BEDRIJFSRUIMTEMARKT 215 EEN STAND VAN ZAKEN IN 14 GEMEENTEN MEDIO 215 Het marktsentiment op de Nederlandse bedrijfsruimtemarkt kan halverwege 215 worden bestempeld als voorzichtig positief. Hoewel het aanbod van bedrijfsruimte in de meeste grote gemeenten nog toeneemt, laat de opname van bedrijfsruimte vaak een stijgende lijn of stabilisering zien. De huurprijzen voor bedrijfsruimten hebben in 214 veelal de bodem bereikt en zijn in de eerste zes maanden van 215 gestabiliseerd of licht gestegen. Het ondernemersvertrouwen is in de meeste sectoren toegenomen en financiering van vastgoed is makkelijker te verkrijgen.
ALMERE AMERSFOORT De bedrijfsruimtemarkt in Almere lijkt na een voorzichtig herstel in 214 weer te verslechteren: het oppervlakte dat in aanbod staat, is sinds eind 214 met 13 procent toegenomen. Ook kwam de opname van bedrijfsruimten het eerste halfjaar van 215 flink lager uit dan in de eerste 6 maanden van 214. Voor veel ondernemers is het nog steeds lastig de financiering voor nieuwbouw rond te krijgen. Vooral grote transacties bleven uit; driekwart van de transacties had betrekking op bedrijfsruimten kleiner dan 5 m². De vraag richt zich tevens vooral op bedrijfsvastgoed met weinig kantoorruimte. Op bedrijventerrein De Steiger zijn in de eerste helft van 215 de meeste meters opgenomen. Op bedrijventerrein De Vaart is het aanbod van bedrijfsruimte procentueel het meest toegenomen. De huurprijzen voor bedrijfshallen zijn stabiel gebleven, de prijzen voor bedrijfskantoren zijn verder gedaald. Voor de bedrijfshallen liggen de huurprijzen halverwege 215 rond de 5 per m² per jaar. Voor bedrijfskantoren ligt de mediane huurprijs rond de 67 per m² per jaar. De kortingen voor verhuur lopen op. AANBOD EN OPNAME VANAF 75 M 2 4. 3. 2. 1. 27 28 29 21 211 212 213 214 215 H1 STRUCTUREEL AANBOD VANAF 75 M 2 215 H1 53.63 29.771 13 6 19% 1 16% De verhuur van bedrijfsruimten in Amersfoort verliep in 214 en de eerste helft van 215 moeizaam. Vooral grootschalige bedrijfshallen bleken lastig te verhuren. In totaal komt de opname van bedrijfsruimte - zowel wat betreft oppervlakte als wat betreft aantal transacties - een stuk lager uit dan een jaar geleden. Ruim de helft van de opname vond plaats op bedrijventerrein Isselt. De huurprijzen voor zowel bedrijfshallen als bedrijfskantoren zijn halverwege 215 weer terug op het niveau van 213. Evenals 2 jaar geleden staat in Amersfoort een kwart van het aanbod langer dan 3 jaar te huur of te koop. Amersfoort heeft van de 14 gemeenten de grootste structurele leegstand als het gaat om panden die langer dan 5 jaar aangeboden worden: 15 procent van het aanbod staat 5 jaar of langer leeg. Het merendeel van de structurele leegstand bevindt zich op bedrijventerrein De Hoef. Hier staat relatief veel bedrijfsvastgoed uit de jaren 9 waar lang niet in is geïnvesteerd. Voor de tweede helft van het jaar worden positieve ontwikke lingen verwacht op de bedrijfsruimtemarkt, zeker als de lijn van juli en augustus wordt doorgezet. AANBOD EN OPNAME VANAF 75 M 2 4. 3. 2. 1. 27 28 29 21 211 212 213 214 215 H1 STRUCTUREEL AANBOD VANAF 75 M 2 215 H1 35.611 22.51 9 4 2 15% 9% OPNAME NAAR GEBIED VANAF 1 M 2 215 H1 OPNAME NAAR GEBIED VANAF 1 M 2 215 H1 12 12 1 6% 3% 1 18% De Vaart Gooisekant Poldervlak De Steiger Hollandsekant Markerkant Hogekant 1 8 6 4 2 27 28 29 21 211 212 213 214 215 H1 56% 39% Calveen De Hoef Isselt Wieken-Vinkenhoef 1 8 6 4 2 27 28 29 21 211 212 213 214 215 H1 Aanbod in in aanbod Opname 215 H1 Mediane huurprijs 214/215 213 214 215 H1 213 214 215 H1 in transacties Almere 266.391 265.91 286.887 2 182 188 2.391 41 497 43 66 De Vaart 91.229 118.139 137.335 39 36 48 3.47 4 868 37 58 Sallandsekant 31.333 3.545 4.482 7 8 8 21 1 21 66 11 Gooisekant 26.87 19.251 2.35 33 26 25 3.574 9 397 48 73 Veluwsekant 26.531 24.62 18.944 15 11 14 293 1 293 43 73 Poldervlak 25.499 15.931 11.632 21 17 17 1.347 3 449 61 72 De Steiger 18.864 16.528 12.787 23 14 12 6. 4 1.5 33 51 Hollandsekant 31.513 2.654 24.887 15 18 19 1.159 5 232 43 66 Markerkant 8.71 8.728 7.845 21 24 15 2.698 8 337 63 8 Hogekant 2. 3.139 2.988 13 1 14 848 4 212 43 66 4.481 8.114 9.682 13 18 16 81 2 41 59 92 In objecten vanaf 1. Aanbod in in aanbod Opname 215 H1 Mediane huurprijs 214/215 213 214 215 H1 213 214 215 H1 in transacties Amersfoort 142.653 141.416 161.962 83 85 94 12.253 19 645 47 73 Calveen 2.312 3.553 3.974 5 8 8 262 2 131 42 65 De Hoef 44.168 42.323 5.239 24 19 23 4.723 6 787 48 77 Isselt 73.769 73.447 85.619 4 44 47 6.847 9 761 43 6 Vathorst-Noord 5.969 4.397 3.22 4 3 2 - - - - - Wieken-Vinkenhoef 3.15 1.259 11.394 3 4 6 296 1 296 55 96 13.33 7.437 7.534 7 7 8 125 1 125 42 - In objecten vanaf 1. NVM BUSINESS BEDRIJFSRUIMTEMARKT 215 NVM BUSINESS BEDRIJFSRUIMTEMARKT 215
AMSTERDAM BREDA Het totale aangeboden oppervlakte op de Amsterdamse bedrijfsruimtemarkt is in de eerste 6 maanden van 215 met ongeveer 14 procent gegroeid. Het aantal transacties en de totale oppervlakte ervan blijven enigszins achter op het jaar ervoor. Opvallend is dat op terreinen als Westpoort en Sloterdijk vooral de kleinschalige panden het goed doen. Op de bedrijventerreinen Amstel III/Bullewijk en Sloterdijk hebben de meeste transacties plaatsgevonden in de eerste helft van 215. Op bedrijventerrein Schinkel is het oppervlak dat wordt aangeboden procentueel het meest toegenomen sinds 213, het gaat hier voornamelijk om grootschalige bedrijfspanden. Absoluut gezien heeft Amsterdam het grootste oppervlak aan structureel aanbod: 8. m² aan bedrijfsruimte wordt 3 jaar of langer aangeboden, 42. m² staat 5 jaar of langer in aanbod. Dit maakt respectievelijk 16 procent en 8 procent uit van het totale aanbod. Doordat dit aanbod zich voor een groot deel bevindt in grote, meestal verouderde (logistieke) hallen, is het aantal objecten dat kampt met structurele leegstand echter beperkt in omvang. Nadat de huurprijzen in 213 redelijk stabiel bleven, zitten de huurprijzen sinds 214 weer in de lift. AANBOD EN OPNAME VANAF 75 M 2 7. 6. 5. 4. 3. 2. 1. 27 28 29 21 211 212 213 214 215 H1 STRUCTUREEL AANBOD VANAF 75 M 2 215 H1 79.955 42.54 13 5 16% 8% 1 5% De markt voor bedrijfsruimten in Breda verkeert halverwege 215 in betere staat dan een jaar ervoor. Het opgenomen oppervlak is met een derde gestegen, naar circa 33.75. Vooral de opname van grote objecten laat een positieve trend zien: ruim een derde van de transacties heeft een oppervlakte groter dan 75. De grootste transactie was de verhuur van een bedrijfsruimte met een oppervlakte van circa 6 m² aan openbaarvervoerbedrijf Arriva op bedrijventerrein Nassau Wallon. Het totale aanbod van bedrijfsruimten in Breda is in de eerste helft van dit jaar met 7 procent gedaald. Hierbij past echter wel de kanttekening dat het structurele aanbod (dat 3 jaar of langer leegstaat) in Breda relatief het grootst is van de 14 gemeenten: zowel van het totale oppervlak aan bedrijfsruimte als van het aantal objecten wordt een kwart structureel aangeboden. Het aanbod van bedrijfsruimte is wat betreft oppervlakte procentueel het meest toegenomen op bedrijventerrein Werkdonken. Dit wordt voornamelijk veroorzaakt door het op de markt brengen van het bedrijfscomplex in eigendom van Bosch Security Systems, met een oppervlakte van 24.18 m². De huurprijzen van bedrijfsruimten in Breda zitten in de lift, vooral die van kleinschalige bedrijfsruimten op moderne terreinen. AANBOD EN OPNAME VANAF 75 M 2 4. 3. 2. 1. 27 28 29 21 211 212 213 214 215 H1 STRUCTUREEL AANBOD VANAF 75 M 2 215 H1 56.263 16.97 15 5 25% 8% 2 8% OPNAME NAAR GEBIED VANAF 1 M 2 215 H1 OPNAME NAAR GEBIED VANAF 1 M 2 215 H1 12 12 2 16% 18% 15% 2 Westpoort Sloterdijk Amstel III/Bullewijk Amsterdam Noord Amsterdam Oost (Veemarkt en Cruquius) 1 8 6 4 2 27 28 29 21 211 212 213 214 215 H1 16% 19% 6% 3% 8% 6% Emer Krogten Hoogeind Heilaar Nassau-Wallon Hazeldonk Steenakker Westerhage 1 8 6 4 2 27 28 29 21 211 212 213 214 215 H1 Aanbod in in aanbod Opname 215 H1 Mediane huurprijs 214/215 213 214 215 H1 213 214 215 H1 in transacties Amsterdam 488.571 492.765 543.793 281 269 257 59.84 9 665 61 9 Westpoort 193.324 195.783 265.918 58 48 56 8.63 2 432 52 84 Sloterdijk 1.294 116.735 95.547 66 67 63 16.31 2 82 48 69 Amstel III/Bullewijk 72.46 56.375 62.189 32 32 34 1.657 9 1.184 63 97 Amsterdam Noord 36.658 42.198 44.842 47 48 39 9.624 17 566 63 77 Amsterdam Zuid-Oost 23.369 21.335 24.422 16 14 16 67 3 223 77 119 Business Park Amsterdam Osdorp 16.383 13.333 23 2 2 1 - - - 75 - Amsterdam Oost (Veemarkt en Cruquius) 11.185 4.83 3.38 13 1 5 1.114 5 223 6 77 Keurenplein 2.555 3.955 6.51 1 2 3 - - - - - Schinkel 2.98 7.684 16.41 3 5 9 46 2 23 78 12 Van Slingelandt 2.895 - - 3 - - - - - - - 26.594 31.284 25.56 4 41 31 12.78 14 98 74 - In objecten vanaf 1. Aanbod in in aanbod Opname 215 H1 Mediane huurprijs 214/215 213 214 215 H1 213 214 215 H1 in transacties Breda 284.959 3.32 256.518 159 168 167 33.737 28 1.25 43 71 Emer 7.11 67.793 45.841 31 29 28 13.345 7 1.96 4 51 Krogten 71.613 71.12 57.453 2 23 18 2.17 4 54 32 4 Hoogeind 38.662 27.61 24.678 27 24 27 2.661 4 665 52 77 Heilaar 14.655 12.525 16.213 13 11 14 1.123 4 281 53 82 Moleneind-Oost 15.268 15.692 12.764 7 9 8 196 1 196 49 72 Nassau-Wallon 7.54 9.424 6.779 5 7 4 6.179 2 3.9 31 - Doornbos 11.4 1.895 15.735 8 7 9 12 1 12 29 - Hazeldonk 9.853 26.124 19.78 5 8 6 5.386 1 5.386 nb nb Steenakker 7.126 11.232 6.635 12 13 13 2.165 3 722 56 86 Westerhage 7.31 9.712 9.21 11 12 13 545 1 545 38 58 Werkdonken 25.35 24.98 26.44 3 4 4 - - 27 41 7.17 13.231 15.458 17 21 23 - - 49 64 In objecten vanaf 1. NVM BUSINESS BEDRIJFSRUIMTEMARKT 215 NVM BUSINESS BEDRIJFSRUIMTEMARKT 215
DEN BOSCH DEN HAAG De opname van bedrijfsruimte in Den Bosch is in de eerste helft van 215 fors toegenomen. Zowel de vraag in het kleinste segment als die in het grotere segment is aangetrokken. De sectoren die (weer) groeien in Den Bosch, zijn groothandels en medisch gerelateerde bedrijven. Hoewel de transport- en logistieksector van oorsprong niet heel groot is in Den Bosch, vinden er ook vanuit deze branche meer transacties plaats. AANBOD EN OPNAME VANAF 75 M 2 4. 3. Nadat de bedrijfsruimtemarkt in 214 in de Haagse regio redelijk stilstond, vindt er in 215 weer dynamiek plaats. De opgenomen oppervlakte is twee keer groter dan halverwege 214; het aantal transacties is ongeveer gelijk. Met name kleinschalig bedrijfsvastgoed met niet al te veel kantoorruimte is in trek; deze vraag komt voornamelijk vanuit kleine, startende ondernemingen. AANBOD EN OPNAME VANAF 75 M 2 4. 3. In totaal vonden de meeste transacties plaats op bedrijventerrein De Rietvelden. Het totale aanbod aan bedrijfsruimte is nagenoeg stabiel gebleven. Circa 11 procent van het aanbod wordt langdurig op de bedrijfsruimtemarkt aangeboden. Hieronder valt een distributiecentrum van bijna 12. m² op bedrijventerrein Maaspoort. Opvallend is dat bijna al deze panden langer dan 5 jaar in aanbod staan. De huurprijzen voor bedrijfshallen in Den Bosch zijn over het algemeen stabiel, al loopt de ontwikkeling een beetje achter bij die in de overige gemeenten. De verwachting is dat deze huurprijzen in de loop van 215 licht gaan stijgen. De incentives lopen terug. 2. 1. 27 28 29 21 211 212 213 214 215 H1 STRUCTUREEL AANBOD VANAF 75 M 2 215 H1 16.656 15.75 5 4 1 1 8% Vooral op de bedrijventerreinen Ypenburg en Forepark zijn veel meters opgenomen. De meeste transacties echter vonden plaats buiten de bedrijventerreinen. Door de afwezigheid van grote bedrijfsobjecten is het structurele aanbod in vergelijking met de andere steden laag: circa 6 procent van het aanbod staat langer dan 3 jaar te huur of te koop. Nieuwbouw komt door de lage rente weer geleidelijk op gang. De huurprijzen van bedrijfshallen zijn stabiel. Wegens de relatief kleine objecten in Den Haag liggen de huurprijzen hoger dan in andere gemeenten; samen met Amsterdam voert Den Haag de lijst aan van huurprijzen per m² bedrijfskantoor. 2. 1. 27 28 29 21 211 212 213 214 215 H1 STRUCTUREEL AANBOD VANAF 75 M 2 215 H1 6.118 4.355 2 1 6% 5% 3% OPNAME NAAR GEBIED VANAF 1 M 2 215 H1 OPNAME NAAR GEBIED VANAF 1 M 2 215 H1 12 14 1 15% 1 49% De Rietvelden Tradepark De Herven De Brand Kruisstraat De Vutter High Tech Park 's-hertogenbosch 1 8 6 4 2 27 28 29 21 211 212 213 214 215 H1 4 9 % 5% 29% Binckhorst Forepark Kerketuinen / Zichtenburg Ypenburg Laakhaven Westvlietweg 12 1 8 6 4 2 27 28 29 21 211 212 213 214 215 H1 Aanbod in in aanbod Opname 215 H1 Mediane huurprijs 214/215 213 214 215 H1 213 214 215 H1 in transacties Den Bosch 185.522 168.94 165.396 16 91 95 44.938 28 1.65 45 66 De Rietvelden 55.613 46.21 5.964 28 25 31 5.422 8 678 39 55 Tradepark De Herven 55.668 46.86 43.243 25 24 22 1.938 4 485 48 75 De Brand 2.96 27.391 12.257 6 8 1 21.558 6 3.593 41 61 Kruisstraat 18.88 1.52 9.39 19 8 9 2.962 2 1.481 54 88 De Vutter 1.696 12.735 7.156 9 8 6 6.51 3 2.17 5 6 High Tech Park 's-hertogenbosch 3.185 3.185 4.6 3 3 3 1.95 1 1.95 41 - Maasindustrie 5.353 4.385 4.319 4 3 3 2 1 2 - - Het Ertveld 2.55-16.428 2-2 - - - - - De Orthenpoort 4.57 2.942 2.467 3 2 1 475 1 475 51 - Soetelieve-Zuid 35-2.9 1-2 - - - 31 48 7.769 15.297 13.373 6 1 6 4.778 2 2.389 5 66 In objecten vanaf 1. Aanbod in in aanbod Opname 215 H1 Mediane huurprijs 214/215 213 214 215 H1 213 214 215 H1 in transacties Den Haag 12.664 12.762 132.53 144 139 126 41.648 49 85 57 89 Binckhorst 28.699 18.861 19.69 2 16 15 2.747 4 687 5 82 Forepark 22.662 28.449 31.248 18 19 13 12.125 9 1.347 63 93 Kerketuinen / Zichtenburg 2.831 22.534 13.483 22 22 12 2.252 4 563 56 89 Ypenburg 23.197 18.625 28.532 13 6 11 17.474 8 2.184 59 87 Laakhaven 1.992 6.977 12.611 6 9 8 5 1 5 57 - Westvlietweg 8.28 8.43 1.271 15 18 19 2.79 8 339 69 78 15.255 16.886 17.316 5 49 48 3.841 15 256 63 97 In objecten vanaf 1. NVM BUSINESS BEDRIJFSRUIMTEMARKT 215 NVM BUSINESS BEDRIJFSRUIMTEMARKT 215
EINDHOVEN ENSCHEDE De Eindhovense bedrijfsruimtemarkt is in de tweede helft van 214 weer meer in beweging gekomen. Deze lijn van positief marktsentiment zet ook in 215 door, al is dit (nog) niet direct uit de cijfers af te lezen. De hightechindustrie groeit en zorgt voor een toenemende vraag naar hoogwaardige industriële bedrijfsruimte. Ook de logistieke markt is in beweging: TNT en DHL breiden uit in Eindhoven. Wel heeft de logistieke markt in Eindhoven nog altijd veel concurrentie van de logistieke hotspots Venlo en Tilburg. De meer traditionele, kleinschalige bedrijfsruimtemarkt ziet in de eerste helft van 215 de leegstand afnemen. Deze markt wordt nog wel gedomineerd door kortlopende contracten. Op bedrijventerrein Acht zijn twee grote distributiecentra op de markt gekomen, die hun stempel drukken op de markt. Van alle bedrijfsruimten in Eindhoven is circa 13 procent structureel aanbod (bedrijfsruimten die 3 jaar of langer worden aangeboden). De huurprijzen van bedrijfsruimten laten sinds 213 een duidelijk stijgende lijn zien, maar zijn nog niet terug op het niveau van voor de crisis. Vooral het kleinschalige bedrijfsvastgoed heeft te maken met scherpe huurprijzen. AANBOD EN OPNAME VANAF 75 M 2 4. 3. 2. 1. 27 28 29 21 211 212 213 214 215 H1 STRUCTUREEL AANBOD VANAF 75 M 2 215 H1 32.84 14.968 12 4 9% 13% Het marktsentiment op de bedrijfsruimtemarkt in Enschede is voorzichtig positief. De totale opname in vierkante meters is toegenomen ten opzichte van een jaar ervoor. Daar staat echter tegenover dat het aantal transacties licht is afgenomen. Zowel grote objecten als kleine bedrijfsunits waren de eerste helft van dit jaar in trek; transacties in het middelgrote segment bleven uit. Driekwart van de opgenomen meters bedrijfsruimte is gesitueerd in het industrie- en havengebied (Enschede-West). De gemiddelde transactiegrootte op dit terrein is met bijna 3 m² relatief groot. Bijna 3. m² van het bedrijfsmatige vastgoed staat langer dan 3 jaar leeg. Dit is circa 13 procent van het totale aanbod aan bedrijfsruimte. Het gaat hier met name om bedrijfspanden in het middelgrote segment, dat relatief veel gedateerd vastgoed omvat. Nadat in 214 de huurprijzen nog flink onder druk stonden, hebben deze inmiddels de bodem bereikt. Wel behoren de huur prijzen van bedrijfsruimten in Enschede, samen met die in Den Bosch, tot de laagste van de huurprijzen in de onderzochte gemeenten. AANBOD EN OPNAME VANAF 75 M 2 4. 3. 2. 1. 27 28 29 21 211 212 213 214 215 H1 STRUCTUREEL AANBOD VANAF 75 M 2 215 H1 29.334 1.5 1 3 13% 5% 1 3% OPNAME NAAR GEBIED VANAF 1 M 2 215 H1 OPNAME NAAR GEBIED VANAF 1 M 2 215 H1 12 12 23% 5% 9% 6 De Hurk (incl. Croy) Kapelbeemd Achtse Barrier Park Forum/Flight forum 1 8 6 4 2 27 28 29 21 211 212 213 214 215 H1 5% 76% Bedrijventerrein Enschede-west Marssteden De Slank De Reulver Josink Es 1 8 6 4 2 27 28 29 21 211 212 213 214 215 H1 Aanbod in in aanbod Opname 215 H1 Mediane huurprijs 214/215 213 214 215 H1 213 214 215 H1 in transacties Eindhoven 339.48 323.739 368.753 136 145 168 16.51 22 75 45 69 Acht 92.5 92.5 118.354 3 3 3 - - - - - De Hurk (incl. Croy) 61.92 62.141 66.952 42 41 47 1.151 6 1.692 42 66 Kapelbeemd 42.141 31.441 37.19 24 2 27 1.52 4 376 44 51 Herzenbroeken 27.876 8.77 26 2 1 1 - - - - - Achtse Barrier 17.267 19.561 2.568 1 12 15 874 3 291 5 85 Park Forum/Flight forum 37.61 35.223 42.552 12 14 15 155 1 155 57 87 Esp 8.355 9.269 9.424 11 1 1 - - - 51 78 Rapenland, Tempel en Woenselse Heide 11.393 13.622 13.849 11 15 15 - - - 79 82 De Beuk 26.191 28.155 32.363 2 3 4 - - - 55 84 De Kade 9.771 17.556 21.29 1 9 14 - - - 55 85 5.779 6.689 6.32 9 17 17 3.828 8 479 41 55 In objecten vanaf 1. Aanbod in in aanbod Opname 215 H1 Mediane huurprijs 214/215 213 214 215 H1 213 214 215 H1 in transacties Enschede 23.799 221.694 222.68 129 139 138 26.819 21 1.277 41 5 Bedrijventerrein Enschede-West 7.14 77.223 84.846 41 43 44 2.49 7 2.927 41 49 Marssteden 39.986 5.239 49.593 19 21 27 1.9 4 252 45 74 De Slank 27.214 28.319 36.826 27 28 25 1.135 5 227 35 54 Tubantia/Rigtersbleek 23.986 24.943 6.283 5 6 4 - - - - - Business and Science Park 6.653 9.185 5.95 3 5 2 - - - - - De Reulver 5.321 2.762 1.645 5 2 1 1.117 1 1.117 nb nb Josink Es 4.281 2.167 2.25 5 4 4 1.2 1 1.2 22 34 26.218 26.856 35.557 24 3 31 1.868 3 623 45 nb In objecten vanaf 1. NVM BUSINESS BEDRIJFSRUIMTEMARKT 215 NVM BUSINESS BEDRIJFSRUIMTEMARKT 215
HAARLEMMERMEER ROTTERDAM Het gaat voorzichtig beter met de Haarlemmermeerse bedrijfsruimtemarkt. Met name kleine ondernemingen in de aannemers- en installatiebranche, veelal zzp ers, zorgen voor meer dynamiek. Het aanbod is echter toegenomen. Twee grote, nieuwe bedrijfshallen op bedrijventerrein Skypark (Oude Meer) zijn onder andere verantwoordelijk voor de groei in aanbod. Dit type bedrijfs ruimte wordt moeizaam verhuurd. Als wordt ingezoomd op de verschillende deelgebieden, blijkt dat het aanbod voornamelijk op Schiphol-Oost en -Zuid, Skypark en in Nieuw-Vennep is gegroeid. De grootste transactie was de verkoop van 11.755 m² distributieruimte in Lisserbroek. De huurprijzen voor bedrijfsruimten in de gemeente Haarlemmermeer laten sinds 214 een lichte stijging zien. AANBOD EN OPNAME VANAF 75 M 2 4. 3. 2. 1. 27 28 29 21 211 212 213 214 215 H1 Het totale aangeboden oppervlak aan bedrijfsruimte in Rotterdam is met ongeveer 3 procent toegenomen sinds eind 214. Het aantal huur- en kooptransacties is ongeveer gelijk gebleven, maar over het algemeen kan gesteld worden dat het voorzichtig beter gaat met de Rotterdamse bedrijfsruimtemarkt. Echter, deze markt is zeer divers en laat per deelgebied verschillende ontwikkelingen zien. Zo is er op de bedrijventerreinen Noord-West en Poort van Charlois een groei van de opname te zien, evenals op diverse verspreide locaties buiten de grote terreinen om ( overig Rotterdam). Meer dan de helft van de transacties had betrekking op bedrijfsruimten kleiner dan 5 m². Transacties in het havengebied (Botlek, Europoort, Maasvlakte en De Haak) zijn met een gemiddelde omvang van bijna 5 m² het grootst. Hier is in de eerste helft van 215 in verhouding het grootste oppervlakte opgenomen. AANBOD EN OPNAME VANAF 75 M 2 5. 4. 3. 2. 1. 27 28 29 21 211 212 213 214 215 H1 Het totale oppervlak aan bedrijfsruimte dat structureel in aanbod staat, is niet hoog in Haarlemmermeer. Het structurele aanbod bevindt zich vooral in het segment van 1 tot 5 m². De markt reageert op deze langdurige leegstand door panden voor een deel te verhuren. Daarnaast wordt er steeds meer bedrijfsvastgoed getransformeerd naar andere functies. STRUCTUREEL AANBOD VANAF 75 M 2 215 H1 29.399 17.799 14 9 8% 5% 1 1 Vergeleken met andere gemeenten met een omvangrijke bedrijfsruimtemarkt heeft Rotterdam een zeer lage structurele leegstand, zeker als het gaat om langdurige structurele leegstand. Nog geen 1 procent van het totale aangeboden bedrijfsruimteoppervlak wordt langer dan 5 jaar aangeboden. De huurprijzen in Rotterdam laten in tegenstelling tot in de meeste andere gemeenten nog altijd een daling zien. STRUCTUREEL AANBOD VANAF 75 M 2 215 H1 36.328 1.69 11 2 8%, OPNAME NAAR GEBIED VANAF 1 M 2 215 H1 OPNAME NAAR GEBIED VANAF 1 M 2 215 H1 12 12 6 1 5% 1 Hoofddorp (De Hoek, Noord, Graan v Visch en President) Nieuw-Vennep (Spoorzicht, Pionier en Zuid) Airport Businesspark Lijnden Zwanenburg (De Weeren) Badhoevedorp (De Schuilhoeve en Jan v Gentstraat) 1 8 6 4 2 27 28 29 21 211 212 213 214 215 H1 4 8% 1 15% 1 Waalhaven gebied Bedrijventerrein Rotterdam Noord-West Spaanse Polder en Kleinpolderplein Hordijk-Oost / Hordijk-West Poort van Charlois Westelijkhavengebied Rotterdam (Botlek, Europoort, Maasvlakte en De Haak) Rotterdam Zuid-Oost (Maaszicht en Stadionweg) 1 8 6 4 2 27 28 29 21 211 212 213 214 215 H1 Aanbod in in aanbod Opname 215 H1 Mediane huurprijs 214/215 213 214 215 H1 213 214 215 H1 in transacties Haarlemmermeer 246.325 29.81 3.12 133 156 149 22.487 27 833 55 78 Schiphol-Rijk 26.541 13.718 8.758 9 6 7 - - - 75 84 Schiphol (Zuid, Oost en Skypark) 23.955 27.171 37.48 6 5 6 - - - - - Hoofddorp (De Hoek, Noord, Graan v Visch 52.78 65.149 8.774 32 39 37 3.168 8 396 57 79 en President) Nieuw-Vennep (Spoorzicht, Pionier en Zuid) 84.677 111.348 12.522 25 4 41 1.238 4 31 54 78 Airport Businesspark Lijnden 8.554 12.96 14.566 8 9 8 15 1 15 75 - Zwanenburg (De Weeren) 4.582 3.841 3.748 5 4 4 14 1 14 2 - Badhoevedorp (De Schuilhoeve en 6.832 4.285 13.636 9 7 8 2.666 3 889 6 - Jan v Gentstraat) Cruquius-Zuid 2.565 3.159 1.4 3 3 2 - - - 34 52 36.541 49.233 37.56 36 43 36 15.125 1 1.513 51 82 In objecten vanaf 1. Aanbod in in aanbod Opname 215 H1 Mediane huurprijs 214/215 213 214 215 H1 213 214 215 H1 in transacties Rotterdam 328.464 456.15 474.225 211 238 24 57.118 45 1.269 57 89 Waalhavengebied 42.471 94.591 58.28 23 32 29 4.78 6 797 45 7 Bedrijventerrein Rotterdam Noord-West 34.41 4.93 32.117 4 45 44 8.216 8 1.27 59 9 Spaanse Polder en Kleinpolderplein 69.222 5.316 63.356 3 3 35 6.35 6 1.51 57 88 Mathenesse / Nieuw Mathenesse 9.96 12.647 15.266 6 7 7 321 1 321 57 - Hordijk-Oost / Hordijk-West 7.225 22.526 2.628 8 8 9 5.918 5 1.184 68 13 Airport Rotterdam / Hoog-Zestienhoven 9.884 3.748 4.987 9 4 4 - - - 55 87 Poort van Charlois 12.451 9.73 7.948 11 8 7 1.19 1 1.19 62 95 Nieuwe Gadering 12.272 11.711 15.97 13 12 22 622 3 27 58 88 Westelijkhavengebied Rotterdam 79.85 143.278 142.136 13 19 13 24.941 5 4.988 35 51 Rotterdam Noord-Oost 11.595 13.364 15.148 15 17 17 19 1 19 68 14 Rotterdam Zuid-Oost 3.92 4.919 6.636 5 5 6 95 1 95 45-36.851 48.255 91.816 38 51 47 3.91 8 488 6 86 In objecten vanaf 1. NVM BUSINESS BEDRIJFSRUIMTEMARKT 215 NVM BUSINESS BEDRIJFSRUIMTEMARKT 215
TILBURG UTRECHT In Tilburg verloopt het herstel op de bedrijfsruimtemarkt nog moeizaam. Het mkb en de logistieke sector hebben een flinke klap gekregen de afgelopen jaren en men is nog voorzichtig met investeringen. Deze voorzichtigheid is af te lezen uit de hoeveelheid transacties: ruim een derde minder dan een jaar geleden. De transacties die plaatsvonden in de eerste helft van 215 hadden vooral betrekking op kleine bedrijfsruimten; ruim 6 procent van de opgenomen bedrijfsruimten in de eerste helft van 215 heeft een oppervlakte kleiner dan 5 m². Ook het aanbod is licht gegroeid. Met name op de terreinen Vossenberg en Kraaiven kwam er meer aanbod op de markt. Op bedrijventerrein Vossenberg vonden tevens de meeste en grootste transacties plaats. Nadat in 214 de huurprijzen van bedrijfsruimten nog flink onder druk stonden, lijken deze zich in de eerste helft van 215 voorzichtig te stabiliseren. De structurele leegstand is relatief hoog: 22 procent van het aantal objecten in aanbod staat 3 jaar of langer leeg. Het gaat hier vooral om kleinschalige bedrijfspanden, gelegen op de bedrijventerreinen Kraaiven en Vossenberg. AANBOD EN OPNAME VANAF 75 M 2 5. 4. 3. 2. 1. 27 28 29 21 211 212 213 214 215 H1 STRUCTUREEL AANBOD VANAF 75 M 2 215 H1 44.28 2.834 17 8 5% 2 De bedrijfsruimtemarkt in Utrecht kenmerkt zich door kleinschaligheid. Het totale opgenomen oppervlak aan bedrijfsruimte is halverwege 215 met 45 procent afgenomen ten opzichte van een jaar ervoor. Het aantal transacties is ongeveer gelijk gebleven, waardoor het gemiddelde transactieoppervlak flink is afgenomen. Grote bedrijfshallen worden moeizaam verhuurd. Het aantal verkopen zit wel in de lift. De helft van het opgenomen oppervlak bevindt zich op bedrijventerrein Oudenrijn. Hoewel de huurprijzen van bedrijfsruimten in 214 nog onder druk stonden, lijken deze te normaliseren in 215. De huurprijzen zijn echter beduidend lager dan in bijvoorbeeld Den Haag, waar kleinschalige bedrijfspanden ook overheersen. Het structurele aanbod, bedrijfspanden die langer dan 3 jaar op de markt worden aangeboden, is zeer klein in Utrecht. Een ontwikkeling die hiermee samenhangt, is de opkoop van verouderd vastgoed voor herontwikkeling. Dit is een reactie op de blijvend hoge grondprijzen. AANBOD EN OPNAME VANAF 75 M 2 4. 3. 2. 1. 27 28 29 21 211 212 213 214 215 H1 STRUCTUREEL AANBOD VANAF 75 M 2 215 H1 41.229 9 1 % 13% % OPNAME NAAR GEBIED VANAF 1 M 2 215 H1 OPNAME NAAR GEBIED VANAF 1 M 2 215 H1 12 12 23% 1 4 Vossenberg Loven Kraaiven Kanaalzone Kreitenmolen 1 8 6 4 2 27 28 29 21 211 212 213 214 215 H1 13% 3% 5 2 Lage Weide Oudenrijn Bedrijvengebied Cartesiusweg De Wetering-Noord Overvecht 1 8 6 4 2 27 28 29 21 211 212 213 214 215 H1 Aanbod in in aanbod Opname 215 H1 Mediane huurprijs 214/215 213 214 215 H1 213 214 215 H1 in transacties Tilburg 35.74 342.4 356.31 176 173 173 21.92 3 731 43 67 Vossenberg 142.562 145.258 156.331 51 46 46 9.24 8 1.155 42 61 De Katsbogten 42.996 29.496 3.895 5 3 3 - - - 36 55 Loven 4.871 39.21 56.87 37 3 32 2.364 6 394 51 78 Kraaiven 67.19 64.348 82.743 31 32 4 5.36 6 839 61 94 Spoorzone 22.67 23.47 23.72 2 3 4 - - - 41 - Het Laar 4.23 4.612 4.719 7 8 8 - - - 54 83 Kanaalzone 8.14 7.327 6.243 6 9 6 1.65 3 535 29 66 Kreitenmolen 6.798 5.58 7.285 1 1 1 2.155 3 718 33 51 Kempenbaan 4.1 4.1 4.1 2 2 2 - - - - - Tradepark 58 235 735 735 1 1 1 - - - - - 11.236 18.57 1.452 24 29 21 1.52 4 38 36 68 In objecten vanaf 1. Aanbod in in aanbod Opname 215 H1 Mediane huurprijs 214/215 213 214 215 H1 213 214 215 H1 in transacties Utrecht 269.732 263.77 281.29 123 133 165 22.362 37 64 47 71 Lage Weide 18.745 94.346 122.266 37 34 43 4.952 7 77 41 61 Kanaleneiland 59.638 56.8 5.269 5 7 5 - - - 51 - Oudenrijn 33.797 47.37 7.91 27 36 43 11.315 16 77 55 72 Bedrijvengebied Cartesiusweg 19.878 16.625 17.662 4 3 5 2.857 4 714 38 7 De Wetering-Noord 17.6 14.776 16.277 14 9 1 765 4 191 83 18 Overvecht 27.57 3.162 44.849 26 32 46 1.683 4 421 55 68 3.161 3.781 3.85 1 12 13 79 2 395 65 95 In objecten vanaf 1. NVM BUSINESS BEDRIJFSRUIMTEMARKT 215 NVM BUSINESS BEDRIJFSRUIMTEMARKT 215
VENLO ZWOLLE Er is een duidelijke tweedeling op de bedrijfsruimtemarkt van Venlo. Het grootschalige, logistieke segment trekt in de eerste helft van 215 verder aan, onder andere door de toenemende export. De traditionele, kleinschalige bedrijfsruimtemarkt is daarentegen nog steeds in mineur. Het aanbod van bedrijfsruimte in Venlo bedraagt halverwege 215 circa 246.5 m². Vooral het aanbod op Venlo Trade Port is gegroeid. De logistieke aard van Venlo komt ook duidelijk naar voren in de opnamecijfers: de gemiddelde grootte van de verhuurde en verkochte bedrijfsruimten is 8 m². De 2 grootste transacties vonden plaats op Venlo Trade Port, beide 3. m². In het segment van de kleinschalige bedrijfsruimten verliep de opname wederom moeizaam. De vraag is beperkt, maar het aanbod ook: slechts 2 procent van de aangeboden bedrijfs ruimten is kleiner dan 5 m². Venlo heeft echter relatief veel structureel aanbod: 22 procent van het oppervlakte aan bedrijfsruimte staat 3 jaar of langer in aanbod. Dit zijn veelal grote, logistieke objecten. Zowel in 214 als in de eerste helft van 215 lieten de huurprijzen weer een stijgende lijn zien. Kanttekening hierbij is dat deze stijging voornamelijk door de nieuwe, logistieke panden wordt veroorzaakt. Verouderde, kleine bedrijfsunits worden soms nog voor grondprijzen verkocht. AANBOD EN OPNAME VANAF 75 M 2 4. 3. 2. 1. 27 28 29 21 211 212 213 214 215 H1 STRUCTUREEL AANBOD VANAF 75 M 2 215 H1 52.3 17.69 5 3 2 1 8% Zowel het aanbod als de opname liet in Zwolle in de eerste helft van 215 een stijgende lijn zien. Op alle bedrijventerreinen in Zwolle is het aanbod toegenomen, behalve op Voorst. Het totale opgenomen oppervlak bedrijfsruimte is halverwege 215 ruim 2 keer groter dan in dezelfde periode een jaar eerder. Terwijl in 214 transacties boven de 75 m² vaak nog uitbleven, is er in 215 juist beweging gekomen in dit segment. Ook is de vraag naar kleinschalige bedrijfsruimten sterk gestegen, waarbij dient te worden opgemerkt dat hierbij vaak kortlopende contracten worden afgesloten. Het middelgrote segment, tussen de 25 en 1 m², staat redelijk stil in de eerste 6 maanden van 215. De grootste transactie vond plaats op bedrijventerrein Westenholte. Het betreft de verkoop van een bedrijfsruimte van 12.25 m² aan Jansen Vastgoed. Het structurele aanbod in Zwolle is met ongeveer 11 procent relatief klein en bevindt zich in hoofdzaak op bedrijventerrein Marslanden. Met name bedrijfsvastgoed met relatief veel kantoorruimte is moeilijk te verhuren. De huurprijzen herstellen zich weer, nadat deze in 214 de bodem hadden bereikt. AANBOD EN OPNAME VANAF 75 M 2 4. 3. 2. 1. 27 28 29 21 211 212 213 214 215 H1 STRUCTUREEL AANBOD VANAF 75 M 2 215 H1 17.2 8.818 1 5 1 6% 1 9% OPNAME NAAR GEBIED VANAF 1 M 2 215 H1 OPNAME NAAR GEBIED VANAF 1 M 2 215 H1 12 12 6% 1 1 93% Venlo Trade Port Noorderpoort/De Veegtes 8 6 4 2 27 28 29 21 211 212 213 214 215 H1 26% 4 28% 3% De Marslanden Voorst De Vrolijkheid Westenholte Hessenpoort 8 6 4 2 27 28 29 21 211 212 213 214 215 H1 Aanbod in in aanbod Opname 215 H1 Mediane huurprijs 214/215 213 214 215 H1 213 214 215 H1 in transacties Venlo 157.542 126.389 164.986 39 45 52 79.995 1 8. 43 65 Trade Port West 72.61 39.861 51.53 9 8 9 36 1 36 4 58 Venlo Trade Port 5.991 33.12 51.82 13 15 22 74.779 4 18.695 51 79 Noorderpoort/De Veegtes 18.148 23.464 18.796 6 - - - - - - - Trade Port Oost - - 8.792-8 6 4.42 3 1.473 44 - Geloërveld 7.728 8.44 15.574 3-1 - - - - - 8.65 21.558 19.689 8 14 14 436 2 218 - - In objecten vanaf 1. Aanbod in in aanbod Opname 215 H1 Mediane huurprijs 214/215 213 214 215 H1 213 214 215 H1 in transacties Zwolle 12.3 178.837 186.777 118 136 151 29.337 21 1.397 37 57 De Marslanden 56.253 78.59 91.88 73 95 15 8.127 17 478 39 57 Voorst 14.296 19.465 19.715 12 12 9 1.35 1 1.35 39 56 De Vrolijkheid 15.592 14.461 19.51 14 11 17 425 1 425 35 Westenholte 1.993 25.769 17.4 6 8 8 12.25 1 12.25 - - Hessenpoort 12.428 13.918 11.147 3 4 4 7.5 1 7.5 - - 1.441 26.634 27.593 1 6 8 - - - 17 - In objecten vanaf 1. NVM BUSINESS BEDRIJFSRUIMTEMARKT 215 NVM BUSINESS BEDRIJFSRUIMTEMARKT 215
BEGRIPSOMSCHRIJVINGEN Bedrijfsruimte Een ruimtelijk zelfstandige eenheid die grotendeels in gebruik is voor werkzaamheden in de sectoren bouw, transport en logistiek, lichte en zware industrie, en groothandel. Gemengde kantoor- en bedrijfsgebouwen zijn mee genomen indien het bedrijfsdeel meer dan 5% van het gehele complex uitmaakt. Opname Verhuur- en verkooptransacties die op de vrije markt plaatsvinden. Gebruikers die in hun eigen huisvestings behoefte voorzien (de zogenoemde eigenbouw), worden niet tot de opname gerekend. Hetzelfde geldt voor sale-and-leasebackovereenkomsten en contractverlengingen. Vanaf 211 registreert de NVM transacties vanaf 1 m². In verband met de consistentie in de historische reeksen en vergelijking met voorgaande jaren wordt hiervoor in een aantal gevallen nog de oude ondergrens van 75 m² aangehouden. Aanbod Bedrijfsruimte die direct beschikbaar is voor verhuur of verkoop. Bedrijfsruimten die in voorbereiding zijn en derhalve nog gebouwd moeten worden, worden in het aanbod niet meegeteld. Het aanbod omvat naast leegstaande en nog in aanbouw zijnde bedrijfsruimten ook ruimten die nog in gebruik zijn maar waarvan bekend is dat deze op korte termijn worden vrijgemaakt. Vanaf 211 registreert de NVM het aanbod in gebouwen waarin minimaal 1 m² beschikbaar is. In verband met de consistentie in de historische reeksen en vergelijking met voorgaande jaren wordt hiervoor in een aantal gevallen nog de oude ondergrens van 75 m² aangehouden. Huurprijs De gerealiseerde kale huur per vierkante meter verhuurbaar vloeroppervlak, exclusief btw. Voor de berekening van de gemiddelde gerealiseerde huurprijs per per jaar zijn objecten meegenomen vanaf een metrage van 1. Incentive Verhuisvergoeding, inrichtingsbijdrage of (tijdelijke) korting op de huurprijs die de eigenaar bij verhuur aan de huurder verstrekt. Onderzoeksverantwoording Aan de totstandkoming van deze publicatie is medewerking verleend door Arcuris Bedrijfshuisvesting (Almere), Van der Sande Makelaars (Breda), Van Groenigen Makelaardij (Haarlemmermeer), Colliers International (Eindhoven), Hauzer & Partners (Venlo), Klotz Bedrijfshuisvesting (Tilburg), KroeseTempert Bedrijfsmakelaars (Zwolle), Ooms Makelaars Bedrijfshuisvesting (Rotterdam), RéBM Bedrijfsmakelaardij (Amersfoort), Rob Swart Bedrijfshuisvesting (Zoetermeer), RSP Makelaars (Den Bosch), Snelder Zijlstra Bedrijfsmakelaars (Enschede) en Waltmann Bedrijfshuisvesting (Utrecht). De gegevens in deze rapportage zijn met de grootste zorg samengesteld. NVM Business geeft evenwel geen garanties op de volledigheid van de gegevens en accepteert geen aansprakelijkheid ten aanzien van de juistheid ervan. Colofon Samenstelling Klaartje Asselbergs, Guido Raven. Bron gegevens NVM Data & Research, Nieuwegein. Vormgeving PROOF, Amsterdam. Fotografie Goodman. September 215 NVM Business Fakkelstede 1 3431 HZ Nieuwegein Telefoon: (3) 68 51 85 NVM BUSINESS BEDRIJFSRUIMTEMARKT 215