RIS.7977 Beleidsnotitie Mantelzorg gemeente Emmen 2017-2021
blad 2-11 Inhoudsopgave 1. Inleiding 3 2. Context van mantelzorgbeleid 4 2.1 Mantelzorg in Emmen 4 2.2 Relatie met Wmo-beleidskader Samen verder 4 2.3 Gebiedsgerichte aanpak 6 3. Beleid 2017-2021 7 3.1 Waardering 7 3.2 Contactpunten mantelzorg 7 3.3 Week van de mantelzorg 7 3.3 Ondersteuning Sedna 7 3.5 Mantelzorgcompliment 7 3.6 Respijtzorg 8 3.7 Incidentele projecten 9 4. Financiën 10 5. Evaluatie 11
blad 3-11 1. Inleiding Mantelzorgbeleid gemeente Emmen 2017-2021 De gemeente Emmen heeft veel waardering voor mantelzorgers. Daarom willen we mantelzorgers ondersteunen. We vinden het bovendien belangrijk dat de mantelzorger niet overbelast raakt en weet waar hij of zij moet zijn voor mantelzorgondersteuning. Per 1 januari 2015 hield de destijds geldende grondslag voor het mantelzorgcompliment op te bestaan. Het mantelzorgcompliment werd tot en met 2014 verstrekt door de Sociale Verzekeringsbank (SVB). Het budget dat hiervoor beschikbaar was, wordt sinds 2015 jaarlijks overgeheveld naar de gemeenten. Voor Emmen betekent dit dat er jaarlijks een bedrag van 634.641,- beschikbaar is voor mantelzorg. Voor de jaren 2015 en 2016 was het mantelzorgbeleid belegd, maar voor de komende periode nog niet. In deze notitie wordt het mantelzorgbeleid verder uitgewerkt voor de periode 2017 tot 2021. Deze notitie is tot stand gekomen in samenspraak met de werkgroep mantelzorgbeleid. In deze werkgroep zijn mantelzorgkenners waaronder leden van de contactpunten mantelzorg (CPM s) en professionals uit de zorg-en welzijnshoek vertegenwoordigd. Deze werkgroep is al sinds 2014 actief en heeft zich sinds die tijd gebogen over mantelzorgbeleid en de invulling van respijtzorg in de gemeente Emmen. Met deze kenners op mantelzorggebied is gesproken over waar de mantelzorgers in de gemeente Emmen behoefte aan hebben en daar is deze beleidsnotitie uit voort gekomen. In dit document worden de kaders aangaande het mantelzorgbeleid voor de jaren 2017 tot 2021 weergegeven. Het mantelzorgbeleid maakt onderdeel uit van het Wmo-beleid en wordt in deze notitie verder uitgewerkt. In hoofdstuk 2 krijgt u een beeld van mantelzorg in de zes gebieden en wordt de opdracht aan de toegangsteams voor wat betreft mantelzorg verder uitgelegd. In hoofdstuk 3 wordt het beleid uiteengezet. Hierin wordt uitgelegd met welke instrumenten mantelzorgers door de gemeente Emmen ondersteund en gewaardeerd gaan worden. In hoofdstuk 4 wordt de besteding van het budget nader omschreven. In hoofdstuk 5 gaan we kort in op de wijze van evalueren.
blad 4-11 2. Context van mantelzorgbeleid 2.1 Mantelzorg in Emmen In Emmen zijn naar opgave van de mantelzorgorganisatie Mezzo (Landelijke Vereniging voor Mantelzorgers en Vrijwilligerszorg) minstens 28.000 mantelzorgers actief, waarvan tenminste 2.800 te kampen hebben met (dreigende) overbelasting. Gemeente Inwonersaantal Inwonersaantal 20 jr of ouder Aantal mantelzorgers 20 jr of ouder Mantelzorgers die lang zorgen Mantelzorgers die lang en intensief zorgen Emmen 107.775 84.290 28.097 23.938 3.962 2.810 Inwonersaantallen gebaseerd op CBS-gegevens per 1-1-2015 Berekening aantallen mantelzorgers gebaseerd op publicatie "Informele hulp: wie doet wat" van het SCP (2015) Zwaar- of overbelaste mantelzorgers De mantelzorger lost in eerste instantie veel binnenshuis op. Maar dit zelf oplossen moet niet tot overbelasting leiden. Overbelasting van mantelzorgers willen we proberen te voorkomen. Vaak horen we dat de mantelzorger pas aan de bel trekt wanneer het eigenlijk al te laat is. Op tijd aan de bel trekken en oppakken van de signalen door professionals zijn dus beide belangrijk. Vervolgens moet ondersteuning op maat worden geboden. 2.2 Relatie met Wmo-kader Samen Verder In het nieuwe mantelzorgbeleid wordt aangesloten bij het traject Samen Verder in het sociale domein. Het beleid moet ingebed worden in de zes gebieden. Bij Samen Verder vormen onze inwoners de basis van onze samenleving. De basis van het sociale domein is dan ook de zorg en ondersteuning van onze inwoners voor zichzelf en voor elkaar. Het zorgen voor elkaar heeft alles te maken met zingevingsvraagstukken. Het naar elkaar omzien heeft echter zijn grenzen. Op sommige punten is professionele ondersteuning nodig. Dat wil zeggen ondersteuning die niet door vrijwilligers gegeven kan worden. Formele, professionele hulp en ondersteuning is en blijft daarom nodig. Ook kunnen mantelzorgers als direct betrokkenen te zwaar belast worden. Deze mantelzorgers hebben goede ondersteuning nodig, die past bij hun situatie. De gemeente Emmen legt bepaalde taken die niet door informele partijen kunnen worden opgepakt op het gebied van ondersteuning mantelzorgers neer bij de welzijnsorganisatie Sedna. De informele ondersteuning wordt niet gecontracteerd. Deze werkt op vrijwillige basis en kent een sterke intrinsieke motivatie van de mensen die het uitvoeren. Als gemeente zijn we daarbij faciliterend. De professionele ondersteuning wordt wel gecontracteerd door ons als gemeente en kent daarmee naast een gedrevenheid vanuit de missie van de organisatie ook een motivatie die ingegeven is doordat er een contract is waaraan de zorgaanbieder gehouden wordt. Formele en informele ondersteuning gaan samen op. Mantelzorg wordt beschreven in het beleidsplan Samen verder in het sociaal domein 2017 2021 dat na intensief overleg met inwoners en maatschappelijke organisaties, is opgesteld. ( )Uit: Samen Verder Mantelzorg Mantelzorgers vormen een bijzondere doelgroep door de onbaatzuchtige zorg en ondersteuning die zij verlenen aan hun naasten. We spreken over een mantelzorger wanneer iemand meer dan acht uur per week en/of langer dan drie maanden voor een
blad 5-11 naaste zorgt. Mantelzorg is zorg die niet in het kader van een hulpverlenend beroep wordt gegeven aan een hulpbehoevende door één of meerdere leden van diens directe omgeving, waarbij de zorgverlening direct voortvloeit uit de sociale relatie. Er wordt uitvoering gegeven aan het implementatieplan gebiedsgericht werken en de Toegang. We gaan de activiteiten gericht op wisselwerking tussen burgers, vrijwilligers, mantelzorgers en professionals zoveel mogelijk ondersteunen en faciliteren. De aanbieders worden hierbij verantwoordelijk voor de verbinding tussen de formele en informele ondersteuning in het gebied. Waardering voor de mantelzorger De gemeente Emmen heeft waardering voor de mantelzorger en erkent zijn of haar kwetsbare positie. Deze waardering wordt onder meer vormgegeven door het mantelzorgcompliment, onder het motto van Je hebt het verdiend. Dit mantelzorgcompliment is een gebaar in de vorm van een forfaitair bedrag. Naast het forfaitair bedrag is er de jaarlijkse week van de mantelzorg. Onder het motto Laatje zien! Week van de Mantelzorg kunnen mantelzorgers aan diverse ontspannende en inhoudelijke activiteiten deelnemen. Ook kennen wij een stimuleringsbudget mantelzorg. Initiatieven op het gebied van mantelzorg kunnen hier een subsidie uit aanvragen. Centraal thema hierbij is de herkenning en erkenning van de mantelzorger. Respijtzorg en ondersteuning Mantelzorgers die veel zorg en ondersteuning bieden aan hun naasten, kunnen door deze inzet overbelast en in een kwetsbare positie raken. We spreken van respijtzorg op het moment waarin mantelzorgers overbelast (dreigen) te raken en deze tijdelijk ontlast wordt van zijn/haar taken. Hoeveel een mantelzorger aankan in de verlening zorg en ondersteuning van een naaste heeft te maken met de balans in draaglast en draagkracht. Iedere persoon, dan wel iedere mantelzorger heeft een andere draagkracht, respijtzorg vraagt dan ook om maatwerk. Respijtzorg vormt bij de gemeente Emmen (Wmo) een integraal onderdeel van de ondersteuningsvraag van een cliënt. Dit betekent dat er bij een ondersteuningsvraag gekeken wordt naar de inzet van de omgeving. Deze inzet kan worden verhoogd of anders worden samengesteld wanneer de situatie daarom vraagt. Dus ook wanneer de mantelzorg meer of minder ondersteuning kan bieden wordt er een passende (maatwerk) oplossing geboden. Hierbij wordt ook gekeken naar voorliggende voorzieningen zoals Vrijwillige thuishulp Sedna (VTH+). Naast de formele vormen van respijtzorg bestaan er ook andere vormen van ondersteuning van de mantelzorger. Zoals Vrijwillige thuishulp Sedna (VTH+). Het kan variëren van hulp bij rouwverwerking, een bezoekje, een klusje, ondersteuning van jonge gezinnen tot begeleiding bij vervoer. In de aankomende jaren zal het beleid hierop worden doorontwikkeld waarbij andere vormen van (tijdelijke) ondersteuning van de mantelzorger worden verkend. Zoals het (tijdelijk) verlichten van huishoudelijke taken om dreigende overbelasting tegen te gaan. Doel is om de mantelzorger adequaat te ondersteunen. Hierdoor wordt de inzet van zwaardere zorg tegengegaan of uitgesteld. Informatievoorziening Mantelzorg Mantelzorgers kunnen terecht bij de contactpunten mantelzorg, Sedna en het zorgloket. Contactpunt mantelzorg is er ondermeer voor informatie in het kader van een luisterend oor, probleemverheldering, bemiddeling, respijtzorg, lotgenotencontact. Ook jonge mantelzorgers kunnen hier terecht.( )
blad 6-11 2.3 Gebiedsgerichte aanpak De toegang tot de individuele maatwerkvoorziening wordt voor alle gebieden belegd bij één onafhankelijke stichting: Stichting De Toegang. Dit is een onafhankelijke organisatie, niet bij de levering van maatschappelijke dienstverlening betrokken en heeft bij levering van diensten in de gebieden geen financieel belang. Naast het uitvoeren van het onderzoek, wordt in de toegangsteams de toegang tot integrale dienstverlening, Jeugd, Wmo & schulddienstverlening en (arbeidsmatige)dagbesteding verzorgd. De toegang tot maatschappelijke dienstverlening wordt dichtbij onze inwoners belegd. Dit betekent dat iedereen met een hulp- of ondersteuningsvraag, maar ook degene die zijn zorgen wil delen, er laagdrempelig terecht kan: fysiek, telefonisch of digitaal. Dit geldt in het bijzonder voor de mantelzorger als belangrijke schakel in de zorg voor een burger/ cliënt waarmee moet worden gecommuniceerd. De gemeente Emmen wil dat de naastbetrokken professionals deze taak regelmatig en goed uitvoeren. De organisatie die de Toegang organiseert zorgt voor deze loketfunctie in het gebied. Het Toegangsteam is onafhankelijk, zij handelen professioneel autonoom en staan organisatorisch los van de levering van de ondersteuning, hulp en dienstverlening. Naast het bepalen van welke ondersteuning iemand nodig heeft is het Toegangsteam een spin in het web van zowel de informele als de formele ondersteuning. Het vormt een onvervreemdbaar onderdeel van het gebiedsnetwerk en is daar op allerlei manieren mee verbonden en probeert op creatieve wijze problemen op te lossen door samen te werken en verbindingen te leggen. De nieuwe Toegangsteams kunnen alleen een succes worden als ze optimaal bij de kracht van onze inwoners aansluiten, zowel bij individuele inwoners als op straat, wijk- of gebiedsniveau. Binnen één gebied is in beginsel één aanbieder verantwoordelijk voor de hulp en ondersteuning van het gebied. De gemeente verwacht van zowel de hoofdaannemer als het toegangsteam per gebied dat ze aandacht hebben voor mantelzorg en dit vertalen in het arrangement en het ondersteuningsplan. De welzijnsorganisatie Sedna en de zorgaanbieders die in de zes gebieden in Emmen opereren en ook de Wmo-adviseurs / consulenten van de gemeente Emmen nemen mantelzorg mee in hun werkzaamheden. Ze: - signaleren dat er sprake is van mantelzorg - kunnen overbelaste mantelzorgers herkennen - proberen de vraag van de mantelzorger te beantwoorden en ernaar te handelen - verwijzen door naar vormen van mantelzorgondersteuning - zoeken verbinding met andere formele maar ook informele partijen o.g.v. mantelzorg - beperken zich niet alleen tot regels, maar zetten de mantelzorger centraal en proberen met z n allen tot een zo goed mogelijke oplossing te komen die niet veel tijd in beslag neemt en de mantelzorger helpt. Hierbij houden ze zich aan het vastgestelde mantelzorgbeleid van de gemeente Emmen. Dit beleid zal gecommuniceerd worden met alle betrokkenen.
blad 7-11 3. Beleid 3.1 Waardering De gemeente Emmen heeft veel waardering voor mantelzorgers. Daarom willen we mantelzorgers ondersteunen. We vinden het bovendien belangrijk dat de mantelzorger niet overbelast raakt en weet waar hij of zij moet zijn voor mantelzorgondersteuning. 3.2 Contactpunten mantelzorg Als gemeente ondersteunen we de contactpunten mantelzorg die onder andere zorgen voor lotgenotencontact door middel van bijeenkomsten waar mantelzorgers elkaar ontmoeten en hun verhaal kunnen delen. Er zijn vier contactpunten in de gemeente Emmen waarbij het doel is om, voor zover mogelijk, in alle kernen van de gemeente Emmen mantelzorgactiviteiten te ontplooien. 3.3 Week van de mantelzorg De week van de mantelzorg wordt door de gemeente Emmen ondersteund. De uitvoering hiervan ligt bij de contactpunten mantelzorg, ondersteund door de welzijnsorganisatie. De week van de mantelzorg blijkt door mantelzorgers zeer op prijs te worden gesteld, bijv. vanwege verwen en doeactiviteiten en onderlinge contacten. In deze week in november worden allerlei activiteiten georganiseerd voor alle categorieën mantelzorgers, waaronder jonge en werkende mantelzorgers. 3.4 Ondersteuning mantelzorgers door Sedna Mantelzorgondersteuning wordt in de gemeente Emmen gebiedsgericht uitgevoerd door de welzijnsorganisatie Sedna. Mantelzorgondersteuning van de welzijnsorganisatie houdt in: een gebiedsgerichte ondersteuningsstructuur, zo mogelijk gekoppeld aan de Infohuzen. De contactpunten Mantelzorg (CPM) maken onderdeel uit van deze ondersteuningsstructuur; Ondersteuning bij het realiseren van lotgenotencontact per dorp of wijk; één contactpersoon (per gebied) voor de CPM s; De CPM worden geïnformeerd over de ontwikkelingen en betrokken bij de besluitvorming over mantelzorg gerelateerde onderwerpen; het scholen en certificeren van professionals en vrijwilligers op het gebied van mantelzorg/respijtzorg voor specifieke doelgroepen (bv dementie en andere psychische problematiek, of jonge mantelzorgers); bieden van ondersteuning aan CPM (overkoepelend) bij o.a. drukken en uitgeven blad: mantelzorg actueel, week van de mantelzorg en jongerenprojecten. 3.5 Mantelzorgcompliment De gemeente Emmen waardeert mantelzorgers met het mantelzorgcompliment. Van 2017 tot 2021 kunnen mantelzorgers hiervoor wederom in aanmerking komen. We willen de mantelzorger waarderen met een geldelijke bijdrage. Hierbij is geen sprake van een verworven recht, maar van een vorm van erkenning. De hoogte van het compliment hangt af van het aantal mantelzorgers dat in het jaar ervoor voorgedragen wordt in relatie tot het beschikbare budget voor het mantelzorgcompliment. Het is wel de bedoeling om hier zoveel mogelijk continuïteit in te scheppen. Wanneer er een wijziging in de hoogte van het mantelzorgcompliment plaatsvindt, zal dit op de gebruikelijke wijze via de gemeentelijke website en de andere gebruikelijke media worden gepubliceerd. Werkwijze De werkwijze voor het toekennen van het compliment is als volgt: - Nieuwe mantelzorgers worden voorgedragen voor het compliment door een formele of informele hulpverlener
blad 8-11 - In 2015 en 2016 kwamen kinderen waarbij sprake was van mantelzorg in de gezinssituatie in aanmerking voor een bedrag van 50,- per kind. Gezien de hoge administratieve lasten die hiermee gemoeid gaan is besloten om met ingang van 2017 deze regeling af te schaffen omdat de kosten niet opwegen tegen de hoogte van het bedrag. Voor kinderen in een mantelzorgsituatie wordt veel georganiseerd en zijn er veel mogelijkheden om even los te komen van de mantelzorgsituatie. Om toch iets extra s te kunnen doen voor mantelzorgende kinderen wordt jaarlijks een bedrag van 10.000,- gereserveerd. Hierbij wordt gedacht aan het verstrekken van bijvoorbeeld een bioscoopbon via de werkgroep jonge mantelzorgers. - Het is de bedoeling dat in 2017 de mantelzorgers weer opnieuw voorgedragen worden door formele en informele hulpverleners. We doen dit om de uitvoering te vereenvoudigen en het verstrekken van het compliment zo regelarm mogelijk vorm te geven. Daarna is de werkwijze dat mantelzorgers die in het voorgaande jaar het compliment gekregen hebben, het automatisch ook in het daaropvolgende jaar krijgen, tenzij er iets aan de mantelzorgsituatie veranderd is. Is er geen sprake meer van een mantelzorgsituatie dan krijgt de desbetreffende persoon geen mantelzorgcompliment meer. Hiervan worden jaarlijks de mantelzorgers per brief op de hoogte gesteld en gevraagd om wijzigingen in de mantelzorgsituatie door te geven. Ook aan de voordragende hulpverleners wordt gevraagd om door te geven als er iets in de mantelzorgsituatie gewijzigd is. Deze regeling geldt voor de beleidsperiode 2017 tot 2021. De uitvoering van het mantelzorgcompliment is bij de afdeling MZZ belegd. 3.6 Respijtzorg Op het gebied van respijtzorg, is het beeld dat mantelzorgers vaak moeite hebben om zorg uit handen te geven. Verder wil de zorgvrager over het algemeen niet graag het huis uit om respijtzorg te ontvangen. We willen vormen van respijtzorg die onder de Wmo geleverd worden een plek geven in of verbinden met het gebiedsgericht werken. Voor respijtzorg betekent dit: zo dicht mogelijk bij de gebruikers organiseren. Daarbij willen we gebruik maken van wat er in de gebieden al gebeurt. Welzijnorganisatie Sedna en het zorgloket geven aan dat er de afgelopen jaren niet vaak via hen een beroep gedaan is op respijtzorg. Toch is er wel degelijk vraag naar respijtzorg en hoewel er nog niet altijd een beroep op gedaan wordt is het van belang dat wel duidelijk is wat er aan respijtzorgmogelijkheden zijn in de gemeente Emmen. Informatie over de mogelijkheden op het gebied van respijtzorg/ vervangende mantelzorg wordt ontsloten via de emmen.nl website en de toegangsteams in de zes gebieden. In 2016 is begonnen met het opleiden van gespecialiseerde zorgvrijwilligers, Vrijwillige Thuis Hulp+ vrijwilligers, door Sedna en de zorgaanbieders. Deze vrijwilligers kunnen ingezet worden voor respijtzorg. De mantelzorger kan dan een tijdje ontlast worden en de zorg overlaten aan een zorgvrijwilliger die hiervoor speciaal opgeleid is. Deze vorm van respijtzorg wordt gesubsidieerd vanuit het stimuleringsbudget mantelzorg. Voor de invulling van respijtzorg buitenshuis wordt vanuit het stimuleringsbudget mantelzorg jaarlijks een subsidie verstrekt voor de Logeerkring Drenthe die op maat respijtzorgmomenten verleent voor mantelzorgers. Dit kan bestaan uit een dag(deel) respijtzorg of logeermomenten voor de zorgvrager.
blad 9-11 3.7 Incidentele projecten Uit het stimuleringsbudget mantelzorg worden naast bovengenoemde vormen van respijtzorg o.a. de contactpunten mantelzorg gesubsidieerd. Verder kunnen projecten van en voor mantelzorgers hieruit gesubsidieerd worden. Hierbij is van belang dat mantelzorgers door de uitgevoerde projecten minder belasting voelen, maar ook dat mantelzorg bijvoorbeeld beter ingebed wordt in de maatschappij. Hierbij zou je kunnen denken aan een vervolg op het project Kapstok waarbij de inbedding van mantelzorg in de eerstelijnszorg het thema was. Zie als professional ook de mantelzorger achter de cliënt. Vraag de mantelzorger welke ondersteuning gewenst wordt, verwijs door. Dat thema speelt nog even sterk en dient in de Samen Verder structuur een belangrijke plek te krijgen. Hierbij zullen de toegangsteams hun rol moeten pakken. De gemeente Emmen heeft hierin een faciliterende rol.
blad 10-11 4. Financiën Voor de jaren 2017-2021 is jaarlijks een bedrag van 634.641,- beschikbaar voor mantelzorg. Voor de jaren 2017-2021 wordt dit budget als volgt ingezet: Mantelzorg - Kostentabel Jaar 2017 2018 2019 2020 Begroot budget totaal 634.641,00 634.641,00 634.641,00 634.641,00 1. Stimuleringsbudget 90.000,00 90.000,00 90.000,00 90.000,00 2. Begroot FTE - Uitvoering 2 1,2 1,2 1,2 Kosten 90.000,00 54.000,00 54.000,00 54.000,00 3. Budget voor jonge mantelzorgers (compliment) Restantbudget voor compliment 10.000,00 10.000,00 10.000,00 10.000,00 444.641,00 480.861,00 480.861,00 480.861,00 1. Uit het stimuleringsbudget mantelzorg kunnen incidentele projecten op het gebied van mantelzorg gesubsidieerd worden. Projecten waarbij doelgroepen waar we nog geen specifiek beleid voor hebben, gestimuleerd kunnen worden en waarbij op basis van de opgedane ervaringen gekeken kan worden wat in de toekomst nodig is. Doelgroepen die we onderscheiden zijn: jonge mantelzorgers; meer in beeld krijgen en bereiken via ondermeer het onderwijs; oudere mantelzorgers: vanwege verminderde beschikbaarheid van intensieve zorg voor oudere mantelzorgers is ondersteuning nodig voor deze groep; werkende mantelzorgers; inbedden van mantelzorgbeleid bij Emmense bedrijven. Vereniging Parkmanagement Bedrijventerreinen Emmen (VPB) is hier al mee doende. In de praktijk blijft het lastig om bedrijven te bereiken; mantelzorgers voor patiënten met een psychische aandoening; categorie van zorg waarvoor het doorgaans lastig is om vervangende zorg te vinden. Dit is een groep waarvan we weten dat mantelzorger het lastig vinden om ondersteuning te vragen; dubbele mantelzorgers die zowel voor een ouder als voor een kind zorgen; hier extra aandacht voor vanwege hogere kans op overbelasting. 2. In 2017 zijn 2 formatieplaatsen nodig voor de uitvoering omdat de mantelzorgers weer opnieuw voorgedragen worden door formele en informele hulpverleners. We doen dit om de uitvoering te vereenvoudigen en het verstrekken van het compliment zo regelarm mogelijk vorm te geven voor de jaren erna. Hiervoor zijn in 2017 2 fte s begroot. Daarna is de werkwijze dat mantelzorgers die in het voorgaande jaar het compliment gekregen hebben, het automatisch ook in het daaropvolgende jaar krijgen, tenzij er iets aan de mantelzorgsituatie veranderd is. Hiervoor is dan minder formatie nodig. 3. Het budget voor jonge mantelzorgers wordt ingezet om iets extra s te kunnen doen voor mantelzorgende kinderen. Hiervoor wordt jaarlijks een bedrag van 10.000,- gereserveerd. Hierbij wordt gedacht aan het verstrekken van bijvoorbeeld een bioscoopbon via de werkgroep jonge mantelzorgers.
blad 11-11 5. Evaluatie De gemeente Emmen wil mantelzorgers ondersteunen en ze her-en erkennen. Met deze beleidsnotitie is het mantelzorgbeleid voor de komende jaren vastgelegd. Het is echter wel de bedoeling dat werkgroep mantelzorgbeleid actief blijft en scherp blijft op de ontwikkelingen op mantelzorggebied. Zij zullen het mantelzorgbeleid jaarlijks evalueren en indien nodig bijstellen op basis van actuele informatie.