Aan: MRDH Van: RET Regie & Ontwikkeling, Algemeen Directeur Datum: 8 maart 2017 Onderwerp: Onderzoek nachtmetro Inleiding In het kader van Vervoerplan 2017 hebben enkele gemeenten gevraagd om uitbreiding van de metrobediening in vrijdag- en zaterdagnacht. MRDH heeft toegezegd dit te onderzoeken, en aan RET gevraagd om dit onderzoek uit te voeren voor het metronet van de RET. Deze notitie doet verslag van dit onderzoek. Deze notitie bestaat uit drie delen. Deel 1 beschrijft de huidige situatie, waarin de BOB bus vervoer biedt in de weekendnachten. Deel 2 gaat in op de vervoervraag: hoeveel mensen reizen s nachts, en welke potentiële vervoervraag voor het openbaar vervoer komt hieruit voort? Deel 3 tenslotte gaat in op de exploitatie van een nachtmetro. We onderscheiden drie verschillende exploitatiemodellen, van uitgebreid tot beperkt. Deze notitie is de weerslag van een verkennend onderzoek, en heeft niet de status van een vervoerplan of offerte van de RET. Genoemde aantallen en bedragen geven een zo goed als mogelijke indicatie. 1
Deel 1. Huidige situatie 1.1 Vroege en late ritten metro Momenteel vertrekken de laatste ritten van de metro rond middernacht van de eindpunten. Naar enkele bestemmingen kan vanuit het centrum nog tot circa 0.45 uur worden vertrokken. In de ochtenduren start de metro tussen 5.30 en 6.00 uur op werkdagen. Op zaterdag is dat een uur later, en op zondag ruim 2 uur later. Laatste/ eerste rit vanaf Beurs naar vertrekt vertrekt doordeweeks zaterdag zondag Den Haag Centraal 0:08 5:38 6:23 7:38 Binnenhof 0:10 5:59 7:10* 8:25* De Terp 0:10 6:26 7:10 8:25 Poortugaal 0:14 5:44 6:44 7:59 De Akkers 0:15 5:44 6:44 7:49 Vijfsluizen 0:15 6:00 6:50 7:49 Nesselande 0:19 6:06 6:49 8:04 Rotterdam Centraal 0:31 5:36 6:23 7:38 Schiedam Centrum 0:39 5:31 6:21 7:39 Kralingse Zoom 0:49 5:59 6:49 8:04 Slinge 0:52 5:44 6:44 7:59 *met overstap bij Capelsebrug De metro kent in het eerste en laatste uur van exploitatie zo n 1.000 tot 1.300 reizigers per uur. Het laatste uur op de vrijdag- en zaterdagavond is het echter duidelijk drukker: meer dan 2.500 instappers. uurblok 5 tot 6 6 tot 7 7 tot 8 22 tot 23 23 tot 24 Na 24 gemiddeld weekdag 1.252 7.393 22.479 4.847 3.441 1.349 vrijdag 1.235 6.330 19.338 6.533 5.586 2.573 zaterdag 1.048 2.299 5.695 5.966 2.800 zondag 946 3.157 2.086 853 1.2 BOB bus In nacht van vrijdag op zaterdag (hierna te noemen: vrijdagnacht) en de nacht van zaterdag op zondag (zaterdagnacht) wordt vervoer geboden met de BOB bus. Deze vertrekken vanuit het Rotterdamse centrum en bedienen daarna de regio. Het aanbod (zoowel routes als aantal ritten) is gebaseerd op de klantenvraag. Regelmatig wordt geëxperimenteerd met nieuwe verbindingen. Maar er verdwijnen ook weer verbindingen als de reizigersvraag onvoldoende is. Niet alle BOB-bussen rijden zowel op vrijdag als op zaterdagnacht en de frequentie verschilt op diverse lijnen van 2 ritten per nacht tot een 20 minuten dienst in het drukste deel van de nacht. 2
Vrijdagnacht Zaterdagnacht Lijn Bestemming Ritten Eerste rit Laatste rit Ritten Eerste rit Laatste rit B01 Nesselande (-Nieuwerkerk) 5 1:25 5:25 7 1:25 5:55 B02 Vlaardingen 5 1:15 5:15 9 1:15 6:25 B03 Schiedam 5 1:05 5:05 7 1:05 7:05 B04 Oostgaarde 6 1:11 6:11 10 1:11 7:15 B05 Schollevaar 6 1:10 6:10 10 1:11 7:10 B07 Hoogvliet (-Pernis) 9 1:14 6:14 11 1:14 6:14 B08 Spijkenisse 4 1:40 4:40 10 1:40 5:50 B09 Maassluis 2 2:55 4:55 7 1:55 6:25 B10 Rodenrijs (-Pijnacker) 2 2:10 4:10 5 2:10 6:10 B11 Barendrecht 2 3:05 5:05 5 2:05 6:05 B16 Ridderkerk 3 1:25 4:25 6 1:25 6:55 B17 Bleiswijk 0 Nvt Nvt 2 1:40 3:40 B18 Brielle 0 Nvt Nvt 2 3:11 5:31 B19 Hoek van Holland 0 Nvt Nvt 5 1:31 5:31 Voor BOB-Bus geldt een vast tarief van 4,65 bij gebruik van de OV-chipkaart en 5 bij kaartverkoop bij de bestuurder. Abonnementen, Studenten-OV chipkaart, dagkaarten, etc. zijn niet geldig. De BOB bus vervoert ca 700 in de vrijdagnacht en 1.500 in de zaterdagnacht, bij elkaar 3
2.200 per weekend. De BOB bus is succesvol: sinds de start in 2006 is het gebruik van de BOB-Bus verdubbeld. Trend gebruik BOB-Bus 250 index 2005=100 200 191 192 184 190 199 150 100 100 119 136 134 151 50-2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2014 2015 2016 De vervoerpiek ligt in de late uren van de zaterdagnacht. De meeste reizigers reizen op zaterdagavond tussen 4:00 en 5:00 uur. Na 6:00 uur daalt het aantal fors. Veelal wacht men dan op de eerste metro, tram, bus of trein (die tussen 7:00 en 8:00 uur vertrekt). Op vrijdagnacht is het beeld is diffuser. Er zijn minder reizigers, maar de meesten nog steeds tussen 3:00 en 5:00 uur. 450 400 350 300 250 200 150 100 50 0 Gemiddeld gebruik gehele BOB-Busnet over de nacht (2007) 419,2 vrijdag op zaterdag zaterdag op zondag 297,8 221,2 150 132,2 119,4 125,4 80,5 67,1 67,6 22,6 4,3 6,9 1 2 3 4 5 6 7 De meest gebruikte nacht bestemmingen liggen aan de metro, zoals Spijkenisse, Vlaardingen, Hoogvliet, Capelle aan de IJssel. De drukste instaphalten van de BOB-bus zijn in het Rotterdamse centrum. Ca 85% van de reizigers stapt in bij de halten Centraal, Weena en Stadhuis. In opkomst zijn reizen van uitgaansgelegenheden bij metrostations buiten het centrum (Maashaven, Zuidplein, Alexander) terug naar Rotterdam Centraal. 4
Bezien naar windrichting, reizen de meeste reizigers in zuidelijke richting. Oost en West zijn globaal even groot. In Noordelijke richting zijn de reizigersaantallen het kleinst. Richting Bestemmingen Vrijdagnacht Zaterdagnacht 0:00-3:00 3:00-7:00 0:00-3:00 3:00-7:00 Noord Lansingerland, Pijnacker 12 12 17 77 Oost Alexander, Capelle, Krimpen 83 151 72 300 Zuid Spijkenisse, Hoogvliet, Barendrecht, 94 175 89 517 Ridderkerk West Schiedam, Vlaardingen, Maassluis, Hoek van Holland 69 82 87 301 Pijnacker Naaldwijk Berkel Bleiswijk Vlaardingen R dam CS Krimpen a/d IJssel Hoogvliet Ridderkerk Spijkenisse Barendrecht Netwerk met uitstappers BOB-Bus (blauwe stippen, hoe meer uitstappers hoe groter de stip), trein NS (geel), Metro RET (blauw) en bereik metrostations (roze cirkel, 850m = 9 min lopen) Deel 2. Vervoervraag in de nacht 5
De vraag naar mobiliteit in Nederland is laat op de avond en s nachts niet groot. Na 23:00 uur zakken zowel de vraag naar autovervoer als naar OV sterk in. Bron: CBS 2011, GVB 2015 Door de lage vervoerbehoefte is nachtelijk OV niet gebruikelijk. Nachtmetro s zijn er slechts in 15 van de 142 steden met een metrosysteem. 1 Ook in metropolen als Tokio, Moskou, Parijs, Beijing, Madrid of Los Angeles rijden geen metro s tussen 1:00 en 5:30 uur. Reismotieven in de (weekend)nachtelijk uren zijn met name uitgaan, werk, visite en internationale reizen (vroege of late vluchten). Onderzoek van NS op Nachtnet Brabant (juni 2008) laat zien dat de motieven van de Brabantse treinreizigers vooral uitgaan/stappen (46%) zijn. Daarnaast zijn bezoek familie/vrienden (22%), werken (10%), internationale reis (6%) van belang. Brabant NS Londen 6% 22% 17% 10% 46% werken uitgaan visite internationale reis 3% 11% 14% 23% 49% werken uitgaan visite internationale reis overig overig In een grote stad als Londen ligt dit anders. Volgens een onderzoek van Transport For London (2008) voor de Nighttube waren onder de Londense nachtbusreizigers de belangrijkste motieven werk (47%), stappen (23%) en visite (14%). Werken is hier veel 1 Alleen Londen, Berlijn, Hamburg, Barcelona, Wenen, Kopenhagen, Stockholm, Bilbao, Bochum, Sidney, Melbourne, New York, Jersey City, Chicago en Philadelphia kennen een nachtmetro in het weekend. 6
groter vanwege de internationale bedrijven en instituten, die bij deze metropool horen, en de internationale knooppunten, die 24 uur per nacht open zijn. Overigens telt de Londense nachtbus ca 80.000 reizigers per nacht. Nachtelijke verplaatsingen Rotterdam Het totaal aantal verplaatsingen van en naar Rotterdam centrum in een weekendnacht bedraagt ca 40.000 tot 50.000. Hiervan vindt ruim driekwart per auto plaats en 15% met de fiets. Het aandeel van OV in de nachtelijke modal split van en naar Rotterdam centrum ligt voor de gehele nacht op 8 a 9%. In het eerste uur van de nacht, als de laatste ritten van de metro rijden, ligt de modal split hoger: 17,5% 2. Indien we aannemen dat bij exploitatie van een nachtmetro een modal split van 17,5% haalbaar is gedurende de gehele nacht, dan bedraagt het potentieel gebruik van een nachtmetro ruim 6.500 reizigers in de vrijdagnacht en krap 8.500 in de zaterdagnacht, ofte wel ca. 15.000 reizigers per weekend. Dat is twee keer zoveel als op dit moment met het openbaar vervoer reizen. 2. In de zaterdagnacht zijn er 48.300 verplaatsingen van/naar Rotterdam centrum. Tussen 0.00 en 6.00 uur, bedraagt het gemiddeld aantal verplaatsingen per uur ca 8.000. Als we ervan uitgaan dat dit aantal niet gelijk is verdeeld maar het eerste uur van de nacht 2 x zoveel verplaatsingen heeft, zijn dat er 16.000. Hiervan wordt 2.800 per metro afgelegd, dat is 17,5%. 7
Deel 3. Varianten voor nachtmetro 1. Exploitatiemodel Voor de exploitatie van een nachtmetro zijn drie varianten bekeken: 1. Volledig. De meest uitgebreide variant is een volledige metro exploitatie gedurende de gehele vrijdag- en zaterdagnacht met een halfuurdienst tussen Alexander Schiedam en Centraal Spijkenisse, en een uurdienst op de uitlopers naar Nesselande, Maassluis, Den Haag en Vijfsluizen. Naar een aantal gebieden zoals Capelle / Krimpen, Barendrecht/Ridderkerk en Brielle/Rozenburg/Maaswijk rijden aansluitende BOB bussen. De overige BOB bussen vervallen. Voor veel reizigers wordt de reistijd korter, maar er zijn ook bestemmingen waar de loopafstand toeneemt als metro hier in plaats van de BOB bus gaat rijden. 2. Rand. De rand van de nacht variant gaat uit van verlenging van de exploitatietijden van de metro (laatste rit 1.30 uur, eerste rit vanaf 5.30 uur). Gedurende deze uren rijdt bovenstaand exploitatiemodel en in de uren daartussenin blijft de huidige BOBbus rijden. Tijdens de metrodienst aantakkende bussen (bijv. naar Capelle / Krimpen en Ridderkerk) worden in het BOB-net vanaf Rotterdam Centraal gereden. 8
3. Uur langer. Tot slot is een variant bekeken waarbij de laatste ritten van de metro ca 1 uur later rijden dan nu: vertrek vanaf het beginpunt rond 1:00 en passeren Beurs tussen 1:15 en 1:30 uur. De BOB-Bus rijdt het huidige netwerk en aantal ritten, met mogelijk enige aanpassingen om goed op de metro aan te sluiten. In de variant volledig zijn er tevens aanpassingen in het buslijnennet, zoals omschreven in de tabel. Huidig BOB netwerk Metro aanvullende nachtbuslijnen Lijn Route van Rotterdam Centraal naar B01 Nesselande (-Nieuwerkerk) Lijn Buslijn vervalt Route B02 Vlaardingen B03 Schiedam Bus 2 Schiedam Holy Woudhoek B04 Capelle Oostgaarde Bus 4 Capelsebrug Krimpen Capelle Oostgaarde B05 Schollevaar Bus 5 Capelsebrug - Schollevaar B07 Hoogvliet (-Pernis) Buslijn vervalt B08 Spijkenisse Bus 8 Hoogvliet - Spijkenisse Maaswijk B09 Maassluis B10 Rodenrijs (-Pijnacker) Buslijn vervalt Buslijn vervalt B11 Barendrecht Bus 11 Zuidplein - Barendrecht Bus 12 Overschie, Schiebroek en Airport B16 Ridderkerk Bus 16 Zuidplein - Ridderkerk B17 Bleiswijk Bus 17 Rodenrijs - Bergschenhoek-Bleiswijk B18 Brielle Bus 18 Hoogvliet - Brielle-Rozenburg-Spijk. Maaswijk B19 Hoek van Holland Bus 19 Schiedam - Naaldwijk-Hoek van Holland 2. Sociale veiligheid De sociale veiligheid moet gewaarborgd zijn. We gaan uit van de inzet van ca 50 mensen voor toezicht en veiligheid op de stations, in de voertuigen en op de Centrale Verkeersleiding. Dit is inclusief 16 OV-surveillanten die meerijden op de voertuigen, net zoals dat in de avonduren gebeurt (en door de gemeente Rotterdam bekostigd wordt). Met de politie moeten afspraken worden gemaakt over opvolging bij meldingen. Over personele inzet in de nachtelijke uren (tbv exploitatie en sociale veiligheid) heeft nog geen overleg met de OR plaatsgevonden. 3. Geluid De metro in Rotterdam kent veel bovengrondse trajecten. Als de metro s nachts vaker gaat 9
rijden heeft dit impact op de geluidsproductie. In de basisvariant ligt deze uitbreiding van het aantal nachtelijke ritten rond de 50%, in de randenvariant is dat rond de 25% en in de late uren variant 15%. In de geluidsberekeningen tellen de uren tussen 23 en 7 uur zeer zwaar door. Om te bepalen tot hoeveel extra geluidsbelasting de extra ritten leiden en of er extra geluidsreducerende maatregelen nodig zijn, moet het voorgenomen exploitatiemodel moeten worden doorgerekend door een gespecialiseerd bureau. 4. Infrastructuur Onderhoud van de infrastructuur vindt veelal s nachts plaats. Het betreft kleine reparaties (ca 8 weekendnachten per jaar) en projectmatige vervangingswerkzaamheden in ca 14 weekeinden per jaar. Gemiddeld zal gedurende 36 weekendnachten per jaar op een traject gewerkt worden. Soms kan het metroverkeer doorgang vinden, maar het kan dan nodig zijn om vervangend busvervoer in te zetten. Dit is opgenomen in de geraamde exploitatiekosten. 5. Tarief en chipkaart In dit onderzoek is uitgegaan van het normale ov-tarief (saldoreizen en abonnementen net als overdag) op de nachtmetro en aantakkende buslijnen. Alternatief is om op de nachtmetro een apart, verhoogd tarief te hanteren, bijvoorbeeld een flat fare van 4,65 zoals nu op de BOB bus geldt. Dit zal leiden tot hogere reizigersopbrengsten (indicatief +10% a +30%), maar ook tot minder reizigers. Met name voor korte trajecten in het centrum is de metro dan niet meer aantrekkelijk. Bij een verdere uitwerking kan nog verder gestudeerd worden op een optimale tariefstelling, die ook voor de reiziger duidelijk moet zijn. Overigens ligt een apart nachttarief in de variant uur niet voor de hand, aangezien het dan maar één uur per dag van toepassing zou zijn. Dat is voor reizigers ingewikkeld en genereert nauwelijks extra opbrengsten. Toepassing van een apart nachttarief is technisch mogelijk maar vergt wel aanpassingen in de data, software en alle afzonderlijke ov-chipkaartlezers in het metronetwerk. Daaraan zijn kosten verbonden (eenmalig 0,25 a 0,35 mln) en een doorlooptijd van anderhalf a twee jaar. 6. Reizigers Voor de potentiële vraag naar een nachtmetro is in deel 2 van dit onderzoek de aanname gemaakt van 15.000 reizigers per weekeinde of een verdubbeling van het huidige gebruik (van de BOB bus en het laatste uur metro-exploitatie). Dat is wel bij een voorzieningenniveau en tarief zoals nu in de avonduren geldt. Uitgaande van dit getal, hebben we tevens aannamen gemaakt voor de verschillende varianten: In de uitgebreide variant rijdt de metro de gehele nacht, maar minder frequent dan overdag. We nemen voor deze variant aan dat de reizigersgroei 6.000 per weekend kan bedragen (waarmee de potentiële groei van 7.500 grotendeels behaald zou worden). In de randen variant rijdt de metro in het weekend tot 1.30 en vanaf 5.30, dwz ongeveer de helft van de ritten tov de uitgebreide variant. We nemen voor deze variant aan dat de reizigersgroei iets meer dan de helft bedraagt; ca 3.500 per weekend. Voor de uur langer doorrijden variant gaan we uit van een beperktere toename van ca 1.200 extra reizigers per weekend. Ter toelichting: het huidig aantal reizigers (BOB bus en metro na 0.00 uur) bedraagt 7.500 10
per weekend. En voor al deze aantallen geldt, dat er sprake zal zijn van een ingroeiperiode alvorens het potentieel behaald kan worden. 7. Financiën en conclusie De kosten voor de nachtmetro bestaan uit exploitatiekosten, inzet personeel voor veiligheid en toezicht in de voertuigen en op stations, en infrastructuurkosten. Daarnaast zijn er kosten voor de BOB-bus die in aanvulling op de metro blijft rijden. De totale jaarlijkse exploitatiekosten variëren van 3,4 mln (variant volledig ) tot 1,7 mln (variant uur ). Kosten voor eventueel te treffen geluidsmaatregelen zijn hierin niet opgenomen. Tegenover deze kosten staan reizigersopbrengsten. Bij toepassing van het reguliere ovtarief in de metro bedragen deze 0,5 tot 0,7 mln. Indien gekozen wordt voor een verhoogd nachttarief op de metro (mogelijk in de varianten volledig en rand ), dan kan dat tot ca 0,2 mln extra opleveren. Dit is in de tabel niet verwerkt. Het tekort voor het nachtvervoer bedraagt dan jaarlijks 1,1 tot 2,7 mln. Op dit moment subsidieert MRDH de BOB-bus al met 0,4 mln. Het extra te dekken tekort voor de nachtmetro komt dan uit op 2,3 mln ( volledig ), 1,5 mln ( rand ) of 0,7 mln ( uur ), inclusief de kosten voor de ovsurveillanten (in de tabel zijn deze kosten apart vermeld). Conclusie is daarmee dat van de onderzochte varianten, de variant uur niet alleen de minste extra middelen vergt, maar nog de beste verhouding tussen extra kosten en aantal reizigers (opbrengsten) heeft. Echter, ook deze variant kent een tekort. Daarmee is het beeld voor de nachtmetro duidelijk afwijkend van de metro overdag, die volledig kostendekkend is en op de exploitatie een surplus kent. Bedragen in mln, indicatief, afgerond Volledig Rand Uur Kosten* (metro + BOB-bus) 3,4 2,4 1,7 Reizigersopbrengsten** (metro + BOB-bus) 0,7 0,5 0,6 Tekort 2,7 1,9 1,1 Huidige subsidie BOB bus 0,4 0,4 0,4 Kosten ov-surveillanten 0,3 0,2 0,1 Overig nog te dekken tbv nachtmetro 2,0 1,3 0,6 *Kosten per jaar, exploitatie, infra en sociale veiligheid, exclusief eventuele kosten voor geluidsmaatregelen. **Op basis van regulier ov-tarief (in variant uur wel verhoogd tarief BOB-bus). Bij toepassing verhoogd nachttarief kunnen opbrengsten ca 0,2 mln hoger uitvallen. 11