden). Referentie: Suijker JJ et al BMC health services research 2012 13
NPO in de eerste lijn VUmc: ACT Screening kwetsbaarheid (prisma 7), assessment m.b.v. RAI prioritering problemen, zorgplan, monitoring (+ 1200 ouderen > 65, kwetsbaar); Procesanalyse: interventie i.h.a. goed uitgevoerd, huisartsen en POH-ers tevreden Primaire uitkomstmaat kwaliteit van leven: geen verschil. Ook niet op ervaren gezondheid, sociaal/psychisch functioneren, ziekenhuisopnames. Klein verschil op I-ADL bij 18 maanden (FU 24 maanden). Referentie: Muntinga ME et al BMC geriatrics 2012 (design) 14
NPO in de eerste lijn Leiden: Iscope Screening kwetsbaarheid (Iscope), assessment, zorgplan, monitoring (+ 600 ouderen > 75, complexe problematiek); Procesanalyse: zorgplan gemaakt in 78% van de gevallen, slechts 9% problemen in termen van ziekte (diagnoses) Mondelinge mededeling: geen verschillen tussen controle en interventiegroep Gussekloo et al 15
NPO in de eerste lijn Nijmegen: ZWIP Screening kwetsbaarheid (EASYcare-TOS), ZWIP (+ 700 ouderen, kwetsbaar); Procesanalyse: slechts 25% ouderen maakte 1 keer per maand gebruik van ZWIP Geen effect op ADL; iadl; psychisch welbevinden (FU 12 maanden) Referentie: Makay P et al, J Medical Internet research 2014 16
NPO in de eerste lijn Groningen: Samen Oud (carewell) Screening, proactief zorg plan, MDO, monitoring, casemanagement (+ 600 ouderen> 70, kwetsbaar) Resultaten nog niet bekend Referentie: Ruikes FGH et al, BMC Fam Pract (design) 17
NPO in de eerste lijn Gemeenschappelijke elementen (chronic care model) - Identificatie ouderen die kwetsbaar zijn - Brede probleeminventarisatie (ook welzijn) - Prioriteren, zorgplan opstellen samen met ouderen - Indien nodig MDO - Monitoren/bijstellen 18
NPO in de eerste lijn Verschillen - Wijze van screening (ISAR-PC, Prisma, EASYcare TOS etc) - Leeftijdsgroep waarin op kwetsbaarheid wordt gescreend: (60, 65, 70, 75 en ouder) Primaire uitkomstmaten (kwaliteit van leven, (i)adl), meetinstrumenten Follow-up duur: 12, 18, 24 maanden 19
NPO in de eerste lijn Overzichten van screeningsinstrumenten en zorgplannen (inclus. mogelijkheden en beperkingen) beschikbaar op website NFU Maar Synthese moet nog plaatsvinden! Procesanalyses nog niet afgerond Individuele data-analyse: resultaten over anderhalf jaar bekend. 20
Voorlopige samenvatting opbrengsten Geen effecten op een- tot tweejaars termijn op - Kwaliteit van leven - Psychisch welbevinden - Sociaal welbevinden, participatie - Ervaren gezondheid - Aantal opnames Mogelijk gering positief effect op (i)adl Ouderen en zorgverleners wel tevreden 21
Mogelijke verklaringen - Chronic care model contrasteert niet met wat we doen? - Interventies niet goed uitgevoerd? - Niet de juiste interventies? - Te korte termijn? - Niet de juiste doelgroep (te gezond)? - Niet de juiste uitkomstmaten? 22
Mogelijke verklaringen Zijn we teveel uitgegaan van het medisch model en van een verouderde definitie van gezondheid? 23
Ander focus: visie op gezondheid WHO definitie gezondheid (1948) Een toestand van volkomen lichamelijk, geestelijk en maatschappelijk welbevinden en niet slechts de afwezigheid van ziekte of handicap
Ander focus: visie op gezondheid BMJ artikel 2011, Huber et al: How should we define health? Pleidooi voor een nieuw concept Health is the ability to adapt and to self manage
Ander focus: visie op gezondheid Succesvolle adaptatie aan een chronische ziekte, een lichamelijke of mentale beperking: Participeren in (sociale) activiteiten, je ondanks (toenemende) beperkingen gezond voelen
Ander focus: visie op gezondheid Succesvolle adaptatie aan een chronische ziekte: Kwaliteit van leven en regie ervaren ondanks beperkingen (disability paradox)
Ander focus: visie op gezondheid Succesvolle adaptatie aan een chronische ziekte: Voorwaarde: natuurlijke veerkracht (resilience) bevorderen (i.p.v. aantasten)
Ander focus: visie op gezondheid Consequenties van deze visie voor de zorg (en NPO!) Minder nadruk op pure gezondheidswinst Meer nadruk op bevorderen/koesteren adaptief vermogen en op zelfmanagement Meer aandacht voor koesteren van de eigen veerkracht en eigen regie Meer aandacht voor gewenste functioneren
Hoe verder? Hoe resilience te bevorderen? Bonanno: Onderzoek tot nu toe: weinig effectieve interventies, vaak gefocust op voorkomen negatieve uitkomsten
Hoe verder? Hoe resilience te bevorderen? Bij resilience spelen - Persoonlijkheid - Sociale en economische bronnen - Aard/ernst van trauma aandoening - Overtuigingen. levensopvattingen - Vermogen om positieve emoties te ervaren een (beperkte, variabele) rol (George Bonanno)
Hoe verder? Missie Amsterdam Center on Aging (ACA) De veerkracht van mensen te behouden en te verbeteren zodat zij op oudere leeftijd minder beperkingen hebben, optimaal kunnen omgaan met mogelijke beperkingen en aan het maatschappelijke leven kunnen (blijven) deelnemen. 32
Onderzoek doen naar factoren, hun onderlinge relaties en daarop gebaseerde interventies die de veerkracht van mensen behouden en verhogen 33