Plek voor stage. QuickScan: stageproblematiek Zorg en Welzijn in Gelderland. Augustus 2018 WZW, in opdracht van provincie Gelderland

Transcriptie

1 Plek voor stage QuickScan: stageproblematiek Zorg en Welzijn in Gelderland Augustus 2018 WZW, in opdracht van provincie Gelderland

2 1. Aanleiding De sector Zorg en Welzijn staat nu en de komende jaren voor een aantal flinke uitdagingen. Naast de uitdaging om de zorg toegankelijk te houden, zijn er door de toenemende zorgvraag en uitstroom naar pensioen extra zorgprofessionals nodig. De verwachting is dat, als er geen extra actie wordt ondernomen, er in 2021 een tekort zal zijn van bijna zorgprofessionals (AZW, 2017). Ook de provincie Gelderland, waar Zorg & Welzijn de grootste werkgever is, is sprake van tekorten op de arbeidsmarkt. Uit analyses van WZW blijk dat dit tekort kan oplopen tot zorgprofessionals in de regio Midden- en Zuid Gelderland (zie figuur 1). Figuur 1. Prognoses tekorten Zorg & Welzijn in 2021 Om deze problematiek aan te pakken zijn er in allerlei regio s initiatieven gestart waaronder het RAAT (regionaal actieprogramma aanpak tekorten). WZW is in 2017 het zorgbrede actieprogramma: Waard om voor te Werken! gestart. Hierin zijn afspraken gemaakt met het werkveld en onderwijs om onder andere gezamenlijk op te leiden en in te zetten op zij-instroom. Lees hier verder over het actieprogramma tekorten. Het afgelopen jaar is de instroom van studenten voor zorgopleidingen gestegen (DUO, 2018). Een positieve trend, die zeer waarschijnlijk verder doorzet. Daarnaast leiden zorgorganisaties ook veel eigen zorgprofessionals op naar tekortberoepen. Méér opleiden betekent logischerwijs ook méér begeleiden van studenten. In de huidige werksituatie met openstaande vacatures, toenemend verzuim en de wens om maximaal op te leiden komt er veel druk bij de zorgprofessional te liggen. Een goede begeleiding van studenten is van belang om uiteindelijk de beste kwaliteit van zorg te leveren. Daarnaast zorgt een goede begeleiding ook voor binding met de organisatie en sector, waardoor (toekomstige) professionals beter behouden worden. Het waarborgen van goede begeleiding is een voorwaarde voor kwalitatief opleiden. Het stagneren van extra opleiden zou nu zeer onwenselijk zijn vanwege de hoge tekorten nu en in de komende jaren. De provincie Gelderland heeft daarom ook de motie (art. 33 RvO) Plek voor stage opgesteld en actie is dus vereist. 1

3 2. Inleiding en leeswijzer Voor u ligt de quickscan waarin een globale evaluatie is gemaakt op de stageproblematiek in de regio (Midden- en Zuid-) Gelderland. Dit document geeft eigenlijk een foto van de huidige problematiek en laat zien waar nu knelpunten zijn en waar al stappen zijn gezet om oplossingen te vinden. WZW is in haar rol als partner voor een sterke arbeidsmarkt Zorg & Welzijn continu in gesprek met zowel haar leden als onderwijsinstellingen. Beiden geven aan meer problemen te verwachten in het invulling geven van goede stages. Bij stages gaat het om (voltijd) mbo en hbo opleidingen. De opleidingen beperkt zich meestal niet tot één branche (zoals ziekenhuizen) en leiden op voor de hele sector. Hoewel de geluiden uit de praktijk en het onderwijs overeenkomen, is het nog niet duidelijk wat de aard en omvang is van de stageproblematiek. Om inzicht te verkrijgen in waar de grootste knelpunten nu zitten en waar deze in de toekomst verwacht worden, is het van belang om met de drie O s (onderwijs, overheid en zorgorganisaties) in gezamenlijkheid te kiezen voor de beste oplossingen. Hiervoor is een uitgebreidere analyse nodig. In de volgende hoofdstukken wordt de stageproblematiek besproken. In hoofdstuk drie is in eerste instantie gekeken naar bestaande bronnen voor arbeidsmarktcijfers. Hier is met name de kennis van SBB gebruikt om een beeld te krijgen van de knelpunten rondom stages. In hoofdstuk vier is gekeken naar bestaande regionale initiatieven die als best practice gezien kunnen worden en op vernieuwende manieren stage en begeleiding vormgeven. Dit zijn direct de quick wins die aanleiding kunnen zijn voor vervolg. Ten slotte zijn er conclusies en aanbevelingen gegeven. 2

4 3. Arbeidsmarktcijfers stages Om een beeld te krijgen van de stageproblematiek in Gelderland is gekeken naar beschikbare bronnen in Nederland op het gebied van leren en werken in Zorg en Welzijn. 3.1 Mbo opleidingen Op mbo niveau is SBB een zeer geschikte bron om inzicht te krijgen in de stageproblematiek. In tabel 1 zijn een aantal zorg- en welzijnsopleidingen uitgesplitst naar kans op stage in Gelderland. Uit de cijfers van SBB blijkt dat er bij géén enkele opleiding sprake is van een grote kans op stage en bij meerdere opleidingen zelfs sprake is van een matige en geringe kans op stage. De cijfers van SBB zijn een gemiddelde voor de gehele opleiding. Hierbij wordt wel aangegeven dat het vinden van stages in het eerste en regelmatig ook tweede leerjaar lastiger is dan in het derde en vierde leerjaar. Opleiding Verpleegkundige mbo Regio Food Valley Achterhoek Nijmegen Arnhem Rivierenland Stedendriehoek/ N-W Veluwe ** ** ** *** ** ** Verzorgende-ig *** *** *** *** *** *** Doktersassistent ** * ** ** * * *** *** *** *** *** *** Sociaal Maat. Dienstverlener (niv. 4) Pedagogisch medew. Kinderopv. (niv. 3) Tabel 1. Kans op Stage Zorg & Welzijn in Gelderland (SBB, augustus 2018). Legenda: * gering ** matig *** voldoende **** ruim voldoende ***** goed *** *** *** *** *** *** 3.2 Hbo opleidingen Op hbo niveau zijn er minder beschikbare bronnen en is het nodig om in een verdiepend onderzoek cijfers op te halen bij hbo instellingen. Uit een onderzoek van CAOP naar de landelijke stageproblematiek bij hbo-v studenten in de VVT in opdracht van Actiz blijkt dat er in 2015 al sprake was van het vinden van voldoende kwalitatieve stageplaatsen. Uit het onderzoek bleek dat het niet eenvoudig was om een eenduidig beeld te krijgen van de stageproblematiek, zoals ook blijkt uit de volgende quote: 3

5 Niet alleen de informatie vanuit de opleiders is van belang, ook de inschatting van de zorginstellingen speelt een grote rol bij de vraag in hoeverre er sprake is van stageproblematiek. Ook hier geeft het onderzoek inzicht in: Uit het onderzoek blijkt verder dat er door het gebrek aan begeleiders op de werkvloer er onvoldoende stageplaatsen beschikbaar gesteld kunnen worden. Hierdoor komen niet alle studenten in aanraking met de VVT. Echter de veranderende zorgvraag vraagt wel om meer zorg in de woonomgeving van cliënten dus zijn stages juist in deze branche van groot belang. 3.3 Beeld van gesprekken werkveld en onderwijs en WZW WZW is dagelijks in gesprek met haar leden en werkt met onderwijsinstellingen in de regio samen op strategisch, tactisch en operationeel niveau. Hierdoor is er sprake van continu contact met stakeholders in de regio. Het afgelopen jaar zag WZW dat haar leden in toenemende mate zijn gaan opleiden en dat de begeleidingscapaciteit hierdoor onder druk is komen te staan. Naast de reguliere opleidingen is er ook veel sprake van interne opscholing en zijn organisaties gericht op andere doelgroepen (zij-instroom) waar soms extra begeleiding voor nodig is. De afgelopen jaren waren stageplekken vaak in goed overleg nog ergens te vinden. Na een oproep van de opleidingsinstituten werd er gekeken naar de laatste beschikbare plekken. WZW heeft vanuit verschillende opleiders het signaal gekregen dat er voor het schooljaar 18/ 19 grotere problemen worden verwacht. ROC Nijmegen: Op dit moment (juli 2018) voorspellen onze prognoses grote tekorten aan stageplekken in onze regio voor de opleidingen Verpleegkundige / Verzorgende / Maatschappelijke zorg / Niveau 2 dienstverlener (uitstroom zorg). Met het afschaffen van (bijna) alle numerus fixus opleidingen wordt er een grote instroom van studenten verwacht. Andere oplossingen voor een goede beroepspraktijkvorming moeten dus worden ingezet. 4

6 4. Voorbeelden van regionale oplossingen In Gelderland zijn er enkele mooie voorbeelden te geven van lopende projecten die op een innovatieve manier ruimte bieden voor meer stages. 4.1 Praktijkleerroute Zorg & Welzijn De Praktijkleerroute is een BOL-traject waarbij studenten van diverse zorg- en welzijnsopleidingen vanaf dag één onderwijs volgen in de beroepspraktijk van een leerbedrijf. De praktijkleerroute is koploper binnen het Zorgpact en is een samenwerking tussen Rijn IJssel, Pleyade, Siza en Attent Zorg en behandeling. De praktijkleerroute heeft als voordeel dat de discrepantie tussen onderwijs (les) en werkveld (praktijk) minimaal is. Lessen worden gegeven op locatie, waardoor er docent(en) aanwezig zijn bij de zorginstelling. Het op locatie lesgeven heeft als voordeel dat er meer stageplekken mogelijk zijn. Ook de zorginstelling heeft hier profijt van, omdat er meer handen aan het bed zijn waardoor de cliënt meer aandacht krijgt en de kwaliteit van zorg stijgt. Lees hier meer over de koploper Praktijkleerroute. 4.2 Leerafdeling Een van de mogelijkheden om meer studenten een plek te geven binnen een organisatie is het opzetten van een leerafdeling. Hiervan zijn voorbeelden te geven in verschillende branches (ziekenhuizen, ghz, vvt, ggz). Organisaties zoals het Radboudumc hebben verschillende leerafdelingen. De afdeling wordt gerund door leerlingen en zij worden begeleid door leercoaches (zorgprofessionals die extra geschoold zijn in werkbegeleiding). Een leerafdeling bestaat uit ongeveer 15 studenten (vaak BOL, maar ook BBL) en meerdere werkbegeleiders afhankelijk van de cliëntengroep en het niveau van de leerlingen. Het begeleiden van een leerafdeling is anders dan het meenemen van één student. Naast de grotere omvang vraagt het ook een flexibele houding om een optimale leercultuur te creëren. 4.3 Subsidie SectorplanPlus WZW heeft samen met de andere werkgeversverenigingen Zorg en Welzijn in Nederland SectorplanPlus subsidie toegekend gekregen van VWS om scholing van zorgprofessionals in de regio te bevorderen. De subsidie loopt nog tot en met Een van de activiteiten binnen SectorplanPlus is het scholen van werkbegeleiders. In het eerste en tweede tijdvak zijn er totaal in de regio Midden- & Zuid-West Gelderland meer dan trajecten aangevraagd voor werkbegeleiding. In totaal zullen er 4 tijdvakken zijn en zullen er dus nog veel meer activiteiten worden aangevraagd. De helft van de kosten zijn subsidiabel, de andere vijftig procent wordt door de zorginstelling bekostigd. Omdat tijdvakken een en twee al open zijn, betekent dit dat de training van deze professionals al is gestart of uiterlijk december 2018 zal starten. In Midden- en Zuid- West- Gelderland zal er dus een aanzienlijke toename van begeleiders komen die ervoor gaat zorgen dat er meer stagecapaciteit mogelijk is. Lees hier meer over de doelstellingen SectorplanPlus. 4.4 Bijeenkomsten Het thema leren en werken heeft sterk de aandacht binnen Zorg en Welzijn. Niet alleen vanuit het Zorgpact is er landelijk sessies georganiseerd ook in Gelderland zijn er meerdere initiatieven. Op 25 mei 2018 heeft WGV Zorg en Welzijn (collega-organisatie van WZW) een ontbijtsessie georganiseerd rondom het thema werkbegeleiding. Het opzetten van meer leerafdelingen was een van de oplossingsrichtingen die uit de sessie kwam. Op 11 oktober 2018 organiseert WZW een grote sessie voor de regio waarin gezocht gaat worden naar innovatieve oplossingen voor onder andere stageproblematiek. 5

7 5. Conclusie en aanbevelingen In deze quickscan is een globale evaluatie gemaakt van de stageproblematiek in Gelderland. Uit de resultaten blijkt dat er sprake is van een direct probleem binnen Zorg en Welzijn rondom stages. De verwachting is ook dat er het komende schooljaar en de jaren hierna problemen verder zullen toenemen, omdat we meer moeten opleiden om de tekorten op te vangen. De urgentie om met beter inzicht andere manieren te vinden om werken en leren vorm te geven is dus hoog. De quickscan geeft echter nog geen inzicht in hoe groot het probleem is. Wel zien we dat zorginstellingen samen met het onderwijs al mooie best practices hebben ontwikkeld. De praktijkleerroute bijvoorbeeld is uit de pilotfase en de resultaten zijn goed ontvangen. Het project is niet enkel bedoeld als interessante innovatie, maar heeft ook daadwerkelijk impact op de problematiek. Met de hulp van SectorplanPlus zullen meer begeleiders worden opgeleid. Echter deze oplossingen drukken nog op de huidige professionals. De vraag voor begeleiding zal daarom ook steeds meer bij de opleiders komen te liggen, waarmee het probleem verschuift en niet opgelost wordt. Voor een gezonde arbeidsmarkt is het van belang om voor nu en in de toekomst voldoende stageplaatsen te kunnen garanderen voor studenten. Hierbij moet naast oog voor kwantiteit, een hoge kwaliteit nooit verloren gaan. Om te weten bij welke opleidingen de grote knelpunten zitten en of er regionale verschillen zijn, is een uitgebreidere analyse nodig om de aard en de omvang beter in beeld te krijgen. Hiervoor moeten we zowel kwantitatieve data ophalen als met interviews in beeld brengen waar knelpunten zitten in kwaliteit en analyseren welke modellen een goede oplossing zijn. Enkel een kwalitatief goed onderzoek biedt naar ons inzicht voldoende ondergrond om vervolgens het juiste overleg aan te kunnen gaan en gezamenlijk adequate en duurzame acties in te kunnen zetten. 6