DPO Hornbach Geleen Effecten van de uitbreiding van Hornbach Geleen DPO Gemeente Sittard-Geleen november 2012 Definitief
DPO Hornbach Geleen Effecten van de uitbreiding van Hornbach Geleen DPO dossier : BB4386-100-100 versie : 2.2 Gemeente Sittard-Geleen november 2012 Definitief DHV B.V. Niets uit dit bestek/drukwerk mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt d.m.v. drukwerk, fotokopie, microfilm of op welke andere wijze ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van DHV B.V., noch mag het zonder een dergelijke toestemming worden gebruikt voor enig ander werk dan waarvoor het is vervaardigd. Het kwaliteitssysteem van DHV B.V. is gecertificeerd volgens ISO 9001.
INHOUD BLAD 1 SAMENGEVAT 2 2 UITBREIDINGSPLANNEN HORNBACH VRAGEN OM DPO 4 2.1 Herontwikkeling Hornbach Geleen vraagt om actueel dpo 4 2.2 Werkwijze DPO 4 3 HORNBACH ONTWIKKELT EEN BOUWMARKT EN EEN TUINCENTRUM 6 3.1 Omvang van de Hornbach Geleen 6 3.2 Samenstelling van het assortiment 7 3.3 Onderscheid op basis van omvang 8 4 DRAAGVLAK NEEMT AF 9 4.1 Dalend inwonertal 9 4.2 Besteedbaar inkomen iets lager dan landelijk 10 5 DOE-HET-ZELF AANBOD GELIJKMATIG GESPREID OVER DE REGIO 11 6 TRENDS EN ONTWIKKELINGEN 12 6.1 Schaalvergroting dominante ontwikkeling 12 6.2 Groei grootschalige concentratie locaties 12 6.3 Omzet ontwikkeling blijft achter 13 6.4 Aankopen via internet nemen toe 13 6.5 Geen uitbreiding van het aanbod in de regio 14 7 REALISATIE HORNBACH ZORGT VOOR FORSE OMZETDALING BIJ BESTAANDE WINKELS 14 7.1 Aanbod is plaats overschrijdend 14 7.2 Minder aanbod in regio Sittard-Geleen dan landelijke gemiddelde 15 7.3 De hoofdbranche Doe-Het-Zelf in de regio sittard-geleen realiseert een omzet per m² die lager is dan het landelijke gemiddelde 16 7.4 Uitbreiding Hornbach zorgt voor een sterke afname van de omzet per m² bij de bestaande winkels in de hoofdbranche Doe-Het-Zelf 18 7.5 Totale leegstand neemt nauwelijks toe 18 7.6 Er blijven mogelijkheden voor een bouwmarkt in Sittard-Noord 21 7.7 Attractiviteit van het aanbod neemt toe 23 COLOFON 25-1 -
1 SAMENGEVAT Een bouwmarkt van 9.663 m 2 een tuincentrum van 4.600 m 2 en een drive-in zonder winkelfunctie Hornbach wil op Gardenz haar tuincentrum uitbreiden tot een vestiging volgens de Hornbach formule. De vestiging bestaat uit een hoofdgebouw van 12.400 m 2 bvo, een drive-in van 1.900 m 2 bvo en een buitenverkoopterrein van 2.800 m 2 bvo. De drive-in is in de ogen van Royal HaskoningDHV niet gericht op verkoop aan consumenten en wordt niet meegenomen in de marktruimte berekening. Opgedeeld naar productgroepen biedt de Hornbach Geleen 4.600 m 2 wvo aan tuinartikelen, 5.000 m 2 aan Doe-Het-Zelf, 2.000 m 2 aan Sanitair en 2.000 m 2 aan Woninginrichting. De assortimentssamenstelling van de Hornbach Geleen wijkt iets af van de gemiddelde Nederlandse bouwmarkt. In de gemiddelde bouwmarkt beslaan tuinartikelen ongeveer een vijfde van het assortiment bij de Hornbach Geleen is dit een derde. Om deze reden is besloten om de meters die de Hornbach reserveert voor tuinartikelen niet mee te nemen in de marktruimte berekening voor Doe-Het-Zelf, maar als een aparte categorie te beschouwen. Voor Sanitair en Woninginrichting is het aandeel van het totale aanbod nauwelijks afwijkend ten opzichte van de gemiddelde bouwmarkt. De meters voor deze productgroepen maken wel onderdeel uit van de marktruimte berekening voor Doe-Het-Zelf. In totaal gaan wij uit van een Bouwmarkt met een winkelvloeroppervlakte van 9.663 m 2. Afnemend draagvlak door demografische krimp Het draagvlak in de regio Sittard-Geleen neemt de komende jaren af als gevolg van dalende bevolkingsomvang. In 2015 is als gevolg van de bevolkingsdaling het bestedingspotentieel met 1% afgenomen ten opzichte van september 2012. Minder bestedingen door lager besteedbaar inkomen Het gemiddelde besteedbare inkomen in de regio Sittard-Geleen ligt 1% lager dan het landelijke gemiddelde. Dit betekent dat de bestedingen in de Doe-Het-Zelf branche 0,5% lager liggen dan landelijk. Aanbod is gelijkmatig verspreid over de regio Het aanbod in de hoofdbranche Doe-Het-Zelf in de regio Sittard-Geleen is redelijk gelijkmatig verdeeld over de verschillende gemeenten. Alleen in de gemeente Schinnen is zeer weinig aanbod. Schaalvergroting dominante ontwikkeling De Doe-Het-Zelf markt wordt gekenmerkt door schaalvergroting. Tussen 2004 en 2012 is de gemiddelde vestiging in de Doe-Het-Zelf branche 40% groter geworden. Aanbod in Doe-Het-Zelf markt is kern overschrijdend Tussen plaatsen van vergelijkbare omvang zitten enorme verschillen in het winkelaanbod in de Doe-Het- Zelf branche. Dit is een teken dat het aanbod in deze branche een regionale trekkracht heeft. In de regio Sittard-Geleen (Sittard-Geleen, Beek, Echt-Susteren, Stein en Schinnen) is per hoofd van de bevolking ongeveer 10% minder aanbod in de Doe-Het-Zelf branche dan landelijk. De hoofdbranche Doe-Het-Zelf functioneert momenteel onder het landelijke gemiddelde De winkels in de hoofdbranche Doe-Het-Zelf in de regio Sittard-Geleen functioneren anno 2012 op een niveau dat ongeveer 5% onder het landelijke gemiddelde ligt. Indien het aanbod en de bestedingspatronen tot 2015 ongewijzigd blijven, zal als gevolg van de demografische krimp de vloerproductiviteit met 1% teruglopen. - 2 -
Uitbreiding van het aanbod zorgt voor dalende vloerproductiviteit De realisatie van een Hornbach vestiging met een bouwmarkt deel van 9.663 m 2 wvo leidt tot een uitbreiding van het winkelvloeroppervlakte in de hoofdbranche Doe-Het-Zelf met ongeveer 35%. Doordat de Hornbach consumenten aan zich weet te binden die nu nog niet in de regio winkelen, is de afname van de gemiddelde vloerproductiviteit minder extreem dan de toename van het winkelaanbod. De uitbreiding van de Hornbach leidt ten opzichte van de autonome ontwikkeling tot een afname van de gemiddelde vloerproductiviteit van 14%. De dalende vloerproductiviteit zal voor een aantal vestigingen in de hoofdbranche Doe-Het-Zelf in de regio Sittard-Geleen betekenen dat het vanuit bedrijfseconomische motieven niet langer rendabel is om de vestiging open te houden. Er van uitgaande dat de Hornbach een omzet per m² realiseert die gelijk is aan het landelijke gemiddelde en alle andere winkels in de hoofdbranche Doe-Het-Zelf voor een rendabele bedrijfsvoering een omzet moeten realiseren die gelijk is aan de huidige omzet per m², is er na realisatie van de Hornbach in de hoofdbranche Doe-Het-Zelf een overaanbod van ongeveer 6.000 m 2 wvo. Beperkte toename van de leegstand maar geen duurzame ontwrichting. Op dit moment staat 18% van de winkelruimte in de regio Sittard-Geleen leeg. De leegstand concentreert zich in de centrumgebieden van Geleen, Sittard, Echt en Beek. In deze winkelgebieden is nauwelijks aanbod in de hoofdbranche Doe-Het-Zelf. De uitbreiding van de Hornbach zal nauwelijks effect hebben op de leegstand in deze gebieden. Naast de vier genoemde centrumgebieden is er ook veel leegstand in het winkelgebied Dr. Nolenslaan/Sittard Noord. In dit winkelgebied is wel redelijk veel Doe-Het-Zelf aanbod aanwezig en is er mogelijk een toename van de leegstand te verwachten. Desondanks blijft er in Sittard- Noord marktruimte voor een kleine bouwmarkt. Sittard-Noord is voor ongeveer 22.500 mensen duidelijk beter te bereiken dan Gardenz. Hiermee is er voldoende draagvlak voor de exploitatie van een kleine bouwmarkt. De in de retailstructuurvisie beschreven structuur met aanbod op Gardenz en in Sittard Noord zal vermoedelijk behouden blijven De vestiging van de Hornbach Geleen leidt niet tot duurzame ontwrichting van de Doe-Het-Zelf branche in de regio Sittard-Geleen. Er blijft voor de consument ook na vestiging van de Hornbach aanbod aanwezig van verschillende formules op verschillende locaties. Attractiever aanbod Vanuit de consument bezien is de komst van de Hornbach Geleen een versterking van het aanbod. De Hornbach introduceert een bouwmarkt van een omvang die momenteel in de regio nog niet te vinden is. Hiermee wordt het aanbod in de regio completer en wordt de aantrekkingskracht van de regio groter. - 3 -
2 UITBREIDINGSPLANNEN HORNBACH VRAGEN OM DPO 2.1 Herontwikkeling Hornbach Geleen vraagt om actueel dpo Hornbach heeft in Geleen aan de Einighauserweg een vestiging van circa 10.000 m 2 bvo. De Hornbach Geleen verkoopt voornamelijk tuinartikelen, maar heeft daarnaast een beperkt assortiment aan Doe-Het- Zelf en bouwmaterialen. Hornbach wil haar vestiging herontwikkelen tot een filiaal volgens de Hornbachformule. Dit betekent dat er naast een afdeling met Tuinartikelen ook een Bouwmarkt en een Drive-In gerealiseerd worden. Volgens het bestemmingsplan is vestiging van een bouwmarkt niet toegestaan. Om de uitbouw van het tuincentrum tot een bouwmarkt mogelijk te maken moet Hornbach vrijstelling aanvragen. In het DPO zullen de volgende vragen beantwoord worden: 1. Hoeveel uitbreidingsruimte is er voor bouwmarkten in de regio Sittard-Geleen? 2. Wat zijn de effecten van de herontwikkeling van de Hornbach op de Doe-Het-Zelf branche in de regio Sittard-Geleen? Zowel uit het perspectief van duurzame ontwrichting als vanuit het perspectief van de gewenste variëteit in de aanbodstructuur. 3. Wat zijn de effecten van de herontwikkeling van de Hornbach op de kwaliteit en aantrekkelijkheid van het detailhandelsaanbod in de regio Sittard-Geleen? 2.2 Werkwijze DPO Het DPO becijfert in dit onderzoek de theoretisch haalbare omvang van de Bouwmarkt branche in Sittard- Geleen en omgeving op basis van de volgende input: 1. Locatieanalyse: de locatie is van grote invloed is op het verzorgingsbereik van de winkel. 2. Vraaganalyse: er wordt vastgesteld hoe groot de bevolkingsomvang is en daarmee het aantal potentiële consumenten. Door het aantal inwoners te vermenigvuldigen met de normatieve omzet per inwoner, wordt het bestedingspotentieel binnen het verzorgingsgebied berekend. Dit is nog niet het omzetvolume, omdat niet iedere inwoner in het verzorgingsgebied de inkopen bij winkels in het eigen verzorgingsgebied zal doen. Een deel van de bestedingen vloeit af naar winkels buiten het verzorgingsgebied. De koopkrachtbinding geeft hierbij aan welk deel van de bestedingen van de inwoners in het verzorgingsgebied terecht komt bij de winkels in het verzorgingsgebied. Daarnaast vindt er toevloeiing plaats, namelijk dat deel van de bestedingen dat wordt gedaan door consumenten van buiten het verzorgingsgebied. Door deze percentages te verrekenen met het bestedingspotentieel, kan het omzetpotentieel worden berekend. Voor het bepalen van de koopkrachtbinding en de toevloeiing is een concurrentieanalyse noodzakelijk. Uit de concurrentieanalyse blijkt met welke andere centra rekening moet worden gehouden. 3. Aanbodanalyse: Door het totale omzetpotentieel te delen door de normatieve vloerproductiviteit, kan de theoretische omvang van het winkelaanbod worden geschat. Hierbij wordt uitgegaan van een zogenaamde normatieve vloerproductiviteit. Dit is de omzet per m² verkoopvloeroppervlak die op basis van landelijke cijfers wordt samengesteld en die als vergelijkingsbasis wordt gehanteerd in de analyse. De berekende theoretische omvang van het winkelaanbod, vermindert met het huidige aanbod, geeft de theoretische marktruimte aan. Een DPO berekent aan de hand van kengetallen de theoretische marktruimte. Hierbij is het belangrijk om te beseffen dat een DPO slechts een indicatie geeft van de marktruimte en vooral als dusdanig gezien moet worden. Een DPO wordt opgebouwd aan de hand van landelijke kengetallen en aannames over de - 4 -
lokale situatie. Kleine veranderingen in de input kunnen voor grote verschillen in de uitkomsten zorgen. Het is een middel om een indicatie te krijgen van de mogelijkheden en de effecten en dient niet als exact handhavingskader. Figuur 1: Schematische weergave van de DPO methodiek Distributieve marktruimte berekening Aantal consumenten x Gemiddelde omzet per consument x % van omzet uit de eigen regio + % van omzet niet uit de eigen regio = Omzet in de regio Omzet in de regio / Normatieve omzet = Normatieve aanbod Legenda Landelijke kengetallen Koopstromenonderzoek Normatieve aanbod - Werkelijke aanbod = Theoretische Marktruimte De opzet van het rapport is als volgt: Beknopte locatieanalyse (ligging en bereikbaarheid) van Hornbach Geleen (hoofdstuk 2); Beschrijving van het draagvlak voor de voorzieningen (bevolkingsontwikkeling en bestedingen) in de regio Sittard-Geleen (hoofdstuk 3); Beschrijving huidig aanbod aan in de hoofdbranche Doe-Het-Zelf in de regio Sittard-Geleen (hoofdstuk 4); Beschrijving van de trends en ontwikkelingen (hoofdstuk 5); Op basis van een draagvlakmeting en een benchmark, geven we een inschatting van de marktruimte in de hoofdbranche Doe-Het-Zelf (hoofdstuk 6); - 5 -
3 HORNBACH ONTWIKKELT EEN BOUWMARKT EN EEN TUINCENTRUM 3.1 Omvang van de Hornbach Geleen Hornbach heeft in Geleen een vestiging die primair gericht is op tuinartikelen. De vestiging heeft een winkelvloeroppervlakte van 6.100 m 2 wvo. In een brief aan de raad van de Gemeente Sittard-Geleen gedateerd op 10 december 2009 dient Hornbach een verzoek in tot het nemen van een projectbesluit om realisatie van een bouwplan mogelijk te maken. Het bouwplan van Hornbach beschrijft de realisatie van een winkel die functioneel is ingedeeld in een hoofdgebouw (12.402 m 2 bvo), een Drive-in (1.916 m 2 bvo) en een buitenverkoopterrein (2.836 m 2 bvo) voor tuinassortiment. De Drive-in is een afhaalcentrum voor grove tuin- en bouwmaterialen. De goederen worden in de winkel gekocht en afgerekend, en kunnen vervolgens met de auto in de Drive-in worden afgehaald. De Drive-in heeft volgens Hornbach geen directe winkelfunctie. Royal HaskoningDHV deelt deze conclusie en rekent de Drive-in niet mee bij de berekening van het winkelvloeroppervlakte. Voor het bepalen van het winkelvloeroppervlakte maken wij onderscheid naar winkelmeters ten behoeve van het tuincentrum en winkelmeters ten behoeve van de bouwmarkt. In de notitie van BRO van 10 juli 2009 is aangegeven dat Hornbach een tuincentrum wil realiseren van in totaal 4.600 m 2 wvo en een kluswarenhuis van 9.000 m 2 wvo. Aannemend dat het buitenverkoopterrein (2.836 m 2 bvo) voor 100% een winkelfunctie heeft, dient (om aan de 13.600 m² wvo te komen die in de notitie van BRO is genoemd) in het hoofdgebouw ruimte te zijn voor 10.764 m 2 wvo. De opgave van Hornbach van 10 december 2009 beschrijft een winkel met een winkelvloeroppervlakte van 11.427 m 2. Wij gaan er vanuit dat Hornbach een tuincentrum realiseert van 4.600 m², de resterende 9.663 m² wvo rekenen wij volledig toe aan het Kluswarenhuis. Figuur 2: Samenstelling hoofdgebouw Hornbach Geleen Oppervlakte Totaal (bvo) 12.402 Sociale ruimte 480 Zagerij 135 Expeditie 360 Winkelvloeroppervlakte 11.427 Kassazone 300 Winkelruimte 11.127 Bron: Heutink advocaten, 10 december 2009, bewerking Royal HaskoningDHV - 6 -
3.2 Samenstelling van het assortiment In de brief aan de Raad van de Gemeente Sittard-Geleen gedateerd op 10 december 2009 geeft Hornbach aan een vaste samenstelling van het assortiment te zullen voeren, onderverdeeld in 4 categorieën: o Doe-Het-Zelf breed o Tuin o Sanitair c.a. o Woninginrichting In de notitie van BRO van 10 juli 2009 is de volgende onderverdeling in winkelmeters aangegeven o Doe-Het-Zelf (5.000 m 2 wvo) o Tuin (4.600 m 2 wvo) o Sanitair c.a. (2.000 m 2 wvo) o Woninginrichting (2.000 m 2 wvo) BRO concludeert dat Hornbach in feite veel meer is dan een bouwmarkt. De onderdelen keukens/badkamer/sanitair, wonen en tuin vallen niet onder de definities van de Doe-Het-Zelf branche. Daarnaast zijn deze onderdelen door hun omvang niet te scharen onder het nevenassortiment van een bouwmarkt. Ze zijn immers groter dan menig zelfstandig winkel. Royal HaskoningDHV ondersteunt deze conclusie ten delen. Wij zijn van menig dat de omvang en het aandeel van tuinartikelen ver boven de gangbare hoeveelheid voor bouwmarkten uitgaat en feitelijk als een separate winkel gezien moet worden. Voor sanitair c.a en woninginrichting zijn wij hiervan niet overtuigd. Op basis van omzetaandelen in de bouwmarktbranche in 2005 verzameld door Gfk en gepubliceerd door het HBD kan geconcludeerd worden dat in de gemiddelde bouwmarkt 28% van de omzet afkomstig is van de productgroep Sanitair c.a en Woninginrichting. Om een vergelijking te kunnen maken met het aanbod in de Hornbach Geleen zal de omzet vertaald moeten worden naar winkelvloeroppervlakte. Omdat er geen kengetallen beschikbaar zijn per productgroep maken we gebruik van de kengetallen per hoofdbranche zoals gepubliceerd door het HBD. Hierbij wordt de overige omzet buiten beschouwing gelaten. Wat deze exercitie laat zien is dat met uitzondering van de productgroep Tuin het aandeel van de verschillende productgroepen binnen het assortiment van de Hornbach nauwelijks afwijkt van het gemiddelde van een bouwmarkt. Dit is voor Royal HaskoningDHV aanleiding om alleen het tuinassortiment buiten beschouwing te laten bij de distributieve marktruimte berekening. - 7 -
Figuur 3: Assortimentsamenstelling Hornbach i.v.t het gemiddelde voor een Bouwmarkt Vloerproductiviteit Bestedingen WVO Bouwmarkten 2005 Hornbach WVO Sanitair c.a. Woninginrichting Tuin DHZ groot- en klein- sanitair 13% Keukens 2% subtotaal 1.220 15% 18% 15% behang, raambekleding, parket en tapijt 5% elektrisch installatiemateriaal 4% kleinmeubelen 4% subtotaal 1.220 13% 16% 15% tuinartikelen 10% subtotaal 640 10% 23% 34% hout- en houtwaren 13% verf, verfbenodigdheden, lijmen/kitten 12% ijzerwaren 6% bouwmaterialen 5% elektrisch gereedschap/machines 4% handgereedschap 3% subtotaal 1.540 43% 42% 37% Overig overige omzet Nvt 21% Nvt Nvt Bron: HBD, bewerking Royal HaskoningDHV 3.3 Onderscheid op basis van omvang Waar de Hornbach Geleen zich onderscheid ten opzichte van regulier bouwmarkten is in de winkelomvang. De Hornbach Geleen meet inclusief het tuincentrum ruim 14.000 m 2 wvo. Hiermee behoort de winkel tot de 13 grootste vestigingen van Nederland. De andere bouwmarkten met een winkelvloeroppervlakte van meer dan 10.000 m 2 zijn andere Hornbach vestigingen en Mega Praxis vestigingen. Beide concepten beschikken over een groot tuindeel en zijn dus zeer vergelijkbaar met de Hornbach Geleen. De beoogde toekomstige vestiging in Geleen is binnen de Hornbach formule niet bijzonder qua omvang. Alle Hornbach bouwmarkten in Nederland zijn zeer groot (9.000 tot 17.500 m² wvo). Figuur 4: Bouwmarkten in Nederland naar grootteklasse 2011 Abs. Rel. 10.000 m² of meer 12 2% 5.000 tot 10.000 m² 44 6% 4.000 tot 5.000 m² 43 6% 3.000 tot 4.000 m² 144 20% 2.000 tot 3.000 m² 231 32% tot 2.000 m² 246 34% Totaal 720 100% Bron: HBD, bewerking Royal HaskoningDHV - 8 -
4 DRAAGVLAK NEEMT AF 4.1 Dalend inwonertal Het draagvlak voor voorzieningen wordt in belangrijke mate bepaald door de omvang van de bevolking en het besteedbare inkomen. Zoals uit hoofdstuk 7 zal blijken functioneert de Doe-Het-Zelf branche op een kern overschrijdend schaalniveau. Het draagvlak voor de Doe-Het-Zelf branche is regionaal van aard. Tot de regio Sittard- Geleen rekenen we de gemeenten Sittard-Geleen, Beek, Echt-Susteren, Schinnen en Stein. Sittard-Geleen telde op 1 september 2012 ruim 94.000 inwoners, de gehele regio Sittard-Geleen telde er ruim 181.000. Figuur 5: Bevolkingsomvang in de Regio Sittard-Geleen op 1 september 2012 Gemeente Inwoners Sittard-Geleen 94.207 Beek 16.370 Echt-Susteren 32.174 Schinnen 12.974 Stein 25.499 Subtotaal 87.017 Totaal 181.224 Bron: CBS, Statline, bewerking Royal HaskoningDHV De komende jaren neemt het aantal inwoners in de regio Sittard-Geleen geleidelijk af. Voor 2015 voorspelt Etil dat er in de regio Sittard-Geleen 1.600 inwoners minder zullen zijn dan in september 2012. Dit betekent dat in minder dan 2,5 jaar tijd het bestedingspotentieel met 1% afneemt. Ook voor de periode tussen 2015 en 2025 wordt een afname van de bevolking geprognosticeerd. In 2025 wonen er in de regio Sittard-Geleen ten opzichte van september 2012 5% minder mensen. Een afname van de bevolking betekent doorgaans dat ook het draagvlak voor voorzieningen af zal nemen. - 9 -
Figuur 6: Bevolkingsprognose Regio Sittard-Geleen 2013-2025 182.000 180.000 178.000 176.000 174.000 172.000 170.000 168.000 166.000 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023 2024 2025 Bron: Etil, 2012, bewerking Royal HaskoningDHV Figuur 7: Bevolkingsprognose Regio Sittard-Geleen september 2012-januari 2025 per gemeente Inwoners sep-12 2015 2020 2025 Sittard-Geleen 94.207 93.450 91.580 89.440 100% 99% 97% 95% Beek 16.370 16.160 15.710 15.220 Echt-Susteren 32.174 31.930 31.560 31.010 Schinnen 12.974 12.870 12.590 12.300 Stein 25.499 25.240 24.520 23.730 Subtotaal 87.017 86.200 84.380 82.260 100% 99% 97% 95% Totaal 181.224 179.650 175.960 171.700 100% 99% 97% 95% Bron: CBS, statline, 2012; Etil 2012, bewerking Royal HaskoningDHV 4.2 Besteedbaar inkomen iets lager dan landelijk Het gemiddeld besteedbare inkomen per persoon is in de regio Sittard-Geleen iets lager dan het landelijke gemiddelde. Gemiddeld hadden inwoners in de regio Sittard-Geleen in 2009 14.600,- te besteden, 1% minder dan gemiddeld in Nederland. Over het algemeen wordt ervan uitgegaan dat bij lagere inkomens, ook minder besteed wordt in de detailhandel. Voor de niet dagelijkse detailhandel wordt uitgegaan van een inkomenselasticiteit van 0,5. Dit betekent dat voor iedere procent minder inkomen de uitgaven in de niet dagelijkse detailhandel een 0,5% lager zijn. Voor de regio Sittard-Geleen betekent dit dat er op basis van het gemiddelde besteedbare inkomen, 0,5% minder bestedingen in de Doe-Het-Zelf branche te verwachten zijn. - 10 -
Figuur 8: Gemiddeld besteedbaar inkomen per persoon 2009 Gemiddeld besteedbaar inkomen per persoon absoluut relatief Sittard-Geleen 14.500 98% Beek 15.200 103% Echt-Susteren 14.500 98% Schinnen 15.100 102% Stein 14.600 99% Subtotaal 14.800 100% Totaal 14.600 99% Nederland 14.800 100% Bron: CBS, Statline, bewerking Royal HaskoningDHV 5 DOE-HET-ZELF AANBOD GELIJKMATIG GESPREID OVER DE REGIO De regio Sittard-Geleen heeft een redelijk gelijkmatig gespreid aanbod in de hoofdbranche Doe-Het-Zelf. Het Doe-Het-Zelf aanbod in de regio concentreert zich in absolute zin in Sittard-Geleen. Ook in Beek, Echt-Susteren en Stein is er per hoofd van de bevolking redelijk veel aanbod. In Schinnen is nagenoeg geen aanbod. Figuur 9: Aanbod in de hoofdbranche Doe-Het-Zelf per gemeente 1 Gemeente VKP WVO WVO per 1.000 inwoners WVO per VKP Sittard-Geleen 30 15.098 160 500 Beek 2 2.401 147 1.200 Echt-Susteren 8 4.285 133 540 Schinnen 4 326 25 80 Stein 6 3.762 148 630 Subtotaal 20 10.774 124 540 Totaal 51 25.872 143 510 Bron: Locatus retail verkenner, november 2012, bewerking Royal HaskoningDHV In de gemeenten die grenzen aan de regio Sittard-Geleen zijn er meerdere grote bouwmarkten. De meeste hiervan zijn qua omvang niet onderscheidend van het aanbod binnen de regio Sittard-Geleen. Uitzondering hierop vormt de Hornbach in Kerkrade, die met bijna 12.000 m² veel groter is dan de bouwmarkten in de regio Sittard-Geleen. 1 Bij het bepalen van het aanbod in de hoofdbranche Doe-Het-Zelf heeft DHV een correctie doorgevoerd op de cijfers van Locatus. Het aanbod bij Hornbach is niet meegerekend aangezien de vestiging in Geleen een tuincentrum is en geen bouwmarkt. - 11 -
6 TRENDS EN ONTWIKKELINGEN 6.1 Schaalvergroting dominante ontwikkeling De meest in het oogspringende ontwikkeling in de detailhandel is al jaren de voortschrijdende schaalvergroting. Ook in de Doe-Het-Zelf branche is deze ontwikkeling sterk aanwezig. De gemiddelde winkel in de Doe-Het-Zelf branche is tussen 2004 en 2012, ruim 40% groter geworden. Figuur 10: Schaalvergroting in de Doe-Het-Zelf branche tussen 2004 en 2012. VKP WVO WVO per VKP Doe-Het-Zelf -26% 4% 41% Bron: Locatus, april 2004 en mei 2012 Onderliggende factoren voor deze schaalvergroting zijn: o Professionalisering en rationalisering van de bedrijfsvoering (schaalvoordelen t.a.v. inkopen, het bedienen van een groter verzorgingsgebied en dergelijke); o Een deel van het assortiment heeft een volumineus karakter; o Retailers spelen in op veranderingen in consumentengedrag als one stop shopping, de behoefte aan meer gemak (alles onder één dak voor de bulkaankopen) en verbreden hun assortiment. Ondanks of wellicht zelfs dankzij de voortschrijdende schaalvergroting doet zich gelijktijdig een trend voor naar schaalverkleining. Het trendrapport 2009 van het HBD was dan ook getiteld: Kleine vernieuwende winkels maken het verschil. Het HBD signaleert dat parallel aan de schaalvergroting nieuwe kleine winkels opkomen die inspelen op niche markten. Onderliggende factoren voor de schaalverkleining zijn: o Een groeiende groep consumenten die een unieke aankoop(beleving) zoekt. o De mogelijkheden van nieuwe technologie (internet) om inkoop en afzet anders (goedkoper) in te richten. De hoofdrol in de detailhandel is voorlopig echter nog weggelegd voor de grootschalige winkels. Het algemene beeld is dat de branches met een uitgebreid en breed aanbod (tuincentra, bouwmarkten, woonwarenhuizen) hun marktaandeel weten te vergroten, terwijl andere branches steeds minder winkels tellen. 6.2 Groei grootschalige concentratie locaties De grote en steeds groter wordende winkels in de hoofdbranches Doe-Het-Zelf zorgen ervoor dat een relatief groot deel van de winkels in deze hoofdbranche solitair gevestigd is. Dit kan doordat de winkels zelf een volledig aanbod hebben en niet afhankelijk zijn van andere winkels om voldoende consumenten te trekken. Figuur 11: Aandeel WVO in de Doe-Het-Zelf branche per winkelgebiedtype in 2004 en 2012 2004 2012 Centraal 10% 6% Ondersteunend 5% 4% Overig 16% 28% Verspreide bewinkeling 69% 62% Bron: Locatus, april 2004 en mei 2012-12 -
Het aandeel van het aanbod op grootschalige concentratie locaties (overig in figuur 11) groeit. Ondanks de autonome trekkracht van de Doe-Het-Zelf branche heeft vestiging bij andere grootschalige winkels een meerwaarde. 6.3 Omzet ontwikkeling blijft achter De Doe-Het-Zelf markt heeft het al een aantal jaren moeilijk. De omzet heeft zich tussen 2003 en 2008 minder positief ontwikkelt dan het gemiddelde van de detailhandel. Tussen 2008 en 2012 nam de omzet sterk af. De omzet in 2011 ligt bijna 15% lager dan in 2007. Binnen de Doe-Het-Zelf zaken hebben de bouwmarkten een steeds groter marktaandeel. Gevolg hiervan is dat de verf- en behangspeciaalzaken en de ijzerwarenzaken hun pijlen meer richten op voor hen 'vreemde' productgroepen. In de categorie overig boeken zij een grote toename van hun marktaandeel. Daarentegen verloren ze terrein in hun specialisme. 6.4 Aankopen via internet nemen toe De fysieke detailhandel verliest steeds meer omzet aan verkoop via internet. In 2011 werd 9% van de bestedingen in de non-food sector 2 gedaan via internet. In 2000 was dit nog een 0,5%. Figuur 12: Ontwikkeling van de bestedingen op internet als onderdeel van de totale detailhandelsbestedingen 10% 9% 8% 7% 6% 5% 4% 3% 2% 1% 0% 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 Bron: Thuiswinkel.org, 2012, bewerking Royal HaskoningDHV Internet wordt in de huis- en tuinartikelen branche in verhouding tot het aantal aankopen relatief veel gebruikt als oriëntatiekanaal. De helft van de kopers van interieur artikelen en een derde van de kopers van tuinartikelen en doe-het-zelf/decoratie/hobby gebruikte internet als één van de bronnen om zich te oriënteren. Respectievelijk 16%, 11% en 12% koopt de artikelen vervolgens ook via internet. Voor Bloemen en planten (5%) en Dierenartikelen (8%) is het aandeel van internet als aankoopkanaal iets kleiner. 2 Onder de internet bestedingen rekent thuiswinkel.org ook productgroepen als reizen en telefoonabonnementen. Deze productgroepen worden doorgaans niet meegerekend in de reguliere detailhandel. Hierdoor zijn de weergeven cijfers iets hoger dan het werkelijke marktaandeel van internet binnen de non-food sector. - 13 -
Figuur 13: Internet als aankoop en oriëntatiekanaal per productgroep Aankoop Orientatië via internet Tuinartikelen 33% 11% Bloemen en Planten 16% 5% Dierenartikelen 20% 8% Interieur 49% 16% Doe-Het-Zelf/Decoratie/Hobby 32% 12% Bron: thuiswinkel.org; Multichannel monitor 2011 6.5 Geen uitbreiding van het aanbod in de regio Bij de gemeente Sittard-Geleen zijn geen initiatieven bekend voor nieuw vestiging of uitbreiding van het Doe-Het-Zelf aanbod. Op Gardenz zijn mogelijkheden voor uitbreiding van het Doe-Het-Zelf aanbod. Er zijn een aantal nog niet ontwikkelde kavels waar in de toekomst detailhandel zich kan vestigen. Het huidige bestemmingsplan voor Gardenz staat vestiging toe voor winkels in de hoofdbranches Plant & Dier, Doe-Het-Zelf en Wonen. Op dit moment is niet te bepalen of winkels uit de Doe-Het-Zelf branche zich in de toekomst zullen vestigen op Gardenz. Voor de bepaling van de toekomstige marktruimte is daarom geen rekening gehouden met de mogelijke uitbreiding van het Doe-Het-Zelf aanbod op Gardenz. 7 REALISATIE HORNBACH ZORGT VOOR FORSE OMZETDALING BIJ BESTAANDE WINKELS 7.1 Aanbod is plaats overschrijdend Hoe ver mensen bereid zijn te reizen voor aankopen verschilt van product tot product. Voor een dagje shoppen in Amsterdam, Den Bosch of Maastricht zijn veel mensen bereid meer dan een uur te reizen. Voor dagelijkse aankopen wordt meestal gekozen voor een locatie dicht bij huis. Aankopen in de Doe-Het- Zelf branche zijn vaak doelgericht van karakter. Waarbij een afweging wordt gemaakt tussen bereikbaarheid en het aanwezige aanbod. Sittard en Geleen hebben per hoofd van de bevolking niet bijzonder veel of weinig aanbod. In vergelijking tot plaatsen met ongeveer evenveel inwoners is het aanbod gemiddeld. Het winkelaanbod in de Doe-Het- Zelf branche varieert sterk van plaats tot plaats. Tussen de plaats met het meeste aanbod en de plaats met het minste aanbod zit een aanzienlijk verschil. Op basis van een benchmark op plaatsniveau zijn dan ook nauwelijks uitspraken te doen over de marktruimte in deze hoofdbranche. - 14 -
Figuur 14: Benchmark winkelaanbod (wvo) Doe-Het-Zelf 3 30.000 25.000 20.000 15.000 10.000 5.000 0 30.000 35.000 40.000 45.000 50.000 Bron: Locatus, Retail Verkenner, november 2012, bewerking Royal HaskoningDHV 7.2 Minder aanbod in regio Sittard-Geleen dan landelijke gemiddelde Het aanbod in de hoofdbranche Doe-Het-Zelf is plaats overschrijdend. Om te bezien of er sprake is van over of onderaanbod moet op een regionaal niveau gekeken worden. Onderstaand is een vergelijking gemaakt tussen het nationale gemiddelde, het aanbod in de provincie Limburg en het aanbod in de regio s Sittard-Geleen, Heerlen, Maastricht en Weert/Roermond (zie bijlage 1). De regio Sittard-Geleen heeft ten opzichte van het provinciale gemiddelde een beperkt aanbod in de hoofdbranche Doe-Het-Zelf. Het aanbod per hoofd van de bevolking is ruim 10% lager dan het provinciale gemiddelde. Het aanbod blijft niet alleen in de regio Sittard-Geleen achter bij het provinciale gemiddelde. Ook in de regio Roermond/Weert en in de regio Maastricht is het aanbod relatief beperkt. In de regio Heerlen is per hoofd van de bevolking juist fors meer aanbod dan in alle omliggende regio s. De vergelijking met het gemiddelde aanbod in Nederland en het aanbod in de omliggende regio s, doet vermoeden dat er in de hoofdbranches Doe-Het-Zelf in de regio Sittard-Geleen sprake is van enige marktruimte, mits het aanbod aantrekkelijk genoeg is om de concurrentie aan te gaan met het aanbod in de regio Heerlen. 3 De kleine vierkanten geven de positie van plaatsen met tussen de 30.000 en de 50.000 inwoners aan. De rode ruit verwijst naar de positie van de Geleen, de gele ruit naar de positie van Sittard. - 15 -
Figuur 15: Regionale benchmark winkelaanbod (wvo) Doe-Het-Zelf 140% 120% 100% 100% 100% 89% 120% 92% 80% 60% 63% 40% 20% 0% Nederland Limburg Sittard-Geleen Heerlen Maastricht Roermond/Weert Bron: Locatus, Retail Verkenner, november 2012, bewerking Royal HaskoningDHV 7.3 De hoofdbranche Doe-Het-Zelf in de regio sittard-geleen realiseert een omzet per m² die lager is dan het landelijke gemiddelde Op basis van de onderstaand benoemde uitgangspunten en aannamen komen wij tot de conclusie dat de hoofdbranche Doe-Het-Zelf in de regio Sittard-Geleen in de huidige situatie beneden gemiddeld functioneert. De gemiddelde vloerproductiviteit is 5% lager dan landelijk. Het matige functioneren van de bouwmarkten in de huidige situatie is vooral te weten aan de relatief lage binding. De omvang van het aanbod is zoals we in de vorige paragraaf hebben gezien namelijk relatief beperkt en dus niet de oorzaak van de relatief lage omzet per m² winkelaanbod. Wanneer er tot 2015 geen nieuw aanbod wordt toegevoegd zal de omzet per m² vermoedelijk iets afnemen. Dit wordt veroorzaakt door de afname van de bevolking. In het autonome scenario komt de omzet per m² hiermee 6% onder het nationale gemiddelde te liggen. Uitgaande van de realisatie van de Hornbach neemt het Doe-Het-Zelf aanbod in de regio Sittard-Geleen aanzienlijk toe. Het aanbod neemt met de komst van de Hornbach met ruim 35% toe. De komst van de Hornbach zal leiden tot een verhoogde attractiewaarde van het Doe-Het-Zelf aanbod in de regio Sittard- Geleen. Op basis hiervan kan een hogere koopkrachtbinding en toevloeiing verwacht worden. De toename van de regionale omzet is echter kleiner dan de toename van het regionale aanbod. Dit betekent dat de omzet per vierkante meter terugloopt. Ten opzichte van het autonome scenario verslechtert de omzet per m 2 na vestiging van de Hornbach met 14%. Figuur 16: Draagvlakmeting per scenario Sep- 2012 2015 autonoom 2015 Hornbach Vloerproductiviteit 1.315 1.300 1.120 Afwijking t.o.v. normatieve omzet -5% -6% -19% Afwijking t.o.v. september 2012 nvt -1% -15% Afwijking t.o.v. autonome scenario nvt nvt -14% - 16 -
Uitgangspunten draagvlakmeting Een draagvlakmeting is een modelmatige benadering van de werkelijkheid. Hierbij wordt gebruik gemaakt van landelijke kengetallen aangevuld met aannamen over de lokale situatie. Voor de draagvlakmeting hanteren wij de volgende uitgangspunten: Inwoners: Het aantal inwoners in de regio Sittard-Geleen daalt tussen september 2012 en januari 2015 met 1%. Hierbij baseren we ons op de meest recente bevolkingsprognoses van Etil (2012). Inkomen: Het gemiddelde besteedbare inkomen in de regio Sittard-Geleen is zowel in 2012 als in 2015 1% lager dan het landelijke gemiddelde. De detailhandelsomzet per hoofd: De detailhandelsomzet per hoofd in de bouwmarktbranche wijzigt tussen 2012 en 2015 niet. De detailhandelsomzet per m 2 wvo: De detailhandelsomzet per m 2 wvo in de bouwmarktbranche wijzigt tussen 2012 en 2015 niet. Aanbod: Het aanbod bestaat uit alle vestigingen in de hoofdbranche Doe-Het-Zelf. De herontwikkeling van de Hornbach zorgt voor een uitbreiding van het winkelvloeroppervlakte in de hoofdbranche Doe-Het-Zelf met 9.663 m 2. Binding en Toevloeiing in de huidige situatie: Voor de regio Sittard-Geleen bestaat geen gedetailleerd koopstromenonderzoek. DTNP heeft in haar studie naar de effecten van de uitbreiding van de Hornbach een schatting gegeven van de koopkrachtbinding en toevloeiing in de gemeente Sittard-Geleen. Royal HaskoningDHV is van mening dat de door DTNP gehanteerde waarden een goede inschatting zijn van de situatie. Wij hanteren de waarden van DTNP als uitgangspunt voor onze schattingen. Waar DTNP keek naar de effecten op de gemeente Sittard-Geleen kijken wij echter naar de regio Sittard-Geleen. Dit betekent dat de schattingen bijgesteld moeten worden. Wij gaan voor de regio Sittard-Geleen uit van een binding die 5 procentpunten lager ligt en een toevloeiing die 17 procentpunten lager ligt. Wij rekenen met een lagere binding omdat vanuit Beek, Echt-Susteren, Stein en Schinnen er op kortere afstand alternatief aanbod bereikbaar is dan vanuit Sittard-Geleen en er dus sterker sprake zal zijn van afvloeiing. We rekenen met een lagere toevloeiing omdat een aanzienlijk deel van de toevloeiing in de gemeente Sittard- Geleen afkomstig is uit de buurgemeenten, deze toevloeiing op gemeenteniveau is op regioniveau binding. Daarnaast verwachten wij niet dat er in de buurgemeenten meer toevloeiing is van buiten de regio dan in Sittard-Geleen. Binding en toevloeiing na uitbreiding van de Hornbach: De komst van de Hornbach zal leiden tot een verhoogde attractiewaarde van het Doe-Het-Zelf aanbod in de regio Sittard-Geleen. Op basis hiervan kan een hogere koopkrachtbinding en toevloeiing verwacht worden. Figuur 17: Uitgangspunten voor de draagvlakmeting per scenario 2015 2012 2015 Hornbach Inwoners 181.224 179.650 179.650 Inkomen 98,8% 98,8% 98,8% inkomenselasticiteit 0,5 0,5 0,5 Inkomenscorrectie 99,4% 99,4% 99,4% Detailhandelsomzet per hoofd 220 220 220 Detailhandelsomzet per m² wvo 1.390 1.390 1.390 Aanbod 26.217 26.217 35.880 Binding 80% 80% 90% Toevloeiing 8% 8% 12% Bron: CBS, Statline 2012; HBD, 2012; Locatus retailverkenner november 2012-17 -
7.4 Uitbreiding Hornbach zorgt voor een sterke afname van de omzet per m² bij de bestaande winkels in de hoofdbranche Doe-Het-Zelf De uitbreiding van de Hornbach zorgt voor een teruglopende vloerproductiviteit in de regio Sittard-Geleen. Hornbach zal alleen een nieuwe vestiging realiseren als zij verwachten bij deze vestiging een winstgevende omzet te realiseren. Voor het berekenen van de effecten op de bestaande winkels gaan wij ervan uit dat de Hornbach er in zal slagen om een vloerproductiviteit te realiseren die gelijk is aan het landelijke gemiddelde. Hierdoor wordt de omzetdaling bij de bestaande winkels groter dan wanneer we er van uitgaan dat alle winkels dezelfde omzet per m² realiseren. Wanneer er naast de Hornbach geen andere uitbreiding van het aanbod plaats vindt, zal de gemiddelde vloerproductiviteit t.o.v. het autonome scenario bij de bestaande winkels in de hoofdbranche Doe-Het-Zelf met 22% afnemen. Figuur 18: Functioneren bestaande bouwmarkten in 2015 bij realisatie Hornbach Overig Hornbach aanbod Omzet 13,4 M 26,7 M WVO 9.663 26.217 Omzet per m² 1.390 1.020 Afname t.o.v. autonome scenario nvt -22% Bij de realisatie van de Hornbach bouwmarkt zal het effect op de bestaande winkels in de hoofdbranche Doe-Het-Zelf aanzienlijk zijn. Een afname van de gemiddelde vloerproductiviteit met 22% betekent dat het voor veel bedrijven vanuit economische perspectieven onaantrekkelijk is om de bedrijfsvoering voort te zetten. Vermoedelijk zal een aantal bedrijven (noodgedwongen) ervoor kiezen om de bedrijfsvoering te beëindigen. 7.5 Totale leegstand neemt nauwelijks toe Of en in welke mate er leegstand optreed als gevolg van de uitbreiding van de Hornbach is op voorhand moeilijk in te schatten. Om toch een indicatie te kunnen geven, gaan wij er vanuit dat de huidige omzet per m² de ondergrens is voor een rendabele bedrijfsvoering. Op basis van een omzet van 13,4 miljoen euro bij de Hornbach bouwmarkt en een omzet per m² van 1.315 bij het overige aanbod is er marktruimte voor ruim 20.000 m² wvo, bijna 6.000 m² wvo minder dan het huidige aanbod. Op dit moment staat 18% van de winkelruimte in de regio Sittard-Geleen leeg. Als de Hornbach gerealiseerd wordt zou de leegstand met bijna 6.000 m² kunnen groeien. Hierdoor zou de leegstand toenemen tot 19%. - 18 -
Figuur 19: Leegstand in de regio Sittard-Geleen Gemeente Totaal wvo Leegstand wvo Leegstand % Sittard-Geleen 236.999 45.442 19% Beek 51.619 6.270 12% Echt-Susteren 56.094 12.000 21% Schinnen 8.496 1.274 15% Stein 26.187 2.022 8% Regio Sittard-Geleen 379.395 67.008 18% Bron: Locatus retailverkenner, november 2012 Doordat er op dit moment al 67.000 m² winkelruimte leeg staat in de regio Sittard-Geleen is het effect van de uitbreiding van de Hornbach op de omvang van de leegstand relatief beperkt. Dit neemt echter niet weg dat de leegstand in de regio Sittard-Geleen momenteel zeer hoog is. Landelijk is de leegstand de laatste jaren toegenomen tot 10%. De leegstand in de regio Sittard-Geleen ligt echter een stuk hoger. De leegstand in de regio Sittard-Geleen concentreert zich in absolute zin in een aantal winkelgebieden. Er zijn 5 winkelgebieden met meer dan 2.000 m² leegstand. Samen zijn deze vijf winkelgebieden verantwoordelijk voor 43% van het aanbod in de regio en voor 59% van de leegstand. - Centrum Geleen 16.847 m² - Centrum Sittard 11.280 m² - Dr. Nolenslaan 4.938 m² - Centrum Echt 4.011 m² - Centrum Beek 2.250 m² De leegstand concentreert zich vooral in de centrumgebieden. In deze gebieden is relatief weinig aanbod in de hoofdbranche Doe-Het-Zelf. Wanneer de leegstand in de hoofdbranche Doe-Het-Zelf als gevolg van de uitbreiding van de Hornbach toeneemt, zal dit vermoedelijk weinig effect hebben op de leegstand in de centrumgebieden. Naast de centrumgebieden is er ook veel leegstand in het winkelgebied Dr. Nolenslaan. Hier maakt de hoofdbranche Doe-Het-Zelf wel een aanzienlijk deel uit van het winkelaanbod. In paragraaf 7.6 zullen we nader ingaan op het te verwachte effect op dit winkelgebied. Figuur 20: Aandeel van de hoofdbranche Doe-Het-Zelf in winkelgebieden met meer dan 2.000 m² leegstand Doe-Het-Zelf Winkelgebied Totaal wvo wvo Doe-Het-Zelf % Centrum Geleen 48.279 678 1% Centrum Sittard 63.737 749 1% Dr. Nolenslaan 20.192 3.633 18% Centrum Echt 18.808 0 0% Centrum Beek 10.926 172 2% Bron: Locatus retailverkenner, november 2012 Het is aannemelijk dat de komst van de Hornbach zal leiden tot een toename van de leegstand in de regio Sittard-Geleen. Dit zal echter overwegend niet gebeuren in de winkelgebieden die nu al kampen met - 19 -
grootschalige leegstand. Ondanks dat de leegstand vermoedelijk zal toenemen leidt de uitbreiding van de Hornbach niet tot duurzame ontwrichting. Na uitbreiding van de Hornbach is er in de hoofdbranche Doe-Het-Zelf nog marktruimte voor ruim 20.000 m 2 wvo (exclusief de Hornbach). De consument zal ook na de komst van de Hornbach de mogelijkheid hebben om te kiezen tussen verschillende aanbieders. Wanneer is er sprake van duurzame ontwrichting? Een DPO wordt veelal gebruikt om te bepalen of een nieuw initiatief leidt tot duurzame ontwrichting. Of er al dan niet sprake is van duurzame ontwrichting is ten dele een definitie kwestie. Duurzame ontwrichting wordt regelmatig op twee manieren geïnterpreteerd: 1. Er is sprake van duurzame ontwrichting wanneer als gevolg van een initiatief er een forse overschrijding ontstaat van de (theoretische) optimale omvang van het winkelvloeroppervlakte in een bepaalde branche. 2. Er is sprake van duurzame ontwrichting wanneer als gevolg van een initiatief er een onaanvaardbare afname van de in een verzorgingsgebied aanwezige variatie in het aanbod (van een bepaalde branche) plaatsvindt. Beide definities laten nog de nodige ruimte voor interpretatie. Twee gerechtelijke uitspraken bieden hiervoor uitkomst. De eerste definitie van duurzame ontwrichting kan op basis van een uitspraak van de Raad van state (200806342/1/H1) worden verworpen. In deze zaak met betrekking tot de vestiging van een bouwmarkt wordt verwezen naar een eerdere uitspraak van de Raad: Voor het antwoord op de vraag of er sprake is van duurzame ontwrichting van het voorzieningenniveau in een bepaalde sector komt geen doorslaggevende betekenis toe aan het antwoord op de vraag of er sprake is van overaanbod en mogelijke sluiting van bestaande detailhandelsvoorzieningen, maar aan het antwoord op de vraag of voor de inwoners van de gemeente een voldoende voorzieningenniveau behouden blijft in die zin dat zij op een aanvaardbare afstand van hun woonplaats hun geregelde inkopen kunnen doen. Het is dus uitsluitend van belang of er binnen aanvaardbare afstand voldoende voorzieningen zijn. Dat behoud van variatie hierbij geen rol speelt blijkt uit de uitspraak van de Raad van State in de zaak tegen de gemeente Ooststellingwerf (200807997/1/H1). In deze zaak betreffende de vestiging van een Bouwmarkt in Oosterwolde erkent de Raad van State dat het aannemelijk is dat de realisering van de bouwmarkt de sluiting van alle speciaalzaken in de Doe-Het-Zelf branche in Oosterwolde en omgeving tot gevolg zal kunnen hebben en daarmee de gehele kleinschalige voorzieningenstructuur in deze branche zal verdwijnen. Hiermee treedt een verschraling van het aanbod in de Doe-Het-Zelf branche op, maar kunnen inwoners van het primaire, secundaire en tertaire verzorgingsgebied nog steeds op een aanvaardbare afstand van hun woonplaats hun geregelde inkopen doen. Wat een aanvaardbare afstand is, blijft nog wel open voor interpretatie. In het geval van Oostellingenwerf gaat het in ieder geval om de afstand van Haulerwijk naar Oosterwolde (11km 13 autominuten). Wanneer wij in deze studie zeggen dat er juridische geen sprake is van ontwrichting wil dit dus zeggen dat er binnen de Regio Sittard-Geleen minimaal enige vorm van aanbod blijft bestaan. Dit wil niet zeggen dat er geen verschraling van het aanbod optreedt. - 20 -
7.6 Er blijven mogelijkheden voor een bouwmarkt in Sittard-Noord Vanuit de DPO methodiek is niet te stellen wat op bedrijfsniveau de effecten zijn van de realisatie van nieuw aanbod. Doordat de effecten op individuele bedrijven niet op voorhand te bepalen zijn, is het eveneens moeizaam om uitspraken te doen over eventuele structuurveranderingen. In de retailstructuurvisie heeft de gemeente Sittard-Geleen aangegeven dat zij het wenselijk acht dat er zowel op Gardenz als op de Dr. Nolenslaan Doe-Het-Zelf aanbod behouden blijft. Ondanks de beperkte mogelijkheden om uitspraken te doen over structuurveranderingen, acht DHV het onwaarschijnlijk dat al het bouwmarktaanbod in Sittard-Noord zal verdwijnen ten gevolge van de uitbreiding van de Hornbach op Gardenz. Wij baseren ons hierbij op twee argumenten. 1. De variatie in doelgroep en verzorgingsgebied tussen verschillende type bouwmarkten zorgt voor verschillen in optimale vestigingslocatie. 2. De realisatie van Hornbach bouwmarkten elders in Nederland heeft niet geleid tot een volledige centralisatie van de het bouwmarkt aanbod. Wanneer het voor een ondernemer duidelijke voordelen biedt om zicht te vestigen nabij de Hornbach en er fysieke mogelijkheden zijn om de bouwmarkt te verplaatsen, is er een reële kans dat aanbod vanuit andere delen van de regio zich verplaatst naar Gardenz. In het geval van Sittard-Geleen zijn de fysieke mogelijkheden aanwezig, er is namelijk nog uitbreidingsruimte op Gardenz. De vraag is nu of het voor alle bouwmarkten in de regio Sittard-Geleen aantrekkelijker is om gevestigd te zijn nabij Hornbach, dan gevestigd te blijven op de huidige locatie. In de visie van Royal HaskoningDHV bestaat er niet één type bouwmarkt. Binnen de bouwmarktbranche is er grote variatie in de omvang van verschillende bouwmarkten (zie figuur 4). Naast enkele mega bouwmarkten met een winkelvloeroppervlakte van meer dan 10.000 m² zijn er vele relatief kleine bouwmarkten met een winkelvloeroppervlakte van minder dan 2.000 m². Waar de mega bouwmarkten een regionaal verzorgingsgebied hebben, richten de kleine bouwmarkten (en breedpakketzaken) zich veelal op één kern of op een deel van een stad. De verschillen in omvang van het verzorgingsgebied hangen sterk samen met de grote van de bouwmarkt. Kleine bouwmarkten hebben een gemaksfunctie, die vergelijkbaar is met die van kleine supermarkten. Het gemak voor de consument komt hierbij vooral voort uit de nabijheid. Mega bouwmarkten laten zich vergelijken met bijvoorbeeld een AH XL die consumenten trekt vanuit andere motieven dan kleine supermarkten. Voor het voortbestaan van een bouwmarkt op basis van nabijheid is een eigen verzorginggebied nodig waarbinnen deze bouwmarkt duidelijk beter te bereiken is dan de grotere concurrenten. Voor een bouwmarkt van 2.000 m² wvo zijn grofweg 25.000 consumenten nodig. In Sittard en omgeving wonen ruim 33.500 mensen voor wie de Dr. Nolenslaan sneller te bereiken is dan Gardenz. Voor ongeveer 22.500 mensen is het verschil 3 autominuten of meer. Op basis hiervan is te verwachten dat er voor een bouwmarkt redelijke overlevingskansen zijn in Sittard-Noord. - 21 -
Figuur 21: Reistijden per buurt naar de Dr. Nolenslaan en Gardenz Kern Wijk Inwoners Reistijd Dr. Nolenslaan Gardenz Sittard Overhoven 3.430 1 km, 2 min 5 km, 8 min Limbrichterveld 5.835 3 km, 6 min 4 km, 7 min Baandert 3.220 2 km, 5 min 5 km, 10 min Stadbroek 2.430 3 km, 5 min 5 km, 10 min Broeksittard 1.590 3 km, 7 min 6 km, 12 min Vrangendael 2.015 4 km, 6 min 5 km, 10 min Kemperkoul 6.590 5 km, 8 min 6 km, 12 min Sittard-centrum 2.690 3 km, 5 min 3 km, 5 min Nieuwstadt Nieuwstadt-centrum 1.680 3 km, 5 min 7 km, 9 min Cristina 1.635 2 km, 4 min 7 km. 9 min Limbricht Limbricht 2.645 3 km, 4 min 5 km, 6 min Totaal 33.760 Bron: Google Maps, CBS, 2010/2012 De aanname dat De Hornbach een dermate sterke aantrekkingkracht op consumenten heeft dat concurrerende bouwmarkten zich massaal vestigen nabij de Hornbach (om te kunnen profiteren van het succes van de Hornbach) wordt door de praktijk niet bevestigd. Nederland telt inclusief de Hornbach vestiging in Geleen 9 Hornbach vestigingen, met uitzondering van de vestiging in Geleen zijn dit allemaal bouwmarkten (deels gecombineerd met een tuincentrum). Bij vijf van de acht Hornbach bouwmarkten zijn er op hetzelfde bedrijventerrein ook andere bouwmarkten gevestigd. Dat nabij vijf van de acht Hornbach bouwmarkten ook andere bouwmarkten zijn gevestigd, wil niet zeggen dat deze bouwmarkten hier zitten vanwege de Hornbach. Deels waren de andere bouwmarkten er voordat de Hornbach zich er vestigde. En deels schrijft het gemeentelijke detailhandelsbeleid voor dat het bouwmarktaanbod zich op één of enkele locaties concentreert. De aanwezigheid van andere bouwmarkten elders in dezelfde regio wijst er op dat het niet altijd voordeliger is om naast de Hornbach te vestigen. In geen van de acht regio s zijn alle bouwmarkten gevestigd nabij de Hornbach. Daarnaast zijn er meerdere plaatsen waar dezelfde formule zowel een vestiging heeft nabij de Hornbach als een tweede vestiging elders in de regio. Zo zijn nabij de Hornbach in Nieuwegein ook een Karwei, een Gamma en een Praxis gevestigd. Gamma en Karwei hebben beide iets verderop ook nog andere vestigingen. Dit doet vermoeden dat beide formules niet geloven dat er uitsluitend overlevingskansen zijn in de directe nabijheid van Hornbach. Het voorbeeld van Nieuwegein is ook terug te zien in Kerkrade, Tilburg en Zaandam. De situatie in Sittard-Geleen is niet wezenlijk anders dan de situatie in andere steden met een Hornbach. De afstand tussen Gardenz en de Dr. Nolenslaan is 5 km, de reistijd met de auto bedraagt ongeveer 7 minuten. Bij 4 van de 8 Hornbach bouwmarkten elders in Nederland is er binnen 7 autominuten minimaal één andere bouwmarkt te bereiken. Binnen 10 autominuten is er bij 7 van de 8 Hornbach bouwmarkten een andere bouwmarkt te bereiken. De aanname dat de vestiging van een Hornbach leidt tot de concentratie van alle andere bouwmarkten rondom de Hornbach is op basis van deze vergelijking niet te bevestigen. Op alle plaatsen in Nederland waar Hornbach zich heeft gevestigd, is er ook op andere locaties nog bouwmarkt aanbod aanwezig. - 22 -