Jaarverslag 2013. Doorgaan met huisvesten

Jaarverslag 2013 Doorgaan met huisvesten

Jaarbericht 2013 1 Mozaïek Wonen Mozaïek Wonen Goedgekeurd door de RvC op 15 mei 2014 Vastgesteld door de directie op 15 mei 2014 Jaarbericht 2013: - Volkshuisvestingsverslag - Jaarverslag - Jaarrekening Duurzaam huisvesten. Bezoek- en postadres: Bachstraat 1 2807 HZ Gouda 0182-692969 E-mail: info@mozaiekwonen.nl Website: www.mozaiekwonen.nl

Jaarbericht 2013 2 Mozaïek Wonen Enkele kerngegevens 2013 Woningvoorraad aantal woningen totaal, in Gouda, Bodegraven en Moordrecht 8.831 aandeel goedkoop (tot 377,44) (percentage / aantal) 15,2% / 1.345 aandeel bereikbaar (aftoppingsgrens 574,35) (percentage / aantal) 65,7% / 5.800 aandeel betaalbaar (tot huurtoeslaggrens 681,02) (percentage / aantal) 15,5% / 1.370 aandeel vrije sector (percentage / aantal) 3,6% / 316 gemiddelde netto huurprijs (van 8.831 huurwoningen) 489 gemiddelde huurstijging % 3,73% aandeel en aantal eengezinswoningen (percentage / aantal) 45,0% / 3.970 aandeel en aantal meergezinswoningen (percentage / aantal) 55,0% / 4.861 Verhuur en verkoop mutatiegraad en aantal verhuringen (percentage / aantal) 8,1% / 710 aantal actief woningzoekenden en gemiddelde slaagkans 4.735 15,8% % huurachterstand actieve contracten - totaal bezit 1,32% % leegstand - totaal bezit 1,25% % leegstand - woningen 1,20% aantal huisuitzettingen vanwege huurschuld en overlast/woonfraude 5-3 aantallen verkoop woningen overige eenheden 24-12 Beheer en investeringen totaal bedrag dagelijks onderhoud 5.469.000 totaal bedrag planmatig onderhoud totaal bedrag milieu onderhoudsuitgaven 3.956.000 1.333.000 totaal aan bijdrage leefbaarheid technisch en sociaal 111.000 / 770.000 totaal aan investering milieu 767.000 totaal aan verbetering basiskwaliteit 6.879.000 huurwoningen nieuwbouw opgeleverd, in uitvoering, in voorbereiding 274 107 50 koopwoningen nieuwbouw opgeleverd, in uitvoering, in voorbereiding 19 6 0 commercieel en maatschappelijk vastgoed opgeleverd, in uitvoering, in 130-135 -450 voorbereiding in m2 Financiën solvabiliteit 55,77% loan to value 42,36% rentedekkingsratio 1,73 debt service coverage ratio 1,17 eigen vermogen 483.078.000 jaarresultaat 33.000 Organisatie aantal medewerkers en FTE's 95 85,1 ziekteverzuim 3,63%

Jaarbericht 2013 3 Mozaïek Wonen Voorwoord jaarverslag 2013 Het jaar 2013 heeft in het teken gestaan van een ingrijpende herpositionering van Mozaïek Wonen als gevolg van politieke keuzes, de veranderde economische omstandigheden en de vele maatschappelijke veranderingen in de condities, waaronder woningcorporaties in Nederland kunnen functioneren. Eind 2012 werd duidelijk, dat een gezonde balans tussen inkomsten en uitgaven van Mozaïek Wonen werd ondermijnd. We hebben toen noodgedwongen een aantal nieuwbouwprojecten stilgelegd, om te voorkomen dat verplichtingen zouden worden aangegaan, die niet meer zouden kunnen worden nagekomen. Het motto voor 2013 werd het aanpassen van de uitgaven, opdat Mozaïek Wonen haar investerend vermogen zou kunnen herstellen. We constateren een toenemende vraag naar sociale huurwoningen. Dit wordt onder andere veroorzaakt door de scheiding van wonen en zorg, waardoor oudere huurders langer zelfstandig in hun woning blijven wonen. Door de verslechterde economische omstandigheden, die onze huurders in hoge mate raken, maken huurders minder snel de overstap naar een duurdere huurwoning of een koopwoning. De doorstroming op de woningmarkt stagneert daardoor. Nieuwkomers op de markt, die een sociale huurwoning zoeken, moeten daardoor nog langer wachten. In de eerste maanden van 2013 lag de nadruk op het analyseren van de consequenties van de veranderingen. Hierover is meermalen gesproken met de ondernemingsraad, het voltallige personeel, met de gemeenten in ons werkgebied, onze huurdersverenigingen en de Raad van Commissarissen. Medio 2013 hebben we de consequenties in workshops besproken met de huurdersverenigingen en de ondernemingsraad. Centrale vraag die op tafel lag was: waarop zou u bezuinigen, als u verantwoordelijk was. De uitkomsten hiervan hebben een belangrijke bijdrage geleverd aan de te maken keuzes en hebben uiteindelijk een plek gevonden in ons nieuwe Ondernemingsplan Krachtig naar 2018. De borging van de volkshuisvestelijke- en financiële continuïteit is onder andere bereikt door een reorganisatie van Mozaïek Wonen. Daarbij zijn de werkprocessen anders georganiseerd met als doel onze huurders beter van dienst te kunnen zijn. De reorganisatie heeft ook geleid tot het afscheid nemen van 20 medewerkers (17 fte) tot eind 2015. Ook wordt bezuinigd op het onderhoud. Het motto van het Ondernemingsplan is sober en doelmatig. Luxe aanpassingen of luxe vervangingen aan de woningen zijn geschrapt. Huurders zullen meer worden aangesproken op hun eigen verantwoordelijkheid voor hun woning en hun woonomgeving. Mozaïek Wonen stimuleert bewoners actief om die verantwoordelijkheid te nemen, maar neemt die niet meer van hen over. Uitgaven aan leefbaarheid zijn verlaagd. Het dagelijks onderhoud is uitbesteed aan een drietal aannemers. In de uitwerking van die afspraken wordt de efficiency centraal gesteld, zodat onze huurders zo goed mogelijk worden bediend, maar de kosten omlaag kunnen. Deze koers is in september 2013 goedgekeurd door de Raad van Commissarissen en in oktober vastgelegd in het nieuwe Ondernemingsplan 2014-2018, de begroting 2014 en het Bedrijfsplan 2014. De kernwaarden van het Ondernemingsplan Krachtig naar 2018 zijn: klantgerichtheid, samenwerken, solide zijn en zakelijkheid. Mozaïek Wonen wil betaalbare woningen kunnen bieden met een goed evenwicht tussen prijs en kwaliteit. Mozaïek Wonen wil een toonaangevende speler zijn in haar werkgebied. Niet alleen door de huidige omvang, maar ook door een actieve rol te vervullen bij zaken als betaalbaarheid en het bieden van extra aandacht aan mensen met een zorgvraag (ouderen, gehandicapten, etc.). Mozaïek Wonen wil financieel solide zijn. Daarvoor zullen we de komende jaren een stapje terug moeten doen in ons uitgavenniveau, zodat de balans kan worden versterkt. Het Waarborgfonds Sociale Woningbouw (WSW) en het Centraal Fonds Volkshuisvesting (CFV) hanteren steeds striktere financiële parameters bij de beoordeling van de financiële status van een woningcorporatie. Daaraan zal Mozaïek Wonen moeten kunnen voldoen en als we de bezuinigingen, die zijn opgenomen in het Ondernemingsplan, realiseren, voldoen we ook aan die eisen. Daardoor krijgen we weer de mogelijkheid om te investeren. Betaalbaar en duurzaam wonen is een kernbegrip uit het Ondernemingsplan. In 2013 zijn de laagste inkomens ontzien bij de jaarlijkse huurverhogingen. Wij hebben een lagere stijging doorgevoerd dan de mogelijkheid die de wet biedt. Ook in 2014 zal de huurverhoging voor de laagste inkomens worden gematigd. Efficiënte en klantgerichte dienstverlening is een volgend speerpunt uit het Ondernemingsplan.

Jaarbericht 2013 4 Mozaïek Wonen Om onze dienstverlening te vergroten, zal in de loop van 2014 een huurderportaal beschikbaar komen, waardoor huurders toegang hebben tot de voor hen relevante gegevens en 24 uur per dag, 7 dagen in de week, hun vragen en opmerkingen aan Mozaïek Wonen kunnen voorleggen. Ook het maken van afspraken met Mozaïek Wonen, het melden van klachten, reparatieverzoeken en de voortgang daarvan zal voor een belangrijk deel digitaal kunnen. Dit vereist dat onze medewerkers snel en daadkrachtig kunnen en moeten reageren. Hiervoor is de basis gelegd in het nieuwe Ondernemingsplan. Nu Mozaïek Wonen een stapje terug moet doen, zal nog meer dan in het verleden, de samenwerking met maatschappelijke partners, huurdersverenigingen en bewonerscommissies worden gezocht. Het samen ontwikkelen ( co-creatie ) van nieuwe werkwijzen, met aansluitende verantwoordelijkheden, zal het nieuwe energie voor verandering moeten leveren, zoals op het terrein van Wonen en Zorg, sociale samenhang en milieubeleid. Met deze ingezette koerswijziging kan Mozaïek Wonen ook op de lange termijn goede en betaalbare huisvesting blijven bieden aan de mensen in Gouda, Bodegraven en Moordrecht, die daar nu en in de toekomst behoefte aan hebben. Naast deze ingrijpende koerswijziging, heeft de wereld niet stilgestaan. Graag deel ik met u een aantal relevante onderwerpen: - Nadat Peter de Klerk, als directeur-bestuurder, in het najaar van 2012 al een stapje heeft terug moeten doen, heeft hij aan het einde van het voorjaar 2013 besloten definitief terug te treden als directeur-bestuurder. Zijn gezondheid herstelde zich niet voldoende. Hij wilde Mozaïek Wonen niet belemmeren bij de stappen die gezet moesten worden. Er is uitgebreid afscheid genomen van Peter de Klerk, die gedurende een lange reeks van jaren heel veel heeft betekend voor Mozaïek Wonen, haar rechtsvoorganger Volksbelang en de gemeenten. - Afgelopen jaar is de mutatiegraad licht terug gelopen. Het aantal verhuringen is, door de vele nieuwbouw, die is opgeleverd, echter toegenomen. Vooral in Bodegraven is een sterke doorstroming vanuit onze eigen woningen naar de nieuwbouw gerealiseerd. - Eind 2013 zagen we een kleine toename van de verkoop van woningen vanuit het eigen bezit. Die trend zet zich begin 2014 voorzichtig voort. We brengen actief de leegstand van woningen, bestemd voor de verkoop, onder de aandacht van huurders. Als extra stimulans hebben wij de korting, die aan een huurder wordt gegeven die zijn eigen woning wil kopen, ook van toepassing verklaard op een huurder die een woning wil kopen, die bestemd is voor verkoop. - Voor het planmatig onderhoud, verbeteringen aan en investeringen in de bestaande voorraad was 2013 een topjaar. In totaal is er 13 miljoen aan uitgegeven. In 2014 zal het bedrag dalen naar 5,8 miljoen in verband met de ingezette koerswijziging. De kosten voor mutatie onderhoud en dagelijks onderhoud zullen in 2014 licht stijgen ten opzichte van 2013. - In 2013 is de eerste paal geslagen voor het project Olympiadeplein (Gouda) en van het project Westerkade/Snoystraat (Gouda) zijn de laatste blokken opgeleverd. Daarnaast zijn opgeleverd de projecten Driestar (studentenhuisvesting Gouda), Bolwerk (Gouda), Alexiahof (Moordrecht) en het project Graafse Waard (blokken L, H en T, Bodegraven). - Als uitvloeisel van de ketensamenwerking met een drietal aannemers voor het dagelijks- en mutatieonderhoud, zijn op één na alle vaklieden overgeplaatst naar deze aannemers. Het was een spannend en enerverend jaar voor Mozaïek Wonen. Een jaar waarin door iedereen, binnen en buiten Mozaïek Wonen, sterke betrokkenheid is getoond bij het kunnen blijven bieden van betaalbare en goede huisvesting. In het bijzonder bedank ik Peter Ruigrok die, als interim-bestuurder, leiding heeft gegeven aan de gerealiseerde doelstellingen en veranderingen binnen Mozaïek Wonen. Het jaar 2014 is opnieuw een uitdagend jaar. Ik zal mij inzetten voor een verdere versterking van de samenwerking tussen Mozaïek Wonen, haar belanghouders en samenwerkingspartners. Dick Mol directeur-bestuurder Gouda, 21 mei 2014.

Jaarbericht 2013 5 Mozaïek Wonen Jaarbericht 2013 Mozaïek Wonen Volkshuisvestingsverslag, bestuursverslag en jaarrekening in één jaarbericht In dit jaarbericht 2013 Mozaïek Wonen verantwoorden wij ons over de door ons geleverde prestaties en behaalde resultaten. Behalve het op grond van artikel 26 lid 2 BBSH vereiste volkshuisvestingsverslag, dienen corporaties op grond van artikel 26 lid 1a BBSH tevens een bestuursverslag (jaarverslag) op te stellen, waarop artikel 2:391 BW van toepassing is. Volgens laatstgenoemd artikel moeten in het bestuursverslag de volgende elementen aan de orde komen: a. Gang van zaken en gevoerd beleid tijdens het verslagjaar; b. Bijzondere gebeurtenissen waarmee in de jaarrekening geen rekening behoeft te worden gehouden; c. Verwachte gang van zaken; d. Activiteiten op het gebied van onderzoek en ontwikkeling; e. Doelstellingen en beleid risicobeheer in verband met financiële instrumenten. In het onderhavige jaarbericht zijn in overeenstemming met de aanbevelingen van de Raad voor de Jaarverslaglegging de specifieke elementen van het volkshuisvestingsverslag en het bestuursverslag 2013 van Mozaïek Wonen tot één stuk gecombineerd. In deel twee volgt de jaarrekening 2013.

Jaarbericht 2013 6 Mozaïek Wonen Inhoudsopgave Deel 1: Volkshuisvestings- en jaarverslag 1. Jaarbericht 2013: inleiding 9 1.1 Missie en visie 1.2 De omgeving 1.3 Belangrijkste doelstellingen en prestaties in 2013 van Mozaïek Wonen 1.4 Financiën: het jaarresultaat 2013 2. Het bij voorrang passend huisvesten van de primaire doelgroep 17 2.1 Sociale huurmarkt Gouda en Bodegraven 2.2 Het bezit van Mozaïek Wonen 2.3 Nieuwbouw 2.4 Huurprijsbeleid 2.5 Verhuringen 2.6 Verhuurbaarheid 2.7 Bestrijden onrechtmatige bewoning 2.8 Huurincasso 2.9 Verleende diensten (servicekosten) 2.10 Verkoop van woningen 3. Het kwalitatief in stand houden van het bezit 39 3.1 Onderhoud 3.2 Duurzaam bouwen, onderhoud en milieu 4. Het betrekken van huurders bij beheer en beleid 44 4.1 Periodiek overleg met huurdersverenigingen, de Koepel en bewonerscommissies 4.2 Overleg met belanghouders 5. Het bevorderen van de leefbaarheid in wijken en buurten 46 5.1 Investeren in leefbaarheid 5.2 Wijkontwikkeling 5.3 Woongedrag en buurtbetrokkenheid 5.4 Uitgaven voor fysieke leefbaarheidsvoorzieningen 6. Wonen, welzijn en zorg 57 6.1 Nieuwbouw 6.2 Bestaande voorraad 6.3 Samenwerkingen 6.4 Bijzondere aandachtsgroepen

Jaarbericht 2013 7 Mozaïek Wonen 7. Het waarborgen van de financiële continuïteit 57 7.1 Over het jaar 2013 7.2. De resultaten over 2013 7.3 Financiële positie aangetast door heffingen en belastingen 7.4 Financieel dashboard Mozaïek Wonen en toetsingskaders sectorinstituten 7.5 Financiering en treasury 7.6 Mozaïek Wonen op weg naar financieel solide bedrijfsvoering 8. Klantrendement Mozaiek Wonen 72 8.1 Resultaat metingen 8.2 Trainingen medewerkers 8.3. Huurdersportaal 8.4. Vernieuwde website Woningnet 9. De organisatie van Mozaïek Wonen 74 9.1 De werkorganisatie 9.2 Medewerkers 9.3 Beheer derden 9.4 Verbindingen 9.5 Ondernemingsraad 9.6 Personeelsvereniging 10. Governance 79 10.1 Bestuur 10.2 Governancestructuur 10.3 Overleg en samenwerking met belanghouders 10.4 Klachtencommissie 10.5 Toezicht houden en klankborden 10.6 Besluiten raad van commissarissen 10.7 Bevindingen raad van commissarissen 10.8 Corporate governance en zelfevaluatie 10.9 Ontwikkelpunten, te realiseren in 2014 Bijlagen 1. Colofon 2. Profielschets raad van commissarissen (samenvatting) 3. Samenstelling raad van commissarissen 4. Besluitenlijst raad van commissarissen 5. Samenstelling klachtencommissie 6. Verhuringen in 2013 naar inkomen en prijssegment voor Mozaïek Wonen totale aanbod, het aanbod in Gouda, Bodegraven en Moordrecht 7. Nadere informatie met betrekking tot overlastdossiers 8. Voorbeelden van uitgaven leefbaarheidsfonds in 2013 9. Sponsoractiviteiten 10. Overzicht overlegonderwerpen tussen Huurderskoepel en Mozaïek Wonen 2013.

Jaarbericht 2013 8 Mozaïek Wonen Deel 2: Jaarrekening 2013 10. Balans (na resultaatbestemming) 2 11. Winst- en verliesrekening 4 12. Kasstroomoverzicht 5 13. Algemene toelichting 7 14. Grondslagen voor waardering van activa, passiva en resultaat 12 15. Toelichting op de balans 22 16. Niet in de balans opgenomen verplichtingen 44 17. Toelichting op de winst- en verliesrekening 46 18. Kengetallen 56 19. Overige gegevens 57 20. Verklaringen van het bestuur en van de raad van commissarissen 58

Jaarbericht 2013 9 Mozaïek Wonen Deel 1: Volkshuisvestings- en jaarverslag 1. Jaarbericht 2013: Inleiding 1.1. Missie en visie In 2013 schreef Mozaïek Wonen een nieuw ondernemingsplan Krachtig naar 2018, waarin we de koers voor de jaren 2014 t/m 2018 van Mozaïek Wonen beschrijven. Politieke keuzes en economische en maatschappelijke ontwikkelingen hebben het speelveld, de omgeving en de mogelijkheden van woningcorporaties ingrijpend veranderd. Deze veranderingen maakten, dat we ons eerder geschreven ondernemingsplan 2011 t/m 2015 hebben moeten herzien. We hebben fundamentele keuzes gemaakt voor een toekomstbestendige volkshuisvesting en een corporatie die midden in de samenleving staat, lokaal nauw verbonden is met haar huurders en maatschappelijke omgeving. Hier ligt de legitimatie van ons handelen en de keuzes die wij hebben gemaakt: een financieel en maatschappelijk duurzame corporatie zijn, opdat wij onze kerntaak, namelijk het voorzien in voldoende betaalbare woningen voor de doelgroep van beleid, kunnen blijven realiseren. Concreet heeft Mozaïek Wonen haar missie voor de komende jaren als volgt geformuleerd: Het bieden van goede en betaalbare huisvesting aan mensen -van jong tot zeer oud- met een smalle beurs en aan mensen die voor hun huisvesting bijzondere aandacht en zorg nodig hebben 1. Mensen, die voor hun huisvesting bijzondere aandacht en zorg nodig hebben, zijn bijvoorbeeld huurders met een zorgvraag en dak- en thuislozen. Wij streven hierbij naar een doelmatige inzet van de betaalbare voorraad. Mozaïek Wonen zet hierbij in op: 1. Het leveren van woningen en bijbehorende producten met een voor de doelgroepen van beleid passende huurprijs en een bij deze huurprijs passend kwaliteits- en uitrustingsniveau. 2. Een toonaangevende volkshuisvestelijke speler in de gemeenten Gouda, Bodegraven-Reeuwijk en Zuidplas, dat is wie Mozaïek Wonen wil zijn. Vanuit verschillende rollen -op creatieve en innovatieve wijze- proactief samenwerken met haar belanghouders en andere partners om invulling te geven aan de thema s wonen, welzijn, zorg, leefbaarheid en duurzaamheid. 3. Een financieel gezonde woningcorporatie zijn om de continuïteit voor nu en in de toekomst te kunnen waarborgen. 4. Een bijdrage leveren aan de betaalbaarheid van de woonlasten ѐn aan het milieu door het toepassen van energiebesparende maatregelen, daar waar mogelijk en effectief/rendabel. 5. Een klantgerichte corporatie zijn, die haar klanten -middels meerdere kanalen- zakelijk en adequaat bedient en hierbij duidelijk is over de inhoud, reikwijdte en beperkingen van haar service en dienstverlening. 6. Een zakelijke organisatie zijn met een solide en doelmatige bedrijfsvoering, waarin medewerkers professioneel handelen met oog voor de klant, samenwerking en kosten. Dit betekent concreet, dat wij ons de komende jaren vooral zullen richten op: Voldoende betaalbare woningen voor onze doelgroepen van beleid. Meer accent op de bestaande voorraad. Minder nieuwbouw. Doorstroming woningmarkt. Sober en doelmatig onderhoud en kwaliteits- en uitrustingsniveau. 1 Met betaalbare huisvesting en mensen met een smalle beurs duidt Mozaïek Wonen de DAEB-voorraad en doelgroep t.w. DAEB-voorraad = sociale voorraad < 699,49, DAEB-doelgroep = doelgroep met huishoudinkomen < 34.768 (prijspeil 1-1- 2014). DAEB = Diensten van Algemeen Economisch Belang.

Jaarbericht 2013 10 Mozaïek Wonen Gematigd huurbeleid voor doelgroep lage inkomens (< 34.768 prijspeil 1-1-2014) en inkomensafhankelijke huurverhoging voor de huishoudens met een inkomen > 34.768. Innovatieve samenwerking met gemeenten en partners op het gebied van wonen, zorg, welzijn en duurzaamheid (o.a. ketensamenwerking, co-creatie- en financiering). Snellere en adequate dienstverlening (o.a. door middel van rayonering en huurders- en aannemersportaal). Sobere en doelmatige bedrijfsvoering. Een slankere organisatie. 1.2. De omgeving 1.2.1. Voorzichtig economisch herstel De aantrekkende wereld- en Europese economie stimuleren de groei van de Nederlandse economie. De verwachting van het Centraal Plan Bureau is, dat in 2015 de consumptie voor het eerst sinds jaren weer aan zal trekken. De werkgelegenheid daalt in 2014 nog in reactie op de productiedaling van vorig jaar. Volgend jaar trekt de vraag naar arbeid echter aan en daalt de werkloosheid enigszins. Het is nog niet in te schatten of dat de werkloosheid onder onze huurders ook zal afnemen. De inflatie blijft dit en volgend jaar bescheiden. De loonontwikkeling loopt op maar blijft gematigd door de situatie op de arbeidsmarkt. De gemiddelde koopkracht verbetert dit jaar naar verwachting met 1,25 %. Het overheidstekort komt voor het eerst sinds 2008 weer onder het criterium van 3%. In 2015 daalt het overheidstekort naar verwachting verder naar 2,1%. 1.2.2. Woningmarkt De woningmarkt maakt een moeilijke periode door. Dit geldt zowel voor de huur- als de koopmarkt. Vanuit de huurmarkt stromen steeds minder mensen door naar de koopmarkt. Daardoor is de wachttijd voor een huurwoning nog steeds te lang voor bepaalde doelgroepen. Ook zijn er nog steeds te weinig betaalbare woningen beschikbaar voor mensen met een middeninkomen (tussen 34.768 en 43.000). Voor de koopmarkt wordt in 2014 een voorzichtig herstel verwacht, waarbij direct wordt opgemerkt dat dit herstel nog uitermate broos is. Aangescherpte kredietnormen, een beperkte stijging van het nominaal beschikbare huishoudinkomen en het feit dat een grote groep huiseigenaren vast blijft houden aan een te hoge vraagprijs zijn hier debet aan. 1.2.3. Den Haag Wijziging op de concept novelle herziening Woningwet Minister Blok heeft op 11 februari 2014 een wijziging (novelle) op het eerder ingediende wetsvoorstel voor de herziening van de Woningwet gepubliceerd. De hoofdlijnen uit deze novelle komen op het volgende neer: De taak van corporaties wordt verder terug gebracht tot het bouwen, verhuren en beheren van sociale huurwoningen en het daaraan ondergeschikte direct verbonden maatschappelijke vastgoed. Toegestane activiteiten met betrekking tot maatschappelijk vastgoed en leefbaarheid worden beperkt. Niet-DAEB activiteiten (ook in combinatie met DAEB) dienen naar commerciële maatstaven te worden benaderd en gefinancierd. Bij administratieve scheiding mogen corporaties geen nieuwe niet-daeb activiteiten opstarten als er geen directe relatie is met DAEB-activiteiten. Maatschappelijke opgave corporaties wonen en zorg Corporaties hebben voorts te maken met gewijzigd overheidsbeleid op het gebied van wonen en zorg. Twee ontwikkelingen staan hierbij centraal en hebben forse invloed op de opgave voor de corporatiesector:

Jaarbericht 2013 11 Mozaïek Wonen Decentralisatie en bezuinigingen Gemeenten worden geconfronteerd met nieuwe taken, terwijl het zorgbudget van de nationale naar lokale overheid niet volledig meeverhuist. Deze ontwikkelingen hebben gevolgen voor de corporatiesector vanwege: o De gewenste spreiding en gebruik van accommodaties voor o.m. dagbesteding. o De behoefte aan accommodatie voor eerstelijnszorg. o De verantwoordelijkheid van corporaties voor het beschikken over en realiseren van toegankelijke en levensloopgeschikte woningen. Scheiden wonen en zorg: extramuralisering Veel ouderen en mensen met een beperking hebben door gewijzigd overheidsbeleid geen recht meer op huisvesting in een instelling of woongroep. Zij blijven langer wonen in een zelfstandige woonsituatie waar ze thuiszorg ontvangen. Het gaat dan om bijvoorbeeld senioren en lichtdementerenden, mensen met een psychiatrische aandoening, verstandelijk en lichamelijk gehandicapten. Deze bewoners verschuiven van een integraal intramuraal woonzorgaanbod naar een extramuraal woonzorgaanbod. Dit gewijzigd overheidsbeleid voor wonen en zorg betekent een forse extra opgave voor de corporatiesector. Het aantal bewoners dat voor geschikte huisvesting afhankelijk is van de corporatie neemt toe en het tekort aan woningen voor senioren en mensen met een beperking stijgt. Het hebben van een apart zorgsteunpunt in de wijk of ander zelfstandig maatschappelijk vastgoed vormt op dit moment een essentieel onderdeel van een woonservicegebied waar ouderen langdurig kunnen blijven wonen. De novelle ziet dit laatste echter niet als een taak van corporaties. Uitspraak Europees Hof Het Europees Gerecht moet toch een inhoudelijke uitspraak doen over het DAEB-besluit van de Europese Commissie. Het DAEB-besluit van de Europese Commissie, dat betrekking heeft op de Diensten van Algemeen Economisch Belang, die corporaties uit mogen voeren en waarin onder meer een inkomensgrens voor huurders is opgenomen, heeft onder corporaties al direct bij invoering (per 1 januari 2011) tot verzet geleid. Zo zijn er marktomstandigheden, bijvoorbeeld in de grote steden in Nederland, waarin een sociale huurwoning voor middeninkomens de enige betaalbare oplossing is. De Tweede Kamer heeft op 26 november 2013 een motie aangenomen waarmee de minister gevraagd wordt de inkomensgrens voor sociale huurwoningen te verhogen naar 38.000. 1.2.4. Ontwikkelingen in de sociale huurmarkt Gouda en Bodegraven De huidige economische situatie heeft uiteraard ook effect op de woningmarkt in het werkgebied van Mozaïek Wonen. De slaagkansen in Gouda en Bodegraven in het sociale huursegment zijn het afgelopen jaar licht toegenomen, maar zijn voor sommige doelgroepen nog steeds relatief laag. Deze lichte verbetering van de slaagkansen wordt veroorzaakt doordat het aantal actief woningzoekenden het afgelopen jaar stabiel is gebleven en het woningaanbod (door nieuwbouw) is toegenomen. 1.2.5. Onze stakeholders Vanwege de cumulatie van heffingen (verhuurders- en saneringsheffing) staan onze mogelijkheden om te investeren onder druk, waardoor wij genoodzaakt zijn geweest begin 2013 een substantieel deel van onze voorgenomen (nieuwbouw-) investeringen te schrappen of te faseren. In ons ondernemingsplan 2014 2018 zetten wij uiteen hoe wij in samenspraak en samenwerking met onze huurders, belanghouders en andere partners anticiperen op de gewijzigde omstandigheden en hoe wij de komende jaren invulling gaan geven aan deze maatschappelijke opgave. Ten behoeve van dit ondernemingsplan heeft Mozaïek Wonen in 2013 haar partners en stakeholders uitvoerig geconsulteerd. Ook hebben wij de huurdersvereniging en de ondernemingsraad van Mozaïek Wonen uitgebreid betrokken bij onze keuzes en dilemma s met betrekking tot onze versoberde inzet op de maatschappelijke opgave en de wijze waarop wij hier de komende jaren invulling aan gaan geven. Hun opmerkingen en aanbevelingen hebben niet alleen geleid tot bijstelling maar hebben onze keuzes ook daadwerkelijk en substantieel beïnvloed.

Jaarbericht 2013 12 Mozaïek Wonen De gemaakte keuzes zijn uiteraard ook van invloed op de prestatieafspraken met de gemeenten Gouda (2010-2014), Bodegraven-Reeuwijk (2012 2016) en Zuidplas (in voorbereiding). Ook over deze bijstelling van bestaande prestatieafspraken (Gouda en Bodegraven-Reeuwijk) en/of fasering van onze investeringen hebben wij in 2013 uitvoerig overleg gevoerd met de betreffende gemeenten.

Jaarbericht 2013 13 Mozaïek Wonen 1.3. Belangrijkste doelstellingen en prestaties in 2013 van Mozaïek Wonen Onderstaand een overzicht van onze belangrijkste voorgenomen en gerealiseerde prestaties in 2013: 5 speerpunten bedrijfsplan 2013 Mozaïek Wonen 1 Voorgenomen: Implementeren regeringsbeleid O.a. hebben we het over het rekening houden met de verhuurdersheffingen, het verhogen van de saneringssteun CFV (het bijdragen aan de sanering van Vestia). Gevolgen scheiding Wonen en Zorg; Administratieve scheiding DAEB/niet-DAEB vastgoed; Inkomensafhankelijke huurverhoging. Gerealiseerd (stand van zaken 31-12-2013): - In januari is een herziene begroting 2013 vastgesteld waarin rekening wordt gehouden met de diverse heffingen en aangescherpte eisen van het Centraal Fonds Volkshuisvesting en het Waarborgfonds Sociale Woningbouw. Belangrijkste aanpassingen zijn het verminderen van de bouwproductie, een soberder inzet op onderhoud, energiemaatregelen en leefbaarheid en een substantiële reductie op de bedrijfslasten o.a. door vermindering van het aantal formatieplaatsen. - Een nieuw Ondernemingsplan 2014 2018, Krachtig naar 2018, is geschreven. De in dit nieuwe ondernemingsplan beschreven koers en de maatregelen sluiten aan en sorteren voor op de door minister Blok in de op 11 februari 2014 gepubliceerde concept novelle nieuwe Woningwet aangekondigde maatregelen. - In maart 2013 heeft Mozaïek Wonen haar vastgoedportefeuille opgedeeld in een DAEB en niet-daeb segment. - Mozaïek Wonen heeft in 2013 gebruik gemaakt van de inkomensafhankelijke huurverhoging voor de huishoudens met een inkomen > DAEB inkomensgrens. - De inventarisatie gevolgen scheiden wonen en zorg is uitgevoerd. Voor de korte termijn zijn de gevolgen voor Mozaïek Wonen beperkt. Dit omdat we niet veel specifieke zorghuisvesting verhuren en de zorgorganisaties die bij ons huren, aangeven dat men hoofdzakelijk cliënten met ZZP 5 en hoger in woningen van Mozaïek Wonen heeft wonen en omdat de huurniveaus geen risico vormen. Daarnaast bereiden we ons voor op de gevolgen van scheiding wonen en zorg door o.a. daar waar mogelijk delen van de bestaande voorraad geschikter te maken voor senioren en het faciliteren van digitale platforms als www.zorgvoorelkaar.nl. 2 Voorgenomen: Verbeteren slaagkansen O.a. door het binnen de grenzen van onze mogelijkheden houden van de voorgenomen bouwproductie. In 2013 leveren we o.a. in Gouda de Hofwoningen en Verloren Kost op en de Driestar, in Moordrecht de woningen aan de Pr. Alexiahof en in Bodegraven woningen in het plan Graafse Waard. Voorts het labelen van enkele complexen van ons bezit zij het mondjesmaat voor specifieke doelgroepen, b.v. jongeren. Onderzoek alternatieve mogelijkheden voor jongerenwoningen (zoals ombouw kantoren). Doorstroming bevorderende maatregelen om senioren in een (te) grote woning of huurders met een wat hoger inkomen de kans te bieden om door te verhuizen naar een woning die beter past bij hun specifieke omstandigheden en wensen. Gerealiseerd (stand van zaken 31-12-2013): - De mogelijkheden om te kunnen bouwen zijn sterk ingeperkt. Concreet betekent dit dat Mozaïek Wonen in 2013 een aantal voorgenomen nieuwbouwprojecten heeft geschrapt. - Opgeleverd in 2013 zijn de woningen in Alexiahof (Moordrecht), Lazarussteeg en Sint Mariewal (Gouda) alsmede de blokken H, T en L Graafse Waard (Bodegraven)

Jaarbericht 2013 14 Mozaïek Wonen en de laatste eengezinswoningen Westerkade (Gouda). De Driestar (Gouda) is opgeleverd in september. Blok A Graafse Waard (Bodegraven) en Olympiadeplein (Gouda) worden naar verwachting in 2014 opgeleverd. - Samen met gemeente Bodegraven-Reeuwijk zijn in 2013 de mogelijkheden met betrekking tot doorstroommaatregelen in kaart gebracht. Ook partijen als makelaars, zorg- en welzijnsorganisaties zijn hierbij betrokken. - Enkele maatregelen om de verkoop te stimuleren zijn ingezet. Het gaat dan concreet om uitbreiding van de kortingsregeling naar huurders die een woning van ons willen kopen, maar niet in een voor verkoop gelabelde woning wonen. Resultaat van deze acties is dat er in 2013 meer woningen verkocht zijn dan begroot. - Vanwege beperktere investeringscapaciteit is aan jongerenhuisvesting momenteel geen prioriteit gegeven. - Concrete maatregelen om senioren en scheefwoners door te laten stromen via gerichte informatieverstrekking zijn in uitvoering. - Zowel in Gouda als in Bodegraven is de slaagkans verbeterd door de genomen maatregelen. Het aantal verhuringen is dan ook toegenomen. 3 Voorgenomen: Verduurzamen vastgoed en eigen organisatie. Concreet hebben we het dan over In de MJOB zijn de milieu-investeringen voor het jaar 2013 nog opgenomen. De voor de jaren 2014-2016 voorgenomen milieu-investeringen om ca. 92% van de woningvoorraad in 2016 op het gewenste niveau van gemiddeld C-label te brengen, zijn gefaseerd tot na 2017. Dat geldt ook voor de mogelijke investeringen voor het behalen van het B-label. Daarbij zullen we onze beleidslijn om energiemaatregelen niet in de huur door te berekenen opnieuw overwegen. Bewoners enthousiast krijgen om hun gedrag op het gebied van milieu te wijzigen. Het verduurzamen van de eigen organisatie en het vergroten van het milieubewustzijn van medewerkers. Duurzaamheidseisen stellen bij inkoop van producten en diensten. Gerealiseerd (stand van zaken 31-12-2013): In 2013 is 2.1 miljoen geïnvesteerd in energiebesparende maatregelen. Hiervan is 0,5 miljoen uitgegeven aan isolerende maatregelen zoals dubbel glas, dak- en vloerisolatie en 1,6 miljoen aan energiezuinige hoog rendement verwarmingsketels. Vanwege de in 2013 geconstateerde noodzakelijke versobering van onze inzet beraden we ons in 2014 op effectiviteit, fasering en kostenverdeling van de toe te passen energiemaatregelen. 4 Voorgenomen: Verbeteren dienstverlening O.a. hebben we het dan over het implementeren van een huurdersportaal. Investeren we in een klantgerichte(re) website voor woningzoekenden. Het verder optimaliseren van onze primaire klantprocessen met als streven om eind 2013 een klantwaardering op deze klantprocessen van > 7,5 te realiseren. Gerealiseerd (stand van zaken 31-12-2013): - Huurdersportaal: Vooronderzoek en selectie van leveranciers zijn in 2013 uitgevoerd. Implementatietraject huurdersportaal, aannemersportaal en Document Management System in 2014. - Nieuwe website Woningnet ging in november van start en is aangepast aan de nieuwe verordening Bodegraven. - Samenvattende rapportage en vervolgstappenplan verbeteren dienstverlening gereed. Implementatie van de vastgestelde maatregelen in 2014. - Momenteel scoren de klantprocessen reparatieverzoeken en verhuur beide een 7,4. - Mozaïek Wonen heeft in 2013 de richting van het nieuwe ondernemingsplan voorgelegd aan en besproken met huurders en stakeholders. 5 Voorgenomen: Realiseren van bijzondere woonvoorzieningen Met ingang van 1 januari 2013 wordt het scheiden van wonen en zorg zij het enigszins gefaseerd - ingevoerd.

Jaarbericht 2013 15 Mozaïek Wonen Verder optimaliseren en zo nodig faseren van de door ons voorgenomen ontwikkelingen zoals Rijngaarde (beschut wonen). We zien dat mensen met een wat smallere beurs door de scheiding van wonen en zorg fors in de knel komen. Daarom gaan we samen met collega-corporaties en zorgpartners op zoek naar alternatieve vormen van huisvesting en financiering. Gerealiseerd (stand van zaken 31-12-2013): - Olympiadeflat (Gouda): huurovereenkomst met Vierstroom is getekend en hoogste punt is bereikt. - Rijngaarde (Bodegraven): verbeteringsplan voor lange vleugel is gereed, besproken met SWOB, zorgpartijen en bewoners, uitvoering is in mei 2013 gestart. Overleg met partijen over nieuwbouw. - Heemskerkstraat (Gouda): Transitie van (deel van de) woningen naar kleinschalig begeleid wonen verstandelijke beperking bleek niet haalbaar. Wel worden de huidige woningen zo aanpast, dat de levensduur kan worden verlengd. Tevens bekijken we de mogelijkheid om een zorgsteunpunt te realiseren, zodat een zekere vorm van beschut wonen ontstaat. - Oranjehof (Bodegraven): onderzoek naar aanpassing gebouw in overleg met Zorgpartners MH. - Gevolgen scheiden wonen en zorg in 2013 zijn geïnventariseerd. Overleg met gemeente Gouda, regio en zorgorganisaties over gevolgen loopt.

Jaarbericht 2013 16 Mozaïek Wonen 1.4. Financiën: het jaarresultaat 2013 Met ingang van verslagjaar 2013 waardeert Mozaïek Wonen haar sociaal vastgoed op marktwaarde in verhuurde staat. Als gevolg van de stelselwijziging stijgt het jaarresultaat over 2012 uit jaarrekening 2012 van 7.532.000 negatief naar een positief resultaat van 16.671.000 in de vergelijkende cijfers in de resultatenrekening. Dit wordt hoofdzakelijk veroorzaakt doordat er op basis van RJ213 niet wordt afgeschreven op de marktwaarde, terwijl in jaarrekening 2012 voor ruim 19,5 miljoen werd afgeschreven op de bedrijfswaarde (RJ212). Voor een verdere toelichting op de effecten van de stelselwijziging op het vermogen en resultaat verwijzen we naar hoofdstuk 13 van dit jaarbericht. Het jaarresultaat over 2013 toont een positief resultaat van 33.000, terwijl in de begroting 2013 van een positief jaarresultaat van 1.083.000 is uitgegaan. De effecten van de stelselwijziging zijn niet in begroting 2013 verwerkt. De belangrijkste afwijkingen worden in onderstaande tabellen 1.4.1 en 1.4.2 aangegeven en verder toegelicht in hoofdstuk 7. Tabel 1.4.1 Analyse verschil tussen resultaat en begroting; de belangrijkste posten (x 1.000) Realisatie 2013 Begroting 2013* Herzien resultaat 2012 Bedrijfsopbrengsten 54.839 59.045 52.598 Bedrijfslasten -30.815-42.860-30.633 Bedrijfsresultaat 24.024 16.185 21.965 Niet gerealiseerde waardeveranderingen vastgoedbeleggingen -10.458-583 5.606 Rentebaten en soortgelijke opbrengsten 101 94 225 Rentelasten en soortgelijke kosten -14.433-14.613-14.180 Resultaat uit gewone bedrijfsuitoefening voor belastingen -766 1.083 13.616 Vennootschapsbelasting 1.040 0 3.163 Resultaat deelnemingen -241 0-108 Jaarresultaat na belastingen 33 1.083 16.671 * De effecten van de stelselwijziging zijn niet in begroting 2013 verwerkt. Tabel 1.4.2 Financiële kengetallen Realisatie 2013 Begroting 2013* Herzien 2012 Overige reserves (x 1.000) 483.078 206.176 483.045 Solvabiliteit (EV/TV) 55,77% 34,50% 56,33% Loan to Value (leningen/marktwaarde) 42,36% 47,20% 41,80% Rentedekkingsratio (ICR) 1,73 1,68 1,72 Debt service coverage ratio (DSCR) 1,17 NB 1,18 Liquiditeit (current ratio) 0,58 0,38 0,71 Gemiddelde rentekostenvoet 4,03% 4,06% 4,14% * De effecten van de stelselwijziging zijn niet in begroting 2013 verwerkt.

Jaarbericht 2013 17 Mozaïek Wonen 2. Het bij voorrang passend huisvesten van de primaire doelgroep Strategisch doel: Mozaïek Wonen wil komen tot een grote bouwproductie, voldoende bereikbare voorraad en doorstroming. Inzet van middelen De belangrijkste resultaten/doelstellingen 2013 Resultaten Onze investeringen in nieuwbouw (t/m 2017): - Gouda: 43,6 milj. - Bodegraven: 25,9 milj. - Moordrecht: 5,5 milj. Geraamde uitgaven in 2013: - Gouda: 16,1 milj. - Bodegraven: 11,8 milj. - Moordrecht: 0,5 milj. Geraamde uitgaven in 2013 ten laste van eigen vermogen: 1,02 milj. Nieuwbouw kwantitatief: Huur Gouda B graven M drecht - Oplevering nieuwbouw: 182 53 28 - Woningen in uitvoering: 54 32 0 - Woningen in ontwikkeling: 0 17 0 - Woningen in voorbereiding (B-proj.): 0 0 0 Koop - Oplevering nieuwbouw: 7 11 0 - Woningen in uitvoering: 2 0 0 - Woningen in ontwikkeling: 0 0 0 - Woningen in voorbereiding: 0 0 0 Gouda B graven M drecht 173 54 28 54 32 0 0 27 0 0 50 0 9 10 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 - Sloop: 51 0 0 - Verkoop (bestaande voorraad): 18 4 0 51 0 0 23 1 0 Gedifferentieerd en gematigd huurbeleid. Streefhuren lager dan maximaal redelijk. In overleg met gemeenten Gouda en Bodegraven aanpassen woonruimteverdeling naar aanleiding van implementatie EC-regeling, regeerakkoord en fusie Bodegraven/Reeuwijk In uitvoering A-projecten, in productie, start of aan het bouwen in 2013, oplevering na 2013. In ontwikkeling A-projecten, ontwikkelbesluit genomen of in 2013 te nemen. In voorbereiding B-projecten, voorbereidingsbesluit genomen of in 2013 te nemen. * Concretiseren maatregelen t.b.v. realiseren opgave, zoals - Vanaf 2013 extra huurverhoging bij inkomen > 43.000,-. - Ontwikkelen stimuleringsmaatregelen zoals verhuispremie, koopkorting doorstromende huurders (met middeninkomens) etc. - Blijven investeren in energiemaatregelen en woningen zoveel mogelijk voorzien van Energieprestatielabel. - Onderzoek naar toepassen inkomenstoetsing bij urgenten en Koopgarant. * Geactualiseerde woonruimteverdeling Gemeenten Gouda en Bodegraven-Reeuwijk naar aanleiding van nieuwe Woningwet en Huisvestingswet. * Samen met gemeente Gouda: WoOn 2012. * Onderzoek jongerenhuisvesting (zoals ombouw kantoren, containers). - Gerealiseerd. - Gerealiseerd - Investeringen energie deels geschrapt. - Gerealiseerd. - Gerealiseerd - Gerealiseerd - Niet gerealiseerd i.v.m. stopzetten investeringen. 2.1. Sociale huurmarkt Gouda en Bodegraven Hoe heeft de lokale sociale huurwoningmarkt zich in 2013 ontwikkeld? Is de in de voorgaande jaren opgelopen druk verder toegenomen? Hoe pakt de voortdurende en toenemende stagnatie in de koopmarkt uit voor de kans op een sociale huurwoning? Wie zoeken een sociale huurwoning? Wat is het effect geweest van de nieuwe regels rond inkomenstoetsing die de toegang van de middeninkomens tot de sociale huursector beperken? De beschrijving van de vraag naar sociale huurwoningen in 2013 in deze paragraaf is gebaseerd op de reacties van woningzoekenden op het woningaanbod van de woningcorporaties Mozaïek Wonen en Woonpartners Midden-Holland.

Jaarbericht 2013 18 Mozaïek Wonen Tabel 2.1.1 Aantal en slaagkans woningzoekenden 2 naar plaats 2013, gezamenlijke corporaties, Gouda en Bodegraven (bron: Woningnet) Aantal actieven (1) Gouda 2013 Bodegraven 2013 Aantal geslaagden (2) Slaagkans Aantal actieven (1) (1) woningzoekenden met minimaal 1 reactie op een aangeboden woning in het betreffende jaar (2) woningzoekenden aan wie een woning is toegewezen (3) aantal geslaagden gedeeld door aantal actieven (4) de categorie onbekend heeft geen betrekking op Mozaïek Wonen Aantal geslaagden (2) Slaagkans (3) (3) Doorstromers binnen plaats 910 147 16,2% 114 54 47,4% Starters binnen plaats 1.372 354 25,8% 192 25 13,0% Zelfstandig wonenden binnen plaats 148 18 12,2% 55 18 32,7% Totaal binnen plaats 2.430 519 21,4% 361 97 26,9% Doorstromers buiten plaats 153 12 7,8% 209 13 6,2% Starters buiten plaats 703 94 13,4% 491 7 1,4% Zelfstandig wonenden buiten plaats 267 17 6,4% 121 7 5,8% Totaal buiten plaats 1.123 123 11,0% 821 27 3,3% Totaal 3.553 642 18,1% 1.182 124 10,5% 1 persoon 1.816 383 21,1% 452 55 12,2% 2 personen 901 139 15,4% 415 37 8,9% 3 t/m 5 personen 812 116 14,3% 308 31 10,1% 6 personen en meer 24 4 16,7% 7 1 14,3% Totaal 3.553 642 18,1% 1.182 124 10,5% 18 t/m 23 jaar 695 113 16,3% 189 3 1,6% 24 t/m 30 jaar 1.092 148 13,6% 389 28 7,2% 31 t/m 45 jaar 1.008 189 18,8% 368 31 8,4% 46 t/m 55 jaar 381 88 23,1% 100 11 11,0% 56 t/m 65 jaar 187 45 24,1% 55 13 23,6% 66 t/m 75 jaar 125 32 25,6% 58 28 48,3% vanaf 76 jaar 65 27 41,5% 23 10 43,5% Totaal 3.553 642 18,1% 1.182 124 10,5% 0-21.100 2.118 439 20,7% 573 33 5,8% 21.100-28.725 700 122 17,4% 272 35 12,9% 28.725-34.229 423 62 14,7% 225 54 24,0% > 34.229 285 14 4,9% 101 2 2,0% Onbekend (4) 27 5 18,5% 11 - - Totaal 3.553 642 18,1% 1.182 124 10,5% Gouda: In Gouda is het aantal actief woningzoekenden in 2013 (3.553) licht gedaald ten opzichte van 2012 (3.658). Deze afname is voornamelijk te zien bij doorstromers, gezinnen en woningzoekenden in de leeftijdscategorie tot en met 30 jaar. Ook is er een afname te zien in het aantal woningzoekenden met een inkomen boven de 34.229. Door de geringere toegankelijkheid van het sociale segment voor midden- en hogere inkomens, is dat segment onder woningzoekenden in het corporatiebezit verder afgenomen, van 10% in 2012 naar 8% in 2013. De grootste groep woningzoekenden wordt nog steeds gevormd door starters, woningzoekenden in de laagste inkomenscategorie en alleenstaanden. 2 Vrije sectorwoningen, woningen die verhuurd zijn via Stichting Welzijn Ouderen Bodegraven, woningen die via bemiddeling verhuurd zijn en woningen die tijdelijk verhuurd zijn, worden niet via Woningnet aangeboden en zijn niet in deze tabel opgenomen.

Jaarbericht 2013 19 Mozaïek Wonen Het aandeel lokale woningzoekenden is in Gouda stabiel gebleven (68%). Voornamelijk onder doorstromers is het aandeel lokale woningzoekenden groot (86%). Zelfstandig wonenden 3 komen vaker van elders. Het totale aanbod aan sociale huurwoningen in Gouda dat via Woningnet verhuurd werd nam in 2013, vergeleken met 2012, met 10% (59 woningen) toe. Dit is te verklaren door een toegenomen mutatiegraad en de opgeleverde nieuwbouw. Doordat het aantal woningzoekenden is gedaald en het aantal geslaagde woningzoekenden is toegenomen, is de gemiddelde slaagkans in 2013 in Gouda gestegen van 15,9% in 2012 naar 18,1% in 2013. Ook in 2013 hadden starters een betere slaagkans dan doorstromers. Lokale starters hebben de grootste slaagkans (25,8%). Bodegraven: In Bodegraven is sprake van een andere ontwikkeling. Het aantal woningzoekenden is in 2013 (1.182) groter dan in 2012 (1.139). Deze toename is voornamelijk te verklaren door een toename van het aantal starters, het aantal één- of twee persoonshuishoudens, woningzoekenden in de leeftijdscategorie vanaf 30 jaar en van de inkomens tussen de 21.100 en 34.229. Een afname van het aantal woningzoekenden is voornamelijk te zien bij de gezinnen, woningzoekenden tot en met 30 jaar en zowel de laagste als de hoogste inkomenscategorie. Het aandeel lokale woningzoekenden is in Bodegraven fors kleiner dan de groep woningzoekenden van buiten Bodegraven (vooral uit Gouda): 31%. Ondanks dat er een groot aantal woningen in Bodegraven is bijgebouwd in 2013, is het totale aanbod aan sociale huurwoningen in Bodegraven dat via Woningnet werd verhuurd in 2013 met 9% (13 woningen) afgenomen ten opzichte van 2012. Het totaal aantal verhuringen van Mozaïek Wonen in Bodegraven is echter het afgelopen jaar juist toegenomen (107 in 2012 en 173 in 2013). Niet al deze woningen zijn via Woningnet verhuurd. Dit betreft de vrije sectorwoningen, woningen in complexen Rijngaarde en Oranjehof die verhuurd worden via Stichting Welzijn Ouderen, tijdelijke verhuringen en woningen die via bemiddeling verhuurd worden. De slaagkans in Bodegraven is in 2013 gedaald van 12,0% in 2012 naar 10,5% in 2013. Als we uitgaan van de 173 verhuringen dan is de gemiddelde slaagkans 15%, een lichte stijging ten opzichte van 2012. Er is nog steeds een groot verschil in de slaagkans van lokale woningzoekenden (26,9%) en woningzoekenden van buiten Bodegraven (3,3%). Dit komt door de lokale verordening waarin tot 1-1-2014 nog voorrang werd gegeven aan lokale woningzoekenden. Die regel geldt niet in Gouda. De slaagkans (op basis van de verhuringen via Woningnet) van lokale doorstromers is het grootst (47,4%). Ook de slaagkansen van woningzoekenden in de leeftijdscategorie 66 t/m 75 jaar (48,3%) en woningzoekenden met een inkomen tussen de 28.725 en 34.229 (24,0%) zijn groot. 2.2. Het bezit van Mozaïek Wonen In de volgende tabel wordt aangegeven hoe de woningvoorraad van Mozaïek Wonen zich in 2013 heeft ontwikkeld. 3 Starter: Een huishouden dat na verhuizing hoofdbewoner van een woning is en niet een woning achterlaat zoals kan voorkomen bij (echt) scheiding, zelfstandig gaan wonen, immigratie, sloop, renovatie van vorige woning, verhuizing van onzelfstandige woonruimte (wooneenheid, kamer bij hospita, woonboot etc.). Doorstromer: Een huishouden dat binnen Nederland verhuist waarbij het huishouden voor en na de verhuizing de hoofdbewoner van een sociale huurwoning is en na verhuizing een sociale huurwoning leeg achterlaat. Zelfstandig wonenden: Iemand die een woning (koop of particuliere huur) achterlaat.

Jaarbericht 2013 20 Mozaïek Wonen Tabel 2.2.1 Samenstelling woningvoorraad naar huurprijs per 31 december 2012 en 2013 en ontwikkeling in 2013 (netto huren) 4 per 31-12-2012 aantal % tot kwaliteitskortingsgrens <= 374,44 1.454 16,9% tot 1 e aftoppingsgrens > 374,44 - <= 535,91 5.109 59,4% tot 2 e aftoppingsgrens > 535,91 - <= 574,35 752 8,7% tot huurtoeslaggrens > 574,35- <= 681,02 1.060 12,3% > 681,02 220 2,6% Totaal 8.595 %100 Ontwikkeling: aankoop verkoop voorraad verkoopwoning en sloop nieuwbouw overig huurbeleid -5-6 -36 +121-183 -5-13 -12 +2 +7-114 -5-4 +19 +23 +41-11 -11 +83 +20 +229 +1-3 -4 +30 +45 +27 +1-29 -38-48 +255 +95 per 31-12-2013 aantal % 1.345 15,2% 4.974 56,3% 826 9,4% 1.370 15,5% 316 3,6% 8.831 100% Woningtypen: eengezins meergezins Gouda aantal % Bodegraven aantal % Moordrecht aantal % 320 1.025 1.075 15,5% 158 9,5% 112 50,2% 1.818 3.156 3.991 57,4% 939 56,7% 44 19,7% 643 183 655 9,4% 158 9,5% 13 5,8% 1.048 322 975 14,0% 370 22,3% 25 11,2% 141 175 256 3,7% 31 1,87% 29 13,0% 3.970 4.861 6.952 100% 1.656 100% 223 100% Overig bezit Wooneenheden 54 Standplaatsen + woonwagens 11 garages / park.plaatsen/ bergingen 276 bedrijfsruimten / winkels 24 maatschappelijk vastgoed 43 Overig 83 Uit bovenstaande tabel blijkt, dat we onze portefeuille zelfstandige eenheden per saldo hebben uitgebreid door: De oplevering van 255 huurwoningen, t.w. in Gouda 25 appartementen aan de Lazarussteeg, 19 appartementen aan de Sint Mariewal, 121 studentenwoningen Driestar en 8 eengezinswoningen aan de Westerkade. In Bodegraven zijn 54 appartementen in de Graafse Waard opgeleverd en in Moordrecht 28 appartementen aan de Alexiahof. Er zijn in 2013 30 woningen verkocht, waarvan 29 in Gouda en één in Bodegraven. 24 verkochte woningen behoorden tot de bestaande voorraad, 5 verkochte woningen waren eerder aangekocht in het kader van de wijkontwikkeling Korte Akkeren. Daarnaast is nog 1 woning verkocht, welke eveneens in het kader van de wijkontwikkeling Korte Akkeren is aangekocht; echter deze woning is in bovenstaande voorraadontwikkeling (tabel 2.2.1.) niet meegenomen vanwege het feit dat deze woning tot de voorraad koopwoningen van 2012 behoorde. In totaal zijn in 2013 48 woningen gesloopt. Ten behoeve van het Centrumplan Korte Akkeren zijn 21 eengezinswoningen gesloopt en 2 etagewoningen. Daarnaast zijn 18 etagewoningen gesloopt aan de Koningin Wilhelminaweg, 3 eengezinswoningen aan de van Baerlestraat, 3 eengezinswoningen aan het Moordrechtse Verlaat en 1 eengezinswoning aan de Prins Hendrikstraat. 4 Huurprijzen op basis van netto huur

Jaarbericht 2013 21 Mozaïek Wonen In Bodegraven is in 2013 één Koopgarant-woning teruggekocht. Deze woning behoort na de terugkoop tot de voorraad koopwoningen. Op 31-12-2013 staan 38 voor de verkoop gelabelde woningen uit de huurvoorraad leeg. Deze zijn/worden niet opnieuw verhuurd en zijn in 2013 overgeheveld naar en aangemerkt als voorraad verkoopwoning. 94 eenheden, die in de jaarrekening van 2012 als onzelfstandig waren opgevoerd zijn gecorrigeerd naar zelfstandige eenheden vanwege aanpassing van de definities. Tevens is een woning waarin kamerverhuur aanwezig was, in 2013 omgezet naar één zelfstandige woning. Ten opzichte van 2012 is het aantal overig/wooneenheden met 87 (141 naar 54) afgenomen. Zoals hierboven gesteld zijn er 94 onzelfstandige eenheden in de administratie gecorrigeerd naar zelfstandige eenheden. Daarnaast is een woning met drie aparte kamerverhuringen samengevoegd tot één zelfstandige woning. Tevens zijn drie overige wooneenheden in Korte Akkeren gesloopt. In de Bernardstraat in Bodegraven is een eenheid gesplitst in 14 wooneenheden. Conclusies: Doordat afgelopen jaar meer woningen zijn bijgebouwd dan gesloopt en verkocht en er tevens een administratieve correctie bij een aantal wooneenheden heeft plaats gevonden, is de omvang van onze voorraad toegenomen met 236 woningen, maar afgenomen met 87 wooneenheden. De toename van het aantal woningen was in 2013 groter dan in 2012 (90 woningen), in 2012 was er wel een toename van het aantal overige wooneenheden (57). Het aandeel huurwoningen in de vrije sector is door nieuwbouw en huurbeleid toegenomen van 2,6% in 2012 naar 3,6% in 2013. Ook het aandeel huurwoningen in het segment middelduur (tussen aftoppingsgrens en liberalisatiegrens) is door nieuwbouw en huurbeleid toegenomen van 12,3% in 2012 naar 15,5% in 2013. De verdeling naar prijs van onze voorraad is in Gouda in grote lijnen gelijk aan die in Bodegraven, met uitzondering van het middeldure segment dat in Bodegraven groter is. Het aandeel woningen tot de kwaliteitskortingsgrens is daarentegen in Gouda groter. Verkoop vindt in alle prijssegmenten plaats. Sloop betreft vooral de goedkope woningen. Nieuwbouw heeft in 2013 ook in alle segmenten plaats gevonden. 55% van ons bezit bestaat uit meergezinswoningen. Het aandeel meergezinswoningen is het afgelopen jaar iets toegenomen (2012: 53%) doordat er voornamelijk meergezinswoningen zijn bijgebouwd en er voornamelijk eengezinswoningen zijn verkocht. 2.3. Nieuwbouw 2.3.1 Samenvattend de resultaten De doelstelling voor 2013 was het opleveren van 281 woningen. Daarnaast beoogden we nog 88 woningen in uitvoering en 17 in ontwikkeling te hebben. Met 27 woningen in ontwikkeling ligt dit aantal boven onze doelstelling van 17 woningen. Daarnaast zijn in 2013 nog eens 50 woningen extra in voorbereiding genomen die niet waren geprognotiseerd. De realisatie van opgeleverde woningen ligt met 274 stuks net onder de doelstelling. Dit wordt veroorzaakt doordat Mozaïek Wonen uiteindelijk minder koopwoningen heeft afgenomen waarvoor zij via achtervang garant stond om af te nemen. De exacte resultaten zijn: Opgeleverd: 274 woningen waarvan 255 huur en 19 koop. 8 eengezinswoningen Westerkade/ Snoystraat; (in begroting achtervang 15 woningen) 121 studenteneenheden Driestar; 25 huurappartementen Bolwerk 1, Lazarussteeg; 20 appartementen Graafse Waard Blok H, (Juliana);

Jaarbericht 2013 22 Mozaïek Wonen 12 huurappartementen Graafse Waard blok L, (Wilhelmina); 22 huurappartementen Graafse Ward blok T, (Beatrix); 28 appartementen Boslocatie Moordrecht, Alexiahof; 19 huurappartementen Bolwerk 2, Sint Mariewal; 9 koopappartementen Bolwerk 2, Sint Mariewal; 10 koopappartementen Graafse Waard blok L, (Wilhelmina). In uitvoering: 86 woningen, alle 86 huur. Betreft: Olympiadeplein 54 verhuureenheden en Graafse Waard blok A (Maxima) 32 verhuurof koopeenheden (Te Woon). 2 koopwoningen aan de Wachtelstraat zijn niet in uitvoering genomen. In ontwikkeling: 27 woningen, alle 27 huur. Het aantal woningen dat in ontwikkeling is, is gestegen met 10 woningen. Dit komt omdat aan de Schoutendreef 18 huurappartementen worden gerealiseerd in plaats van 17. Het project Wijde Wiericke is toegevoegd met 9 eengezinswoningen. In voorbereiding: 50 woningen, alle 50 huur. Boven op de doelstelling van 2013 zijn 50 appartementen bij beschut wonen complex Rijngaarde in voorbereiding genomen. Verder waren er begin 2013 negen prospects in de oriëntatiefase. De Centrumontwikkeling Korte Akkeren en de Jan Ligthartschool zijn verder uitontwikkeld. De Ambachtsschool (wonen/zorg), IJssellaan 2a (45 plaatsen RIBW/crisisopvang/begeleid wonen), Vijfakkers-Noord (35 sociale huur/koop) en Westergouwe (gezondheidscentrum en 200 vrije sector) zijn gestopt/uitgesteld vanwege de heroverweging van ons investeringsprogramma. Daardoor zijn er ook geen nieuwe prospects bijgekomen. Voorts zijn er voor het Kantoorpand Beursstraat (Bodegraven) en de 3 flats Eendrachtsweg/Verzetslaan (Gouda) verschillende strategievarianten overwogen; deze heroverweging heeft echter niet geleid tot een aanpassing van de huidige strategie, t.w. respectievelijk verkoop en verhuur. Onze financiële inzet ten behoeve van de nieuwbouwprojecten staat vermeld in de jaarrekening, paragraaf 1.1.3. In de hierna volgende tabel zijn al onze nieuwbouwplannen opgenomen en geordend naar fase, aantal woningen, segment, doelgroep, woningtype en (mogelijk) opleveringsjaar.

Jaarbericht 2013 23 Mozaïek Wonen Tabel 2.3.1.1 Nieuwbouwprojecten Gouda Aantal Segment Doelgroep Westerkade 8 vrije sector huur/ verkoop Woningtype woningen Niet- DEAB Planning oplevering Niet specifiek eengezins 2013 Bolwerk 1 Lazarussteeg 24 sociale huur DAEB Niet specifiek meergezins 2013 Bolwerk 1 Lazarussteeg huur DAEB vrije sector Niet- 1 Niet specifiek meergezins 2013 Bolwerk Sint Mariewal 11 sociale huur DAEB Senioren meergezins 2013 Bolwerk Sint Mariewal 8 vrije sector Niet- Senioren huur DAEB meergezins 2013 Bolwerk Sint Mariewal 9 verkoop Nietstartende kopers DAEB meergezins 2013 Driestar 121 sociale huur Studenten/ Jongeren DAEB meergezins 2013 Olympiadeplein 54 sociale huur DAEB Senioren + 34 zorg meergezins 2014 Subtotaal Gouda 236 Bodegraven Aantal Segment Doelgroep Woningtype Planning woningen oplevering Graafse Waard Blok H 20 sociale huur DAEB Niet specifiek meergezins 2013 Graafse Waard Blok L 12 Huur (was verkoop) DAEB Niet Niet specifiek meergezins 2013 Graafse Waard Blok L 10 verkoop Niet- Niet specifiek DAEB meergezins 2013 Graafse Waard Blok T 20 sociale huur DAEB Niet specifiek meergezins 2013 Graafse Waard Blok T 2 vrije sector Niet Niet specifiek huur DAEB meergezins 2013 Graafse Waard Blok A 32 vrije sector Niet- Niet specifiek huur/koop DAEB meergezins 2014 Wijde Wiericke 9 sociale huur DEAB Niet specifiek eengezins 2014 Schoutendreef 18 sociale huur DAEB Niet specifiek meergezins 2015 Rijngaarde 50 sociale huur DAEB Ouderen meergezins 2016 Subtotaal Bodegraven 173 * Alle niet verkochte woningen worden na oplevering verhuurd in de vrije sector. Moordrecht Aantal Segment Doelgroep Woningtype Planning woningen Oplevering Alexiahof 28 sociale huur DAEB Niet specifiek meergezins 2013 Subtotaal Moordrecht 28 Totaal Mozaïek Wonen 437

Jaarbericht 2013 24 Mozaïek Wonen 2.3.2. Hoogtepunten nieuwbouwprojecten 2013 1 februari is gestart met de sloop van 18 appartementen aan de Koningin Wilhelminaweg en 3 eengezinswoningen aan de Van Baerlestraat. Na de sloop is de grond bouwrijp gemaakt. Op 19 juni is de grond verkocht en overgedragen aan Vink Ontwikkeling. Vink Ontwikkeling zal op deze locatie 18 nieuwe appartementen en 3 nieuwe eengezinswoningen in de koopsector realiseren. Op 4 februari 2013 is de sleutel overhandigd aan de eerste bewoners van 28 huurappartementen aan het Alexiahof in Moordrecht. Het appartementengebouw is een waardevolle toevoeging aan onze woningportefeuille omdat deze appartementen voldoen aan de woonwensen van een brede doelgroep. Het appartementengebouw heeft vier woonlagen. Alle appartementen hebben een woonkamer, twee slaapkamers, een terras of balkon, een ruime inpandige berging en een fietsenberging op de begane grond. De huurprijs varieert van 520,- tot 650,- per maand (prijspeil 2013). Alle woningen zijn inmiddels verhuurd. Eind februari is de 1e paal Blok A gebouw Maxima geslagen. In het voorjaar van 2014 wordt dit laatste woongebouw in het project Graafse Waard opgeleverd. Vanuit het gebouw is er een mooi uitzicht over de landerijen richting de Meije. Het gebouw bestaat uit 32 koop- of huurappartementen in 6 lagen met een parkeergarage. Er zijn drie-, vier en vijfkamer-appartementen vanaf circa 98m² tot ruim160m². Alle appartementen hebben een riant balkon of terras. De huurprijzen variëren van 880,- tot 1.340,- per maand excl. servicekosten (prijspeil 2014). De koopprijzen zijn vanaf 241.000,- tot 430.000,- V.O.N.

Jaarbericht 2013 25 Mozaïek Wonen Op dinsdag 2 april kregen de eerste bewoners van de 25 huurappartementen van het Goudse Bolwerk de sleutel van hun woning. De 25 appartementen in de Lazarussteeg liggen op loopafstand van het historische centrum. De ruime energiezuinige driekamerappartementen zijn gemiddeld 85m². De huurprijzen variëren van 550,- tot 670,-. Bewoners kunnen desgewenst in de onderliggende garage een parkeerplaats huren. Begin mei zijn de 19 huurappartementen en 9 koopappartementen van Bolwerk 2 opgeleverd. De 28 appartementen aan de Sint Mariewal liggen in het centrum. Mozaïek Wonen heeft 9 appartementen verkocht. De overige 19 appartementen zijn ook gelabeld voor verkoop maar worden nu vanwege de omstandigheden op de koopmarkt eerst verhuurd (in het najaar); zodra deze appartementen leeg komen worden ze te koop aangeboden. De appartementen variëren van 77 tot 96m² en de huurprijzen van 580,- tot 820,-. Donderdag 16 mei 2013 is de eerste paal geslagen voor de nieuwbouw op het Olympiadeplein. De nieuwbouw bestaat uit 34 zorgwoningen (eerste vier verdiepingen) en 20 sociale huurwoningen (vanaf vijfde t/m negende verdieping). Vierstroom gaat de zorgwoningen verhuren aan mensen die veel zorg nodig hebben. Verder komt op de begane grond een praktijk voor fysiotherapie, een kapsalon en een ontmoetingsruimte. Als alles volgens plan verloopt, vindt de oplevering in het vierde kwartaal van 2014 plaats. In juni zijn de 12 huurappartementen en 10 koop appartementen Wilhelmina (blok L) aan de Graafse Waard in Bodegraven opgeleverd. Het betreft luxe drie- en vierkamerappartementen van circa 100m² met een royaal terras, een smaakvolle keuken met inbouwapparatuur en een eigen parkeerplaats in de ondergrondse parkeergarage. De koopprijzen variëren van 240.000,- tot 415.000,-. Huurprijzen zijn vanaf 865,- exclusief service kosten.

Jaarbericht 2013 26 Mozaïek Wonen In september zijn 20 appartementen Juliana (Blok H) in de Graafse Waard in Bodegraven opgeleverd. Het gebouw is ruim van opzet en beschikt over een ondergrondse parkeergarage. De drie- en vierkamerappartementen hebben een oppervlakte van gemiddeld 80m². Elk appartement heeft een ruim balkon. De appartementen hebben verschillende afmetingen en indelingen. De huurprijzen variëren van 585,- tot 665,-. In oktober zijn de 121 studenteneenheden Driestar opgeleverd. De appartementen zijn 28m² en hebben een eigen woonkamer, badkamer, keukentje en een Frans balkon. Het gebouw telt elf verdiepingen. Op de begane grond zijn twee bedrijfsruimtes van elk 70m². Het geheel wordt in één keer verhuurd aan de Driestar Educatief, die vervolgens de verhuur aan de studenten regelt. De appartementen zijn zo gebouwd dat wanneer men de muur tussen twee appartementen zou verwijderen er een mooi regulier appartement ontstaat. In oktober zijn 22 huurappartementen Beatrix (Blok T) in de Graafse Waard in Bodegraven opgeleverd. De drie- en vierkamerappartementen hebben een oppervlakte van gemiddeld 80m². Elk appartement heeft een ruim balkon. De huurprijzen variëren van 600,- tot 750,- incl. parkeren excl. servicekosten. De appartementen hebben een mooi uitzicht over de Meije of over het Stadshart van Bodegraven. In december zijn de laatste 8 eengezinswoningen aan de Westerkade opgeleverd. De eengezinswoningen worden verhuurd voor 770,- per maand. Ze zijn gebouwd rond een binnenterrein met (privé) parkeerplaatsen en een kleine kinderspeelplaats. De woningen hebben een oppervlakte van 120 m² GBO. De woonkamer met openkeuken is 38m² en heeft een schuifpui naar de tuin. Op de eerste verdieping zijn 3 royale slaapkamers met ruimte voor extra kamers op de zolder. De achtertuin is circa 7 meter diep met een eigen berging.

Jaarbericht 2013 27 Mozaïek Wonen 2.3.3. Verwerving ten behoeve van nieuwbouwprojecten Ten behoeve van voorgenomen nieuwbouwprojecten heeft Mozaïek Wonen in 2013 diverse aan- en verkopen gedaan: Gouda: Op 8 oktober 2013 is Mozaïek Wonen eigenaar geworden van de Jan Ligthartschool aan de Snoystraat/ Prins Hendrikstraat. Deze aankoop is een cadeau van Mozaïek Wonen aan de stad vanwege het 100- jarig bestaan van de corporatie in 2012. De school wordt niet meer gebruikt als basisschool. Al enige jaren huren diverse maatschappelijke organisaties, zoals het wijkteam, een ruimte in de school. Zij kunnen daar voorlopig blijven. De aangebouwde gymzaal en het openbare speelterrein zijn ook onderdeel van de koop. De gemeente blijft verantwoordelijk voor het onderhoud aan de gymzaal en het speelterrein en houdt contact met de sportclubs die de gymzaal gebruiken. Op de lange termijn worden voor deze locatie nieuwbouwplannen ontwikkeld. Bodegraven: Op 28 mei 2013 is een grondruil geweest met de gemeente Bodegraven-Reeuwijk. Mozaïek Wonen verwierf de grond die nodig is voor de realisatie van gebouw Máxima (blok A) in de Graafse Waard. Aan de gemeente werd een nabij gelegen kavel overgedragen, die was bestemd voor het openbaar gebied. Hier stond voorheen een flatgebouw, wat inmiddels is gesloopt. 2.4. Huurprijsbeleid De concrete cijfers met betrekking tot de realisatie huurverhoging 01-07-2013 (en twee voorgaande jaren) zien er als volgt uit: Tabel 2.4.1 Huurprijsbeleid 2011 t/m 2013 2011 2012 2013 Inflatie 1,3 2,3 2,5 Gemiddelde huuraanpassing in % per 1 juli 1,24 1,96 3,73 Jaarhuursom (x 1000) 46.664 48.040 50.839 Toename jaarhuursom in % 1,6% 2,9% 5,8% Gemiddelde huuropbrengst per woning per maand (x 1) 443 461 489 Gemiddelde puntprijs (x 1) 3,3 3,4 3,6 Per 1 juli 2013 zijn de huren verhoogd. Mozaïek Wonen heeft gebruik gemaakt van de mogelijkheid om inkomensafhankelijke huurverhoging door te voeren. De voorbereiding en de uitvoer van dit hele proces was een hele operatie. De volgende huurverhogingspercentages zijn door Mozaïek Wonen toegepast: Inkomen lager dan 33.614 : huurverhoging van 3.5% (variërend door aftoppingen op streefhuur van 0 tot 3,5%) Inkomen > 33.614 en < 43.000 : huurverhoging van 4,5% Inkomen hoger dan 43.000 : huurverhoging van 6,5% De wettelijk mogelijke basis huurverhoging is 4% (bestaande uit 2,5% inflatie + 1,5%. Mozaïek Wonen heeft huishoudens met een laag inkomen (lager dan 33.614) ontzien door een lagere huurverhoging door te rekenen, namelijk geen 4,0% maar 3,5%. Daarbij is voor deze huishoudens de huurverhoging afgetopt op streefhuren en de DAEB-grens. In de andere twee categorieën is met deze grenzen geen rekening gehouden. Uit bovenstaande tabel blijkt, dat de totale jaarhuursom in 2013 gestegen is met 5.8%, hetgeen hoger is dan de jaarlijkse huurverhoging per 1 juli 2013 van gemiddeld 3.73 %. Dit valt te verklaren door extra

Jaarbericht 2013 28 Mozaïek Wonen huurinkomsten vanwege huurharmonisatie bij mutatie, door oplevering van de geplande nieuwbouw in 2013 en door de aankoop eind 2012 van 140 woningen in Moordrecht. De gemiddelde huur is gestegen met 28. Naar aanleiding van de aanzegging zijn 295 bezwaarschriften ontvangen. Een bezwaar is gegrond verklaard als aan de volgende voorwaarden is voldaan: Het huishoudinkomen is in 2012 t.o.v. 2011 aantoonbaar gedaald De samenstelling van het huishouden is per 1 juli 2013 aantoonbaar gewijzigd Dit heeft in 117 gevallen geleid tot een aanpassing in inkomensafhankelijke deel van de huurverhoging. Er zijn 3 bezwaarschriften doorgestuurd naar de Huurcommissie. Vergoeding voor toekennen beschikking en huisvestingsvergunning urgenten Door Mozaïek Wonen worden werkzaamheden verricht in het kader van de informatieverstrekking aan woningzoekenden, de intake en bemiddeling van urgenten en de afgifte van huisvestingsvergunningen. In de Uitvoeringsafspraken taken woonruimteverdeling gemeente Gouda en de corporatie, is overeengekomen dat de gemeente Gouda Mozaïek Wonen betaalt per afgegeven stadsvernieuwings en herstructureringsurgentie. Er wordt afgerekend op basis van werkelijk gemaakte kosten. In 2013 is 3.277,- gefactureerd voor deze urgenties. 2.5. Verhuringen In 2013 heeft Mozaïek Wonen 734 woningen via Woningnet verhuurd. Dat is een stijging t.o.v. 2012 waarin 569 woningen werden verhuurd. Het merendeel van deze woningen is op de reguliere wijze via advertenties verhuurd. Die staan in Woningnet geregistreerd. In Woningnet worden ook de via bemiddeling verhuurde woningen, bijvoorbeeld aan urgenten of via woningruil, en de verhuurde nieuwbouw vastgelegd. De woningen, die via collectieve huurcontracten met zorgorganisaties verhuurd worden aan mensen met een AWBZ-zorgindicatie, zijn niet bij de verhuringen meegeteld. Indien een mutatie plaatsvindt in één van deze woningen, wijst de zorgorganisatie de woning toe. Daarnaast is er een beperkt aantal woningen, dat buiten WoningNet om beschikbaar wordt gesteld voor tijdelijke verhuur via Interveste of Adhoc (bij woningen die wachten op sloop of verkoop, geldt geen inkomenstoets). Deze tellen hier niet mee als verhuringen. Tabel 2.5.1 Verhuringen woningen in 2013 naar specifieke indicatie voor Mozaïek Wonen totaal, in Gouda, Bodegraven, Nieuwerbrug en Moordrecht Doelgroep Gouda Bodegraven Moordrecht Totaal Begeleiding / Zorgdak 3 3 Fokus / MIVA 4 2 6 Regulier 469 149 32 650 Overige instelling 5 1 6 Medische urgentie 8 1 9 Sociale urgentie 13 13 Stadsvernieuwingsurgent 20 14 34 Statushouder 7 6 13 Totaal 529 173 32 734

Jaarbericht 2013 29 Mozaïek Wonen Statushouders In 2013 heeft Mozaïek Wonen voldaan aan de met de gemeente afgesproken taakstelling. In totaal is een aantal van 13 statushouders via bemiddeling gehuisvest. Verhuringen naar passendheid. Tabel 2.5.2. Verhuringen naar passendheid (bedragen x 1,-) totale aanbod Inkomen tot huurtoeslaggrens* Vanaf (<) huurtoeslaggrens) tot 34.229 > 34.229 43.800 > 43.800 Totaal totaal sociale segment aantal % 488 73,6% 151 22,8% 19 2,9% 5 0,8% 663 100% vrije sector > 681,02 aantal % 3 6,4% 1 2,1% 15 31,9% 28 59,6% 47 100% Totaal aantal % 491 69,2% 152 21,4% 34 4,8% 33 4,6% 710 100% Gouda totaal sociale segment aantal % 366 77,7% 98 20,8% 5 1,1% 2 0,4% 471 100% vrije sector > 681,02 aantal % 3 8,8% 1 2,9% 9 26,5% 21 61,8% 34 100% Totaal Gouda aantal % 369 73,1% 99 19,6% 14 2,8% 23 4,6% 505 100% Bodegraven totaal sociale segment aantal % 104 65% 43 26,9% 12 7,5% 1 0,6% 160 100% vrije sector > 681,02 aantal % 0 0% 0 0% 6 46,2% 7 53,8% 13 100% Totaal Bodegraven aantal % 104 60,1% 43 24,9% 18 10,4% 8 4,6% 173 100% Moordrecht totaal sociale segment aantal % 18 56,3% 10 31,3% 2 6,3% 2 6,3% 32 100% Vrije sector > 681,02 aantal % 0 0% 0 0% 0 0% 0 0% 100% Totaal Moordrecht aantal % 18 56,3% 10 31,3% 2 6,3% 2 6,3% 100% *inkomen tot huurtoeslaggrens: alleenstaand < 65 jaar <= 21.025,- alleenstaand >= 65 jaar <= 21.100,- meerpersoons < 65 jaar <= 28.550,- meerpersoons >= 65 jaar <= 28.725,- N.B. Cf huurdefinitie EU-beschikking (kale/netto huur)

Jaarbericht 2013 30 Mozaïek Wonen Mozaïek Wonen heeft in 2013 de ministeriele regeling DAEB, welke inging per 1-1-2011, uitgevoerd en de ministeriele norm om minimaal 90% van haar vrijkomende woningen met een huurprijs < 681,02 toe te wijzen aan huishoudens met een inkomen < 34.229,- ruimschoots gehaald: in 2013 werd 96.4% van de te verhuren woningen verhuurd aan de DAEB-doelgroep. De overige 3.6% valt binnen de maximaal toegestane 10% ruimte om woningen met een huurprijs < 681,02 toe te wijzen aan huishoudens met een inkomen > 34.085,-, waarbij prioriteit is gegeven aan urgenten en senioren. Een klein aantal huishoudens met een laag inkomen heeft een vrije sector woning gehuurd. Tabel 2.5.3 Verhuringen in 2013 via Woningnet naar aantal personen (= aantal huishoudens), leeftijd en aantal kamers en woningtype voor Mozaïek Wonen totale aanbod. Verhuringen 2013 Totaal aantal % 1 of 2 kamers aantal % 3 kamers aantal % 4 kamers aantal % 5 of meer kamers % aantal eengezins aantal % meergezins aantal % alleenstaand tot 65 jaar 350 49,3% 133 80,1% 141 52,4% 69 29,6% 7 16,7% 39 24,8% 311 56,2% alleenstaand vanaf 65 jaar 75 10,6% 16 9,6% 38 14,1% 20 8,6% 1 2,4% 1 0,6% 74 13,4% tweepersoons tot 65 jaar 106 14,9% 14 8,4% 45 16,7% 41 17,6% 6 14,3% 31 19,7% 75 13,6% tweepersoons vanaf 65 jaar 53 7,5% 2 1,2% 32 11,9% 18 7,7% 1 2,4% 2 1,3% 51 9,2% 3 of meer personen 126 17,7% 1 0,6% 13 4,8% 85 36,5% 27 64,3% 84 53,5% 42 7,6% Totaal 710 100% 166 100% 269 100% 233 100% 42 100% 157 100% 553 100% In 2013 was 22% van het aanbod een eengezinswoning. Dit is beduidend lager dan in 2012 (35%). De eengezinswoningen zijn voor 53,5% verhuurd aan huishoudens met drie of meer personen. Daarnaast is 25,4% van de eengezinswoningen verhuurd aan alleenstaanden. Van de 126 gezinnen die gehuisvest zijn (in 2012 144), zijn 47 gezinnen in een meergezinswoning gehuisvest. 61,2% van het totale aanbod bestaat uit woningen met 3 of minder kamers. 38,7% van het woningaanbod bestaat uit 4- of 5-kamers. In 2012 was dit percentage hoger, namelijk: 45%. Het absolute aantal 4-of 5-kamerwoningen is toegenomen: 275 in 2013 tegenover 256 in 2012. De helft van de toewijzingen betreft een alleenstaande jonger dan 65 jaar. Het aantal toewijzingen aan gezinnen (18%) en 2-persoonshuishoudens (22%) is gering. 2.6 Verhuurbaarheid De verhuurbaarheid van ons woningbezit komt tot uitdrukking in de mutatiegraad, leegstand en het gemiddeld aantal ingestuurde reacties op een geadverteerde woning.

Jaarbericht 2013 31 Mozaïek Wonen Tabel 2.6.1 Verhuurbaarheid in 2013 naar aantal kamers, type, prijs en locatie (excl. Zorginstellingen) Aantal mutaties 5 Vrije sectorwoningen, woningen die verhuurd zijn via Stichting Welzijn Ouderen Bodegraven, woningen die via bemiddeling verhuurd zijn en woningen die tijdelijk verhuurd zijn, worden niet via Woningnet aangeboden en zijn niet in deze tabel opgenomen. Mutatiegraad Leegstandsgraad vanwege verhuurbaarheid Verhuurd via Woningnet (totaal, incl. bemiddeld) Verhuurd via advertentie Woningnet 5 Gemiddeld aantal reacties op advertenties Totaal 2012 569 6,7% 0,27% 523 338 110 Totaal 2013 710 8,1% 0,41% 559 433 80 1 of 2 kamers 166 11,1% 0,46% 144 121 60 3 kamers 269 12,3% 0,40% 209 137 92 4 kamers 233 5,6% 0,43% 170 141 104 5 of meer kamers 42 4,6% 0,29% 36 34 50 Eengezins 157 3,9% 0,24% 134 127 88 Meergezins 553 11,9% 0,56% 425 306 79 tot kwaliteits-kortingsgrens 374,44 119 7,9% 0,25% 80 61 74 tot 1e aftoppingsgrens > 374,44 535,91 326 6,4% 0,31% 293 273 98 tot 2e aftoppingsgrens > 535,91 574,35 75 9,4% 0,40% 67 52 61 tot huurtoeslaggrens > 574,35 681,02 143 12,4% 0,53% 117 46 33 vrije sector > 681,02 47 18,4% 2,81% 2 1 10 Gouda 505 7,3% 0,37% 436 360 94 Bodegraven 173 10,5% 0,64% 123 73 35 Moordrecht 32 14,5% 0,06% - - 20 Uit bovenstaande tabel blijkt dat de mutatiegraad in 2013 is gestegen naar 8,1%. Zowel in Bodegraven als in Gouda ligt de mutatiegraad in 2013 hoger dan in 2012, maar de grootste stijging van de mutatiegraad is te zien in Bodegraven. Het gemiddeld aantal reacties op een woning is echter fors gedaald naar 80. In Gouda is het gemiddeld aantal reacties op een woning fors hoger dan in Bodegraven. De eengezinswoningen hebben gemiddeld meer reacties op een advertentie dan de meergezinswoningen. Met uitzondering van de 5-kamerwoningen, krijgt een woning meer reacties naarmate er meer kamers in de woning aanwezig zijn. Daarnaast zijn de woningen met een huur tot de eerste aftoppingsgrens het populairst; als de huur hoger is dan krijgt een woning gemiddeld minder reacties. De leegstand vanwege verhuurbaarheid is in 2013 sterk opgelopen naar 0,41%. Voornamelijk bij meergezinswoningen is de leegstandgraad hoog. Gedeeltelijk wordt dit veroorzaakt door het grote aantal weigeringen onder woningzoekenden vanwege het feit, dat men in de huidige omstandigheden kieskeuriger is en/of niet reageert op een aanbod. Hierdoor duurt het langer voordat een woning verhuurd is.

Jaarbericht 2013 32 Mozaïek Wonen Tabel. 2.6.2 Reden leegstand in percentage *Leegstand verhuur is hier inclusief frictieleegstand, ontruimingen e.d. ** Leegstand overig is incidentele leegstand, bijvoorbeeld bij brandschade e.d. Reden leegstand % Verhuur* Onderhoud Verkoop Sloop Overig** Mozaiek Wonen Gouda 0,37 0,54 0,28 0,42 0 Mozaiek Wonen Bodegraven 0,64 1,4 0,15 0,36 0,07 In Bodegraven is de leegstand vanwege geplande onderhoudswerkzaamheden en verhuurproblematiek (zie vorige alinea) groter dan in Gouda. In Gouda stonden er meer woningen leeg vanwege sloopplannen. Hoewel het leegstandspercentage bij Mozaïek Wonen lager ligt dan het landelijk cijfer, werken wij permanent aan het verminderen van de leegstand. 2.7 Bestrijden onrechtmatige bewoning Mozaïek Wonen bestrijdt onrechtmatig gebruik van woningen, opdat de schaarse woonruimte beschikbaar is voor rechtmatige verhuur of verkoop. Bovendien beogen we de veiligheid en het woongenot te bevorderen van huurders en woningzoekenden, die zich netjes aan de regels houden. Samenwerking tussen verhuurders, gemeente, politie, energiebedrijven, uitkeringsinstanties en belastingdienst is bij deze aanpak noodzakelijk. Voor melding van woonfraude heeft Mozaïek Wonen een afzonderlijk e-mailadres. Tabel 2.7.1. Resultaten onrechtmatige bewoning Woonfraudecijfers Gouda Bodegraven Moordrecht Totaal 2012 2013 2012 2013 2012 2013 2012 2013 Aantal dossiers 26 21 6 4 0 0 32 25 Aantal nieuwe zaken 58 59 3 6 0 0 61 65 Aantal afgehandelde zaken 63 51 5 5 0 0 68 56 Totaal in behandeling 21 29 4 5 0 0 25 34 Analyse afgehandelde woonfraudezaken Gouda Bodegraven Moordrecht Totaal 2012 2013 2012 2013 2012 2013 2012 2013 Geen fraude 17 15 1 2 0 0 18 17 Huuropzegging 17 17 1 0 0 0 18 17 Ontruiming 3 3 0 0 0 0 3 3 Situatie hersteld 27 16 2 3 0 0 29 19 In 2013 zijn 56 woonfraudeonderzoeken afgehandeld. Bij 19 onderzoeken is de situatie in overleg met de huurder hersteld. In 17 gevallen bleek geen sprake te zijn van woonfraude. In totaal 20 woningen zijn na huuropzegging of ontruiming weer beschikbaar gekomen voor de reguliere woningmarkt. Dit ligt op hetzelfde niveau als in 2012.

Jaarbericht 2013 33 Mozaïek Wonen 2.8 Huurincasso Net zoals Mozaïek Wonen ondervinden ook onze bewoners de gevolgen van de crisis. Dit is terug te zien in het huurachterstandspercentage, welke ten opzichte van 2012 fors toegenomen is. Het gaat dan met name om ZZP ers, gezinnen en een grote groep eenoudergezinnen die niet rond kunnen komen. Opvallend is ook de drastische toename in de laatste 2 maanden van 2013 van het aantal storneringen (een terugboeking door de bank omdat er bijvoorbeeld niet automatisch geïncasseerd kan worden). Eén van de redenen is, dat het voor huurders steeds lastiger wordt om aan hun maandelijkse verplichting te kunnen voldoen. Andere oorzaken zijn de invoer van Ibannummers en de strakkere regels bij de banken (minder rood mogen staan). Deze forse stijging is zorgelijk en om die reden heeft Mozaïek Wonen in 2013 de mogelijkheden onderzocht om de huurachterstanden in een nog vroeger stadium te signaleren en aan te pakken. Tabel 2.8.1 Huurachterstand zittende huurders woningen in percentage van de jaarhuur Jaar /Gemeente Bodegraven Gouda 2013 1,26% 1,55% 2012 1,02% 0,98% 2011 0,94% 0,96% Deurwaarderszaken Mozaïek Wonen heeft in vergelijking met andere corporaties van dezelfde omvang veel zaken uit handen gegeven aan de deurwaarder. Medio 2013 waren dit er 500. Dit aantal wil Mozaïek Wonen in 2014 terugdringen door nog eerder in het incassoproces in contact te komen met de huurder o.a. door het inschakelen van een gespecialiseerd bureau (XPact). Ontruimingen In 2013 is 49 keer een ontruiming aangezegd. In vijf gevallen is de ontruiming werkelijk doorgegaan. In de andere gevallen is er op het laatste moment betaald of een regeling getroffen. Het aantal ontruimingen is in vergelijking tot 2012 (16) fors afgenomen. 2.9. Verleende diensten (servicekosten) Mozaïek Wonen levert een aantal servicediensten en voorzieningen, welke als servicekosten zijn opgenomen in de huur. Eenmaal per jaar wordt per cluster een afrekening opgesteld. Dit kan leiden tot terugbetaling van teveel betaalde voorschotten, maar ook tot verhoging van het maandelijkse voorschotbedrag. In 2013 bedroegen de totale kosten afgerond 2,3 miljoen. De meest omvangrijke zijn: Tabel 2.9.1 Top 5 van de servicekosten (x 1.000) 2013 2012 2011 1 Stookkosten 1.065 1.066 931 2 Elektra gemeenschappelijke ruimten en poorten (100% groen*) 446 421 398 3 Schoonmaakkosten 438 450 427 4 Water 117 127 122 5 Glasfonds 98 100 85 Enkele toelichtende opmerkingen met betrekking tot gas en elektra: Elektriciteit koopt Mozaïek Wonen duurzaam in bij Greenchoice. Wij kopen het gas (grijs) in bij Dong. In voorgaande jaren werd het ingekochte gas, door het inkopen van vergroeningcertificaten, vergroend.

Jaarbericht 2013 34 Mozaïek Wonen Vanuit kostenbesparing en omdat de aanwending van dit geld niet te traceren was, is Mozaïek Wonen in goed overleg met de huurdersvereniging hiermee gestopt. Er worden 840 woningen verwarmd door zogenaamde blokverwarming. Blokverwarming wil zeggen dat er water in een centraal ketelhuis wordt verwarmd en vervolgens met behulp van circulatiepompen naar de radiatoren in de woning wordt getransporteerd. Aan de radiatoren in de woning zijn verbruiksmeters gemonteerd. Deze meters registreren de hoeveelheid warmteafgifte per vertrek en het verbruik wordt vervolgens verrekend met de huurder. Toelichtende opmerkingen met betrekking tot schoonmaak Mozaïek Wonen heeft contracten met verschillende bedrijven voor het schoonhouden van gemeenschappelijke ruimtes, entrees, trappenhuizen, liften en beglazing. Voor elk cluster geldt een werkschema waarover met de bewonerscommissie afstemming plaatsvindt. In 2013 is 0,4 miljoen aan schoonmaakonderhoud gerealiseerd. 2.10 Verkoop van woningen Verkoop bestaande bouw De doelstelling van Mozaïek Wonen in 2013 is behaald. In 2013 had Mozaïek Wonen het voornemen om voor de verkoop van bestaande huurwoningen in Gouda en Bodegraven een bruto verkoopresultaat te realiseren van 3.791.000,-. Gerealiseerd is een bruto verkoopresultaat van 3.918.220,-, een positief verschil van 127.220,-. In totaal zijn in 2013 30 woningen verkocht (zie ook pagina 21, 2 e bolletje) en getransporteerd bij de notaris. De gemiddelde koopsom kwam neer op een bedrag van 164.000,-. In 2012 was de gemiddelde koopsom 166.000,- en in 2011 nog 181.000,-. De gemiddelde doorlooptijd, de periode waarbinnen een woning verkocht wordt, is in 2013 hetzelfde gebleven als in 2012, te weten 187 dagen. In september 2013 heeft Mozaïek Wonen haar kortingsregeling voor verkoopwoningen uit de bestaande voorraad versoepeld. Hierdoor kunnen nu meer huurders gebruik maken van deze regeling. In het verleden kon alleen een zittende huurder van een voor verkoop gelabelde huurwoning zijn/haar huurwoning met korting kopen. Nu heeft iedere zittende huurder van Mozaïek Wonen de mogelijkheid om een vrijkomende, voor verkoop gelabelde huurwoning met korting te kopen. Huurders van Mozaïek Wonen hebben recht op een kortingspercentage op basis van bewoningsduur. Meldingsplichtig verkoopbesluit Mozaïek Wonen is als corporatie verplicht om op grond van artikel 11 d BBSH en MG 2011-04, bij de verkoop van woningen aan kopers die daar zelf niet gaan wonen, deze eerst aan te bieden aan een lokale corporatie en deze verkoop te melden bij gemeente en bij het Ministerie van Binnenlandse Zaken (BZK). Voor alle panden heeft Woonpartners afgezien van aankoop. Turfmarkt / Vrouwesteeg De panden aan de Turfmarkt nummer 36 t/m 46 en Vrouwesteeg 1 zijn getransporteerd op 1 mei 2013. Deze grachtenpanden waren in 2008 aangekocht van de gemeente. In november 2012 werd met een kopende partij overeenstemming bereikt. De verkoop is goedgekeurd door de gemeente Gouda en door het Ministerie van BZK. Prins Hendrikstraat 60 A Deze hoekwoning is ooit aangekocht door Mozaïek Wonen in het kader van de wijkontwikkeling in de wijk Korte Akkeren. De oorspronkelijke strategie moest worden aangepast gezien de slechte woningmarkt. Besloten is om de woning in de huidige staat te verkopen. De verkoop is goedgekeurd door de gemeente. In april 2013 is door het Ministerie van BZK voor de verkoop van dit pand aan twee particulieren toestemming verleend. Uiteindelijk is de woning getransporteerd op 2 mei 2013.

Jaarbericht 2013 35 Mozaïek Wonen Prins Hendrikstraat 169 en de Prins Hendrikstraat 171 Deze woningen zijn ook aangekocht in het kader van wijkontwikkeling maar ook hier is de oorspronkelijke strategie door Mozaïek Wonen aangepast. Ze zijn daarom in april verkocht aan een ontwikkelaar, die ook enkele nabij gelegen panden van de gemeente heeft aangekocht. Voor deze verkoop is goedkeuring verleend door de gemeente en in april 2013 is goedkeuring verleend door het Ministerie van BZK. De overdracht vond plaats op 25 september 2013. Vooruitzichten verkoop bestaande bouw De verwachtingen met betrekking tot 2014 zijn positiever dan het afgelopen jaar. De daling van de huizenprijzen is afgenomen en in delen van het land zelfs tot stilstand gekomen. Hiernaast nemen het aantal hypotheekaanvragen toe en vinden er meer transacties plaats dan in dezelfde periode in 2013. De doelstelling in 2014 is het verkopen van 24 bestaande woningen met een bruto verkoopresultaat van 3.730.000,-. Tabel 2.10.1 Verkoop woningen in bestaande voorraad (aantallen) Totaal Gouda Bodegraven Moordrecht Aantal in 2013 verkochte woningen Aan zittende huurders met huurderskorting 1 1 0 n.v.t. Aan zittende huurders met Koopgarant 0 0 0 n.v.t. Leeg verkocht, kosten koper 23 22 1 n.v.t. Verkocht bijzondere verkoop 12 6 12 0 n.v.t. Tabel 2.10.2 Verkoop woningen (opbrengst) Totaal Gouda Bodegraven Moordrecht Opbrengst verkoop bestaand bezit 3.918.220 3.748.220 170.000 n.v.t. Opbrengst verkoop bijzondere panden 1.291.500 1.291.500 - n.v.t. Totaal opbrengst verkopen 5.209.720 5.039.720 170.000 n.v.t. Af: Verkoopkosten - 341.306-313.618-27.688 n.v.t. Verkoopresultaat 2013 4.868.414 4.726.102 142.312 n.v.t. Stand van zaken kantoorpanden Beursstraat De verkoop (sinds 2011) van ons kantoorpand aan de Beursstraat in Bodegraven verloopt stroef. Er zijn meerdere prijsverlagingen in overleg met makelaar doorgevoerd. Tevens zijn mogelijkheden verkend voor alternatief gebruik waaronder verbouw tot woningen. Het pand staat eveneens te huur. Meridiaan Na een periode van verkoop is het pand de Meridiaan 19/21 in 2012 verhuurd. In 2013 is een grote hennepplantage ontdekt in het verhuurde pand. De toenmalige huurder is met de noorderzon vertrokken. De kosten om het pand in de oude staat terug te brengen bleken aanzienlijk. De kosten, alsmede de huurachterstand, zijn doorgegeven aan de curator. De Meridiaan 19/21 staat momenteel wederom te huur en te koop bij Van t Hof Makelaardij. Om de leegstand en eventuele kraak - tegen te gaan is het pand om niet in gebruik gegeven aan Stichting De Kring. Deze stichting kan de ruimte tijdelijk gebruiken tot Mozaïek Wonen een koper/huurder of een andere bestemming heeft gevonden. 6 Bijzondere verkoop betreft 7 aangekochte voormalige gemeentelijke panden en 5 in het kader van de wijkontwikkeling Korte Akkeren aangekochte panden.

Jaarbericht 2013 36 Mozaïek Wonen Stand van zaken bijzondere verkoop Wachtelstraat fase 1 De opgeknapte woningen van het wijkontwikkelingsproject aan de Wachtelstraat 43, 44, 46, 50 en 51 stonden op 31-12-2013 in de verkoop. Bij iedere woning die verkocht wordt koopt de koper verplicht een parkeerplaats op het achterliggende terrein. Op 15 november 2013 is de Wachtelstraat 45 getransporteerd. De Wachtelstraat 25 en de Wachtelstraat 28 zijn eveneens in de verkoop gegaan en worden gezien als onderdeel van dit project. De woning aan de Wachtelstraat 28 is verkocht onder voorbehoud en wacht op het transport bij de notaris. De woning zal eind maart 2014 transporteren. De woningen aan de Wachtelstraat 47, 48 en 49 staan op dit moment nog niet in de verkoop. Er is besloten om de woningen te verkopen aan een ontwikkelaar. Verder zijn er in dit project 10 nieuwbouwgarages en 21 parkeerplaatsen te koop. Inmiddels zijn er voor 4 garages en 12 parkeerplaatsen voorlopige koopcontracten getekend, het transport zal in de eerste helft van 2014 plaatsvinden. Akkerborch (Constantijn Huygenstraat/Herenstraat) Op 30 oktober 2013 kwamen PLUS Vastgoed B.V. en Stichting Mozaïek Wonen overeen dat PLUS Vastgoed B.V. in het centrum van Korte Akkeren (C. Huygensstraat) vijf winkels en een daarachter liggend perceel grond van Mozaïek Wonen koopt. De splitsing, de levering en het afrekenen heeft in februari 2014 plaats gevonden. PLUS Vastgoed B.V. draagt tevens bij aan de algemene kosten die de gemeente Gouda en Mozaïek Wonen maken ter bevordering van de leefbaarheid in het centrum van Korte Akkeren. Prins Hendrikstraat 151 en de Prins Hendrikstraat 157 Dit betreft twee garageboxen, waarvan er 1 is verkocht en voor de andere is ook een koper. Naar verwachting kan het transport plaatsvinden in de eerste helft van 2014. Aangekocht bezit centrum Korte Akkeren In het centrum van de wijk Korte Akkeren staan op dit moment 9 woningen in de verkoop. Het betreft woningen aan de Emmastraat, de Walvisstraat en de Gerard Leeustraat. Deze woningen zijn in het verleden door de gemeente en Mozaïek Wonen in het kader van een wijkontwikkelingsplan aangekocht van particulieren en verkeren in een matige staat. Ook hier is de strategie uiteindelijk gewijzigd en worden de woningen weer volgens afspraak op de markt verkocht. Er is één woning verkocht. Stand van zaken nieuwbouw Bolwerk Van dit project zijn 9 van de 28 Hofwoningen verkocht en getransporteerd. De overige 19 woningen zijn niet verkocht, maar kort voor de oplevering verhuurd. De opleveringen hebben vanaf half mei plaatsgevonden. De activiteiten ten behoeve van de diverse VvE s van Bolwerk zijn uitgevoerd. Graafse Waard Maxima Indien de werkzaamheden volgens planning verlopen wordt in april 2014 het laatste gebouw in de Graafse Waard opgeleverd, gebouw Máxima. Dit gebouw wordt Te Woon aangeboden, dus zowel voor de verhuur (vrije sector) als voor de verkoop. Ook voor dit gebouw wordt een VvE opgericht. In totaal worden 32 appartementen opgeleverd in het duurdere segment, hiernaast beschikt het gebouw over 33 parkeerplaatsen. Na de informatieavond heeft er een loting plaatsgevonden onder de relatief grote groep belangstellenden voor koop en huur. Gouwe Akkeren Van de 19 te verkopen woningen in de laatste fase van Gouwe Akkeren (blok 6 en 7) zijn in 2013 7 woningen verkocht door de aannemer, voor de 8 resterende woningen is de overeengekomen achtervang van Mozaïek Wonen ingeroepen. Mozaïek Wonen heeft deze woningen overgenomen en voorlopig - verhuurd. In het eerste kwartaal van 2014 wordt dit project naar verwachting afgesloten.

Jaarbericht 2013 37 Mozaïek Wonen Stand van zaken Koopgarant In 2013 is besloten te stoppen met het aanbieden van de Koopgarant optie aan huurders die hun woning willen kopen. Aangezien de prijzen van de woningen fors zijn gedaald op de woningmarkt, is het voor kopers tegenwoordig mogelijk om ook zonder deze constructie voor een redelijke prijs een aantrekkelijke woning te kopen. Mozaïek Wonen rekent Koopgarant daarom thans niet meer tot de doelstellingen van het verkoopbeleid. Woningen welke ooit met Koopgarant verkocht zijn, moeten wel teruggekocht worden door Mozaïek Wonen indien de koper de woning wil verkopen. In 2013 is dit voorgevallen bij 1 woning in Weideveld te Bodegraven. Op dit moment staat deze woning weer in de reguliere verkoop (zonder Koopgarant). Grondtransacties Gouda Koningin Wilhelminaweg De percelen grond zijn op 19 juni 2013 verkocht aan Vink Ontwikkeling BV. Futselaar De gemeente Gouda en Mozaïek Wonen hebben elkaar op 1 november 2013 grond verkocht in het centrum van Korte Akkeren (Walvisstraat/Herenstraat). Levering heeft op 18 december 2013 plaatsgevonden, conform een Gronduitgifte-overeenkomst. Buurtservicecentrum Korte Akkeren Aan Vink Ontwikkeling BV verkoopt Mozaïek Wonen een perceel bouwgrond in het bouwplan Herenstraat/Walvisstraat, ongeveer 18 are en 31 centiare. Daarbij verwerft Mozaïek Wonen het recht van optie om op termijn ter plaatse een Buurtservicecentrum te kopen. Dit BSC moet uiterlijk op 1 juli 2016 gereed zijn. Tegenover deze koop staat een huurgarantie van de gemeente Gouda voor de duur van 10 jaar. Gouda-Oost, Olympiadeplein Op 31 oktober 2013 leverden de gemeente Gouda en Mozaïek Wonen elkaar enkele kleine stukjes grond t.b.v. de bouw van een woontoren aan het Olympiadeplein. De Bunker Op 11 februari 2013 deed Mozaïek Wonen afstand van het recht van erfpacht op een perceel grond waarop voorheen het woongebouw de Bunker stond. Dit woongebouw was inmiddels gesloopt. Met de eigenaar van de grond, de gemeente Gouda, werd overeengekomen dat het terrein zal worden ingericht als openbare ruimte en als zodanig onderdeel zal gaan uitmaken van het nog te realiseren bouwplan Erasmusplein. De afstand van het recht van erfpacht werd gedaan zonder financiële tegenprestatie. Rode Dorp/Parkwijk Op 30 september 2013 vond een grondoverdracht plaats in het Rode Dorp/Parkwijk. Hierbij verkreeg de gemeente Gouda het openbare gebied in eigendom (bestaande uit groen, wegen en parkeerplaatsen), zoals dit opnieuw was ingericht na realisatie van de wijk Rode Dorp (huurwoningen) en Parkwijk (koopwoningen). De afspraken over de financiële bijdragen van Mozaïek Wonen waren vastgelegd in een exploitatieovereenkomst tussen de gemeente en Mozaïek Wonen van 11 oktober 2010. Gouwe Akkeren Ook vonden er in 2013 via zogenaamde A-B-C leveringen 7 verspreid over het jaar enkele grondoverdrachten plaats aan kopers van de eengezinswoningen in het nieuwbouwproject Gouwe Akkeren aan de Westerkade-Snoystraat. Er waren ook grondoverdrachten aan de ontwikkelaar, Van Wijnen Projectontwikkeling West B.V., die vervolgens de grond zelf leverde aan kopers. Het verkoopproject Gouwe Akkeren is verder beschreven in de paragraaf Verkoopprogramma Mozaïek Wonen. 7 A-B-C levering: Mozaïek Wonen levert grond aan ontwikkelaar en ontwikkelaar levert direct door aan koper.

Jaarbericht 2013 38 Mozaïek Wonen Bodegraven Schoutendreef Bodegraven In het kader van sloop/nieuwbouw van een complex aan de Schoutendreef bereikten Mozaïek Wonen en de gemeente Bodegraven-Reeuwijk in het najaar van 2013 overeenstemming over koop en verkoop van enkele kleine stukjes grond. Deze transactie krijgt z n beslag in het voorjaar van 2014. Wijziging regelgeving Per 1 januari 2013 en per 1 januari 2014 zijn door het kabinet een aantal wijzigingen doorgevoerd rond hypotheekvoorwaarden. Een deel van die regels heeft een beperkend effect en een ander deel juist een stimulerend effect. Die effecten pakken voor verschillende groepen verschillend uit. Het gaat onder andere om een beperking van hypotheekrenteaftrek en maximaal hypotheekbedrag, een hogere vrijstelling van de schenkbelasting, beperking van toegestane hypotheekvormen, verhoging van het grensbedrag voor de NHG en versoepeling van hypotheekvoorwaarden voor starters.

Jaarbericht 2013 39 Mozaïek Wonen 3. Het kwalitatief in stand houden van het bezit Strategisch doel: Voldoende voorraad met een voldoende kwaliteit Inzet van middelen (begroot) De belangrijkste doelstellingen 2013 Bestaande voorraad: De begroting onderhoud voor 2013 bedraagt 21,5 miljoen, waarvan - Planmatig verbeteren basiskwali - 6,6 miljoen. wordt uitgegeven teit : 546 vhe s, waarvan: aan badkamer- en keukenrenovatie. * Gouda: 417 * Bodegraven: 129-2,6 miljoen wordt uitgegeven - Planmatig badkamerrenovatie 594 aan energie- besparende maatregelen vhe s, waarvan * Gouda: 455-0,4 miljoen. wordt uitgegeven * Bodegraven: 139 aan verbeteren uitstraling gevelreiniging/ - Planmatig keukenrenovatie 561 buitenschilderwerk) vhe s, waarvan: - 3,7 wordt uitgegeven aan dagelijks * Gouda: 381 onderhoud (melding en muta- * Bodegraven: 180 tie) - Verbeteren Energieprestatie 449 vhe s waarvan * Gouda: 213 * Bodegraven: 236 - Verbeteren uitstraling 990 vhe s, waarvan: * Gouda: 574 * Bodegraven 416: Resultaten De realisatie van het planmatig onderhoud en investeringen voor 2013 bedraagt 13 miljoen euro; - Planmatig verbeteren basiskwaliteit : 503 vhe s, waarvan: * Gouda: 374 * Bodegraven: 129 3,1 is uitgegeven aan badkamerrenovatie, waarvan in aantallen (456); * Gouda: 327 * Bodegraven: 129 1,8 is uitgegeven aan keukenrenovatie waarvan in aantallen (477); * Gouda: 312 * Bodegraven: 165 2,1 is uitgegeven aan energieprestatie waarvan in aantallen; * Gouda: 357 * Bodegraven: 197 0,2 is uitgegeven aan verbeteren uitstraling waarvan in aantallen (697): * Gouda: 322 * Bodegraven: 375 4,2 miljoen is uitgegeven aan dagelijks onderhoud. * Gouda: 3,4 miljoen * Bodegraven: 0,8 miljoen 3.1 Onderhoud Gewijzigd beleid In 2013 is het onderhoudsbeleid van Mozaïek Wonen herzien. De nadruk van het onderhoudsbeleid is verschoven naar sober en doelmatig waarbij de technische noodzaak leidend is geworden. Concreet betekent dit dat bijvoorbeeld badkamers en keukens niet meer op basis van leeftijd preventief worden vervangen. Deze beleidswijzigingen zijn structureel in de begroting van 2014 doorgevoerd. In het kader van het gewijzigde beleid zijn ook voor 2013 bezuinigingsdoelstellingen in de onderhoudsuitgaven doorgevoerd. Zo is het planmatig vervangen van keukens en badkamers in een aantal complexen geschrapt. Ook bij mutatie is vanaf de tweede helft van 2013 het onderhoud beduidend soberder uitgevoerd. Realisatie onderhoud Voor 2013 was 21,5 miljoen begroot waarvan 18,5 daadwerkelijk is uitgegeven. Deze lagere realisatie wordt mede veroorzaakt door het schrappen van 1 miljoen aan planmatige onderhoudsprojecten. Naast de genoemde bezuinigingen ligt de realisatie ook lager door het verlaagde btw-tarief (was 21%, nu 6%). Door deze BTW-verlaging is in 2013 ca. 0,8 minder aan BTW afgedragen dan begroot. Door positief aanbestedingsresultaat en het vervallen van maatregelen is in 19 projecten t.b.v. planmatig onderhoud totaal ca. 2,5 miljoen resultaat minder uitgegeven dan begroot. Voor 13 projecten is het budget overschreden met totaal 0,8 miljoen. Binnen het dagelijks onderhoud (melding- en mutatiekosten) ligt de totale realisatie van 4,2 miljoen boven het budget ( 3,7 miljoen). Basiskwaliteit In 2013 zijn bij 503 woningen onderhoudsmaatregelen uitgevoerd, waardoor deze woningen nu voldoen aan de door Mozaïek Wonen gedefinieerde basiskwaliteit. Het voorgenomen aantal van 546 is niet behaald. Dit wordt veroorzaakt door o.a. het vervallen van een voorgenomen badkamervervanging in het complex Robaarstraat (zie ook hierna).

Jaarbericht 2013 40 Mozaïek Wonen Keukens en badkamers Het doel in 2013 was om 594 badkamers en 561 keukens te vervangen. In totaal zijn 456 badkamers en 477 keukens vervangen in 2013. Deze vervangingen zijn met name in het planmatig onderhoud gerealiseerd. Incidenteel zijn ook badkamers en keukens in het dagelijks en mutatie onderhoud vervangen. Het vervangen van 36 badkamers in het complex aan de Robaarstraat is vervallen. Ook het vervangen van 18 keukenblokken aan de Herenstraat is vervallen. Beide projecten zijn in het kader van de bezuinigingen vervallen. Energiebesparende maatregelen In 2013 is 2,1 miljoen geïnvesteerd in energiebesparende maatregelen. Hiervan is 0,5 miljoen uitgegeven aan isolerende maatregelen zoals dubbel glas, dak- en vloerisolatie. Er is 1,6 miljoen uitgegeven aan energiezuinige hoog rendement verwarmingsketels. In het complex Ridder van Catsweg in Gouda en de Hovenflats in Bodegraven zijn in 2013 in 191 woningen individuele verwarmingsketels geplaatst. Deze woningen waren voor deze ingreep voorzien van blokverwarming. In 2013 zijn in 363 woningen de oude ketels vervangen door een nieuwe hoog rendement verwarmingsketel. Tabel 3.1.1 Alle onderhoudsuitgaven en verbeteringen gespecificeerd naar soort (x 1.000 - deze afronding veroorzaakt in deze tabel soms kleine verschillen in optellingen) Soort onderhoud: Totaal 2013 Gouda 2013 Bodegraven 2013 Gevelonderhoud, verbeteren uitstraling In 2013 is 0,2 miljoen uitgeven in plaats van de beoogde 0,4 miljoen. Er is 0,1 miljoen besteed in het complex De Hoven in Bodegraven. De drie portiekflats zijn voorzien van nieuwe galerij en balkonschermen. De kleuren per flat zijn in overleg met de bewonerscommissie gekozen. De realisatie ligt lager dan begroot omdat onder ander het reinigingswerk aan de gevel van het complex Acaciaplein (138 woningen) is vervallen. Ook het project in de Herenstraat waar het vervangen van schuttingen begroot was, is vervallen. Deze twee projecten zijn in het kader van de bezuinigingen vervallen. Moordrecht 2013 Totaal 2012 Melding 2.331 1.878 439 14 2.272 Mutatie 1.728 1.431 294 3 1.560 Preventief (contracten) 1.198 981 191 27 1.137 Service-abonnement 113 97 15 1 77 Planmatig 5.289 3.855 1.366 68 6.431 Overig onderhoud 99 79 18 2 99 Totaal onderhoud 10.758 8.322 2.322 115 11.576 Planmatig, woonomgeving 57 14 43 0 100 Melding, woonomgeving 54 47 6 1 82 Totaal onderhoud omgeving (leefb.) 111 61 49 1 181 Totale onderhoudsuitgaven 10.869 8.383 2.371 115 11.757 Investeringen/verbeteringen Woningverbetering / woonomgeving 110 0 110 0 6 Woningverbeteringen bij mutatie en incidenteel 1.079 573 506 0 884 Woningverbetering bij planmatig onderhoud 6.456 2.289 4.168 0 7.317 Totaal investeringen/verbeteringen 7.646 2.862 4.784 0 8.207 Totaal uitgaven onderhoud en verbetering/investeringen 18.515 11.245 7.155 115 19.964

Jaarbericht 2013 41 Mozaïek Wonen In het melding- en mutatieonderhoud is een stijging te zien ten opzichte van vorig jaar. In het mutatieonderhoud wordt dit deels veroorzaakt door een stijging in het aantal mutaties. Het aantal mutaties lag in 2013 ca. 15% hoger dan in 2012. Daarnaast waren er in de eerste helft van 2013 24 woningen waarvan de kosten boven de 10.000 per woning lagen. In 2012 waren dit er in dezelfde periode 12 stuks. De totale uitgaven in het onderhoud liggen met 18,5 miljoen ca. 1,4 miljoen lager dan in 2012. Tabel 3.1.2 Groot en planmatig onderhoud, de omvangrijkste werken in 2013 (x 1.000) Clusternaam Omschrijving werkzaamheden Kosten Gouda Ridder van Catsweg Immergroen e.o. Individuele verwarming en vervangen keukens 1.527 Fase 2, badkamer en keuken renovatie 1.124 Bodegraven Hovenflats Pr. Beatrixstraat Levensduur verlengende renovatie 2.168 Levensduur verlengende renovatie 1.893 Bovenstaande vier projecten zijn met een totale realisatie van 6,8 miljoen verantwoordelijk voor 37% van de totale onderhoudsuitgaven. Opvallendste projecten: Ridder van Catsweg Gouda gemiddelde investering per woning 11.229,- Voor werkzaamheden: Na werkzaamheden: In 2013 zijn 136 woningen aan de Ridder van Catsweg voorzien van een nieuwe keuken en een nieuwe individuele HR-verwarmingsinstallatie. Ook alle radiatoren in de woningen zijn vervangen. Deze woningen werden voorheen verwarmd door een collectieve verwarmingsinstallatie (blokverwarming), waarbij in het warm tapwater door middel van een keukengeiser werd voorzien.

Jaarbericht 2013 42 Mozaïek Wonen Immergroen Gouda, fase 2 gemiddelde investering per woning 15.764,- Voor werkzaamheden: na werkzaamheden: In deze woningen zijn in 2013 de badkamers gerenoveerd, de keukenblokken vervangen en is er mechanische ventilatie aangebracht. In 2012 werd het eerste deel, fase 1, al uitgevoerd. De Hoven Bodegraven gemiddelde investering per woning 39.427,- In 2013 zijn 55 woningen voorzien van een nieuwe keuken en nieuwe verwarmingsinstallatie. Deze 55 woningen zijn allemaal voorzien van een individuele HR-verwarmingsketel. Ook alle radiatoren in de woning zijn vervangen. De woning werden voorheen verwarmd door een collectieve verwarmingsinstallatie (blokverwarming) en het warm tapwater kwam van een keukengeiser. Aan de gevel zijn alle kozijnen geschilderd en is de gevelbeplating van de galerijen vervangen. De trappenhuizen zijn voorzien van nieuw tegelwerk. Door deze ingrepen is de levensduur van dit complex verlengd naar 2030. Pr. Beatrixstraat Bodegraven gemiddelde investering per woning 38.639,- Tijdens werkzaamheden: na werkzaamheden:

Jaarbericht 2013 43 Mozaïek Wonen In de 49 woningen aan de Pr. Beatrixstraat en omgeving zijn zowel in de woning als aan de gevel werkzaamheden uitgevoerd. De daken, vloeren en gevels zijn geïsoleerd en er is dubbel glas aangebracht. In de woningen zijn de badkamer, keukens en toiletten vervangen. Tot slot zijn ook alle bergingen van elektra voorzien. Door deze ingrepen is de levensduur van dit complex verlengd naar 2040. 3.2. Duurzaam bouwen, onderhoud en milieu Milieu-investeringen op lange termijn De maatregelen uit het regeerakkoord Rutte II hebben geleid tot het gedeeltelijk schrappen van milieuinvesteringen, welke Mozaïek Wonen eerder in haar onderhoudsbegroting vanaf 2013 had opgenomen. Voorts is besloten het investeringsbeleid met betrekking tot energiemaatregelen in 2014 nog eens goed tegen het licht te houden. Vragen die hierbij aan de orde zullen komen zijn o.a. de effectiviteit van deze maatregelen, welke investering levert het meeste op (b.v. met betrekking tot CO2 reductie, woonlastenreductie etc.) en is het mogelijk een deel van de benodigde investering in de huur door te berekenen. Duurzaam onderhoud 2013 In het kader van duurzaam onderhoud past Mozaïek Wonen de volgende materialen/maatregelen toe; - waterbesparende keuken, wastafel- en douchekranen, - waterbesparende stortbakken toiletten, - woningen voorzien van dubbel glas (tot nu toe zonder huurverhoging of bijbetaling voor de bewoner), - na -soleren van daken en begane grond vloeren en gevels, - alle geplaatste keukenblokken zijn van FSC hout, - alle te vervangen ramen, deuren en kozijnen zijn van FSC hout. Ook bij reparatie (deelvervanging) wordt uitsluitend FSC hout voorgeschreven. Mozaïek Wonen is convenantpartner van FSC Nederland! Tabel 3.2.1 Toepassing van energiebesparende en milieubeschermende maatregelen (in aantal woningen) Totaal Gouda Bodegraven Moor- Totaal 2012 2013 drecht Waterbesparende douchekoppen 448 320 128-431 Waterbesparende stortbakken 325 222 103-367 Nieuwe HR combi ketels 581 373 208-297 Toepassen FSC hout bij onderhoud 100% 100% 100% 100% 100% Woningen 100% voorzien van dubbel glas 166 0 166-271 Woonadviescommissie Mozaïek Wonen hecht waarde aan de gebruikskwaliteit van de woning en woonomgeving bij bouw- en renovatieplannen en laat zich hierbij adviseren door de Woonadviescommissie in Gouda en de Woonadviescommissie in Bodegraven. In 2013 zijn de Wijde Wiericke, Schoutendreef en Rijngaarde voorgelegd en/of beoordeeld door de WAC.

Jaarbericht 2013 44 Mozaïek Wonen 4. Het betrekken van huurders bij beheer en beleid Strategisch doel: Mozaïek Wonen wil in alle openheid opereren samen met de belanghouders. Inzet van middelen Belangrijkste Resultaten doelstellingen 2013 Jaarlijks worden volumeafspraken/ prestatieafspraken geëvalueerd en zo nodig gemeente Zuidplas. 2014 * Nieuwe Prestatieafspraken met - Eind 2013 gestart. Ondertekening geactualiseerd. Daarnaast actualiseren * Gemeente Gouda: Actualiseren - WoOn 2012 gereed. Uitwerking in we jaarlijks het strategische voorraadbeleid. Beiden op basis van (geactuali- WoOn 2012. Woonvisie op basis van resultaten gemeentelijke woonvisie in 2014 - Consultatie nieuw Ondernemingsplan seerd) marktonderzoek en in overleg * Consultatie stakeholders voortgang Ondernemingsplan Op Koers. gerealiseerd met Gemeente Gouda en Bodegraven- Reeuwijk, huurdersvereniging en bewonerscommissiesdersvereniging huurdersvereniging gerealiseerd. * 2 themabijeenkomsten met huur- - > 2 themabijeenkomsten met * 3 complexschouwen - 3 complexschouwen gerealiseerd. In 2013 zet Mozaïek Wonen 194.000 in op transparante verantwoording, openheid en het betrekken van stakeholders bij het ontwikkelen van haar strategie en beleid, t.w.: * Communicatiebudget: 96.000 * Bewonersparticipatie: 14.000 * Huurdersverenigingen: 84.000 4.1. Periodiek overleg met huurdersverenigingen, de Koepel en bewonerscommissies De huurdersverenigingen en de Koepel In 2013 heeft de directie van Mozaïek Wonen in totaal zesmaal overleg gevoerd met de huurderskoepel en haar adviseur. Aan het begin van het kalenderjaar is in goed overleg de adviesagenda voor 2013 vastgesteld. Met de besturen van de afzonderlijke huurdersverenigingen Beter Wonen Gouda en Huurdersvereniging Bodegraven zijn lokale overleggen gevoerd, respectievelijk in Gouda 5 en in Bodegraven 4 keer. Tijdens deze lokale overleggen zijn voornamelijk de lokale aangelegenheden, (plan)ontwikkelingen en klachten van huurders besproken. Er zijn in 2013 door de huurderskoepel adviezen uitgebracht over de jaarlijkse huurverhoging, de algemene huurvoorwaarden en de beleidskeuzes met betrekking tot de reorganisatie Organisatie in Beweging, welke hebben geleid tot het nieuwe ondernemingsplan 2014 2018 van Mozaïek Wonen. In enkele aparte bijeenkomsten is hierover met de Koepel gesproken. De bewonerscommissies Tijdens een bijeenkomst met alle bewonerscommissies is een eerste aanzet gemaakt voor een zogenaamd spoorboekje, een leidraad voor bewonerscommissies, dat zij kunnen gebruiken bij de invulling van hun activiteiten. Voorts hebben in 2013 de gebruikelijke jaarlijkse overleggen met de bewonerscommissies plaatsgehad. Er zijn in 2013 8 nieuwe bewonerscommissies opgericht ( 3 in Bodegraven; 4 in Gouda; 1 in Moordrecht), voornamelijk bij de nieuw opgeleverde complexen. Participatiebruispunt In samenwerking met de beide huurdersverenigingen Beter Wonen Gouda en Huurdersvereniging Bodegraven heeft Mozaïek Wonen op 28 oktober een participatiebruispunt georganiseerd. Ruim 60 bewonerscommissieleden, bestuursleden, een vertegenwoordiging van de RvC en medewerkers van Mozaïek Wonen bespraken 10 verschillende cases waarbij bewonerscommissieleden werden uitgenodigd zelf mee te denken over oplossingsrichtingen. Deze nieuwe methodiek krijgt in 2014 mogelijk een vervolg in buurten waar dit in overleg met de betreffende bewonerscommissie nodig wordt geacht.

Jaarbericht 2013 45 Mozaïek Wonen 4.2. Overleg met belanghouders 8 In 2013 schreef Mozaïek Wonen een nieuw ondernemingsplan voor de periode 2014 2018. In de eerste maanden van 2013 lag de nadruk op het analyseren van de consequenties van de gewijzigde omstandigheden, zoals de invoering van de verhuurdersheffing, de discussie over het werkdomein van de sector en de stagnerende woningmarkt. Over deze analyse en (mogelijke) consequenties is meermalen gesproken met de ondernemingsraad van Mozaïek Wonen, de gemeenten in ons werkgebied en onze huurdersverenigingen. Medio 2013 hebben we de consequenties in workshops besproken met de huurdersverenigingen en de ondernemingsraad. Centrale vraag hierbij was waarop zou u bezuinigen, als u verantwoordelijk was. De uitkomsten hiervan hebben een belangrijke bijdrage geleverd aan de uiteindelijke keuzes, welke gemaakt zijn ten behoeve van de nieuwe koers zoals beschreven in het ondernemingsplan 2014 2018. Vervolgens heeft Mozaïek Wonen het ondernemingsplan 2014 2018, het bedrijfsjaarplan 2014 en de begroting 2014 uitgebreid bestuurlijk en ambtelijk besproken met en toegelicht aan de gemeenten, waarin zij werkzaam is. Voorts zijn diverse overleggen gevoerd met zorg- en welzijnsorganisaties om de consequenties en de gevolgen van de scheiding van wonen en zorg en de drie grote decentralisaties in het sociale domein te inventariseren en mogelijke activiteiten/maatregelen te bespreken. 8 Voor een uitgebreider overzicht over hoe Mozaïek Wonen haar belanghouders betrekt bij haar strategie- en beleidsvorming wordt verwezen naar hoofdstuk 9 Governance.

Jaarbericht 2013 46 Mozaïek Wonen 5. Het bevorderen van de leefbaarheid in wijken en buurten Strategisch doel: Mozaïek Wonen wil een grote bijdrage leveren aan de stedelijke vernieuwing en leefbaarheid in Midden-Holland, natuurlijk vooral in Gouda, Bodegraven en Moordrecht. Inzet van middelen Belangrijkste doelstellingen 2013 Resultaten In 2013 investeren we 806.000 aan wijkgebonden sociale en fysieke leefbaarheidsprojecten en activiteiten, t.w. Sociale: 642.000 Fysieke: 164.000 Waarvan in: Gouda: 624.000 Bodegraven: 182.000 Van de totale personele kosten is 462.000 direct aan leefbaarheidsactiviteiten toe te rekenen: Gouda: 410.000 Bodegraven: 52.000 Bijdrage MW aan citymarketing Gouda: 15.000 - Implementatie gebiedsovereenkomst Korte Akkeren * Uitvoering plan Wachtelstraat; * Overeenkomst Centrumplan Korte Akkeren, uitwerken en optimaliseren; - Uitvoeren wijkthema s Gouda en Bodegraven- Reeuwijk. - Uitvoeren wijkvisies MW. - 3 wijkschouwen - Ontwikkelings Maatschappij Binnenstad: 4 panden verbouwd en afgezet. Plus aankoop en verkoop 5 panden. Afronden OMB - Portiekportiers Gouda Oost succesvol: uitbreiding naar de Hoefs; - Opschoondag met bewoners Gloriantplantsoen; - Officiële opening en groenmarkt Rode Dorp i.s.m. wijkteam; - Officiële opening / oplevering daktuin Hofwoningen i.s.m. Wellantcollege Gouda; - Bijdrage uitvoering wijkjaarprogramma s / wijkthema s Gouda en Bodegraven - Geplande maatregelen wijkvisies MW gerealiseerd. - Wijkschouwen Gloriantplantsoen, Komijnsteeg e.o.; Scheltemastraat / Herenstraat e.o. gerealiseerd. - Geplande acties OMB deels gerealiseerd. Verkoop 4 panden niet gerealiseerd 5.1. Investeren in leefbaarheid Mozaïek Wonen is gebaat bij sterke en leefbare kernen. Dat geldt voor zowel Gouda, Bodegraven als Moordrecht. Wij overleggen regelmatig met gemeenten en overige wijkpartners over de woonomgeving en leefbaarheid in de wijken. Mozaïek Wonen maakt onderscheidt tussen fysieke en sociale maatregelen. Tabel 5.1.1 Leefbaarheid: overzicht van beleidsmatige en ondersteunende activiteiten 2013 Gebiedsgerichte aanpak Planning / afstemming van investeringen In Gouda zijn de wijknetwerkoverleggen bijgewoond en zijn de diverse wijkjaarprogramma s uitgevoerd. In het Gloriantplantsoen zijn de huurders in samenwerking met Stichting De Bakkerij gemobiliseerd om zelf een bijdrage te leveren aan het onderhoud van openbaar groen en het schoon houden van de woonomgeving. Op 22 juni is in samenwerking met wijkteam Nieuwe Park een geveltuinenactie gehouden. Dit heeft geleid tot de inrichting van een tiental geveltuintjes waarmee de uitstraling van het complex kort na oplevering aanzienlijk is verbeterd. In het kader van sloop / vervangende nieuwbouw / planmatig onderhoud zijn diverse informatie- of bewonersavonden georganiseerd. In de Gebiedsovereenkomst Korte Akkeren zijn afspraken gemaakt met de gemeente Gouda over de benodigde acties en inzet van middelen. Dit heeft in 2013 concreet geleid tot de sloop en verkoop van de woningen aan de Herenstraat 76 t/m 110 in het kader van de centrumontwikkeling. Ook zijn met Plus Vastgoed de overleggen afgerond, die in 2014 zullen leiden tot de verkoop van de commerciële ruimten aan de Constantijn Huygensstraat en het binnenterrein van De Akkerborch.

Jaarbericht 2013 47 Mozaïek Wonen Er is gestart met de nieuwbouw aan het Olympiadeplein. Jaarlijks overleggen we met gemeenten om de planning van ingrepen in voorraad en openbaar gebied op elkaar af te stemmen. Wijkbewoners en gemeenteraad zijn met een nieuwsbrief wijkontwikkeling geïnformeerd over de stand van zaken en de uitvoering van projecten in het kader van de wijkontwikkeling in Korte Akkeren en Gouda-Oost. In 2013 is de aankoop van de Jan Ligthartschool aan de Snoystraat 4 gerealiseerd. Differentiëren In 2013 is de verkoop en realisatie van de laatste twee blokken koopwoningen van de Westerkade/Snoystraat gestart; In 2013 zijn de acht woningen aan de Erasmusstraat door Vink Bouw verkocht en is de nieuwbouw gestart; Het Futselaarterrein wordt begin 2014 door de gemeente Gouda gedeeltelijk ingericht tot permanente parkeerplaats. Veiligheid verbeteren Actieve wijkaanpak Participatie bevorderen In 2013 heeft Promen in de Burgen en Lusten inbraakwerende voorzieningen aangebracht; In de Krant van Mozaïek Wonen is net als voorgaande jaren aandacht geschonken aan de vraag op welke wijze de huurder zelf eenvoudig maatregelen om de veiligheid te verbeteren kan treffen; De in 2012 hernieuwde samenwerking met de Raad voor de Kinderbescherming voor wat betreft de inzet van taakgestraften heeft in 2013 nauwelijks vervolg gekregen. Bezuinigingen en terugloop in taakstrafuren bij de RvdK liggen hieraan ten grondslag; In 2013 is in Gouda een vierde zogenaamde vreedzame school opgericht. Mozaïek Wonen heeft in 2013 dit initiatief ondersteund. Ook in 2013 zijn de gemeentelijke wijkjaarprogramma s uitgevoerd; Voor sommige wijken is in 2013 opnieuw een wijkanalyse uitgevoerd en een wijkvisie opgesteld waarin de aandachtspunten voor de komende jaren zijn opgenomen; In 2012 zijn door gemeente en wijkteams een aantal aandachtsgebieden benoemd waarvoor de komende jaren extra middelen worden gereserveerd om te anticiperen op deze ontwikkelingen. Voor zover aandachtsgebieden ook betrekking hebben op het woningbezit van Mozaïek Wonen, vindt er overleg en afstemming met Mozaïek Wonen plaats. Dit heeft in 2013 geleid tot het tijdelijk uit de verhuur onttrekken van een woning in de Herenstraat. Vanuit deze woning zullen de buurtvaders Korte Akkeren voor tenminste een aantal maanden hun surveillancerondes gaan starten om zo een positieve bijdrage te leveren aan de leefbaarheid in dat gedeelte van de wijk. In 2013 is de samenstelling van enkele bewonerscommissies gewijzigd. Leden hebben om diverse redenen opgezegd, er zijn nieuwe leden geworven en er zijn acht nieuwe bewonerscommissies opgericht; In 2013 heeft Mozaïek Wonen nog een aantal stedelijke projecten ondersteund, t.w.: 1. Goudse Weekendschool 2. Mentor project Brede School 3. Gouda Bruist De samenwerking met Humanitas Thuisadministratie is in 2013 voorgezet. Doel van deze samenwerking is dat Humanitas huurders van Mozaïek Wonen ondersteunt bij het voeren van een goede (financiële) administratie. De platforms Ouderen en eenzaamheid zijn in 2013 actief geweest. In de Week tegen eenzaamheid van 26 september zijn in Gouda tal van activiteiten georganiseerd;

Jaarbericht 2013 48 Mozaïek Wonen Activiteiten stimuleren Mozaïek Wonen heeft in de verslagperiode met partijen als MEE, Gemiva- SVG, Promen, REAKT, Participe en de gemeente Gouda verkennende gesprekken gevoerd om vanuit de Jan Ligthartschool maatschappelijke activiteiten te ontwikkelen. Dit wordt in 2014, net als de verhuizing van de huurdersvereniging Beter Wonen Gouda naar deze school, verder uitgewerkt; Begin 2013 heeft Mozaïek Wonen het bestuur van v.v. ONA benaderd of zij de kantine van de voetbalvereniging meer voor de wijk open wilden stellen. Dit heeft geleid tot een subsidieaanvraag door ONA waaraan Mozaïek Wonen, gemeente Gouda en Sport Gouda haar medewerking hebben verleend en, uiteindelijk, de oprichting van www.wijksportclubkorteakkeren.nl ; In samenwerking met de huurdersverenigingen is in oktober een participatiebruispunt georganiseerd. Onder begeleiding van de Ideeënbrouwerij werden 60 aanwezige bewonerscommissieleden uitgenodigd om aan de hand van tien cases informele oplossingen te bedenken die zij zelf tot uitvoering zouden kunnen brengen. In 2013 zijn 80 aanvragen ingediend voor het leefbaarheidsfonds. Op basis van deze aanvragen is in 2013 daadwerkelijk 77.850,- uitgegeven, terwijl voor een bedrag van zo n 83.775,- werd aangevraagd. Een aantal aanvragen zullen ten laste van het budget 2014 komen. Het stopzetten van relatief grote bijdragen aan bijvoorbeeld buurtsport, Gouda Bruist, Goudse weekendschool en Mentorproject Brede School voor het kalenderjaar 2014 is in 2013 al aangekondigd. 5.2. Wijkontwikkeling Korte Akkeren De gebiedsovereenkomst Korte Akkeren is eind april getekend door de gemeente Gouda en Mozaïek Wonen. In deze overeenkomst is vastgelegd wat er de komende periode nog vanuit wijkontwikkeling voor deze wijk opgepakt wordt en wat de rol en bijdragen daarbij zijn van gemeente en corporatie. Met de realisatie van onderstaande projecten kunnen we concluderen, dat de wijkontwikkeling in Korte Akkeren is afgerond. Onderdeel is het Centrumplan Korte Akkeren waarvoor in november 2013 een overeenkomst met de gemeente is getekend voor de overdracht van gronden, het inrichten van het openbaar gebied en het realiseren van een buurtcentrum. Gelijktijdig is de koopovereenkomst Akkerborch getekend waarmee de in het centrum actieve Plus supermarkt eigenaar is geworden van de winkelplint. De overdracht vindt plaats in februari 2014. De overdracht van het Futselaar-terrein aan de gemeente ten behoeve van het realiseren van parkeerruimte heeft plaats gevonden in december 2013. Ook een onderdeel van het centrumplan is de realisatie van eengezinswoningen en appartementen in de koopsector met in de plint een Buurt Service Centrum. Mozaïek Wonen heeft voor dit plan de woningen aan de Herenstraat e.o. gesloopt en de grond aan Vink verkocht. Samen met het realiseren van een nieuwe gymzaal naast ONA wordt met dit plan een verbetering en versterking van het centrum van Korte Akkeren bereikt. In 2013 is het plan voor de Wachtelstraat ook definitief geworden. Een aantal panden is gesloopt of verkocht. In 2014 wordt gestart met de aanleg van het parkeerterrein en de garageboxen. Daarmee is de herontwikkeling van dit deel van de Kop van Korte Akkeren gereed. In februari 2013 is gestart met de sloop van 18 appartementen aan de Koningin Wilhelminaweg en drie eengezinswoningen aan de Van Baerlestraat. In juni is de grond verkocht en overgedragen aan Vink Ontwikkeling. Deze zal op deze locatie 18 nieuwe appartementen en 3 nieuwe eengezinswoningen in de koopsector realiseren.

Jaarbericht 2013 49 Mozaïek Wonen Deze ontwikkeling maakt onderdeel uit van de verbetering van de entree van Korte Akkeren. De plannen voor de Gunningmavo zijn gezien de huidige marktsituatie uitgesteld. In februari 2013 deed Mozaïek Wonen afstand van het recht van erfpacht op een perceel grond waarop voorheen het woongebouw de Bunker stond. Dit woongebouw is in 2012 gesloopt. Met de eigenaar van de grond, de gemeente Gouda, werd overeengekomen dat het terrein wordt ingericht als openbare ruimte en als zodanig een onderdeel zal gaan uitmaken van het nog te realiseren bouwplan Erasmusplein (gereed in 2014). Tezamen met het door de gemeente inrichten van de Garenspinnerij als Cultuurhuis is de entree van Korte Akkeren vanuit de Binnenstad sterk verbeterd. In oktober is Mozaïek Wonen eigenaar geworden van de Jan Ligthartschool aan de Snoystraat/ Prins Hendrikstraat. De aankoop is een cadeau van Mozaïek Wonen aan de stad vanwege het 100-jarig bestaan in 2012. Al enige jaren huren diverse maatschappelijke organisaties, zoals het wijkteam, een ruimte in de school. Zij kunnen daar voorlopig blijven. Op de lange termijn worden voor deze locatie nieuwbouwplannen ontwikkeld. Het nieuwbouwproject Gouwe Akkeren aan de Westerkade-Snoystraat is met de bouw van de laatste 2 blokken eengezinswoningen afgerond. Oost In mei 2013 is gestart met de bouw van Olympiadeplein in de wijkontwikkelingswijk Oost (zie par. 2.3.2). Voor ons complex Eendrachtsweg/Verzetslaan is gesproken met Woonpartners over eventuele verkoop vanwege het naast gelegen wijkontwikkelingsgebied van Woonpartners. Uiteindelijk heeft Mozaïek Wonen besloten om dit complex zelf door te exploiteren vanwege de belangrijke bijdrage aan betaalbaar wonen in de wijk en Gouda. Bodegraven-Noord Het wijkontwikkelingsplan Graafse Waard (voorheen Noordrand) nadert haar einde. In juni zijn de 12 huurappartementen en 10 koopappartementen Wilhelmina (blok L) opgeleverd. In september zijn 20 sociale huurappartementen Juliana (Blok H) en in oktober zijn 22 sociale huurappartementen Beatrix (Blok T) opgeleverd. Eind februari is de 1e paal Blok A gebouw Maxima geslagen. In het voorjaar van 2014 wordt dit laatste woongebouw met 32 vrije sector huur- en koopappartementen opgeleverd. Samen met de herinrichting van het openbaar gebied is hier een gedifferentieerd woongebied gerealiseerd. Mozaïek Wonen heeft de ontwikkeling van de blokken D, M, S van Graafse Waard geschrapt. Samen met de gemeente wordt nog onderzocht of de ontwikkeling van deze blokken wellicht door een andere partij kan worden opgepakt. In 2013 zijn naast de verwerving van de Jan Ligthartschool geen verwervingen gedaan ten behoeve van de ontwikkeling van nieuwbouw- of renovatieprojecten. OntwikkelingsMaatschappij Binnenstad Gouda (OMB) Mozaïek Wonen is voor 50% aandeelhouder van de Ontwikkelingsmaatschappij Binnenstad Gouda. In paragraaf 8.5 Verbindingen is weergegeven welke activiteiten de OMB in 2013 heeft verricht. 5.3. Woongedrag en buurtbetrokkenheid 5.3.1. Actieve wijkaanpak Vanaf 2009 wordt in Gouda door wijkteams, gemeente, politie, corporaties, welzijnsorganisatie Participe, Brede School, Sport Gouda, het CJG en andere maatschappelijke organisaties (waaronder Vierstroom en Zorgpartners) samengewerkt met betrekking tot de actieve wijkaanpak. Hierbij wordt per wijk een jaarprogramma vastgesteld, waarin o.a. opgenomen welke thema s dat jaar specifiek(er) aandacht en inzet vergen. Vanzelfsprekend is ook de inbreng van Mozaïek Wonen hierin verwerkt. De wijkjaarprogramma s blijven in ontwikkeling en worden steeds meer het gezamenlijke instrument waar alle activiteiten van (keten)partners samen komen en elkaar versterken.

Jaarbericht 2013 50 Mozaïek Wonen De belangrijkste thema s: Vergroten bewonersparticipatie / sociale betrokkenheid; Vergroten veiligheid Verbeteren woonomgeving (uitstraling / meer groen / schoner) 5.3.2. Buurtbeheer In 2013 hebben de gemeente Bodegraven-Reeuwijk en de Bodegraafse wijkteams een concept-visie geschreven waarin onder meer aandacht wordt geschonken aan de thema s duurzaamheid en sociale cohesie. Concreet heeft dit in de verslagperiode tot een tuinenwedstrijd in Bodegraven geleid. In Gouda zijn gegevens met betrekking tot leefbaarheidsmonitor en de misdaadcijfers niet altijd actueel omdat in de buurten waarover (negatief) wordt gerapporteerd, door de (gezamenlijke) partners inmiddels middelen zijn ingezet, waarvan de effecten nog niet terug te zien zijn in eerdergenoemde cijfers c.q. monitor. Mozaïek Wonen volgt de ontwikkelingen op wijk-, buurt- en clusterniveau en werkt - waar nodig / wenselijk - samen met de partners aan passende oplossingen. Net als voorgaande jaren zetten we huismeesters in waar de leefbaarheid onder druk staat. De herinrichting van de speelplek op de Zenithlocatie is door bezuinigingen niet gerealiseerd. In overleg met Jantje Beton worden mogelijkheden om deze herinrichting alsnog te realiseren onderzocht. Met ingang van 1-1-2014 werkt Mozaïek Wonen met rayons, waarbij een aantal functies zoals dagelijks onderhoud, sociale overlast, woonfraude, huur- en verhuurzaken, verkoop en participatie gebiedsgericht worden opgepakt. In 2013 hebben we deze overgang voorbereid. 5.3.3. Huismeesters en flatconciërges In 2013 is door de huismeesters meer aandacht besteed aan het betrekken van bewoners bij de eigen leefomgeving. Zo is er onder leiding van de betreffende huismeester een schoonmaakactie met ouders en kinderen georganiseerd bij de complexen Marathonlaan en Gloriantplantsoen. Deze actie werd afgesloten met een sportactiviteit voor de kinderen. Op de Marathonlaan is i.s.m. Promen een antiinbraakcampagne gehouden. PortiekPortiers De PortiekPortiers van Gouda Oost zijn inmiddels een begrip. Deze jongens en meiden lopen iedere week een rondje door de buurt, zijn herkenbaar, maken (samen met de huismeesters) regelmatig schoon, plakken stickers op fietsen die verkeerd geparkeerd staan of organiseren een leuke activiteit voor andere kinderen uit de buurt. In 2013 zijn de voorbereidingen gestart om de PortiekPortiers uit te breiden naar De Hoefs (Plaswijck). Waardering van de burgemeester van Gouda voor dit initiatief hoort daar natuurlijk bij (zie foto). Tabel 5.3.3.1 overzicht sociale overlast in Gouda Sociale Overlast Gouda 2013 2012 2011 Totaal Overlast Zorg Buurt Totaal Totaal Aantal nieuwe dossiers 117 90 25 2 159 132 Aantal afgesloten dossiers 133 104 29 0 152 135 Lopende zaken einde jaar 83 42 39 2 97 90 Totaal aantal zaken in jaar * 235 165 68 2 249 225 Totaal aantal meldingen * 492 522 557 Aantal zaken met agressie 2 2 0 0 3 5 * lopende zaken eind vorig jaar plus aantal nieuwe dossiers * per overlastdossier kunnen meerdere en naar type overlast verschillende meldingen zijn.

Jaarbericht 2013 51 Mozaïek Wonen In 2013 zijn aanmerkelijk minder nieuwe overlastkwesties gemeld (zie aantal nieuwe dossiers) dan de jaren ervoor. Er is een afname van 26%. Een duidelijke reden voor beide dalingen is niet bekend. Tabel 5.3.4.2 Overzicht sociale overlast in Bodegraven. Sociale overlast Bodegraven (incl. Nieuwerbrug) 2013 2012 2011 Totaal Overlast Zorg Buurt Totaal Totaal Aantal nieuwe dossiers 20 15 4 1 28 24 Aantal afgesloten dossiers 20 13 4 3 26 7 Lopende zaken einde jaar 21 14 7 0 23 21 Totaal aantal zaken in jaar * 41 27 11 3 49 28 Totaal aantal meldingen * 61 71 35 Aantal zaken met agressie 0 0 0 0 0 0 * lopende zaken eind vorig jaar plus aantal nieuwe dossiers * per overlastdossier kunnen meerdere en naar type overlast verschillende meldingen zijn. Ook in Bodegraven is sprake van minder nieuwe dossiers (min 29%) en minder meldingen (min 14%). Ook hier is geen duidelijke reden voor beide dalingen aan te wijzen. Tabel 5.3.4.3 Overzicht klachten van nieuwe dossiers Soort klachten Gouda Bodegraven 2013 2012 2011 2013 2012 2011 (%) (%) (%) (%) (%) (%) Geluidsoverlast 49% 32% 34% 20% 37% 7% Asociaal gedrag 8% 15% 19% 7% 4% 2% Psychische problematiek 1% 10% 11% 27% 26% 7% Leefgeluiden 8% 8% 6% 7% 7% 2% Rommel/vuilnis 3% 7% 8% 7% 11% 4% Burenruzie 7% 7% 7% 7% 0% 7% Tuin/balkon 2% 6% 7% 0% 0% 4% Huisdieren 4% 5% 7% 7% 4% 14% Kinderen 1% 4% 3% 0% 0% 4% Zorgelijke situatie 0% 3% 25% 0% 0% 2% Stank en vervuiling 4% 1% 8% 0% 7% 7% Jongeren 1% 1% 4% 0% 4% 0% Noot: meerdere soorten klachten per dossier mogelijk Ook in 2013 blijkt geluidsoverlast het grootste overlastprobleem bij onze huurders in Gouda. Dit komt overeen met het landelijke beeld. In Bodegraven lijkt dit probleem een stuk minder groot, hier scoort psychische problematiek het hoogst. De ervaring leert dat dit soort overlastproblematiek vaak complex is vanwege de vele partijen die hierbij betrokken zijn, zoals GGZ, meldpunt Zorg en Overlast en de politie. Extra complicatie is ook dat de overlastgever zich vaak niet bewust is van het overlastgevende van zijn gedrag.

Jaarbericht 2013 52 Mozaïek Wonen Tabel 5.3.4.4 Overzicht dossiers buurtbemiddeling Buurtbemiddeling 2013 2012 2011 Afgesloten in 2012 21 12 11 Succesvol volgens deelnemers 13 8 8 Geregistreerde verwijzingen 28 37 18 Het aantal afgesloten dossiers is in 2013 flink gestegen. Dit heeft mede te maken met het feit, dat Bodegraven in 2013 in tegenstelling tot in 2012 - het hele jaar gebruik heeft gemaakt van de diensten van Buurtbemiddeling. Het aandeel dossiers waarbij huurders van Mozaïek Wonen (uit Gouda) betrokken zijn bij Buurtbemiddeling is ca. 50%. 5.3.5. Leefbaarheidsfonds. In 2013 zijn 80 aanvragen ingediend voor het leefbaarheidsfonds. Er is in de verslagperiode daadwerkelijk 77.850,- (64%) uitgegeven, terwijl voor een bedrag van zo n 83.775,- (70-%) aan aanvragen is toegekend. Een aantal aanvragen zullen ten laste van het voor 2014 gereserveerde budget komen. In 2013 heeft Mozaïek Wonen haar structurele bijdragen aan Gouda Bruist, de Goudse Weekendschool en het Mentorproject Brede School vanaf 2014 stopgezet. Het aantal afgewezen aanvragen is in de verslagperiode ten opzichte van 2012 verdubbeld naar 14. Deze aanvragen hadden in de meeste gevallen een te specifiek karakter of ze hadden betrekking op aanvragen in de openbare ruimte waarvoor primair de gemeente verantwoordelijk is. Er zijn tal van uiteenlopende aanvragen ingediend. In Bodegraven is onder de deelnemende huurders een tuinenwedstrijd gehouden. 5.3.6. Sponsoring Ook door sponsoring toont Mozaïek Wonen maatschappelijke betrokkenheid. Een tweede doel van sponsoring is het verhogen van de naamsbekendheid. Sponsoring draagt eveneens bij aan het opbouwen en onderhouden van het relatienetwerk. Bij de beoordeling van een sponsoraanvraag onderzoekt Mozaïek Wonen of de activiteit en/of voorziening aansluit bij haar kernwaarden. Daarbij moet de beoogde doelgroep van de activiteiten aansluiten bij die doelgroepen waar Mozaïek Wonen zich op richt. Ook dient een aanvraag in redelijke verhouding te staan tot het totale jaarbudget van 10.000,-. In 2013 zijn aanvragen gehonoreerd van onder andere: Goudse Keramiekdagen 400,-; Open Monumentendag 350,-; Voetbalvereniging Olympia 199,-, Goudse Hofstedendagen 500,-. Zie voor de complete lijst bijlage 9. Totaal bedrag gerealiseerd: 9.175,65.

Jaarbericht 2013 53 Mozaïek Wonen In het kader van de door ons beoogde versobering van inzet op o.a. leefbaarheid zal in 2014 substantieel minder worden uitgegeven aan sponsoring. 5.4. Uitgaven voor fysieke leefbaarheidsvoorzieningen Uitgaven aan fysieke leefbaarheid bedroegen in 2013 464.000. Het gaat hierbij onder andere om schoonmaak- en tuinonderhoud, projectmatige inbraakpreventie en het herstellen van bestratingen in het openbaar gebied. Tabel 5.5.1 Overzicht van materiële bijdragen aan leefbaarheid in specifieke zin (x 1.000) (x 1.000 - deze afronding veroorzaakt in deze tabel soms kleine verschillen in optellingen) Schoonmaak: contractonderhoud, voor zover niet in de servicekosten berekend Tuinonderhoud: onderhoud aan tuinen en overig openbaar groen Inbraakpreventie: verbeteren hangen sluitwerk Brandpreventie: preventief onderhoud aan brandalarminstallaties Terrein: herstellen bestratingen openbaar gebied Portiek: verbeteren uitstraling van portieken en entrees van hoogbouw Uitstraling gevels: reinigen en wijzigen uitstraling gevels op zichtlocaties Poortverlichting: in donkere poorten verlichting aangebracht Totaal 2013 Gouda Bodegraven Moordrecht Totaal 2012 70 65 4 58 66 61 5 34 2 2 3 23 4 19 30 147 131 15 157 110 110 40 9 31 94 7 6 1 15 Totaal 464 276 188 0 391 Schoonmaak De schoonmaakkosten die niet in de servicekosten worden verrekend, bedroegen in 2013 70.000. Dit betreft voornamelijk kosten voor glasbewassing van ramen, die voor huurders niet bereikbaar zijn en waarvoor de verhuurder van het pand verantwoordelijk is. Tuinonderhoud In 2013 zijn kosten gemaakt voor onderhoud aan tuinen en plantsoenen. Deze kosten bedroegen in 2013 ruim 66.000. Mozaïek Wonen heeft voor het onderhoud van deze tuinen onderhoudscontacten met hoveniersbedrijven. Terrein, herstellen, bestratingen In 2013 is 147.000 uitgegeven aan herstel van straatwerk en poorten in eigendom van Mozaïek Wonen. Hiervan is 94.000 uitgegeven aan incidentele herstelwerkzaamheden gemeld door de huurder, of bijvoorbeeld door de huismeester. De overige 53.000 is projectmatig herstel van bestrating waarbij poorten structureel zijn opgeknapt.

Jaarbericht 2013 54 Mozaïek Wonen 6. Wonen, welzijn en zorg Strategisch doel: Mozaïek Wonen wil komen tot een productieve en innovatieve samenwerking in zorg en welzijn. Inzet van middelen De belangrijkste Resultaten doelstellingen 2013 Mozaïek Wonen wil samen met partners een breed assortiment woningen aanbieden met daaraan gerelateerde producten en diensten, waarbij gestreefd wordt naar meer vrijheid in keuze voor de klant en aandacht voor individuele omstandigheden - Behoefte en Volumeafspraken Prestatie Afspraken Gouda en Bodegraven-Reeuwijk met betrekking tot bijz. doelgroepen Geactualiseerd. - Gerealiseerd Verder uitwerken, optimaliseren en zo nodig faseren: - Projecten: * Olympiadeplein; * Rijngaarde; * Heemskerkstraat. - Huisuitzettingen < 14/jaar - Vanwege inperking investeringsmogelijkheden zijn diverse prospects stilgelegd/uitgesteld. - Hoogste punt Olympiadeplein bereikt, oplevering eind 2014 - Verbeteringsplan Rijngaarde lange vleugel in uitvoering, nieuwbouw in voorbereiding. Renoveren huidige woningen. - 8. (G=Gouda / B=Bodegraven) 6.1. Nieuwbouw Concreet hebben we in 2013 ingezet op: - In Gouda: Olympiadeflat: huurovereenkomst met Vierstroom is getekend, bouw is gestart, oplevering eind 2014. Heemskerkstraat: geen ombouw naar kleinschalig begeleid wonen verstandelijke beperking, ASVZ. Wel verbetering huidige woningen met levensduurverlenging. Tevens is er overleg met Vierstroom om een zorgsteunpunt op te nemen (verhuur 1 woning), om te komen tot een vorm van beschut wonen. Vanwege de huidige ontwikkelingen, die leiden tot een sterke inperking van de investeringsmogelijkheden, zijn de volgende prospects/projecten gestopt/uitgesteld: o IJssellaan 2a, RIBW, crisisopvang, begeleid wonen o Ambachtsschool, wonen en zorg, Vierstroom - In Bodegraven: Rijngaarde: verbeterplan voor lange vleugel is gereed, besproken met SWOB, zorgpartijen en bewoners, uitvoering is in mei 2013 gestart. Voor de nieuwbouw is een Programma van Eisen opgesteld voor zelfstandige zorgwoningen voor ouderen (1- en 2-persoons) en wordt bekeken of dit binnen de vastgestelde investeringsruimte mogelijk is. Vanwege de huidige ontwikkelingen, die leiden tot een sterke inperking van de investeringsmogelijkheden, is het project Vromade gestopt/uitgesteld. 6.2. Bestaande voorraad In de bestaande voorraad worden bepaalde clusters levensloopbestendig gemaakt als dit technisch en financieel mogelijk is. Concreet hebben we het dan o.a. over maatregelen als: Goede verlichting in en rond de woning/cluster (veiligheid); Goede bereikbaarheid en (rolstoel-)toegankelijkheid van cluster en/of woning; Voldoende (beveiligde) ruimte voor scootmobiels; Voldoende oppervlakte badkamer en toilet.

Jaarbericht 2013 55 Mozaïek Wonen Opplussen In 2013 zijn 11 woningen aan de Heemskerkstraat, 13 woningen aan de Rijngaarde en 1 woning aan de Hugo de Vrieslaan opgeplust. Dit betekent dat de woningplattegrond zo is aangepast, dat de bewoner, ook wanneer hij beperkingen krijgt, in de woning kan blijven wonen. Deze werkzaamheden worden in deze complexen bij mutatie uitgevoerd. Woningaanpassingen (WMO) In 2010 zijn tussen gemeente, Mozaïek Wonen en diverse leveranciers prijsafspraken gemaakt. Hiermee is bereikt dat WMO verzoeken van onze huurders bij de gemeente, na toestemming van de gemeente, in een kortere periode kunnen worden gerealiseerd. Ten opzichte van 2012 is in 2013 het aantal woningaanpassingen in het kader van de WMO verminderd. Deze vermindering is een gevolg van de aangescherpte regelgeving van de gemeente ten aanzien van subsidiering van deze aanpassingen. Tabel 6.2.1 Woningaanpassingen met toepassing Wet Maatschappelijke Ondersteuning (WMO), kosten Totaal Gouda Bodegraven Moordrecht Totaal 2013 2013 2013 2013 2012 Woningen 61 won. 46 won. 15 won. 0 won. 112 won. Kosten 76.000 56.000 20.000 0 132.000 Genoemde bedragen heeft Mozaïek voorgefinancierd en worden/zijn door de gemeenten achteraf terugbetaald. 6.3.Samenwerkingen Mozaïek Wonen werkt samen met gemeenten, zorg- en welzijnsorganisaties op de thema s wonen, zorg en welzijn. Hieronder enkele voorbeelden van samenwerking: - Mozaïek Wonen heeft met gemeenten volumeafspraken gemaakt over (zelfstandige en onzelfstandige) huisvestingsmogelijkheden voor statushouders en mensen met een verstandelijke psychische- en/of maatschappelijke handicap, waaronder zorgdak, opvang daken thuislozen en doorstroming maatschappelijke opvang; - Mozaïek Wonen participeert in het regionale platform Openbare Geestelijke Gezondheidszorg Midden-Holland (OGGZ) en andere overleggen met als doel mogelijke probleemsituaties tijdig te signaleren en door te geleiden naar onze netwerkpartners; - Mozaïek Wonen werkt samen met de Vierstroom op basis van een intentieovereenkomst, gericht op de leefbaarheid van wijken en de aanwezigheid van de eerstelijnsgezondheidszorg; - Mozaïek Wonen heeft een convenant met de Reclassering op basis waarvan we jaarlijks een aantal woningen beschikbaar stellen aan ex-delinquenten; - Mozaïek Wonen is partij in het Convenant Sluitende aanpak jeugdwerkloosheid Gouda en in het Convenant Veiligheid; - Mozaïek Wonen heeft samen met o.a. Politie Hollands Midden, alle gemeenten binnen de veiligheids-regio Hollands Midden, het Openbaar Ministerie en energieleverancier Stedin het Convenant bestrijding hennepteelt getekend; - Mozaïek Wonen heeft samen met een groot aantal organisaties rond de jeugdhulpverlening, de Goudse Jeugdagenda voor 2011 2014 ondertekend. - Mozaïek Wonen heeft samen met gemeente Gouda, Politie Hollands Midden en woningcorporatie Woonpartners Midden-Holland een convenant informatie-uitwisseling in het kader van de aanpak van extreme overlast vanuit en rond de woning ondertekend. - Mozaiek Wonen is medeondertekenaar van convenant Aanpak top-60 (criminele) overlast in Gouda; - Mozaïek Wonen heeft samen met o.a. Kwadraad, Leger des Heils, GGD Midden Holland, Woonpartners en gemeente Gouda het convenant Voorkomen huisuitzetting als gevolg van Huurschuld 2011 2015 ondertekend;

Jaarbericht 2013 56 Mozaïek Wonen - Mozaïek Wonen heeft met Promen, Woonpartners, Politie Midden Holland en Gemeente Gouda een Convenant Samen Werken aan de aanpak van woninginbraken gesloten; - Mozaïek Wonen heeft op 16 december 2013 een samenwerkingsovereenkomst Buurtbemiddeling gesloten met o.a. Gemeente Bodegraven-Reeuwijk, Woningbouwvereniging Reeuwijk, Participe en Politie Haaglanden. 6.4 Bijzondere aandachtsgroepen Mozaïek Wonen heeft een rol op het gebied van het huisvesten van asielzoekers en statushouders. Ook verhuurt Mozaïek Wonen woningen aan zorginstellingen. Per 31-12-2013 heeft Mozaïek Wonen 164 woningen in de verhuur ten behoeve van bijzondere aandachtsgroepen. In onderstaande tabel een overzicht. Tabel 6.4.1 Woningen t.b.v. bijzondere aandachtsgroepen per 31 december v/h verslagjaar 2013 2012 Klant Gouda Bodegraverechverecht Moord- Bodegra- Moord- Gouda Stichting Gemiva 9 31 9 31 Zorgpartners M-H 33 33 Leger Des Heils* 2 2 Philadelphia Zorg 25 22 Stg Welzijn Ouderen 6 6 Vierstroom 1 1 Humanitas 17 17 Stichting Pameijer Lvg 1 1 Siloah** 1 1 Focus Exploitatie 1 1 ASVZ 6 22 6 22 Eleos 7 7 Stichting Kwintes 2 4 Totaal 103 30 31 102 30 31 *Staat als 1 verhuureenheid, doch omvat 30 kamers (Livingstonelaan 52) **Staat in onze boeken als 1 verhuureenheid (vhe), maar omvat 16 kamers / verblijfseenheden.

Jaarbericht 2013 57 Mozaïek Wonen 7. Het waarborgen van de financiële continuïteit Strategisch doel: Mozaïek Wonen wil het vermogen uit de stenen halen; zo komen tot een optimaal maatschappelijk rendement, geleverd door een efficiënte en klantgerichte organisatie. Inzet van middelen Doelstelling 2013 Resultaten Om maatschappelijke investeringen te kunnen doen, dient MW over voldoende investeringscapaciteit te beschikken. Naast de opbrengst uit de verkoop van woningen, dient Mozaïek Wonen een bepaald rendement te genereren over haar bestaande vastgoedportefeuille. De waardeontwikkeling van het bezit bepaalt mede de verkoopopbrengsten en het (in-)direct rendement. 7.1 Over het jaar 2013 * Implementatie regeringsbeleid: - Woningwet: Administratieve scheiding DAEB/niet-DAEB, Voorbereiden overheveling DAEB naar niet-daeb; - Regeerakkoord, o.a. anticiperen op (extra) verhuurdersheffing, inperking taken woningcorporaties en plaatsing onder directe aansturing gemeenten. * Bewaken financiële randvoorwaarden en indicatoren, * Door ontwikkelen sturen op waarde(n) en rendement. * Implementatie regeringsbeleid: - Woningwet: - Onderscheid vastgelegd in primair systeem; - Kasstroomsplitsing aangebracht; - Door ontbreken Algemene Maatregel van Bestuur ter uitwerking van novelle/woningwet: nog geen definitieve keuze gemaakt tussen administratieve en juridische splitsing. - Regeerakkoord: Koers bijgesteld > nieuw ondernemingsplan 2014-2018 Krachtig naar 2018 * Bewaken financiële randvoorwaarden en indicatoren: - Solvabiliteit: 55,77% - Loan to value: 42,36% - ICR: 1,73 - DSCR: 1,17 * Door ontwikkelen sturen op waarde(n) en rendement: - Marktwaarde in verhuurde staat als waardering vastgoedportefeuille De omgeving waarin woningcorporaties zich bevinden wordt complexer en minder voorspelbaar. De gevolgen van de economische crisis voor de huizenmarkt, teruglopende verkopen, de verhuurdersheffing en de saneringsheffing hebben een groot effect op de rendementen en de kasstromen van woningcorporaties. Voor Mozaïek Wonen heeft 2013 in het teken gestaan van een ingrijpende herpositionering als gevolg van politieke keuzes, de veranderde economische omstandigheden en de vele maatschappelijke veranderingen in de condities, waaronder woningcorporaties in Nederland kunnen functioneren. Begin november 2013 heeft het Waarborgfonds Sociale Woningbouw zijn nieuwe werkwijze gepubliceerd. Naar onze mening bevestigen de contouren van deze werkwijze onze analyse, dat het WSW gezien het risicoprofiel voor achtervangers (overheid, gemeenten, sector en sectorinstituten) zich meer dan voorheen stringent zal richten op zekerheid en het beheersen van de risico s. Hiertoe heeft het WSW een risicoclassificatie ontworpen, op basis waarvan corporaties naar gelang hun geborgde schuld en de kans op aanspraak (inroepen van achtervang) worden ingedeeld. Het Centraal Fonds Volkshuisvesting (CFV) richt zich bij het financiële toezicht steeds sterker op de ontwikkeling van de kasstromen en de leningenportefeuille. Eind 2012 was al duidelijk geworden, dat de goede cashflow-positie van Mozaïek Wonen zou worden ondermijnd door de omvang van de financiële heffingen van rijkszijde. Toen zijn noodgedwongen een aantal nieuwbouwprojecten stilgelegd, om te voorkomen dat verplichtingen zouden worden aangegaan die niet meer zouden kunnen worden nagekomen. Het motto voor 2013 werd het aanpassen van de uitgaven voor het borgen van de volkshuisvestelijke- en financiële continuïteit van Mozaïek Wonen. Dit is onder andere bereikt door een reorganisatie van Mozaïek Wonen. Ook wordt bezuinigd op het onderhoud. Luxe aanpassingen of luxe vervangingen aan de woningen zijn geschrapt. Huurders worden

Jaarbericht 2013 58 Mozaïek Wonen aangesproken op hun eigen verantwoordelijkheid voor hun woning en hun woonomgeving. Uitgaven aan leefbaarheid zijn verlaagd. De werkzaamheden van het dagelijks onderhoud zijn uitbesteed aan een drietal aannemers. In de uitwerking van die afspraken wordt de efficiency centraal gesteld, zodat onze huurders zo goed mogelijk worden bediend, maar de kosten omlaag kunnen. In de afgelopen vijf jaar heeft Mozaïek Wonen 193 miljoen geïnvesteerd in verbeteringen van de kwaliteit van de bestaande voorraad en nieuwbouw van huurwoningen in Gouda ( 120 miljoen), Bodegraven ( 58 miljoen) en Moordrecht ( 15 miljoen). Als gevolg van deze investeringen is de leningportefeuille van Mozaïek Wonen over deze vijf jaar gegroeid van 265 miljoen in 2008 ( 30.775,- per verhuureenheid) tot 354 miljoen in 2013 en zal die in 2014 nog verder doorgroeien naar 359 miljoen ( 40.000,- per verhuureenheid). Doordat de leningen zijn geborgd door het WSW of de gemeente Gouda heeft Mozaïek Wonen leningen kunnen afsluiten tegen gunstige voorwaarden. De gemiddelde rente over de leningenportefeuille bedraagt 4% in 2013. De bijbehorende rentelasten bedragen ruim 14 miljoen per jaar. Hoewel de operationele kasstromen voldoende zijn om deze rentelasten te dragen, is Mozaïek Wonen wel kwetsbaar voor rentestijgingen. Indien de rente de komende jaren met 1% stijgt, kan Mozaïek Wonen moeite ondervinden om aan de financiële kaders van het WSW te voldoen. Op basis van de nieuwe koers uit het Ondernemingsplan Krachtig naar 2018 wil Mozaïek Wonen de leningenportefeuille structureel verlagen om minder gevoelig te zijn voor stijgende renteniveaus. Mozaïek Wonen wil financieel solide zijn en wil in financieel opzicht zoveel mogelijk op eigen benen staan, dat wil zeggen, voor haar financiering minder afhankelijk zijn van het sectorinstituut Waarborgfonds Sociale Woningbouw (WSW). Minder afhankelijk wil niet zeggen, dat Mozaïek Wonen helemaal geen gebruik meer wil maken van de gunstige financieringsvoorwaarden: als we kunnen financieren met WSW-borging, dan zullen wij dat zeker doen. Wij zetten actief in op het versterken van de balans en alternatieve financieringsvormen. Voor financiële instellingen is inzicht in de marktwaarde van het bezit onontbeerlijk. Solvabiliteit, Loan to value, Interest Coverage Ratio (ICR) en Debt Service Coverage Ratio (DSCR) zijn belangrijke kengetallen voor het beoordelen van de financiële positie door financiële instellingen. Door het bezit op marktwaarde in verhuurde staat te waarderen voorziet Mozaïek Wonen de financiële instellingen van de benodigde informatie. Daarom heeft Mozaïek Wonen een stelselwijziging doorgevoerd en waardeert met ingang van verslagjaar 2013 de totale vastgoedportefeuille op de marktwaarde in verhuurde staat. 7.2 De resultaten over 2013 7.2.1 Inleiding In deze paragraaf worden de belangrijkste resultaten over 2013 toegelicht. Naast het jaarresultaat is ook de ontwikkeling van de waarde van ons bezit belangrijk. Waar de bedrijfswaarde inzicht geeft in de volkshuisvestelijke waarde van Mozaïek Wonen, geeft de marktwaarde in verhuurde staat inzicht in de waarde van ons bezit dat ons bezit bij complexgewijze verkoop naar schatting zal opbrengen. Belangrijke verschillen tussen de bedrijfswaarde en de marktwaarde worden gevormd door de looptijd en de wijze waarop de kasstromen worden bepaald. Bij de bedrijfswaarde is de looptijd gebaseerd op het strategisch voorraadbeleid en zijn de kasstromen gebaseerd op het beleid van Mozaïek Wonen. Bij de marktwaarde in verhuurde staat wordt een standaard looptijd van 15 jaar gehanteerd, terwijl de aannames aangaande de geprognosticeerde kasstromen zijn gebaseerd op de contractuele verplichtingen, met name huur en erfpacht, van Mozaïek Wonen die rusten op het vastgoed. De overige (na de contractperiode in acht te nemen) aannames en uitgangspunten van kosten en opbrengsten zijn gebaseerd op gegevens van de markt waarop de toegelaten instelling actief is.

Jaarbericht 2013 59 Mozaïek Wonen 7.2.2 Ontwikkeling marktwaarde in verhuurde staat De marktwaarde in verhuurde staat geeft inzicht in de waarde van ons bezit wat het bij complexgewijze verkoop naar schatting zal opbrengen. Hierdoor neemt het inzicht in de marktpotentie van ons vastgoed toe en wordt het voor marktpartijen makkelijker om de financiële positie van Mozaïek Wonen te beoordelen. Bijkomend voordeel is dat de financiële prestaties die Mozaïek Wonen levert met het vastgoed in de toekomst afgezet kunnen worden tegen prestaties die marktpartijen leveren. Tabel 7.2.1.1 Mutatie marktwaarde in verhuurde staat (x 1.000) Sociaal vastgoed Commercieel vastgoed Totaal Marktwaarde per 01-01-2013 774.863 37.832 812.695 Opleveringen nieuwbouw 19.149 5.351 24.500 Investeringen in aankopen 236 236 Investeringen in woningverbeteringen 7.639 7 7.646 Desinvesteringen wegens verkopen -1.187-246 -1.433 Desinvesteringen wegens sloop -837-154 -991 Herclassificatie van voor verkoop leegstaande panden -2.745-102 -2.847 Effect mutaties woningbezit op marktwaarde 22.255 4.856 27.111 Waardeveranderingen -7.504 1.134-6.370 Schattingswijziging -4.127-4.127 Effect waardeveranderingen en schattingswijziging op marktwaarde -7.504-2.995-10.499 Marktwaarde per 31-12-2013 789.614 39.695 829.309 De marktwaarde stijgt met 27,1 miljoen door mutaties in het woningbezit. De marktwaarde daalt met 4,1 miljoen doordat de wijze waarop de gevolgen van veroudering in de marktwaarde in verhuurde staat is berekend voor het commercieel vastgoed in 2013, gewijzigd is ten opzichte van 2013. De overige waardeveranderingen in de marktwaarde hebben betrekking op de autonome mutatie (waardemutatie door het verloop van de tijd) en mutaties in de kasstroomprognoses. De belangrijkste wijziging in de kasstroomprognoses betreffen de verhuurdersheffing en de mogelijkheden die de inkomensafhankelijke huurverhoging bieden om de contracthuren boven inflatie te verhogen. Door het inrekenen van de verhuurdersheffing daalt de marktwaarde met 39,5 miljoen. Daarentegen stijgt de marktwaarde met 23,8 miljoen, doordat bij de bepaling van de jaarlijkse huurverhoging rekening is gehouden met het feit dat de huren jaarlijks met 1,5% extra verhoogd zullen worden op basis van de inkomensafhankelijke huurverhoging. In de marktwaarde komt het gematigde huurbeleid van Mozaïek Wonen niet tot uiting. De reden hiervoor is dat marktpartijen de inkomensafhankelijke huurverhoging wel maximaal zullen benutten, indien zij (een deel van) de vastgoedportefeuille van Mozaïek Wonen zouden overnemen. De daling van de leegwaarde (verkoopprijs vrij van verhuur) heeft een negatief effect op de marktwaarde van de vastgoedportefeuille. 7.2.3 Jaarresultaat 2013 Als gevolg van de stelselwijziging stijgt het jaarresultaat over 2012 uit jaarrekening 2012 van 7.532.000 negatief naar een positief resultaat van 16.671.000 in de vergelijkende cijfers in de resultatenrekening. Dit wordt hoofdzakelijk veroorzaakt doordat er op basis van RJ213 niet wordt afgeschreven op de marktwaarde, terwijl in jaarrekening 2012 voor ruim 19,5 miljoen werd afgeschreven op de bedrijfswaarde (RJ212). Voor een verdere toelichting op de effecten van de stelselwijziging op het vermogen en resultaat verwijzen we naar hoofdstuk 13 van dit jaarbericht.

Jaarbericht 2013 60 Mozaïek Wonen Het jaarresultaat over 2013 toont een positief resultaat van 33.000, terwijl in de begroting 2013 van een positief jaarresultaat van 1.083.000 is uitgegaan. De stelselwijziging was nog niet in begroting 2013 verwerkt. De belangrijkste afwijkingen worden hieronder toegelicht. Tabel 7.2.4.1 Analyse verschil tussen resultaat en begroting; de belangrijkste posten (x 1.000) Herzien Realisatie Begroting resultaat 2013 2013 2012 Bedrijfsopbrengsten 54.839 59.045 52.598 Bedrijfslasten -30.815-42.860-30.633 Bedrijfsresultaat 24.024 16.185 21.965 Niet gerealiseerde waardeveranderingen vastgoedbeleggingen -10.458-583 5.606 Rentebaten en soortgelijke opbrengsten 101 94 225 Rentelasten en soortgelijke kosten -14.433-14.613-14.180 Resultaat uit gewone bedrijfsuitoefening voor belastingen -766 1.083 13.616 Vennootschapsbelasting 1.040 0 3.163 Resultaat deelnemingen -241 0-108 Jaarresultaat na belastingen 33 1.083 16.671 Jaarresultaat 2013 ten opzichte van de begroting De bedrijfsopbrengsten over 2013 vallen 4,2 miljoen lager uit dan begroot. Dit wordt voor een belangrijk deel veroorzaakt doordat het netto verkoopresultaat 3,7 miljoen lager uitvalt dan waarmee in de begroting rekening is gehouden. Ondanks dat er uit de reguliere voorraad te verkopen woningen meer woningen zijn verkocht, is de totale verkoopopbrengst 800.000 lager dan begroot. Met name de verkoop van de overige woningen en bedrijfspanden blijkt tegen te vallen. De verkoop van deze overige woningen betreffen de in het verleden ten behoeve van herstructurering aangekochte panden. Deze woningen zijn niet langer nodig, omdat het Centrumplan Korte Akkeren door bezuinigingen aanmerkelijk kleiner van opzet wordt uitgevoerd. De begrote verkoop van winkelpanden Constantijn Huygenstraat (begrote opbrengst 985.000) en het kantoor Beursstraat (begrote opbrengst 775.000) hebben niet in 2013 plaatsgevonden. Het netto resultaat op verkoop daalt anderzijds doordat de boekwaarde van de verkochte panden na de stelselwijziging gevormd wordt door de taxatiewaarde. Hierdoor stijgt de boekwaarde van de verkochte woningen met 2,9 miljoen en daalt het resultaat verkoop vastgoedportefeuille ten opzichte van de begroting. De bedrijfslasten vallen ruim 12,0 miljoen lager uit dan begroot. Ruim 12 miljoen hiervan heeft betrekking op de post afschrijvingen op bedrijfswaarde van het sociaal vastgoed zoals in de RJ213 als bedrijfsmiddel is aangemerkt. Op basis van RJ213 wordt er niet afgeschreven op sociaal vastgoed dat gekwalificeerd is als vastgoedbeleggingen. De onderhoudslasten vallen 1,0 miljoen lager uit onder meer door de btw-verlaging van 21 % naar 6% en gunstige aanbestedingen van de planmatige werken. Tegenover de bezuinigingen op de overige bedrijfslasten ( 500.000) staan extra lasten die gemaakt zijn om de overgang van de balanswaardering van bedrijfswaarde naar marktwaarde in verhuurde staat mogelijk te maken. Daarnaast vormen de extra uitgaven in verband met de in 2013 ingezette reorganisatie ( 800.000) extra bedrijfslasten. Ook de extra uitgaven ( 200.000) in het kader van het in 2013 gestarte automatiseringsproject Mijn Mozaïek vormen extra bedrijfslasten in 2013. Dit project zal in 2014 bijdragen aan de voor dat jaar geplande bezuinigingen, door de ontwikkeling van een aannemersportaal en een huurdersportaal, in combinatie met de digitalisering van het archief. Op basis van RJ213 worden alle veranderingen in de marktwaarde verwerkt in de resultatenrekening onder de post Niet gerealiseerde waardeveranderingen vastgoedbeleggingen.

Jaarbericht 2013 61 Mozaïek Wonen Naast de waardeveranderingen van het sociaal en het commercieel vastgoed in exploitatie worden hier ook de waardeveranderingen van de voorraad vastgoed bestemd voor verkoop, de woningen verkocht onder voorwaarden en het vastgoed in ontwikkeling tot uitdrukking gebracht. De totale mutatie in de niet gerealiseerde waardeveranderingen vastgoedbeleggingen bedraagt in 2013 10.458.000. In de begroting over 2013 werd nog uitgegaan van een fiscale winst, die verrekend zou worden met de verrekenbare fiscale verliezen van Mozaïek Wonen uit voorgaande jaren. Over 2013 is een fiscaal verlies berekend van 5.066.000. De fiscale afschrijvingen die zijn ontstaan door de dalende WOZ-waarde en het fiscale verlies op het project Westerkade/Snoystraat dragen in belangrijke mate bij aan dit fiscale verlies. In de begroting over 2013 waren deze fiscale lasten, uit voorzichtigheid, nog niet opgenomen in de berekening van de fiscale positie. Jaarresultaat 2013 ten opzichte van 2012 Ten opzichte van 2012 daalt het jaarresultaat in 2013 met ruim 16,6 miljoen. Deze daling is vrijwel volledig toe te schrijven aan de post niet gerealiseerde waardeveranderingen van de vastgoedbeleggingen. Onder deze post worden de mutaties in de marktwaarde verantwoord. Voor een nadere toelichting op de marktwaarde verwijzen we naar hoofdstuk 15, toelichting op de balans. 7.3. Financiële positie aangetast door heffingen en belastingen De financiële positie van Mozaïek Wonen wordt sterk aangetast door verslechterde economische omstandigheden en een opeenstapeling van maatregelen van het rijk, zoals de vennootschapsbelasting, de verhuurdersheffing en de saneringsheffing van het Centraal Fonds Volkshuisvesting. Geld dat eerst werd gebruikt voor financiering van nieuwbouw en renovatieprojecten of voor het betalen van rente en aflossingen van geldleningen, gaat nu in de vorm van heffingen of belastingen naar het rijk of het Centraal Fonds Volkshuisvesting. Mozaïek Wonen is sinds 2008 belastingplichtig voor de vennootschapsbelasting over alle activiteiten, dus ook over niet-winstgevende activiteiten die zich richten op maatschappelijk doelstellingen. Door het voeren van een actief fiscaal beleid en heeft Mozaïek Wonen tot en met 2013 nog geen vennootschapsbelasting hoeven te betalen. Ook voor 2014 verwachten we dat er geen vennootschapsbelasting verschuldigd zal zijn. In de jaren na 2014 kan de jaarlijks te betalen vennootschapsbelasting oplopen tot meer dan 3 miljoen per jaar. De verhuurdersheffing is één van de maatregelen die het kabinet Rutte II in 2013 heeft doorgevoerd. De verhuurdersheffing bij woningcorporaties en particuliere verhuurders moet het Rijk in 2014 ruim 1,1 miljard opbrengen. Dat bedrag loopt daarna op tot 1,7 miljard in 2017. De gemiddelde heffing per woning bedraagt in 2014 ongeveer 541 en in 2017 ongeveer 775. De bedragen die Mozaïek Wonen moet betalen aan de verhuurdersheffing zijn opgenomen in onderstaande tabel. Naast deze verhuurdersheffing moet Mozaïek Wonen rekening houden met een heffing in verband met saneringssteun door het Centraal Fonds Volkshuisvesting (CFV). De hoogte van deze heffing is over 2013 vastgesteld op 4% van de totale jaarhuur in de sector. Hoewel voor de jaren na 2013 nog geen heffingen of percentages vastgesteld zijn, vraagt het Waarborgfonds Sociale Woningbouw de corporaties rekening te houden met een saneringsheffing voor de komende vijf jaar. Te betalen belastingen en heffingen (x 1.000) 2013 2014 2015 2016 2017 2018 Vennootschapsbelasting 0 0 808 3.180 3.165 3.358 Verhuurdersheffing 178 4.975 5.990 6.713 7.455 7.584 Saneringssteunheffing 1.951 1.817 1.612 1.113 575 593 Totaal te betalen belastingen en heffingen 2.129 6.792 8.410 11.006 11.195 11.535

Jaarbericht 2013 62 Mozaïek Wonen Door de combinatie van de verhuurdersheffing, de saneringsheffing en de vennootschapsbelasting moet Mozaïek Wonen vanaf 2016 meer dan 11 miljoen aan heffingen en belastingen betalen. Dit staat gelijk aan ongeveer 20% van de verwachtte huuropbrengsten in 2017. Indien Mozaïek Wonen dit geld zou kunnen aanwenden voor het betalen van rente en aflossingen, zou het leningsvolume toe kunnen nemen met ruim 200 miljoen ten behoeve van investeringen in woningverbeteringen, milieu en nieuwbouwinvesteringen. Nu de heffingen een feit zijn, moet Mozaïek Wonen bijsturen om haar financiële continuïteit zeker te stellen en haar investerend vermogen terug te winnen. De nieuwe koers is vastgelegd in het Ondernemingsplan Krachtig naar 2018. Hoofddoelstelling van het financiële beleid van Mozaïek Wonen is het creëren van financiële mogelijkheden om maatschappelijke prestaties op het gebied van de volkshuisvesting te kunnen blijven leveren. Daarbij wil Mozaïek Wonen in financieel opzicht zoveel mogelijk op eigen benen staan. Dat wil zeggen, voor haar financiering minder afhankelijk zijn van overheidsinstanties en bestand zijn tegen (financiële) risico s. Mozaïek Wonen zet daarom actief in op het versterken van de balans en alternatieve samenwerkings- en financieringsvormen. Om ook in de toekomst een goede financiële huishouding te kunnen voeren willen we een deel van onze leningportefeuille aflossen. Daarmee verminderen we onze rentegevoeligheid en tegelijkertijd de risico s voor de gemeenten, omdat zij als achtervang voor het Waarborgfonds Sociale Woningbouw optreden. 7.4. Financieel dashboard Mozaïek Wonen en toetsingskaders sectorinstituten 7.4.1 Inleiding Mozaïek Wonen heeft in 2013 hard gewerkt aan de verdere ontwikkeling van het financieel dashboard. Met behulp van het financiële dashboard kunnen we de uitkomsten van financiële prognoses toetsen aan de financiële doelstellingen uit het ondernemingsplan. Ook kunnen we deze uitkomsten toetsen aan de financiële kaders van het WSW en het CFV. Door meerdere economische scenario s te hanteren, heeft Mozaïek Wonen inzicht in de mogelijke effecten die economische en politieke onzekerheden kunnen hebben op haar financiële positie. 7.4.2 Financieel dashboard Mozaïek Wonen stuurt actief op de kasstromen en de ontwikkeling van de waarde van het bezit en het vermogen. Mozaïek Wonen monitort de ontwikkeling van de kasstromen en de balansposities aan de hand van het financiële dashboard. De belangrijkste ratio s uit het financiële dashboard van Mozaïek Wonen worden gevormd door de Interest Coverage Ratio (ICR), de Debt Service Coverage Ratio (DSCR), de Loan to value en de solvabiliteit. Bij de ICR worden de rentelasten uitgedrukt in de operationele kasstroom exclusief rentelasten. Deze ratio is gebaseerd op de geprognosticeerde kasstromen, waardoor het niet wordt beïnvloed door waarderingsvraagstukken. Een hoge ICR betekent dat er meer ruimte is om aan de renteverplichtingen te voldoen. Bij de DSCR worden de rentelasten en aflossingsverplichtingen uitgedrukt in de operationele kasstroom exclusief rentelasten. Hoe hoger de DSCR hoe meer ruimte er is om aan de rente- en aflossingsverplichtingen te voldoen. Bij de Loan to value drukt Mozaïek Wonen het nominale schuldrestant van de leningen uit in de marktwaarde in verhuurde staat. Een lage Loan to value wordt in het algemeen als positief gewaardeerd. Tegenover een lage leningportefeuille staat in dat geval een hoge waarde. Hierdoor neemt het insolventierisico voor vreemd vermogenverschaffers af, omdat de vreemd vermogenverschaffers de aflossingen voldoen vanuit deze hogere onderliggende waarde. Bij de bepaling van de solvabiliteit drukt Mozaïek Wonen het eigen vermogen uit in een percentage van het balanstotaal, waarbij het vastgoed is gewaardeerd op de marktwaarde in verhuurde staat. Een hoge solvabiliteit wordt in het algemeen als positief gewaardeerd, aangezien er een groot vermogen is om risico s op te vangen.

Jaarbericht 2013 63 Mozaïek Wonen Bij Mozaïek Wonen is de onderliggende waarde groot, omdat we veel materieel vaste activa hebben. Hierdoor zouden vreemd vermogenverschaffers genoegen kunnen nemen met een lagere solvabiliteit, dan bij ondernemingen met weinig vaste activa. Kengetallen financieel dashboard volgens Mozaïek Wonen Ratio Norm 2013 2014 2015 2016 2017 2018 Interest Coverage Ratio > 1,4 1,73 1,78 1,80 1,82 1,87 1,90 Debt Service Coverage Ratio > 1,2 1,17 1,19 1,20 1,22 1,26 1,28 Loan to Value < 50% 42,4% 38,9% 37,6% 36,2% 34,7% 34,0% Solvabiliteitsratio > 50% 55,8% 59,7% 60,8% 62,0% 63,4% 64,4% Op basis van bovenstaande tabel concluderen we dat we zowel in 2013 als in de daarop volgende jaren met de aangepaste inzet, zoals beschreven in het nieuwe ondernemingsplan, voldoen aan de gestelde financiële normen. De DSCR is relatief laag. Mozaïek Wonen wil dit kengetal verbeteren door de komende jaren een deel van de leningenportefeuille af te lossen. Het gevolg hiervan is wel dat er in de periode tot en met 2017 weinig ruimte is voor o.a. nieuwbouw van woningen. 7.4.3 Financial Risk volgens WSW WSW: hoeder van de borg Op basis van de nieuwe missie van het WSW: Het WSW draagt als hoeder van de borg door objectief risicomanagement bij aan de optimale financiering van de volkshuisvesting lanceerde het WSW in oktober 2013 haar nieuwe beoordelingskader en werkwijze. Dit beoordelingskader is gericht op het Business Risk en het Financial Risk van de corporatie. Het Business Risk wordt bepaald aan de hand van 24 kwalitatieve vragen, gericht op de specifieke risico s van de corporatie en de beheersing daarvan. Aan de hand van de kwalitatieve en kwantitatieve beoordeling wordt door het WSW een risicoclassificatie / rating vastgesteld. De rating èn de omvang van de geborgde leningportefeuille zijn bepalend voor de toekenning van het faciliteringsvolume. De kasstromen vormen belangrijke pijlers in het Financial Risk. Het WSW beoordeelt de kasstromen op de middellange termijn met behulp van de ICR en DSCR. De kasstromen op lange termijn beoordeelt het WSW op basis van de bedrijfswaarde, die wordt gevormd door de contante waarde van de exploitatiekasstromen. De leningportefeuille van Mozaïek Wonen bedraagt ultimo 2013 354 miljoen en valt daarmee in de nieuwe werkwijze van het WSW in categorie 2 (geborgde schuld 250 miljoen - 1 miljard). De Kredietwaardigheidsverklaring wordt vervangen door een Borgbaarheidsverklaring. Het WSW heeft alle corporaties verzocht een volmacht voor hypotheekvestiging op eerste verzoek af te geven. Dit is gebaseerd op artikel 30 van het Reglement van Deelneming, waarin een positieve hypotheek- en pandverklaring is opgenomen. Op 27 februari 2014 heeft Mozaïek Wonen voldaan aan het verzoek van het WSW en is de volmacht tot de vestiging van hypotheek en pandrecht ondertekend. WSW: Financial Risk Voor de berekening van de ICR en DSCR hanteert het WSW definities, die afwijken van de definities die Mozaïek Wonen hanteert in het financiële dashboard. Bij de berekening van de DSCR bepaalt het WSW een aflossingsfictie door op het schuldrestant van de geborgde leningen de geraamde verkoopopbrengsten en restwaarde van het bezit in mindering te brengen. Het WSW gaat er hierbij van uit dat de leningen lineair worden afgelost over de gemiddelde looptijd van het bezit. Ratio s Financial Risk WSW ten behoeve van de beoordeling van de kasstromen WSW - ICR WSW - DSCR Norm WSW > 1,40 > 1,00 Gemiddelde realisatie 2010-2012 1,61 1,10 Gemiddelde prognose 2014-2018 1,79 1,16

Jaarbericht 2013 64 Mozaïek Wonen Voor het beoordelen van de realisatie berekent het WSW de kasstroomratio s ICR en DSCR op basis van de ongewogen gemiddelde kasstromen over 2010, 2011 en 2012.Voor het beoordelen van de prognose berekent het WSW de kasstroomratio s ICR en DSCR op basis van de gewogen gemiddelde kasstromen over de prognosejaren 2014 tot en met 2018, waarbij de kasstromen in prognosejaar 2014 het hoogste gewicht krijgen en de kasstromen in prognosejaar 2018 het laagste. Voor de beoordeling van het Financial Risk hanteert het WSW de laagste uitkomst. Voor de beoordeling van de vermogenspositie hanteert het WSW de ratio s Loan to Value, de solvabiliteitsratio en de dekkingswaarde. Omdat de ontwikkeling van de kasstromen centraal staat bij de beoordeling van het Financial Risk, hanteert het WSW de bedrijfswaarde als waarde bij de berekening van de Loan to Value en de solvabiliteitsratio. De schulden bedragen de totale schulden, dus zowel de leningenportefeuille als de kortlopende schulden. Bij de dekkingswaarde drukt het WSW de leningportefeuille uit in de WOZ-waarde van het totale bezit. Ratio s Financial Risk WSW ten behoeve van de beoordeling van de balansverhoudingen Norm 2014 2015 2016 2017 2018 WSW - Loan to Value < 75% 62,7% 60,1% 57,8% 55,3% 54,2% WSW - Solvabiliteitsratio > 20% 37,8% 36,1% 34,1% 32,9% 31,8% WSW - Dekkingswaarde < 50% 28,4% 27,5% 26,0% 24,5% 23,6% Uit bovenstaande tabellen is af te lezen, dat Mozaïek Wonen met deze begroting voldoet aan de normen, die het WSW op dit moment stelt aan bovenstaande ratio s, mits zij de gekozen versobering van inzet en bezuinigingen volledig en in het voorgenomen tempo realiseert. Op basis van deze begroting verwachten wij, dat het WSW ons positief zal beoordelen en ons een faciliteringsvolume zal toekennen voor de herfinanciering van finale aflossingen van de leningscontracten alsmede voor de financiering van de in deze begroting opgenomen, beperkte, nieuwbouwinvesteringen. Op het moment, dat Mozaïek Wonen wordt geconfronteerd met vertraging in de geplande versobering van het beleid en/of tegenvallers in de bezuinigingen, daalt de DSCR onder de aangegeven norm van het WSW. Vanaf dat moment loopt Mozaïek Wonen risico s bij de herfinanciering van de aflossingen van leningen. 7.4.4 Toezichtskaders Centraal Fonds Volkshuisvesting (CFV) Het Centraal Fonds Volkshuisvesting (CFV) houdt namens het Ministerie van Binnenlandse Zaken toezicht op het financiële reilen en zeilen van woningcorporaties. Op basis van prognosegegevens 2012-2016 heeft het CFV vastgesteld dat onze voorgenomen activiteiten in financieel opzicht passend zijn in relatie tot onze vermogenspositie. Dit leidde tot een A1-oordeel. Het CFV heeft in de toezichtbrief 2013 Mozaïek Wonen beoordeelt op de in onderstaande tabel opgenomen ratio s. Bij de berekening van de Loan to Value zet het CFV de leningenportefeuille af tegen de leegwaarde, ofwel de WOZ-waarde. De solvabiliteitratio wordt berekend aan de hand van het volkshuisvestelijke vermogen. Het volkshuisvestelijke vermogen wordt berekend aan de hand van de genormeerde bedrijfswaarde. De DSCR, zoals het CFV deze hanteert, geeft weer welk percentage van de langlopende schuld zou kunnen worden afgelost op basis van de exploitatiekasstroom na rente. Ratio s toetsing CFV Ratio Norm 2014 2015 2016 2017 2018 CFV - Loan to Value NB 28,6% 27,7% 26,2% 24,7% 23,7% CFV - Solvabiliteitsratio NB 33,3% 35,6% 37,9% 40,2% 42,2% CFV - DSCR/Aflossingsratio NB 3,08 3,32 3,48 3,74 3,79 CFV - Schuld per eenheid NB 38.100 36.900 35.600 34.200 33.500

Jaarbericht 2013 65 Mozaïek Wonen Het CFV heeft in de toezichtbrief 2013 geen normen aangegeven bij deze ratio s. De uitkomsten op de ratio s in bovenstaande tabel scoren beter als gevolg van de bezuinigingen verwerkt in deze begroting, dan in de toezichtbrief 2013. Mozaïek Wonen concludeert daarom dat we met deze begroting voldoen aan de toezichtkaders van het Centraal Fonds Volkshuisvesting. Het CFV richt zich met ingang van 2013 op signalen (risico s) die uit een analyse van de volgende onderwerpen naar voren kunnen komen: Kwaliteit financiële verantwoording Behoud maatschappelijk gebonden vermogen Financieel risicobeheer Liquiditeit Solvabiliteit Draagkracht vermogen in relatie tot de voorgenomen activiteiten Het CFV zet in 2014 verdere stappen in het risicogericht toezicht. Het CFV ziet toezicht als een continu proces. Meer risicogericht toezien betekent dat het CFV niet over elk onderwerp beoordelingen gaat geven. De continuïteitsrating wordt afgeschaft. 7.5 Financiering en treasury De beheersing van de kasstromen is een essentieel onderdeel van het bewaken van de financiële continuïteit van Mozaïek Wonen. We bewaken de inkomende en uitgaande kasstromen voortdurend om te bepalen of bijstellingen nodig zijn. We onderscheiden daarbij: kasstromen uit de exploitatie van ons bestaande bezit, ofwel de kasstroom uit operationele activiteiten; kasstromen uit vernieuwing van de voorraad (investeringen in de bestaande voorraad en nieuwbouw, aankopen en verkopen); kasstromen uit financieringsactiviteiten (leningen en beleggingen). De kasstroom uit operationele activiteiten is een belangrijke indicator voor de financiële continuïteit van Mozaïek Wonen. Het is een buffer om risico s op te vangen, die met de exploitatie van ons vastgoed samenhangen, maar is ook nodig om de risico s van stijgende rentelasten op de leningenportefeuille op te vangen. Ook moet de kasstroom uit operationele activiteiten voldoende zijn om de toekomstige aflossingen van leningenportefeuille te kunnen voldoen. Mozaïek Wonen beschikt op basis van de koers die vastgelegd is in het ondernemingsplan Krachtig naar 2018, over een positieve operationele kasstroom, die precies voldoende ruimte biedt om aan de eisen te voldoen die het WSW hieraan stelt. Mozaïek Wonen wendt deze positieve operationele kasstroom in 2013 en 2014 aan voor interne financiering van investeringen, zowel DAEB als niet-daeb. In de jaren daarna ontstaat er ruimte voor aflossingen op de leningenportefeuille. Door dalende verkoopopbrengsten uit het bestaande bezit, is deze financieringsbron voor nieuwbouwinvesteringen grotendeels opgedroogd en is Mozaïek Wonen voor de financiering van haar nieuwbouwinvesteringen voor een belangrijk deel aangewezen op nieuw aan te trekken leningen. Zoals uit onderstaand overzicht blijkt heeft Mozaïek Wonen in 2013 voor 30,5 miljoen aan nieuwe leningen aangetrokken. Hiervan heeft 14,9 miljoen betrekking op de herfinanciering van finale aflossingen van vervallen leningscontracten. In verband met investeringen in nieuwbouwprojecten is 15,6 miljoen aan nieuwe leningen aangetrokken. Alle leningen zijn aangetrokken met borging door het WSW. Mede door deze borging heeft de toegang tot de kapitaalmarkt in 2013 geen problemen opgeleverd.

Jaarbericht 2013 66 Mozaïek Wonen Financieringsbehoefte (x 1.000) 2013 2014 2015 2016 2017 2018 Kasstroom uit operationele activiteiten 10.353 11.327 11.516 11.655 11.994 11.893 Verkopen bestaand bezit 5.033 3.351 3.548 3.636 3.783 3.807 Verkopen nieuwbouw koopwoningen 3.359 2.133 0 0 0 0 Verkopen overig bezit 0 1.528 461 0 0 0 Nieuwbouw huur -21.563-14.600-4.091 Nieuwbouw koop -3.791-707 Woningverbeteringen -7.646-2.551-1.237-1.596-1.371-436 Aankopen -404-500 Overige investeringen -166-613 -148-100 -100-100 Desinvestering financieel vaste activa 9 305 15 15 15 15 Kasstroom uit (des)investeringen -25.169-11.654-1.452 1.955 2.327 3.286 Nieuwe leningen 30.500 Finale aflossingen -14.925-21.817-28.925-11.946-17.396-5.000 Reguliere aflossingen -1.783-2.042-2.126-2.190-1.863-1.932 Kasstroom uit financieringsactiviteiten 13.792-23.859-31.051-14.136-19.259-6.932 Mutatie liquide middelen -1.024-2.280 8.247 Saldo financieringsbehoefte 0-21.906-20.987-526 -4.938 0 Om fluctuaties in de financieringsbehoefte op te vangen heeft Mozaïek Wonen drie kredietfaciliteiten tot haar beschikking. Onderstaande tabel geeft deze drie faciliteiten weer. De kort geld limiet wordt gevormd door de vrije ruimte in de rekening-courant faciliteit en het niet opgenomen deel van de leningen met een variabele hoofdsom. Kredietfaciliteiten Mozaïek Wonen (x 1.000) Bank Kredietfaciliteit Beschikbaar op 1 januari 2014 Soort Tarief Rabobank 4.500 4.500 Exploitatiekrediet 1M-Euribor + 50bp BNG 2.800 2.800 Lening variabele hoofdsom 3M-Euribor + 5bp ABN AMRO 5.694 Lening variabele hoofdsom 3M-Euribor + 5bp Totaal 12.994 7.300 7.5.2 Financiering DAEB-investeringen De investeringen in het DAEB-bezit van Mozaïek Wonen kunnen onder gunstige omstandigheden gefinancierd worden met borgstelling door het WSW. Het gaat hierbij om investeringen in sociaal en maatschappelijk vastgoed.

Jaarbericht 2013 67 Mozaïek Wonen Financiering saldo (des)investeringen borgbaar door het WSW (x 1.000) 2013 2014 2015 2016 2017 2018 Kasstroom uit operationele activiteiten 9.230 9.902 10.393 10.360 10.620 10.438 Verkopen bestaand bezit 4.601 3.036 3.070 3.172 3.466 3.492 Verkopen overig bezit 1.319 461 Nieuwbouw huur -15.963-12.076-4.091 Woningverbeteringen -7.639-2.551-1.225-1.567-1.347-436 Aankopen -236 Overige investeringen -166-613 -148-100 -100-100 Desinvestering financieel vaste activa 9 305 15 15 15 15 Kasstroom uit (des)investeringen -19.394-10.580-1.918 1.520 2.034 2.971 Nieuwe leningen 30.500 Finale aflossingen -14.925-21.817-28.925-11.946-17.396-5.000 Reguliere aflossingen -1.783-2.042-2.126-2.190-1.863-1.932 Kasstroom uit financieringsactiviteiten 13.792-23.859-31.051-14.136-19.259-6.932 Interne financiering niet-daeb obv Eigen -4.652 Middelen Beleid Interne financiering vanuit niet-daeb 351 1.589 1.730 1.667 1.770 Mutatie liquide middelen -1.024-2.280 8.247 Saldo financieringsbehoefte 0-21.906-20.987-526 -4.938 0 Het saldo (des)investeringen is de komende jaren negatief. Dit betekent dat Mozaïek Wonen de investeringen in nieuwbouw van huurwoningen en bestaand bezit niet kan dekken uit de verkoop van woningen en overig bezit. Dit negatieve saldo wordt in eerste instantie gefinancierd vanuit de positieve kasstroom uit operationele activiteiten van het DEAB-bezit. Het resterende bedrag wordt gefinancierd met nieuw aan te trekken leningen. Hierbij is de toekenning van een faciliteringsvolume door het WSW een noodzakelijke voorwaarde. Aangezien Mozaïek Wonen vanaf 2014 beperkt zal investeren in niet-daeb activiteiten kunnen vanaf dat jaar de overtollige middelen van de niet-daeb portefeuille worden aangewend ten behoeve van de financiering van de DAEB portefeuille. Naast de financieringsbehoefte die ontstaat door investeringen heeft Mozaïek Wonen de komende jaren nog een grote financieringsbehoefte door de benodigde herfinanciering van finale aflossingen in deze jaren. In december 2013 heeft het WSW het faciliteringsvolume voor 2014 toegekend. Mozaïek Wonen heeft in december 2013 een groot deel van dit faciliteringsvolume aangewend om nieuwe leningen aan te trekken voor een bedrag van 22 miljoen, met stortingsdatum in 2014, in verband met de herfinanciering van de finale aflossingen van leningen in 2014. Hiermee is vrijwel de volledige financieringsbehoefte over 2014 afgedekt. Het WSW heeft het faciliteringsvolume voor 2015 vooralsnog beklemd, waardoor Mozaïek Wonen nog geen treasury acties kan ondernemen om de financieringsbehoefte over 2015 af te dekken. 7.5.3 Financiering niet-daeb investeringen De niet-borgbare investeringen van Mozaïek Wonen betreffen investeringen in de nieuwbouw van vrije sector huurwoningen/koopwoningen Blok A Graafse Waard en de garages en parkeerplaatsen van het project Wachtelstraat. Onder de aankopen zijn te verwerven panden opgenomen, die in de vrije sector verhuurd zullen worden. De woningverbeteringen hebben betrekking op het verhuurbaar maken van vijf woningen aan de Wachtelstraat.

Jaarbericht 2013 68 Mozaïek Wonen De investeringen aan bestaande vrije sector huurwoningen vormen ook niet-borgbare investeringen. De verkoop van niet-daeb bezit wordt aan de niet-borgbare investeringen toegerekend. In onderstaande tabel wordt het volume van niet-borgbare (des)investeringen weergegeven. Financiering saldo (des)investeringen niet-borgbaar door het WSW (x 1.000) 2013 2014 2015 2016 2017 2018 Kasstroom uit operationele activiteiten* 1.123 1.425 1.123 1.295 1.374 1.455 Verkopen bestaand bezit 432 315 478 464 317 315 Verkopen nieuwbouw koopwoningen 3.359 2.133 Verkopen overig bezit 209 Nieuwbouw huur -5.600-2.524 Nieuwbouw koop -3.791-707 Woningverbeteringen -7-12 -29-24 Aankopen -168-500 Kasstroom uit (des)investeringen -5.775-1.074 466 435 293 315 Kasstroom uit financieringsactiviteiten 0 0 0 0 0 0 Interne financiering door DAEB obv Eigen 4.652 Middelen Beleid Interne financiering vanuit niet-daeb -351-1.589-1.730-1.667-1.770 Mutatie liquide middelen Saldo financieringsbehoefte 0 0 0 0 0 0 Blok A van het project Graafse Waard is met de bouw van 32 vrije sector huurwoningen/koopwoningen het grootste niet-daeb project van Mozaïek Wonen. Voor dit project is reeds voor 1 januari 2011 een lening aangetrokken, toen nog met WSW borging. Dit project is daarmee tot en met 2020 gefinancierd. De investering in het parkeren en de garages aan de Wachtelstraat wordt gedeeltelijk gefinancierd met de verkoopopbrengsten. De resterende investeringen kunnen gedekt worden uit de positieve operationele kasstroom van de niet-daeb portefeuille over 2013 op basis van het eigen middelen beleid van het WSW. In oktober 2012 presenteerde het WSW haar Eigen Middelen beleid. Op basis van dit Eigen Middelen beleid mag Mozaïek Wonen van het WSW de positieve operationele kasstroom over 2012 tot maximaal 8.468.000 aanwenden voor de financiering van niet-borgbare investeringen in 2012. Omdat Mozaïek Wonen ook in 2013 en 2014 zal voldoen aan de criteria die het WSW stelt in het Eigen Middelen beleid, gaan we ervan uit dat de uitgaven aan niet-borgbare investeringen ook uit de operationele kasstroom gedekt worden. Op basis van bovenstaande kasstroomprognose is de verwachting dat Mozaïek Wonen op korte termijn geen beroep hoeft te doen op de kapitaalmarkt om commerciële financiering aan te trekken. 7.5.4 Gelaagde aanpak bij beheersen financierings- en renterisico s Evenals in voorgaande jaren dient Mozaïek Wonen op basis van de mate van (on)zekerheid van de investeringen de financieringsstrategie te bepalen. Daarbij dient ook aandacht besteed te worden aan de wijze waarop renterisico s worden ingedekt. Bij het beheersen van de renterisico s zal ook komend jaar uitgegaan blijven worden van de gelaagde aanpak voor het beheersen van financierings- en renterisico s. Deze gelaagde aanpak wordt weergeven in onderstaande tabel.

Jaarbericht 2013 69 Mozaïek Wonen Gelaagde aanpak beheersen van financierings- en renterisico s Mozaïek Wonen Onzeker Investeringen (borgbaar en nietborgbaar) Aflossingen leningen Zekere en onzekere deel investeringsprojecten Definitieve deel investeringsprojecten Finale aflossingen bestaande leningen Zeker Renteaanpassingen Renteaanpassingen bestaande leningenportefeuille Tabel: Gelaagde aanpak beheersen renterisico s 7.5.5 Beheersing renterisico In haar treasury statuut hanteert Mozaïek Wonen twee definities voor het renterisico. De eerste definitie betreft die van het WSW. De tweede definitie betreft het bedrijfseconomisch renterisico van de totale exploitatie. Renterisico wordt volgens het WSW gedefinieerd als de jaarlijkse eindaflossingen van langlopende leningen inclusief renteaanpassingen op leningen in enig jaar. In mindering hierop mogen worden gebracht acties om renterisico te verminderen, zoals leningen met uitgestelde storting en hedges (caps, swaps, swaptions, etc.). Het renterisico mag volgens de norm van het WSW maximaal 15% van de leningenportefeuille bedragen. In alle jaren blijft het renterisico van Mozaïek Wonen binnen de WSW norm van 15%. In slechts één jaar komt dit boven de 10% door een spreadherziening (2017). In het bedrijfseconomisch renterisico is de gehele exploitatie verwerkt. Dit geeft dan ook het totale renterisico weer. Mozaïek Wonen heeft zich ten doel gesteld om het bedrijfseconomische renterisico evenwichtig te spreiden over de jaren, zodat onverwachte renteschommelingen slechts een beperkte invloed hebben op het resultaat. Voorlopig is voor het bedrijfseconomische renterisico aangehouden: 15% van de restant hoofdsom leningen per 1 januari 2014. Bedrijfseconomisch renterisico 2014 t/m 2018 (x 1.000) Door het WSW wordt het indekken van renterisico s normaal gesproken tot in ieder geval drie jaar vooruit toegestaan. In december 2013 heeft het WSW een faciliteringsvolume voor 2014 afgegeven. Mozaïek Wonen heeft met dit faciliteringsvolume het renterisico over 2014 afgedekt. Omdat het WSW het faciliteringsvolume over 2015 vooralsnog heeft beklemd, kan Mozaïek Wonen de renterisico s over 2015 nog niet afdekken.

Jaarbericht 2013 70 Mozaïek Wonen 7.6 Mozaïek Wonen: borging financiële positie naar de toekomst We hebben in dit hoofdstuk laten zien hoe Mozaïek Wonen economische en politieke ontwikkelingen scherp volgt. We zijn tot nu toe steeds in staat gebleken om tijdig te reageren op deze ontwikkelingen en hebben daardoor de financiële continuïteit kunnen waarborgen. Mozaïek Wonen heeft de afgelopen jaren fors geïnvesteerd in het verbeteren van het bestaand bezit en in de nieuwbouw van huurwoningen in de gemeenten Gouda, Bodegraven en Moordrecht. Hiervoor heeft Mozaïek Wonen veel nieuwe leningen aangetrokken. Door de hoge leningenportefeuille is Mozaïek Wonen gevoelig voor rentestijgingen. Deze rentegevoeligheid wordt versterkt doordat Mozaïek Wonen de komende jaren tot ruim 11 miljoen aan heffingen en belastingen moet betalen. Om de rentegevoeligheid te verminderen moet Mozaïek Wonen de komende jaren aflossen op de leningenportefeuille. Dit wil Mozaïek Wonen bereiken door de komende jaren fors te bezuinigen op de bedrijfslasten en de onderhoudsuitgaven. Ook is er de komende jaren weinig ruimte voor nieuwbouwinvesteringen. Door deze ingrijpende maatregelen en het bepalen van een nieuwe koers in het ondernemingsplan 2014-2018 zijn we er in geslaagd het beleid om te buigen. En wel zodanig dat we nog steeds een beeld kunnen laten zien van Mozaïek Wonen als een corporatie die financieel solide is en die kan voldoen aan de nieuwe beoordelingskaders van de sectorinstituten. Door de waardering van de activa in de jaarrekening te baseren op de marktwaarde in verhuurde staat, heeft Mozaïek Wonen een stap gezet om financiële instellingen van die informatie te kunnen voorzien die nodig is voor financiering zonder borgstelling door het WSW. Hierdoor zijn we minder afhankelijk geworden van de sectorinstituten wat onze financiering betreft en staat Mozaïek Wonen in financieel opzicht meer op eigen benen.

Jaarbericht 2013 71 Mozaïek Wonen 8. Klantrendement Mozaïek Wonen. Strategisch doel: Mozaïek Wonen biedt een gedegen en klantgerichte dienstverlening. Inzet van middelen De belangrijkste doelstellingen 2013 In 2012 hebben we breed ingezet op het verbeteren van onze dienstverlening. Ook in 2013 blijft dit een belangrijk aandachtspunt. 8.1. Resultaat metingen * Metingen: - Waardering service nieuwe bewoners; - Waardering afhandelen reparatieverzoeken; - Waardering Verkoop woningen; - Waardering oplevering nieuwbouwwoningen. * Trainingen medewerkers gericht op o.a. klantgericht communiceren * Huurdersportaal en door ontwikkelen website naar interactieve website. * Nieuwe website woningnet. Resultaten - Diverse metingen gerealiseerd. - Trainingen gerealiseerd - Realisatie huurdersportal medio 2014. - Nieuwe website Woningnet gerealiseerd. Mozaïek Wonen vindt het belangrijk, dat haar huurders de dienstverlening van Mozaïek Wonen positief waarderen. In 2013 zijn diverse metingen uitgevoerd naar de klantwaardering bij o.a. het aannemen en afhandelen van reparatieverzoeken, het verhuren van woningen (zowel bestaande voorraad en nieuwbouw) en de wijze waarop (potentiele) kopers onze dienstverlening waarderen. De enquêtes reparatieverzoeken en nieuwe huurders worden maandelijks uitgevoerd; de enquêtes verkoop bestaande bouw en de enquêtes nieuwbouw huurwoningen ongeveer drie maanden na het verkopen of verhuren van de woning. In 2013 zijn bijvoorbeeld de bewoners van de nieuwbouwcomplexen Alexiahof (Moordrecht), de Lazarussteeg en de Sint Mariewal (Gouda) en de Graafse Waard (Bodegraven) geënquêteerd. De belangrijkste resultaten: De dienstverlening bij een nieuwe verhuring wordt in 2013 door de huurders gemiddeld beoordeeld met een 7,3. Dit is een lichte verbetering ten opzichte van 2012 (7,1). De afhandeling van het reparatieverzoek wordt in 2013 beoordeeld met een 7,4. Dit is iets lager dan het gemiddelde rapportcijfer van 2012 (7,6). De dienstverlening van Mozaïek Wonen bij de verkoop van een woning wordt door de kopers beoordeeld met een 7,5. De dienstverlening bij het betrekken van een nieuwbouw huurwoning wordt gemiddeld beoordeeld met een 7,3. De kwaliteit van de nieuwbouw huurwoning wordt gemiddeld beoordeeld met een 7,8. 8.2. Trainingen medewerkers In 2013 zijn er in april en november 2 trainingen georganiseerd voor een brede groep medewerkers met directe klantcontacten (frontoffice). De eerste training was een algemene training klantgerichtheid. Die training was in het kader van het in 2012 in gang gezette traject klantgerichtheid waarbij we het omgaan met de klant in zijn algemeenheid combineerden met een training omgaan met agressie. De conclusie na de training was dat we om het positieve effect van deze geslaagde training vast te houden hier een vervolg aan moesten geven. Op basis van de signalen en ervaringen uit de training en van de werkvloer, maar ook vanuit de klachtencommissie, is besloten in de vervolgtraining te focussen op de omgang met ons allochtone publiek. Deze training heeft begin 2014 plaats gevonden.

Jaarbericht 2013 72 Mozaïek Wonen De tweede training in 2013 heeft zich gericht op het managen van de verwachtingen bij de huurders. Het nieuwe versoberde ondernemingsbeleid heeft of kan gevolgen hebben voor onze huurders en stakeholders. Dat betekent dat de huurder geconfronteerd wordt met veranderingen. Veranderingen die de huurder kan interpreteren als verslechtering als we niet duidelijk maken waarom het gebeurt, dat we blijven doen wat een corporatie behoort te doen en wat de verantwoordelijkheden zijn van de huurder zelf. Met de training is het voor de medewerker met klantcontacten nog duidelijker wat de boodschap is die hij/zij vertelt aan de huurder bij momenten als sleuteluitreiking, een reparatieverzoek, de voor- en eindinspectie en het bespreken van onderhoud met bewonerscommissie. Opdat de huurder weet waar hij/zij aan toe is, dat nog duidelijker is wat Mozaïek Wonen doet voor de huurder: zorgen voor een betaalbare sociale huurwoning met sobere maar goede basiskwaliteit en wat de verantwoordelijkheid van de huurder zelf is. 8.3. Huurdersportaal In 2012 is in het kader van het verbeteren van de dienstverlening én de efficiency een eerste vooronderzoek verricht naar de mogelijkheden van een huurdersportaal. In 2013 heeft een nader onderzoek plaats gevonden naar de mogelijkheden en meerwaarde en is uiteindelijk een leverancier geselecteerd. Bij dit project zijn de deelprojecten leveranciersportaal en document management systeem (DMS) ook betrokken vanwege de onderling sterke relatie. Een huurdersportaal is een (afgeschermd) deel van de website waarin klant, relatie of elke andere geautoriseerde persoon diverse transacties geautomatiseerd in gang kan zetten, volgen en doen afhandelen. Men kan informatie ophalen en wijzigen op het moment dat men dat zelf wil, 24/7. Een leveranciersportaal is een online interactie- en communicatieplatform tussen Mozaïek Wonen en haar leveranciers, met name bedoeld voor de 3 aannemers waar wij mee samenwerken (ketenpartners). Beide portalen hebben als doel om tot efficiency en hogere klanttevredenheid te leiden (en dus ook tot kostenbesparing). Door de inzet van de portalen beogen we andere interactiekanalen te ontlasten (minder baliebezoek, minder telefoonverkeer). 8.4. Vernieuwde website Woningnet In het najaar is de vernieuwde website van Woningnet van start gegaan. De website biedt meer informatie aan de woningzoekenden over woning, woonomgeving, slaagkansen en meer mogelijkheden om in de selectie hun voorkeuren mee te laten nemen.

Jaarbericht 2013 73 Mozaïek Wonen 9. De organisatie van Mozaïek Wonen Strategisch doel: Mozaïek Wonen wil een efficiënte organisatie zijn en in alle openheid opereren samen met de belanghouders. Inzet van middelen De belangrijkste doelstellingen 2013 Resultaten In 2013 wordt verder gewerkt aan intern beheersysteem, o.a. met het oog op optimalisatie beleidsefficiency en effectiviteit, risicobeheersing en informatiebeheer. - Coaching-/competentietraject. - Herzien afspraken/contracten/interne organisatie VvE-beheer. - Verstevigen functie commerciële verhuur en verkooporganisatie. - Ontwikkelen concept kosten-/budgetbeersing. - Aanpassen statuten en diverse reglementen zoals Governance en Treasurystatuut.(n.a.v. Woningwet). - Aannemersportaal. - Organisatie aanpassen voor korte en middellange termijn op aangepaste ambitie, mogelijkheden en toekomst - Gerealiseerd - Gerealiseerd - Gerealiseerd - Gerealiseerd - Niet gerealiseerd in verband met vertraging politieke besluitvorming concept novelle herziening woningwet. - Realisatie aannemersportaal in 2014. - Organisatie aangepast. 9.1. De werkorganisatie 9.1.1 Uitgangspunten structuur Een van de belangrijkste doelstellingen van het in 2013 in gang gezette organisatietraject Organisatie In Beweging is het herwinnen van het investerend vermogen. Onderdeel van dit traject is de doelstelling om een substantiële vermindering op de bedrijfslasten te realiseren, hetgeen o.a. betekent, dat de omvang van de organisatie eind 2015 met circa 17 fte s is verminderd. De organisatie is met ingang van 1-1-2014 zo plat mogelijk ingericht met korte hiërarchische lijnen, waarbij de organisatie in de top bedrijfsbreed wordt aangestuurd. Bij deze bedrijfsbrede aansturing gaat het dan bijvoorbeeld om besluiten die de financiële continuïteit raken, het voldoen aan de maatschappelijke opgave, maar ook het terugdringen van huur- en onderhoudsachterstanden, het verkorten van de mutatieleegstand en het aantrekken van financieringen. De nieuwe organisatie van Mozaïek Wonen is ingericht volgens de principes van het Drie Kamer Model, waarbij we als bedrijfsstijl kiezen voor een rol als sociale woningbelegger. Het ontwikkelen van deze rol wordt versterkt door actief te sturen op asset- en propertymanagement.

Jaarbericht 2013 74 Mozaïek Wonen 9.1.2 Organogram Het organogram van Mozaïek Wonen ziet er per 31 december 2013 als volgt uit 9.1.3 Uitgangspunten inrichting afdelingen Geïnspireerd op het strategisch sturingsmodel Het Drie Kamer Model, de bedrijfsstijl Sociale Woningbelegger en de uitgangspunten van de topstructuur zijn de afdelingen ingericht. Er is scherp gekeken naar de scheiding tussen richting geven en uitvoeren. Zo ook naar de effectiviteit. Daarom zijn het Woonservicepunt en de rayons dichter naar de overige vastgoedactiviteiten gebracht. Dit om eventuele snijverliezen te minimaliseren. In de nieuwe inrichting zijn de richtinggevende onderdelen bij de directeur-bestuurder ondergebracht en de uitvoerende onderdelen bij de manager. We komen hiermee dichter bij de principes van het Drie Kamer Model wat de afweging en transparantie in besluitvorming ten goede komt. Enkele afdelingen hebben een belangrijke inrichtingswijziging gehad. Die afdelingen lichten we kort toe: - Bij Strategie, innovatie en co-creatie gaat het om adequaat en innovatief in te spelen op de beperktere financiële ruimte en bewegingsvrijheid waarmee we geconfronteerd worden. Dit dwingt ook om meer dan voorheen na te denken over aard en kwaliteit van ons kernproduct, over het aangaan van innovatieve samenwerkingsverbanden en het ontwikkelen van nieuwe verdienmodellen. Co-creatie en co-financiering vormen hier een onderdeel van. Kort gezegd: samen met onze stakeholders en zorg- en welzijnspartners slim omgaan met minder middelen. - Planmatig onderhoud, groot-onderhoud, renovatie en nieuwbouw vormen samen Vastgoed. Hier is het assetmanagement ondergebracht. Asset management beweegt zich vooral tussen het strategische niveau en het operationele niveau van property management, waarbij gestuurd wordt op vanuit de afdelingen financial planning & control en strategie, innovatie & co-creatie aangegeven kaders. - In de afdeling Wonen worden de klantprocessen en de exploitatie ondergebracht, waarbij de medewerkers gebiedsgericht worden georganiseerd. De gebieden noemen wij rayons. Enerzijds vallen daar de dagelijkse contacten met de individuele klant en woning onder. Dit betreft dan verhuur,