gemeente Eindhoven Raadsnummer 15R6187 Inboeknummer 15BST00208 Dossiernummer 15.09.751 24 februari 2015 Commissie notitie Onderwerp: detailhandelsnota Gemeente Eindhoven "Wie kiest wordt gekozen" (werktitel) Inleiding De actualiteit - in de detailhandel gebeurt steeds meer op steeds minder plekken (ondertitel) - en het veranderde overheidsbeleid vragen om een herziening van de op 19 december 2006 vastgestelde detailhandelnota van de gemeente Eindhoven. Trends en ontwikkelingen (zie de bijgevoegde nota) als internetshoppen, leegstand, kopen naast lenen en gebruiken, schaalvergroting, duurzaamheid, branchevervaging per winkel en brancheverbreding per locatie gaan we samen met partners benutten door nog meer dan voorheen in te zetten op kwaliteit, beleving en creativiteit. We willen met de detailhandel een omgeving creëren waar de consument graag verblijft. Het coalitieakkoord Expeditie Eindhoven, het inspelen op kansen en innovatieve ontwikkelingen en de op detailhandel van toepassing zijnde wet- en regelgeving zijn kaderstellend voor het mogelijk maken van gewenste detailhandelsinitiatieven op de juiste plek in Eindhoven. Om dit te realiseren stellen we ons uitnodigend op en koppelen we het toetsen van initiatieven aan realiteitszin. Als gemeente zien we over tien tot vijftien jaar een levendige (binnen)stad met een bloeiende detailhandel voor ons, maar dan wel in een totaal ander landschap dan we nu kennen. De oude vertrouwde concepten detailhandel maken plaats voor nieuwe. De detailhandel maakt dan gebruik van digitale mogelijkheden waar we nu alleen nog van dromen, maar waarvan de contouren in aanzet aanwezig zijn met apps, gratis WIFI en bestelmogelijkheden via internet. Er zijn warenhuizen die het moeilijk hebben en ketens zoals ZARA, Primark en de Bijenkorf die juist inspelen op de nieuwe tijd en mogelijkheden. Er wordt al volop geëxperimenteerd met combinaties op het snijvlak van winkelen en digitale mogelijkheden en er zijn winkels met duurzaam en fair trade als uitgangspunt. De ontwikkelingen in de detailhandel staan niet op zichzelf en passen bij de (internationale) Brainport ambities van Eindhoven. Vanuit de gemeente werken we nauw samen met partners bij thema s als internationalisering, werk en scholing, promotie van de stad, levendige (binnen)stad met evenementen, het op de kaart zetten van Eindhoven als gastvrije stad voor expats en bezoekers, deelname aan handels - en innovatiemissies etc.. Vanuit de gemeente zetten we bestuurders, beleidsadviseurs en accountmanagers in om de verbindingen met onze partners te leggen. Naast initiëren, bemiddelen en profilering hebben we als gemeente een beperkt arsenaal aan maatregelen om specifiek in te zetten voor de detailhandel. Deze zitten vooral in de sfeer van bestemmingsplannen en handhaving en het aansluiten op maatregelen van de (rijks)overheid. Voor dit laatste is vaak cofinanciering of extra financiering nodig om de maatregel te kunnen implementeren (bv. BIZ wet). Om onze mogelijkheden uit te breiden werken we aan een
acquisitievoorstel dat we nog voor de kadernota aan u voorleggen. Verder gaan we na in hoeverre onze stad gastvrij genoeg is voor bedrijven, werknemers en bezoekers van Eindhoven. Nieuw beleid voor de detailhandel moet ons helpen bij het laten landen van gewenste initiatieven op de juiste plekken in de stad. Het beoordelen van initiatieven in relatie tot de detailhandel doen we vanuit een open houding, pro-actief en faciliterend omdat we het belangrijk vinden mee te blijven bewegen met ontwikkelingen en innovaties. We stellen voor om jaarlijks samen met de Captains of Retail na te gaan of de nu voorliggende nota herijking behoeft. Met de nieuwe nota geven we aan welke richting we in willen met de detailhandel. De stad en onze partners vragen hier ook om. Verder willen we dat de verzorgingsstructuur voor de stad in tact blijft en dat de bedrijventerreinen en locaties detailhandel elkaar niet overlappen. We maken in de nota duidelijke keuzes. Zo zetten we in op het centrum van Eindhoven als het winkelhart van de stad met plaats voor design en techniek in de openbare ruimte. Dit betekent dat bijvoorbeeld Ekkersrijt deze functie niet kan overnemen. In de binnenstadsvisie die in co-creatie wordt voorbereid krijgt het (geactualiseerde) detailhandelbeleid een plek. Buurtwinkelstrips die geen potentie hebben krijgen wat betreft detailhandel geen prioriteit. Daar gaan we samen met partners na hoe we (verdere) leegstand en verloedering kunnen voorkomen. XL supermarkten als solitaire vestiging staan we niet toe, maar inpassing van een dergelijk initiatief in een regulier winkelcentrum kan wel als het past binnen de structuur. We letten daarbij op zaken als aantal inwoners in een gebied, draagvlak, omzet, effecten en uitstraling op andere winkelgebieden in de eigen wijk en daar omheen. Dit beleid is in lijn met de Europese dienstenrichtlijn en de landelijk van toepassing zijnde ladder van duurzame verstedelijking. Met het geactualiseerde detailhandelbeleid leveren we een bijdrage aan een leefbaar en aantrekkelijk Eindhoven en verstevigen we de economische structuur en de werkgelegenheid. In de nota treft u aangepast beleid aan voor onder andere de ontwikkelingen bij de perifere detailhandel, de internethandel, de megasupermarkten en de kringloopwinkels en - bedrijven. De detailhandelnota van de gemeente Eindhoven staat niet op zich. Het voorgestelde beleid is in lijn met het beleid van Europa, de landelijke en provinciale overheid en we borgen dat ons beleid in de pas loopt met de regiovisie detailhandel die we samen met partners in de regio in opdracht van de provincie aan het opstellen zijn. Een begeleidingscommissie bestaande uit vertegenwoordigers van de Federatie van Ondernemersorganisaties in de detailhandel Eindhoven (FOE), de Raad Nederlandse Detailhandel (RND) en de Stichting Detailhandelsplatform Binnenstad Eindhoven (SDBE) begeleidde de totstandkoming van de nota. Op de website van de gemeente Eindhoven werd mei 2014 de herijking van de detailhandelnota aangekondigd met een eerste concept en onderbouwing. We deelden de voorgenomen beleidslijn eerder met u en met representanten van de Provincie, het Stedelijk gebied, de regio Zuid-Oost Brabant, de Stichting Ondernemersverenigingen Eindhoven, de FOE en grootwinkelbedrijven zoals de Bijenkorf en V&D en supermarktketens als AH en Jumbo. Graag vernemen wij van u of we met de geactualiseerde nota detailhandel op het juiste spoor zitten. 2
Onvermijdelijk Het betreft een beleidsinstrument Advies gevraagd aan de commissie om Wij vragen of u zich kan vinden in: 1. de opzet en inhoud van de geactualiseerde detailhandelnota van de gemeente Eindhoven Meer op minder plekken, waarbij we uitgaan van: b het faciliteren van trends en ontwikkelingen in de detailhandel b het landen van gewenste initiatieven op de juiste plekken in de stad; b het bieden van duidelijkheid over de detailhandel aan stad en partners; b het behouden van een verzorgingsstructuur detailhandel in de stad; b het tegemoet treden van ontwikkelingen detailhandel vanuit een open houding; 2. de in de nota beschreven positie van en perspectief voor de detailhandel waarbij we per stadsdeel en winkelgebied de rol, functie en ontwikkelingsrichting ( versterken, stabilisatie of anders ) van de detailhandel aangeven; 3. het in de nota geschetste beleid detailhandel voor de onderdelen: b internethandel: webwinkels die door consumenten bezocht kunnen worden en afhaalpunten scharen we onder detailhandel; b megasupermarkten: geen nieuwe locaties, onder voorwaarden kunnen bestaande supermarkten zich doorontwikkelen tot megasupermakten; b kringloopwinkels en - bedrijven. De winkels rekenen we tot detailhandel, voor kringloopbedrijven geldt de beleidslijn van productiegebonden detailhandel; b perifere detailhandel op De Hurk, Aan de Kade en Bisschop Bekkerslaan. Hier dringen we (verdere) brancheverbreding terug, er is geen ruimte voor food. Argumenten 1.1 Actualiteit vraagt om herijking gemeentelijk beleid detailhandel De detailhandel staat onder druk. Dit leidt aan de aanbodzijde tot schaalvergroting, leegstand, branchevervaging per winkel en brancheverbreding per locatie. Het veranderende koopgedrag door de economische crisis, de invloed van technologie (social media, apps, internet shoppen) op winkelen, het verschuiven van kopen naar lenen en gebruiken, aandacht voor duurzaamheid etc. vraagt een andere en creatieve kijk op de invulling en het bezoek van de consument aan winkelgebieden. 1.2 Veranderd beleid detailhandel rijk, provincie en regio zijn meegenomen in nota De Europese Dienstenlijn stelt dat de overheid zich niet mag mengen in concurrentieverhoudingen en zet in op consumentenbescherming, ruimtelijke ordening en milieu. Het rijksbeleid voegde de Ladder voor duurzame verstedelijking toe als toets en daarmee het belang van regionale afstemming. De provincie kent de Structuurvisie Ruimtelijke Ordening en de Verordening Ruimte en borgt daarmee de plicht tot het maken van (sub)regionale afspraken over de detailhandel. Al deze wet- en regelgeving kadert mede de gemeentelijke beoordeling van nieuwe initiatieven detailhandel in bij de toets aan bijvoorbeeld bestemmingsplannen. 1.3 Onderbouwing nota detailhandel gemeente Eindhoven door BRO De onderbouwing voor de herijkte nota leverde het bureau BRO uit Boxtel met de rapportage Herijking detailhandelsbeleid Eindhoven en de bijbehorende Eindhoven fact sheets. Beide rapportages zijn te downloaden via: www.eindhoven.nl/ondernemersplein/horeca-detailhandel.htm 3
Aan de nieuwe visie liggen de volgende uitgangspunten ten grondslag: - de vraag van de consument is leidend - compactheid winkelgebieden - type koopgedrag leidraad voor positionering winkelgebieden - belang leefbaarheid en beperken leegtand - duurzaam ruimtegebruik - vernieuwing faciliteren - randvoorwaarden kunnen verschillen per type winkelgebied 1.4 Structuur winkelgebieden: van verzorgingsniveau naar functionaliteit van gebieden De detailhandelstructuur is van oudsher opgebouwd uit verschillende verzorgingsniveaus. De binnenstad heeft een bovenregionale functie, WoensXL en de Woenselse Markt kennen een lokaal bovenwijks niveau, de wijk- en buurtcentra zijn er voor de directe omgeving en de grootschalige concentraties en radialen (bijv. Geldropseweg) zijn lokaal of bovenwijks georiënteerd. Maar door de veranderde vraag en aanbod zien we een verschuiving in hiërarchie optreden: in plaats van ligging, omvang en verzorgingsgebied komt de functionaliteit van een winkelgebied steeds meer centraal te staan. In deze functionele hiërarchie onderscheiden we: de binnenstad, stadsdeelcentra, boodschappencentra (basisvoorzieningen), grootschalige clusters en trafficlocaties zoals benzinestations, treinstations, kantoorlocaties, ziekenhuizen. 1.5 Beschrijving toekomstig gemeentelijk beleid voor onderdelen detailhandel In de nota beschrijven we op basis van het veranderde tijdperk het beleid voor de komende jaren voor de Eindhovense detailhandel. Hieronder lichten we dit beleid per winkelactiviteit kort toe. 1.5.1 Perifere detailhandel geconcentreerd op De Hurk, Kanaaldijk en Bisschop Bekkerslaan De perifere - lokaal verzorgende - detailhandel is geconcentreerd op de Hurk, Aan De Kade en de Bisschop Bekkerslaan. Het betreft productiegebonden detailhandel. Op deze terreinen dringen we (verdere) brancheverbreding terug en is er geen ruimte voor food. 1.5.2 Alleen productgebonden detailhandel op bedrijventerreinen Bedrijventerreinen zijn bestemd voor activiteiten die niet in een woon - of centrumgebied thuishoren vanwege hun impact op de omgeving. Daarom is op deze locaties alleen productiegebonden detailhandel toegestaan op voorwaarde dat de verkoop van het product ondergeschikt is aan het productieproces. 1.5.3 Doorontwikkeling megasupermarkten Onder voorwaarden kunnen bestaande supermarkten zich doorontwikkelen tot megasupermarkten. Solitaire vestigingen en / of de vestiging van een megasupermarkt op een perifere locatie zijn niet mogelijk in de stad. 1.5.4 Internethandel en webwinkels: wanneer detailhandel? Webwinkels en afhaalpunten scharen we onder de detailhandel omdat de klant hier daadwerkelijk komt om artikelen te kopen, te bestellen, af te halen of om te ruilen. Internethandel waar het contact met de klant via de post of internet gaat, vanuit een kantoor of via een bezorgdienst, rekenen we niet tot de detailhandel. Webwinkels zijn mogelijk op winkellocaties. Omdat in webwinkels goederen worden gepresenteerd, besteld, gekocht of geruild gelden er 4
brancheringsregels. Afhaalpunten zijn toegestaan in of aansluitend op bestaande winkellocaties en trafficlocaties. Hier zijn geen brancheringsregels van toepassing. 1.5.5 Kringloopbedrijven en kringloopwinkels: wanneer detailhandel? Kringloopwinkels die tweedehand goederen verkopen rekenen we tot de detailhandel. Voor kringloopbedrijven die zich bezighouden met het inzamelen, verwerken, repareren en de verkoop van goederen geldt de beleidslijn van productiegebonden detailhandel op bedrijventerreinen (1.5.2). Bij deze bedrijven is de verkoop van producten ondergeschikt aan het inzamelen, verwerken en repareren. 1.5.6 Detailhandel op trafficlocaties ondergeschikt aan hoofdactiviteit Detailhandel op trafficlocaties is gericht op de bezoekers die deze locaties aandoen. Deze detailhandel is ondergeschikt aan de hoofdactiviteit van de locatie. 1.5.7 Inzet op perspectiefrijke warenmarkten Er zijn in de stad negen bij verordening vastgestelde warenmarkten. We handelen hier zoals we doen bij de winkelgebieden: we zetten in op de perspectiefrijke warenmarkten. Hierbij is de insteek dat de gemeente de kaders verzorgt (openbare ruimte en marktverordening) en de ondernemers zorg dragen voor kwaliteit, beleving en verrassing. 1.5.8 Hoe om te gaan met leegstaande (buurt)winkelstrips Beleidsmatig zet de gemeente bij perspectiefarme winkelstrips in op het behoud van de ruimtelijke kwaliteit en het voorkomen van verpaupering. Dit lukt alleen in cocreatie met eigenaren, beleggers, winkeliers en bewoners. De overheid faciliteert overleg over leegstand en toekomstig gebruik, wijst op het SMB investeringsfonds of de mogelijkheden wet BIZ en kan een instrument als de leegstandsverordening toepassen. 1.5.9 Bijzondere initiatieven detailhandel wanneer en hoe toestaan Ontwikkelingen en innovaties in de detailhandel die we nu nog niet (kunnen) voorzien willen we onder bepaalde voorwaarden en na toetsing aan criteria toestaan via een herziening van het bestemmingsplan. 1.6 Veranderende positie en perspectief detailhandel Eindhoven Per stadsdeel en winkelgebied in Eindhoven schetsen we rol, functie en ontwikkelingsrichting detailhandel. Daarbij kan het gaan om versterking (randvoorwaarden en voorzieningenaanbod), stabilisatie (eventuele uitbreiding toetsen aan overlap verzorgingsgebieden) of anders (ontwikkeling richting afbouw, functieverandering, verplaatsing etc.). De rol en verantwoordelijkheid van de gemeente staat in het teken van deze ontwikkelingsrichtingen. Hierbij trekt de gemeente samen met partners op. Stadsdeel Ontwikkelingsrichting detailhandel Centrum Stratum Versterken Stabilisatie Anders Centrumgebied Boulevard Zuid, Geldropseweg. Roostenlaan, St. Petrus Canisiuslaan, Aalsterweg Tongelre Haagdijk, Aan De Kade Tongelrese Akkers, Pagelaan Leenderweg, locatie Galvano Karregat 5
Woensel- Noord Ardechelaan, Nederlandplein, Vaartbroek WoensXL, Blixembosch, Belgiëplein, Gerritsonplein Woensel-Zuid Kruisstraat / Woenselse Markt, Cassandraplein, Mensfort, Rapenland Acht, Eckhart, Bisschop Bekkerslaan Boschdijk en Woensel West Side Stores Strijp Sint Trudoplein, Meerrijk Limburglaan Lievendaal en Strijp S Gestel Strijp / Gestel Franz Leharplein, Kastelenplein Hoogstraat De Hurk 1.6.1 Ambitie centrum Eindhoven We lichten het perspectief voor het centrum er op deze plaats uit omdat een kloppend stadshart voor Eindhoven belangrijk is als vestigingsfactor en als visitekaartje voor het centrum van de Brainportregio. Inwoners en bezoekers komen hier voor een combinatie van winkelen, horeca en evenementen, voor een beleving. De doorontwikkeling van de detailhandel in het centrum staat in het teken van deze ambitie. Het perspectief van het centrum is goed. Het winnen van de titel Beste Binnenstad 2011-2013 onderstreept dit. De binnenstad moet in de komende jaren uitgroeien tot hèt recreatieve koopcentrum van Zuid Nederland. Tot een compacte binnenstad waar grootschaligheid (flagship stores) een plek heeft en de detailhandel in het kernwinkelgebied en het gebied De Bergen elkaar aanvult en versterkt. Hierdoor zijn grote uitbreidingen buiten het kerngebied niet gewenst en is het belangrijk onderscheid te maken tussen het Centrum en WoensXL (recreatief versus boodschappen doen) en het Centrum en Strijp S (grootschaligheid en bekende concepten versus relatieve kleinschaligheid en experimenten). 1.7 Rol gemeente en partners Zoals hiervoor aangegeven trekken gemeente en partners samen op bij het onderwerp detailhandel. Daarbij dragen partners de verantwoordelijkheid voor de detailhandel sec en staat de overheid / de gemeente binnen haar mogelijkheden garant voor a) het economisch stimuleringsbeleid met stimulering samenwerking en facilitering, b) planologische facilitering via ruimtelijk beleid / bestemmingsplannen en c) actieve handhaving. In deze paragraaf beschrijven we de rol van de gemeente bij de detailhandel. Op basis van de detailhandelsvisie en de daarin geschetste ontwikkelingsrichting focust de gemeente - rekening houdend met de bij 1.3 benoemde uitgangspunten en in samenwerking met partners - op het versterken, de stabilisatie of afbouw, functieverandering of verplaatsing van de detailhandel in de stad. Hierbij weegt de gemeente mee wat een ingezette c.q. in te zetten wijziging inhoudt voor de bestaande functies en gebieden detailhandel, wat de aanleiding van de wijziging is (externe of interne invloed) en of wij en / of partners een rol (kunnen) hebben bij het aanpakken van de aanleiding of het gevolg. Verder neemt de gemeente bij haar afwegingen naast de vigerende wet - en regelgeving onderwerpen mee als beleving, innovatie, parkeren, milieu, duurzaamheid, veiligheid. De gemeente blijft voor de detailhandel inzetten op cocreatie, op een sterke publiekprivate samenwerking met een duurzame structuur voor profilering, marketing of transformatie. Zo komt de gemeente nog voor de Kadernota met een voorstel om de acquisitie van bedrijven verder vorm 6
te geven via a) proactieve en reactieve acquisitie, b) inzet op hiervoor benodigde materiaal / structuur en c) zorg voor de (werknemers van) bedrijven als deze eenmaal in Eindhoven gevestigd zijn. Een belangrijke ontwikkeling, waardoor we nog sterker dan voorheen kunnen inzetten op de acquisitie van bijvoorbeeld flag stores of (grote) ketens. Bij de samenwerking spelen Eindhoven 365 en ondernemersfondsen nadrukkelijk een rol. In 2015 wordt het Ondernemersfonds centrum gevoed uit de opbrengsten reclamebelasting. Vanaf 2016 is het de bedoeling dat de Wet Bedrijven Investeringszone (BIZ) helpt bij investeringen door collectieven van ondernemers en vastgoedeigenaren. Voor het opknappen of herinrichten van panden kunnen ondernemers van bepaalde buurtwinkelcentra / strips en bedrijventerreinen terecht bij het SMB investeringsfonds. Op basis van het omgevingsrecht formuleert de gemeente ruimtelijk beleid waaronder beleid voor de detailhandel. Dit beleid vertaalt zij in bestemmingsplannen. De gemeente staat, rekening houdend met verantwoordelijkheden, open voor het mogelijk maken van gewenste initiatieven en innovatieve ontwikkelingen. Bij pop up stores, flitswinkels en winkels op proef bijvoorbeeld heeft de gemeente een bemiddelende en faciliterende rol terwijl de markt verantwoordelijk is voor het bieden van ruimte voor deze initiatieven. Combinaties zoals wonen werken winkelen, winkelen cultuur onderwijs, winkelen - wonen in een winkelpand wonen boven een winkel en winkelen en duurzaamheid en ook het inslaan van nieuwe richtingen zoals de focus op Fair trade stad en het initiëren c.q. aansluiten op digitale ontwikkelingen detailhandel sluiten we op voorhand niet uit, evenals de weging van nieuwe maatregelen op relevantie voor Eindhoven. Handhaving door de gemeente komt in beeld bij ontwikkelingen in de detailhandel die niet bijdragen aan de ambities van Eindhoven. De uitgangspunten en het beleid zoals verwoord in de nota detailhandel zijn hierbij leidend. In overleg, rekening houdend met de beschikbare capaciteit en actualiteit, worden handhavingsancties uitgezet. Uitgangspunten, doelstelling en randvoorwaarden We willen met de detailhandel een omgeving creëren waar de consument graag verblijft. Het coalitieakkoord Expeditie Eindhoven, het inspelen op kansen en innovatieve ontwikkelingen en de op detailhandel van toepassing zijnde wet- en regelgeving zijn kaderstellend voor het honoreren van gewenste detailhandelinitiatieven op de juiste plek in Eindhoven. Om dit te realiseren stellen we ons uitnodigend op en koppelen we het toetsen van initiatieven aan realiteitszin. Procesafspraken - Informeren begeleidingscommissie, collega s en partners over uw advies met betrekking tot de nieuwe detailhandelnota - 1 e kwartaal 2015; - Uitnodigen begeleidingscommissie, collega s en partners binnen zes weken hun zienswijze te geven op de concept nota detailhandel; - Verwerking zienswijzen; - Voorleggen detailhandelsnota aan de raad begin 3 e kwartaal 2015. Ter inzage gelegde stukken Concept Detailhandelnota Gemeente Eindhoven. 7
Burgemeester en wethouders van Eindhoven, secretaris 8