Notitie Mantelzorgondersteuning en waardering gemeente Bergen (L) 4 mei

Transcriptie

1 Notitie Mantelzorgondersteuning en waardering gemeente Bergen (L) 4 mei

2 Inhoud Inleiding Wat is mantelzorg? Mantelzorg Wettelijk kader en positionering in Bergen Uitwerking mantelzorgondersteuning en waardering Mantelzorgondersteuning Mantelzorgwaardering Randvoorwaarden: communicatie en financiën Communicatie Financiën Vervolgstappen Bijlage 1: Karl-Heinz Jonen uit Well - Als ik van vroeger vertel, wordt zij altijd weer vrolijk Bijlage 2: Motie PK/CDA mantelzorgcompliment

3 Inleiding Voor u ligt de notitie mantelzorgondersteuning en waardering. Aanleiding hiervoor is de belangrijke positie die wij aan mantelzorg(ers) toekennen. Als wij wat van onze inwoners vragen op het gebied van zorgen voor elkaar en mantelzorg, dan past tegelijkertijd duidelijkheid over wat mantelzorgers van de gemeente kunnen verwachten. In deze notitie werken we uit, wat onze inwoners van ons mogen verwachten op het gebied van mantelzorgondersteuning en waardering. Deze notitie is een nadere uitwerking van de verordening en het besluit maatschappelijke ondersteuning. Formeel is dit een collegeverantwoordelijkheid, maar gelet op u w betrokkenheid willen wij de notitie ook aan u doen toekomen ter kennisname. Ten aanzien van de mantelzorgwaardering zit er een financieel besluit in wat we u ter besluitvorming willen voorleggen. In de notitie beschrijven we achtereenvolgens de definitie van mantelzorg en de te onderscheiden groepen mantelzorgers (hoofdstuk één), de wettelijke kaders en positionering binnen de gemeente Bergen (hoofdstuk twee), de uitwerking van ondersteuning en waardering (hoofdstuk drie), de randvoorwaarden voor de organisatie van ondersteuning en waardering (hoofdstuk vier) en de vervolgstappen die we gaan zetten op basis van deze notitie (hoofdstuk vijf). 1. Wat is mantelzorg? 1.1 Mantelzorg Je bent mantelzorger als: Je zorgt voor een chronisch zieke, gehandicapte of hulpbehoevend familielid, vriend of buur; Je diegene verzorgt of op een andere manier bijstaat; Je geen geld verdient met dit zorgen; Lily s dochter (Lisa) is 29 Je geen zorg verleent vanuit een vrijwilligersorganisatie jaar en woont nog thuis. Lisa heeft syndroom van Down. Lisa kan niet zelf Mantelzorg is geen bewuste keuze, je wordt mantelzorger zonder haar kleren uitzoeken en dat je daarom vraagt. De relatie met de ander is voor een aantrekken. Haar moeder mantelzorger aanleiding om hulp te bieden. Die hulp wordt vaak helpt haar elke dag, ze vanzelfsprekend geboden. Als mantelzorger doe je alles, ook taken die je niet liggen. Het houdt nooit op en duurt soms 24 uur legt haar kleren klaar en zorgt dat Lisa aangekleed per dag, zeven dagen per week. Mantelzorgers lopen het risico is voor ze naar de om lichamelijk en psychisch overbelast te raken. Door de dagbesteding kan. intensiteit van de zorg en ondersteuning worden zij beperkt in het onderhouden van sociale contacten. Het verschil met vrijwilligerszorg zit vaak in het (on)vrijwillige karakter van het werk. Een vrijwilliger kiest er min of meer bewust voor om vrijwilligerszorg te doen en bepaalt zelf hoeveel tijd hij daaraan wil besteden. Een vrijwilliger kan ook op vakantie wanneer hij wil en kan afstand nemen als het hem te veel wordt. Daarnaast onderscheiden we mantelzorg van gebruikelijke zorg. Gebruikelijke zorg is de normale, dagelijkse zorg die partners of ouders en inwonende kinderen geacht worden elkaar onderling te bieden. Dit is alleen aan de orde als er een leefeenheid is, die een gezamenlijk huishouden voert. Bij een gezamenlijk huishouden hebben de leden van dat huishouden een gezamenlijke /13

4 verantwoordelijkheid voor het functioneren van dat huishouden. Er is sprake van mantelzorg als de normale (gebruikelijke) zorg aanmerkelijk wordt overschreden. 1 Sara is 23 jaar. Zij woont samen met haar vriend Tim en haar moeder Yasmin. Yasmin is 54 jaar en heeft alzheimer. Yasmin gaat 3 dagen naar de dagbesteding. Sara en Tim moeten dus zorgen dat Yasmin eerst wordt opgehaald voordat zij kunnen gaan werken / naar de universiteit gaan en ze moeten weer thuis zijn voordat Yasmin thuis afgezet wordt. In wettelijke termen (Wmo 2015) spreken we van: Hulp ten behoeve van zelfredzaamheid, participatie, beschermd wonen, opvang, jeugdhulp, het opvoeden en opgroeien van jeugdigen en zorg en overige diensten als bedoeld in de Zorgverzekeringswet, die rechtstreeks voortvloeit uit een tussen personen bestaande sociale relatie en die niet wordt verleend in het kader van een hulpverlenend beroep. We kunnen een aantal groepen mantelzorgers onderscheiden met eigen kenmerken: allochtone mantelzorgers, mantelzorgers van GGz & OGGz cliënten, mantelzorgers van zorgvragers met een chronische ziekte of een verstandelijke beperking, oudere mantelzorgers, werkende mantelzorgers, jonge mantelzorgers. Mantelzorgers vullen ieder op eigen wijze hun rol in. Met andere woorden: Dé mantelzorger bestaat niet. Iedere groep heeft haar eigen specifieke aandachtspunten. De meeste daarvan ondervangen we met ons aanbod. We noemen hier een aantal voorbeelden van activiteiten die een mantelzorger vaak op zich neemt. Deze lijst is niet uitputtend, maar wel richtinggevend: Boodschappen doen Administratie bijhouden Persoonlijke Verzorging (aankleden, boterham smeren) Huishoudelijke taken (was doen) Verstrekken medicatie Bezoek dokter / ziekenhuis In onze inspiratiekrant noemden we het voorbeeld van Karl-Heinz uit Well. Hieronder een korte weergave van zijn verhaal. Karl-Heinz Jonen is 77 jaar en komt oorspronkelijk uit Düsseldorf, Duitsland. Zijn leven veranderde ingrijpend: Toen vertelde de dokter dat mijn vrouw dementie heeft. We hadden natuurlijk al zo n vermoeden, maar de bevestiging dat was een heftig moment. De afgelopen jaren waren zwaar voor Karl-Heinz. Gelukkig hebben heel veel mensen hun hulp en ondersteuning aangeboden, vertelt hij. Niet alleen organisaties, zoals Hulp bij dementie, maar ook mijn buren en zelfs mijn huisartsenpraktijk. Zonder hen had ik het allemaal waarschijnlijk niet gered. Verder lezen? Dan verwijzen wij u naar de bijlage bij deze nota. 1 Huis voor de Zorg, Zorg voor elkaar in Limburg. Visie van het Huis voor de Zorg op mantelzorg, 2015 (p. 4) /13

5 2. Wettelijk kader en positionering in Bergen Mantelzorgers lopen het risico overbelast te raken. Dit kan ertoe leiden dat zij zelf ziek worden, moeten stoppen met werken of hun sociale contacten verliezen. We vinden het daarom belangrijk om onze mantelzorgers te ondersteunen. Daarnaast ligt er vanuit de Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo; artikel 2.2.2) ook de verplichting om mantelzorgers te ondersteunen. Het wettelijke kader en de uitgangspunten van de Wmo 2015 op het gebied van mantelzorg heeft staatssecretaris Van Rijn uitgewerkt in zijn beleidsbrief 2. Insteek van de hervorming van de langdurige zorg is dat mensen langer in hun omgeving blijven wonen. Logischerwijs wordt meer geraagd van die omgeving. De rol van mantelzorgers en vrijwilligers bij de ondersteuning van mensen in de eigen omgeving wordt groter. Kern van het beleid van de staatssecretaris is dat hij de informele ondersteuning en zorg wil versterken, verlichten en verbinden. Versterken, omdat hij de positie van informele ondersteuning en zorg wil verankeren in de nieuwe Wmo. Verlichten, omdat hij juist vanwege de grote waarde van het geven van hulp en ondersteuning mantelzorgers en vrijwilligers wil ondersteuning. Verbinden, omdat hij de samenwerking tussen mantelzorgers, vrijwilliger, professionele zorg wil verbeteren. Deze principes zijn uitgewerkt in een gezamenlijke notitie Mantelzorgondersteuning is de basis 3. Hierin voegen ze aan de drie principes van Van Rijn het aandachtspunt Vinden toe. Het bereiken van mantelzorgers is immers een belangrijke voorwaarde om te kunnen Versterken, Verlichten en Verbinden. Vier nieuwe aandachtspunten mantelzorgondersteuning Vinden De gemeente bereikt de mensen die zorgen voor een naaste, omdat dat de voorwaarde is om hen te kunnen versterken, verlichten en verbinden. Versterken De gemeente versterkt mantelzorgers in hun regie en positie, zowel op het microniveau van individuele mantelzorgers als op het niveau van beleidsbeïnvloeding, zodat de stem van mantelzorgers in gemeentelijk beleid doorklinkt. Verlichten De gemeente organiseert ondersteuning om ervoor te zorgen dat mantelzorgers de mantelzorgtaken kunnen (blijven) uitvoeren. Verbinden De gemeente legt verbindingen tussen formele en informele zorg en ondersteuning en neemt partners denk aan zorgaanbieders, mantelzorgondersteuners en vrijwilligersorganisaties mee in deze manier van (samen)werken. 2 Ministerie VWS, Kamerbrief over mantelzorg en langdurige zorg. Versterken, verlichten en verbinden, Ministerie VWS, VNG, Mezzo, Mantelzorg is de basis. Aandachtpunten voor lokaal beleid. Vinden Versterken Verlichten Verbinden, Deze notitie is gemaakt in opdracht van het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport in samenwerking met de Vereniging van Nederlandse Gemeenten en Mezzo /13

6 Mantelzorgers maken een belangrijk onderdeel uit van de ondersteuningsstructuur zoals we die in de gemeente Bergen hebben neergezet. We roepen onderstaande afbeelding uit het beleidsplan Samen (september 2013) nog even in herinnering. We hebben hier de mantelzorggroep met een rode cirkel geaccentueerd. Mantelzorgers nemen een belangrijke plaats in. Ongeveer 75% van de zorg die aan mensen thuis geboden wordt komt voor rekening van mantelzorgers. Uit het onderzoek Mantelzorg uit de doeken 4 (SCP, 2010) blijkt dat er in ,5 miljoen Nederlanders van 18 jaar en ouder mantelzorg verlenen. 2,6 miljoen Nederlanders doen dit acht uur per week en / of langer dan drie maanden. In dat geval noemen we mantelzorg intensief en / of langdurig. Op basis van deze gegevens kunnen we stellen dat zo n 20% van de volwassen bevolking intensieve en / of langdurige mantelzorg verleent. Voor de gemeente Bergen betekent dit dat op een totaal van inwoners ( ), er ongeveer 2080 mantelzorgers actief zijn. Hun inzet past naadloos in het streven van de gemeente Bergen om zorg zo dichtbij mogelijk en zoveel als mogelijk vanuit de thuissituatie te organiseren. In de gemeente Bergen hebben we volop aandacht voor de positie van de mantelzorger. De meest duidende vorm daarvan zijn de gesprekken die ons sociaal team voert. Hierbij schuift, naast de zorgvrager, ook de mantelzorger (desgewenst) aan. Er is in ieder geval altijd contact met de mantelzorger als een zorgvrager zich bij het sociaal team meldt. De gegevens en de draagkracht van de mantelzorger worden beschreven in het leefplan. Als het sociaal team constateert dat een mantelzorger ondersteuning kan gebruiken, leggen zij contact met de mantelzorgondersteuner. 4 Sociaal Cultureel Planbureau, Mantelzorg uit de doeken, /13

7 3. Uitwerking mantelzorgondersteuning en waardering 3.1 Mantelzorgondersteuning Hieronder geven we in een tabel weer, hoe we de verschillende speerpunten in Bergen uitwerken. We onderscheiden hierbij het speerpunt zoals geformuleerd in de beleidsbrief van de staatssecretaris, de activiteiten zoals benoemd in de notitie Mantelzorgondersteuning is de basis, en de uitwerking in de gemeente Bergen. Bij de uitwerking noemen we de middelen die we inzetten. Het kan zijn dat we die al inzetten in de gemeente Bergen, en daar gaan we dan ook mee door. Er kunnen ook nieuwe zaken bij zitten, deze geven we aan met een blauwe kleur. Activiteit uit notitie Mantelzorgondersteuning is de basis Vinden Zoek mantelzorgers dichtbij hun eigen leefpad en dicht bij het zorgpad van hun naaste Sluit aan bij de beleving van mantelzorgers Betrek mantelzorgers bij het gesprek Versterken Onderzoek de vraag achter de vraag van zorgvragers en mantelzorgers Maak werk van waardering voor mantelzorgers Uitwerking gemeente Bergen Signaleren bij potentiële vindplaatsen door het sociaal team (doorlopend door aanwezigheid in de dorpen) Inzetten communicatie via krant, website, social media om diverse doelgroepen te bereiken Rondetafelgesprekken voeren met mantelzorgers (3x per jaar) Onderzoek door het sociaal team (o.a. keukentafelgesprek) Organiseren dag van de mantelzorger (jaarlijks); Uitreiken mantelzorgplant (jaarlijks); Veranker eigen regie en keuzevrijheid van mantelzorgers in beleid Zie opvolger mantelzorgcompliment in paragraaf 3.2 Onderzoek door het sociaal team (o.a. keukentafelgesprek); We brengen mantelzorgers op de hoogte van het aanbod via krant, website en social media; Zorg voor actieve participatie van mantelzorgers in beleid We benutten de kennis van onze mantelzorgondersteuner bij het opstellen van beleid. Rondetafelgesprekken voeren met mantelzorgers (3x per jaar); Mantelzorgers vullen cliënttevredenheidsonderzoek maatwerkvoorzieningen in. Hierin /13

8 Verlichten Werk netwerkgericht en zet in op preventie van overbelasting zijn vragen opgenomen over de inzet en belasting van mantelzorgers. Inzetten van zorgvrijwilligers in de thuissituatie; Samenwerken met huisartsen. Huisartsen in Bergen starten hiervoor het project netwerk positieve gezondheid; Mantelzorgondersteuner heeft iedere twee maanden overleg met het sociaal team; Organiseer informatie en advies Inzetten instrument mantelscan door mantelzorgondersteuner. Nieuwsbrief mantelzorg op papier (3x per jaar). De groep breiden we uit door inzet van website en social media; Faciliteer emotionele steun en educatie voor mantelzorgers Maak werk van passende respijtzorg Zet in op praktische en materiële hulp voor mantelzorgers Mantelzorgondersteuner beantwoordt hulpvragen (doorlopend). (Lotgenoten)Bijeenkomsten belegd door onze mantelzorgondersteuner. Respijtzorg in en buitenshuis: kortdurend verblijf, dagbesteding, zorgvrijwilligers, huiskamers. Huishoudelijke Hulp Toelage (HHT) toegankelijk voor mantelzorgers; Maak werk van het vinden en binden van vrijwilligers Verbinden Investeer in samenwerking op het microniveau van professionals met mantelzorgers Verruimen aanbod algemene voorzieningen (meer huiskamers, meer respijtvoorzieningen). Vrijwilligerszorg gecoördineerd door twee zorgvrijwilligers in samenspraak met mantelzorgondersteuner. Kwaliteit in inkoopproces: ontwikkeltafels (april 2015 e.v.) als onderdeel naar bestuurlijk aanbesteden in 2016; Ga voor samenwerking op het meso niveau van organisaties voor formele en informele zorg Professional volgt mantelzorgopleiding. Idem aan bovenstaande /13

9 In de uitwerking bent u meermaals de mantelzorgondersteuner tegen gekomen. In de gemeente Bergen maken we gebruik van een professionele mantelzorgondersteuner van Proteion Welzijn / Zorgondersteuner. Zij is, samen met de (zorg)vrijwilligers, een spil in de uitwerking van ons mantelzorgbeleid. Hieronder vindt u een persoonlijke noot van haar. In de praktijk van onze mantelzorgondersteuner, Marja Heijnen (Proteion Welzijn / Zorgondersteuner): Tijdens een huisbezoek bij een mantelzorger vertelt zij over haar man die lijdt aan een ernstige vorm van kanker. Mevrouw geeft aan dat het haar allemaal teveel wordt, wat begrijpelijk is omdat de situatie al jaren voortduurt en zij helemaal alleen voor haar man zorgt. Ook emotioneel vraagt de zorg voor haar man veel energie. Er over praten met mij als mantelzorgconsulent lucht enorm op. Bij doorvragen blijkt dat mevrouw familie en vrienden in de buurt heeft wonen. Het is nooit bij haar opgekomen om aan deze mensen te vragen om haar te ondersteunen bij de zorg voor haar man. Op mijn advies heeft zij zelf geregeld dat familie en vrienden een middag per week bij haar man op bezoek te komen. Hierdoor krijgt zij zelf tijd om gaan zwemmen of iets anders voor zichzelf te doen waardoor zij energie krijgt en haar accu weer kan opladen. Tevens mevrouw geholpen met het mantelzorgcompliment en haar geabonneerd op de Nieuwsbrief Mantelzorg. 3.2 Mantelzorgwaardering Naast ondersteuning van mantelzorgers willen we hen ook graag waarderen voor de hulp die zij bieden. We geven als het ware mensen die mantelzorg leveren een schouderklopje voor het werk wat zij doen. Tot vorig jaar ontvingen mantelzorgers van de rijksoverheid het zogenaamde mantelzorgcompliment. Dit compliment bedroeg een jaarlijks geldelijk bedrag per zorgvrager à 200,00. In 2014 ontvingen 365 inwoners van de gemeente Bergen dit compliment. U merkt wellicht op dat dit aantal fors afwijkt van de schatting van het aantal mantelzorgers als beschreven in hoofdstuk twee. Verklaringen hiervoor kunnen zijn het criterium van een AWBZ-indicatie (minimaal 53 weken) die aan het compliment vast zat. Daarnaast ontvingen zorgvragers één compliment, ook als er bijvoorbeeld vijf mantelzorgers zijn. Vanaf 2015 is de gemeente aan zet om de waardering van mantelzorgers vorm te geven. Hierin is door de wetgever in de Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo) volledige vrijheid aan de gemeente gegeven. Uw raad heeft in een motie aangegeven om de doelgroep voor het mantelzorgcompliment ruim uit te leggen 5. Deze motie is niet in stemming gebracht, omdat het college deze motie heeft overgenomen. De oude definitie van een mantelzorger past daar niet bij. Hierin is sprake van langdurig (langer dan drie maanden) of intensief (meer dan acht uur per week). Wij vinden deze aanduiding niet passend. Daarom laten wij het oordeel of iemand mantelzorger is bij de zorg vrager. 5 Zie bijlage 2 voor de motie /13

10 Hij / zij weet het beste of iemand in zijn / haar directe omgeving mantelzorger is. Hiermee sluiten we aan bij het kader van uw raad. Uit onderzoek van koepel Mezzo 6 blijkt dat mantelzorgers als vorm van waardering het liefst een geldelijke vergoeding ontvangen. Wij sluiten ons hier bij aan en stellen voor een bedrag van 100,00 per zorgvrager per jaar beschikbaar te stellen. Ook al zijn er meer mantelzorgers die zorgen voor dezelfde persoon dan leveren we één keer de waardering. De zorgvrager vraagt dan zelf de waardering aan via een door de gemeente te verstrekken formulier. De datum voor het aanvragen van de waardering zullen we communiceren via de krant en website van de gemeente, alsook via het sociaal team, onze consulenten en de mantelzorgondersteuner. 4. Randvoorwaarden: communicatie en financiën 4.1 Communicatie In de communicatie naar onze mantelzorgers maken we onderscheid tussen het individu en de groep: Individu Het sociaal team onderzoekt de situatie van een zorgvrager. In dit onderzoek wordt de mantelzorger nadrukkelijk betrokken. Desgewenst bij het keukentafelgesprek. Zo niet, dan neemt het sociaal team contact op; Mantelzorgers stellen hulpvragen aan de mantelzorgondersteuner. Zij gaat met de mantelzorgers in gesprek en zorgt voor de gevraagde ondersteuning; Zorgvrijwilligers en professionals die mantelzorgers ondersteunen zijn eerste aanspreekpunten. Zij zijn een belangrijke schakel in het signaleren en het luisteren naar de verhalen van de mantelzorger. Zij koppelen hun informatie terug naar de mantelzorgondersteuner. Mantelzorgers hebben onderling contact. Gewoon om te vragen hoe het met elkaar gaat en om te sparren hoe ze omgaan met het verlenen van zorg en ondersteuning. Groep Publicaties van gemeente Bergen in huis-aan-huisbladen; Nieuwsbrief van de mantelzorgondersteuner (3x per jaar). We willen deze ook verstrekken aan zorgaanbieders en huisartsen; Geheel aanbod van diensten publiceren op de website van de gemeente Bergen; Rondetafelgesprekken met mantelzorgers vinden periodiek (3x per jaar) plaats en zorgen voor inkomende berichten aan het adres van de beleidsambtenaren en de mantelzorgondersteuner. Als al gezegd bij de uitwerking zullen we daarbij rekening moeten houden dat niet iedereen zich herkent in de titel mantelzorger. Effect van de communicatie moet zijn dat het aanbod aan ondersteuning bij onze inwoners duidelijk is. De inwoner maakt vervolgens zelf een keuze waar hij / zij behoefte aan heeft en welke diensten hij / zij afneemt. 6 Mezzo is de landelijke vereniging die opkomt voor iedereen die zorgt voor een ander /13

11 4.2 Financiën De mantelzorgondersteuning kost in 2015 totaal ,00. 80% van dit bedrag geven we uit aan de inzet van de mantelzorgondersteuner. De overige 20% is gereserveerd voor de kosten van de activiteiten (dag van de mantelzorger, lotgenotenbijeenkomsten) en opleiding van vrijwilligers. Hiermee blijven we binnen de begroting. Voor de mantelzorgwaardering is ,00 opgenomen in de begroting. Als gezegd willen we de beoordeling of iemand mantelzorger is zoveel als mogelijk bij de zorgvrager zelf laten. Dit veroorzaakt een financieel risico, dat we meer uitgeven dan begroot. Dit risico is versterkt door de wijze waarop we de doelgroep bepaald hebben. Daarom maken we er een op = op bedrag van. Hiermee hebben we zekerheid dat we binnen het budget blijven, terwijl we recht doen aan de door uw raad aangenomen motie en aan de waarde die wij hechten aan onze mantelzorgers. Kanttekening is dat we mogelijk niet alle mensen bereiken. Wij stellen voor om de waardering te gieten in de vorm van een vast bedrag met de wijze waarop we de doelgroep hebben omschreven. Wij vragen uw raad hierop om instemming. 5. Vervolgstappen Tot slot schetsen we in dit hoofdstuk de vervolgstappen die we dit jaar gaan zetten: Invullen van de uitwerking van nieuwe middelen (blauwe teksten in de tabel); Op basis van deze notitie en de uitwerking van activiteiten, de opdracht van mantelzorgondersteuner waar nodig herijken; Communicatieprogramma opstellen /13

12 Bijlage 1: Karl-Heinz Jonen uit Well - Als ik van vroeger vertel, wordt zij altijd weer vrolijk /13

13 Bijlage 2: Motie PK/CDA mantelzorgcompliment /13