Agri & Food Bijlagen
2
iii Samenvatting Businessplan Meeting Point Food Noord Food Noord Het CIV Food Noord richt zich op innovatie en ontwikkeling van opleidingen in de zuivelsector vanuit de door bedrijven gewenste verbinding van zuiveltechnologie en procestechniek. Hierbij sluit het CIV aan op ontwikkelingen in de regionale markt. Door de komst van nieuwe vestigingen van zuivelbedrijven als A- ware en Fonterra en uitbreidingen van bestaande bedrijven als Friesland Campina en CSK Food Enrichment, komt de Noordelijke arbeidsmarkt voor MBO- ers in de Food- sector de komende jaren sterk onder druk te staan. In kwantitatieve zin, maar ook in kwalitatieve zin door verregaande innovaties in bedrijven. Het CIV Food Noord zal, samen met die bedrijven, de dagopleidingen en deeltijdopleidingen versterken en innoveren om voldoende vakspecialisten te leveren op excellent niveau. Het CIV Food Noord ontsluit de kennis en ervaring op landelijk niveau door het inrichten van een Community of Knowledge. Daarnaast maakt het CIV Food Noord deel uit van de ontwikkeling Dairy Chain Friesland. Hierin werken de HBO en MBO instellingen hogeschool van Hall Larenstein en MBO Life Sciences (Nordwin College en het Friesland College) samen. Dairy Chain Friesland werkt in de breedte van de gehele keten "van gras tot glas", dus van primaire productie tot zuivelproduct, waarin zowel het CIV- Meeting Point Melkveehouderij als het CIV- Meeting Point Food Noord zijn betrokken. Het heeft de ambitie in de doorlopende leerlijn MBO- HBO- WO toonaangevend opleider op wereldniveau te worden. Aan een uitbreiding op wetenschappelijk niveau wordt gewerkt via de University Campus Fryslân. Tenslotte is Food Noord een actieve deelnemer aan het Programma Arbeidsmarkt en Opleiding Zuivelindustrie dat door het bedrijfsleven is opgezet om het grote tekort aan operators aan te pakken. 1. Profiel Het Meeting Point Food Noord maakt onderdeel uit van het landelijk Centrum voor Innovatief vakmanschap Agri & Food en is toegankelijk voor de volledige breedte in de Foodsector, maar specialiseert zich in Zuiveltechnologie. Het wordt hét landelijke (en later internationale) MBO Centre of Knowledge and Practice voor de zuivel, via een netwerk en een open elektronische omgeving. Daarnaast is de verbinding van voedingstechnologie en procestechniek een belangrijk speerpunt. Dit komt o.a. tot uiting in de inrichting van een Voedingsapplicatiecentrum (VAC), waarin samen met de HBO opleidingen Food & Technology een reële productie- omgeving wordt ingericht tezamen met een ontwikkelomgeving waar MBO- ers en HBO- ers gezamenlijk toegepast onderzoek uitvoeren voor bedrijven. Het Meeting Point Food Noord richt zich, als partnership van onderwijsinstellingen en bedrijven, primair op het opleiden van jonge mensen in dagopleiding en op het om-, bij- en nascholen van bestaand personeel, met als doel zowel kwantitatief als kwalitatief te voldoen aan de door technische en technologische innovaties veranderde benodigde 20
personele inzet op MBO niveau binnen de bedrijven in de Foodsector. Het zwaartepunt ligt op de door bedrijven benoemde ontwikkelingen op snijvlakken tussen voedingstechnologie en techniek (procesautomatisering). Het Meeting Point Food Noord wordt verbonden aan de ontwikkeling van een Voedingsapplicatiecentrum, dat in een samenwerking tussen bedrijven, HBO Life Sciences en mbo Life Sciences in Leeuwarden tot stand komt. Het voert opdrachten, onderzoeken en projecten uit voor bedrijven. Deze kunnen betrekking hebben op research, productontwikkeling en - verbetering, kwaliteitszorg, etc. Met name voor het grote aantal MKB voedingsbedrijven in Noord Nederland voorziet het in een behoefte. Een van de kernen van het Voedingsapplicatiecentrum is een productie- eenheid Food waar een werkelijk voedingsproduct wordt gemaakt in een geautomatiseerde productielijn. In samenwerking met de voedingsopleidingen van HBO Life Sciences wordt het volledige proces uitgevoerd, van productontwikkeling tot nazorg, inclusief productie, kwaliteitszorg, technisch onderhoud, etc. Alle MBO rollen in de voedingsindustrie vinden we hierin terug. De ervaringen die in het werkelijke productie proces worden opgedaan sturen het leren en verdiepen van kennis en vaardigheden. Doordat het product in alle opzichten aan de eisen moet voldoen ontstaat een reële situatie. De didactiek is afgestemd op dit leerprincipe. 2. Bijdrage aan innovatie werkveld en onderwijs Het Meeting Point Food Noord werkt sterk van buiten naar binnen. De vele ontwikkelingen in bedrijven en in de (arbeids)markt sturen de ontwikkeling en uitvoering van onderwijsinnovaties. In de voorgenomen uitbreidingen van productiebedrijven als Friesland Campina, A- ware en Fonterra worden geheel nieuwe technologieën toegepast die vertaald dienen te worden naar het dagonderwijs, maar die zeker ook opleidingsvragen voor zittend personeel en zij- instromers op gaan leveren. Om adequaat te kunnen reageren op hoog innovatieve ontwikkelingen, zoals die het gevolg zijn van de recent gestegen vraag naar babyvoeding, is met name voldoende menskracht op MBO- niveau onontbeerlijk. Het Meeting Point Food Noord draagt zorg voor de innovaties die in het onderwijs nodig zijn om zowel inhoudelijk als didactisch de doelen van het praktijkgestuurd leren en het opleiden van innovatieve vakmensen te realiseren. Nieuwe manieren van samenwerking in partnership tussen bedrijven en opleidingen, ontwikkeling van praktijkgestuurde didactische concepten, e- learning, professionalisering van docenten, zijn elementen de in het CIV- Meeting Point Food Noord worden vormgegeven. Enerzijds om het Voedingsapplicatiecentrum in Leeuwarden tot een succes te maken, anderzijds om de ervaringen landelijk, en later internationaal uit te rollen. 21
3. Landelijke samenwerking Het nadrukkelijke doel van het Meeting Point Food Noord is het verzorgen van landelijke dekking voor kennis- en ervaringsontwikkeling op het gebied van zuivel en procestechniek. Voor docenten, praktijkbegeleiders, HR medewerkers, etc. Maar ook als kwaliteitspracticum voor cursisten. Het Meeting Point Noord zet hiervoor de volgende ontwikkelingen in: MBO minoren aangeboden met landelijke dekking, waarvan een deel op locatie (afstandsleren) wordt uitgevoerd en een deel in het voedingsapplicatiecentrum; een kenniscentrum voor bedrijven, MBO cursisten en docenten, nationaal en later internationaal, voor BOL en BBL/maatwerk/leven lang leren; kwaliteitsnetwerkbijeenkomsten en masterclasses in MBO zuivel en procestechniek, maar ook in didactiek en praktijkleren; bijscholing en opleidingen voor docenten i.s.m. bedrijven. De uitschenkpunten zullen, voor wat betreft de studenten op scholen, in eerste instantie vooral liggen bij de AOC s Nordwin College, AOC Oost en AOC Helicon, drie scholen die zich richten op de voedingproductietechnologie. Het ROC Friesland College leidt op voor de procestechniek, die binnen het CIV Food Noord verbonden wordt aan de voedingstechnologie. De genoemde scholen werken al landelijk samenwerken in Zuivelopleidingen Nederland voor BBL opleidingen en bij- en nascholing. Voor bijscholing van docenten op de gebieden technologie/techniek en zuivel is een landelijke dekking mogelijk. In principe kunnen medewerkers van alle relevante VMBO, MBO en HBO instellingen deelnemen. In samenwerking met de Dairy Chain Friesland wordt de ambitie opgepakt de ontwikkelingen ook internationaal in te zetten. Wat dit voor mogelijkheden biedt op het gebied van MBO zal moeten blijken. Te denken valt aan opleiden van buitenlandse MBO cursisten en - docenten, het verzorgen van kwaliteitspractica, het leveren van Engelstalige leermaterialen, het organiseren van stages heen en weer. 4. Sectorvisie en arbeidsmarkt In het Noorden van Nederland speelt de voedingsindustrie een belangrijke maatschappelijke en economische rol. Dit blijkt ook uit het document Kennistransfer Noord Nederland Agri- Food en Groen, ontwikkeld in opdracht van Nordwin College, AOC Terra en Hogeschool van Hall Larenstein om inhoud te geven aan de verwezenlijking van de gezamenlijke ambitie om onderwijs en beroepenveld optimaal op elkaar aan te laten sluiten. Verschillende vestigingen van multinational Friesland Campina en een groot aantal MKB bedrijven zorgen voor meer dan 10% van de totale werkgelegenheid in Friesland. Een deel van de MKB bedrijven is verenigd in Innexus, een koepelorganisatie die zich primair richt op het innovatief creëren van meer business in Food, maar ook op kennisoverdracht en - uitwisseling. Daarnaast kent de Friese markt in de Food sector veel kleine ambachtelijke bedrijven. 22
Naast HBO- ers is er in de Food industrie grote behoefte aan MBO opgeleide vakmensen. In de productie en de kwaliteitszorg, maar ook in laboratoria, productontwikkeling, planning, etc. In de Trendwatch Arbeidsmarkt die in april 2011 door de COLO is gepubliceerd, is voor verschillende sectoren onderzoek uitgevoerd naar de kans op werk in het Noorden. Op MBO- niveau 3 en 4 staat de voedingsindustrie op de hoogste plaats (figuur 1). Recent onderzoek geeft aan dat in de periode tot 2020 vijftig procent van de productiemedewerkers uitstromen. Daarnaast is er een grote uitbreiding van de vraag voorzien door significante uitbreidingen bij bedrijven, w.o. Friesland Campina, A- ware en Fonterra. Bedrijven in de regio benoemen dat de vraag naar MBO- ers op niveau 2 in de toekomst zal afnemen en de vraag naar vakmensen op niveau 4 en 4+ zal stijgen. Veel huidige werknemers in de Foodindustrie zijn als zij- instromer gestart en via deeltijdopleidingen (BBL) geschoold. De praktijk leert dat het aantal mensen dat via een BBL opleiding doorstroomt naar niveau 4 traditioneel gering is. Het aantal deelnemers in dagopleidingen (BOL) is in de laatste decennia sterk afgenomen. Om aan de vraag vanuit de industrie, zowel kwantitatief als kwalitatief te kunnen voldoen is verhoging van het aantal initiële opleidingsplaatsen (dagschool) op MBO niveau 3 en vooral op niveau 4 nodig. Figuur 1: Kans op werk, niveau 3 en 4 Regio Noord, 2011 23
De benodigde competenties binnen de voedingsindustrie verschuiven niet alleen in termen van opleidingsniveau, maar ook inhoudelijk. Van werknemers worden bijvoorbeeld kennis en vaardigheden gevraagd op het gebied van technologie (product en proces) en (automatiserings)techniek. Dit geldt voor de productieomgeving, maar in toenemende mate ook voor het laboratorium. Kwaliteitszorg, systeemdenken en het uitvoeren van eenvoudige bepalingen (analyses) worden op de productievloer belangrijker. Als gevolg van opschaling van de automatisering van productieprocessen en ontwikkelingen in de grensgebieden van traditionele vakgebieden wordt een bredere visie gevraagd van toekomstige werknemers. 5. Ambitie en missie Missie Het CIV Meeting Point Food Noord is hét centrum voor opleiden in de zuivel. Het leidt excellente en innovatieve vakmensen op voor nieuwe gewenste competenties, passend bij ontwikkelingen in bedrijven in de voedingsindustrie: werken vanuit brede kennis met visie in de keten, verbinding van technische en technologische kennis en vaardigheden, ondernemendheid, kwaliteitsbesef, ontwikkelings- en resultaatgerichtheid. Groen en grijs samen meer dan twee afzonderlijke werelden Met name in de Foodsector zijn mensen traditioneel opgeleid in de technologie gerichte (groene) AOC s of in de techniek gerichte (grijze) ROC s. Jongeren en medewerkers uit bedrijven moeten kiezen tussen een opleiding vanuit technisch perspectief, gericht op machines, automatisering, onderhoud, of een opleiding vanuit de technologie van het product, levensmiddelentechnologie, productontwikkeling, chemie, microbiologie, etc. De markt geeft al enkele jaren aan dat de medewerker in de productieomgeving een bredere visie nodig heeft en in beide gebieden moet kunnen functioneren. Binnen het CIV- Meeting Point Food Noord lopen deze werelden naadloos in elkaar over. Opleidingen worden vanuit een breed perspectief ingericht. Er vindt volledige integratie plaats van de onderdelen die eerder uitsluitend door een AOC of een ROC werden aangeboden. De ervaringen die hiermee worden opgedaan worden landelijk gedeeld en uitgewisseld. Ontschotten opleidingsniveaus Om optimaal te kunnen voldoen aan de marktvraag dient er een doorlopende leerlijn te zijn voor MBO- HBO- WO. Hierbij kan door afstemming en integratie op effectieve en kwalitatieve wijze invulling worden gegeven aan de verschillende opleidingen. In bij- na en omscholingstrajecten voor bedrijven blijkt het soms niet eenvoudig het opleidingsniveau te categoriseren. Vaak wordt gesproken van een MBO + niveau. Door vervolgonderwijs gezamenlijk, door de niveaus heen, te organiseren hoeft die vraag niet te worden beantwoord om bedrijven te kunnen bedienen. Internationaal weer meetellen In de vorige eeuw was de School voor Levensmiddelentechnologie in Bolsward, ook wel Zuivelschool genoemd, een belangrijk internationaal erkend kenniscentrum. De samenwerkende opleidingsinstituten en bedrijven in het Noorden hebben de ambitie 24
opgepakt dit weer te terug te brengen naar Nederland. Het Meeting Point Food Noord wil hierin het MBO deel in versterken. De totale keten is van belang Door te denken en te werken vanuit een totale ketenbenadering sluit de opleiding beter aan bij de wensen van bedrijven en is deze aantrekkelijker voor nieuwe cursisten. 6. Organisatie Om direct slagvaardig te kunnen starten zal het Meeting Point Food Noord eerst worden ingericht als samenwerkingsverband van onderwijs- en bedrijfspartners. De directie wordt gevoerd door de directeur van MBO Life Sciences. Naast de directeur wordt een programmamanager aangesteld die de vragen van bedrijven vertaalt naar het onderwijs en samen met de ontwikkelgroepen zorg draagt voor de beoogde resultaten in programma s en invulling. Er wordt één focusgroep ingericht waarin de strategische koers, positionering en de gewenste ontwikkelingen met de bijbehorende KPI s voor het Meeting Point Noord worden vastgesteld. In de focusgroep hebben zitting vertegenwoordigers van de partnerbedrijven en de betrokken onderwijsinstellingen op strategisch niveau. De focusgroep komt in de eerste vier jaren minimaal tweemaal per jaar bijeen. Er wordt daarnaast een expertgroep ingesteld die voor de vertaling naar de uitvoering zorg draagt. Deze bestaat uit vertegenwoordigers van de bedrijven en onderwijsinstellingen op operationeel niveau. De expertgroep initieert en volgt de ontwikkelingen. De programmamanager zit de expertgroep voor en rapporteert aan de focusgroep en aan de directie. Afhankelijk van de gekozen ontwikkelingen worden er een of meerdere ontwikkelgroepen samengesteld. Elke groep kent een voorzitter. Ontwikkelgroepen zijn (onder voorbehoud): 1. Onderwijs ontwikkeling leermaterialen. 2. Middelen en leeromgeving. 3. Nationale en internationale ontwikkeling. De verantwoording naar de partners vindt plaats via de terugkoppeling aan de focusgroep. Hiertoe stelt de directeur jaarlijks een verantwoordingsdocument op met daarin minimaal de voortgang m.b.t. de gestelde doelen, de ontwikkelingen in de door de focusgroep aangegeven items en een financiële rapportage. In 2014 wordt de samenwerking en werkwijze geëvalueerd en wordt onderzocht of de ervaringen aanleiding geven tot een andere governance structuur, bijvoorbeeld een stichting of een coöperatieve vereniging, waarin het bestuur formeel wordt vastgelegd. Om dit ontwikkelmodel succesvol in te zetten is vertrouwen tussen de partners nodig. Gezien de samenwerking in het verleden en de beperkte omvang van het aantal partners is deze werkwijze verantwoord. 25
7. Partners De penvoerder van het Meeting Point Food Noord is het AOC Nordwin College. MBO Life Sciences is een samenwerkingsverband van het Nordwin College en het ROC Friesland College. De deelnemende bedrijven zijn in eerste instantie: de Innexus groep (CSK, Koopmans, Smilde Foods, DOC, Laco Crumbs, Lypack, en anderen); Friesland Campina; AB Fryslân. De bovenstaande bedrijven hebben toegezegd de cofinanciering te verzorgen. Momenteel zijn er gesprekken gaande met meerdere bedrijven betreffende aansluiting. De deelnemende onderwijsinstellingen zijn in eerste instantie: MBO Life Sciences, vertegenwoordiger van het Nordwin College en het Friesland College; HBO Life Sciences, vertegenwoordiger van Hogeschool van Hall Larenstein en de Noordelijke Hogeschool Leeuwarden. Momenteel zijn er gesprekken gaande met meerdere onderwijsinstellingen betreffende aansluiting, met name met AOC Oost. 8. Doelstellingen De doelen die het Meeting Point Food Noord nastreeft zijn hieronder geformuleerd met globale resultaten. 1. Versterken van initieel onderwijs Om aan de groeiende vraag naar niveau 4 medewerkers te kunnen voldoen moet de dagopleiding in de voeding groeien middels innovatieve aanpak en kwalitatieve verbetering, imagoverbetering door inzet van het Bèta- Mentality- model en gezamenlijke werving. Een te ontwikkelen model voor praktijkgestuurd leren in dagschool (BOL), deeltijd (BBL) en maatwerkopleidingen, gekoppeld aan een gemeenschappelijke elektronische leeromgeving, opdat de door bedrijven gewenste competenties worden aangeleerd en verdiept. Daarnaast worden meerdere MBO- minoren ontwikkeld waaraan cursisten van verschillende scholen deel kunnen nemen, waaronder de minor Zuiveltechnologie voor operators die aangeboden wordt aan technische operatoropleidingen (ROC). Toename tot een minimale instroom en uitstroom van 50 MBO- studenten per jaar in Leeuwarden. Verder jaarlijkse deelname van minimaal 30 studenten van andere ROC s en AOC s aan innovatieve opleidingprogramma s. 2. Omscholing, bijscholing, nascholing Vanwege de structurele vergrijzinggolf voor de komende 10 jaar bij voedings- bedrijven en de toenemende uitbreidingsvraag naar hoger opgeleide productiemedewerkers is er structurele behoefte aan om- en bijscholing van 26
vakmensen. Het Meeting Point gaat middels praktijkgestuurde didactiek, naast de bestaande opleidingen van mbo Life Sciences, jaarlijks 10 CIV trajecten ontwikkelen die tegelijk een proeftuin en leeromgeving vormen voor het nieuwe maatwerk in de Food volgens een flexibel model voor inhoud en werkwijze. 3. Delen van kennis en ervaring: Meeting Point Food Noord is een community of practice Het opzetten van een community of practice, een kennis- en ervaringsnetwerk (Meeting Point) voor het nieuwe leren in de Foodsector zoals in dit plan is beschreven. Hierbij worden inzichten en ervaringen gedeeld en beleefd door deelname van landelijke opleidingspartners en bedrijven. Realisatie door opzetten een digitaal platform en inspirerende netwerkbijeenkomsten. Opleidingen en cursussen voor docenten worden in samenwerking met bedrijven ingericht. Zwaartepunten zijn het verbinden van technologie en techniek en de ontwikkelingen binnen de zuivelsector. 4. Werving en opleiding voor zijinstroom De vraag van de arbeidsmarkt is tot 2020 te groot om door vergroting van de dagschool in te kunnen voorzien. Met de bedrijven is afgesproken dat er een gezamenlijk plan wordt gemaakt voor werving via zijinstroom door het aanbieden van een perspectief van werk en opleiding, gericht op specifieke doelgroepen. Daar dit probleem breder is dan de reikwijdte van de betrokken bedrijven, zijn en worden nieuwe partners benaderd om de gehele noordelijke markt te kunnen bestrijken. 5. Uitwisseling onderwijs bedrijfsleven Naast docentenstages en gastcolleges wordt de samenwerking verdiept door het vormen van duo s uit bedrijfsleven en onderwijs en door in een latere fase mogelijk gedeeld werkgeverschap voor combinaties van onderwijs- en bedrijfsbanen te realiseren. De mogelijkheden dienen te worden onderzocht. Het te bereiken resultaat is afhankelijk van de uitkomsten van dit onderzoek. 9. Deelnemersaantallen groen BOL grijs BOL minoren master BBL AOC BBL ROC flex NL in 2013 20 0 uit 2013 20 0 0 15 150 20 40 in 2017 50 25 uit 2017 50 25 80 30 200 60 100 27
10. Samenvatting begroting Meeting Point Food Noord Uitgaven 2013 2014 2015 2016 2017 totaal Menskracht (in kind) 38.000 38.000 32.000 32.000 32.000 172.000 Menskracht (in geld) 36.000 34.000 34.000 20.000 20.000 144.000 Organisatiekosten 8.000 5.000 5.000 5.000 5.000 28.000 Ontwikkelkosten materiaal 10.000 6.000 6.000 5.000 5.000 32.000 Netwerk bedrijven- /onderwijs 9.000 6.000 6.000 6.000 6.000 33.000 Vullen digital kennisplatform 8.000 2.500 6.000 6.000 6.000 28.500 Overige 2.500 2.000 3.500 3.500 3.500 15.000 Totaal geld 73.500 55.500 60.500 45.500 45.500 280.500 Totaal in kind 38.000 38.000 32.000 32.000 32.000 172.000 Inkomsten 2013 2014 2015 2016 2017 totaal Bijdrage bedrijven in kind 16.000 16.000 16.000 16.000 16.000 80.000 Bijdrage onderwijs geld 3.000 3.000 3.000 3.000 3.000 15.000 Bijdrage onderwijs in kind 22.000 22.000 16.000 16.000 16.000 92.000 Opbrengsten 6.500 13.500 23.500 23.500 23.500 90.500 Bijdrage landelijk CIV 65.000 40.000 35.000 35.000 0 175.000 Totaal geld 74.500 56.500 61.500 61.500 26.500 280.500 Totaal in kind 38.000 38.000 32.000 32.000 32.000 172.000 Totaal 112.500 94.500 93.500 93.500 58.500 452.500 28