ICT-onderwijsmonitor 2001-2002 lerarenopleidingen basisonderwijs februari 2003 Irma van der Neut Quinta Kools Berber Vreugdenhil-Tolsma Linda Sontag Jolijn van Haaf m.m.v. Ilja Hoogenberg en Bea van Wijk 1
2003 Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen, Directie ICT Behoudens de in of krachtens de Auteurswet van 1912 gestelde uitzonderingen mang niets uit deze uitgave worden verveelvuldigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm of op welke andere wijze dan ook, en evemin in een retrievalsysteem worden opgeslagen, zonder de voorafgaande schriftelijke toestemming van het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen, Directie ICT. 2
Inhoud Samenvatting 1 1 Inleiding 13 2 Ict in cijfers 19 2.1 Ict in het onderwijsleerproces 19 2.2 Ict-beleid 20 2.3 Infrastructuur, hardware en beheer 22 2.4 Vaardigheden en deskundigheidsbevordering 26 2.5 Betrokenhid en houding 27 3 Leren en lesgeven 29 3.1 Ontwikkelingen 1997-2001 29 3.2 Gebruik van ict in het onderwijsleerproces 30 3.2.1 Voorbereiding 30 3.2.2 Onderwijsleerproces 31 3.2.3 Evaluatie en toetsing 35 3.3 De meerwaarde van ict in het onderwijsleerproces 36 3.4 De rol en expertise van de docent 40 3.4.1 De rol van de docent 40 3.4.2 De expertise van de docent 42 3.5 Voorbereiding op het beroep 44 3.5.1 Ict-basisvaardigheden 44 3.5.2 Ict in het onderwijsleerproces 46 3.5.3 De praktische toepassing van ict in het onderwijs 48 3.6 Toekomstbeelden met ict 50 I
4 Beleid en ict 51 4.1 Ontwikkelingen 1997-2001 51 4.2 Beleid en inhoud 51 4.2.1 Beleid en onderwijsvisie 52 4.2.2 Beleid en infrastructuur 53 4.2.3 Beleid en software 55 4.2.4 Beleid en expertise 56 4.3 Beleid als proces 59 4.3.1 Actoren: rollen en hun invloed 61 4.3.2 Invoeringsproces 61 4.4 Externe condities en hun invloed op beleid 68 4.4.1 Geld en middelen 68 4.4.2 Deskundigheidsbevordering en ontwikkeling ict toepassingen 72 5 Kritische factoren, lessen voor de toekomst 77 5.1 Kritische factoren vanuit beleid 78 5.2 Kritische factoren vanuit infrastructuur 80 5.3 Kritische factoren vanuit software 81 5.4 Kritische factoren vanuit expertise 82 5.5 Kritische factoren: in balans? 82 Literatuur 87 Bijlage 1: Resultaten mini-enquête 'leren en lesgeven' docenten lerarenopleiding basisonderwijs 89 Bijlage 2: Resultaten mini-enquête 'leren en lesgeven' studenten lerarenopleiding basisonderwijs 95 Bijlage 3: Resultaten lerarenopleiding-panel 101 Bijlage 4: Ict-beleidsdoelen 109 Bijlage 5: Deelnemende opleidingen 111 II
Samenvatting Hoe wordt ict ingezet in het onderwijsleerproces? Hoe maken lerarenopleidingen basisonderwijs beleid rond de invoering van ict in hun onderwijs? En hoe oordelen de lerarenopleidingen over condities met betrekking tot ict? Deze drie vragen staan centraal in de ICT-onderwijsmonitor 2001-2002 voor de lerarenopleidingen basisonderwijs. Vanaf het schooljaar 1997-1998 is de ICT-onderwijsmonitor uitgevoerd in het basisonderwijs, het voortgezet onderwijs, het beroepsonderwijs en volwasseneneducatie, de lerarenopleidingen voor basisonderwijs en de tweedegraads lerarenopleidingen. In 2001-2002 is gekozen voor een gewijzigde aanpak ten opzichte van voorgaande metingen, omdat er behoefte bestond aan diepgaande en meer kwalitatieve informatie over de wijze waarop ict wordt ingezet in het onderwijsleerproces. Daarnaast bleef er belangstelling voor cijfers (kwantitatief) over onder meer de infrastructuur. Er is gekozen voor een combinatie van kwantitatieve en kwalitatieve onderzoeksmethoden. De ICT-onderwijsmonitor 2001-2002 omvat twee hoofdonderdelen: Een kwantitatieve studie ('Ict in cijfers'). Met deze quick scan zijn cijfermatige gegevens verkregen voor een representatieve groep opleidingen; Kwalitatieve facetstudies waarin op een beperkt aantal opleidingen dieper is ingegaan op ict in het onderwijsleerproces en de factoren die hiermee samenhangen. De lerarenopleidingen voor de kwalitatieve facetstudie 'leren en lesgeven' zijn geselecteerd op basis van de resultaten van de quick scan 2001-2002. De vier opleidingen in deze facetstudie verschillen in de mate waarin volgens de ictcoördinatoren docenten ict-basisvaardig en gevorderde gebruikers van ict zijn. De opleidingen voor de facetstudie 'beleid en ict' zijn geselecteerd op basis van hun eigen gegevens uit de ICT-onderwijsmonitor 2000-2001. Er zijn vooral opleidingen geselecteerd die sterk beleidsgestuurd zijn en waarvan meer dan de helft van de docenten ict gebruikt als leermiddel. ICT-onderwijsmonitor lerarenopleidingen basisonderwijs IVA Tilburg 2003 1
In onderstaande figuur wordt schematisch de opzet van de ICT-onderwijsmonitor 2001-2002 weergegeven. Opzet van de ICT-onderwijsmonitor 2001-2002 voor het voortgezet onderwijs Quick scan/ict in cijfers Representatief stand van zaken 31 % van alle ict-coördinatoren Facetstudies Illustratief Leren en lesgeven Groepsinterviews op 4 opleidingen: Docenten Studenten Mini-enquête Docenten 29 Leerlingen 69 Interviews op 6 opleidingen (condities 7): Leidinggevenden op ict-gebied Beleid en ict Ictonderwijspanel 7 deelnemers (m.n. ictcoördinatoren) In de beschrijving van de resultaten maken we onderscheid tussen aan de ene kant de representatieve, landelijke gegevens (quick scan) en aan de andere kant de verdiepende facetstudies. We vatten de belangrijkste uitkomsten samen aan de hand van de onderzoeksvragen. Daarbij staan centraal de samenhang tussen visie, infrastructuur, software en expertise. Eerst zullen de resultaten van 'Ict in cijfers' worden gepresenteerd, gevolgd door de bevindingen uit de facetstudies. ICT IN CIJFERS DE QUICK SCAN De resultaten van de quick scan 2001-2002 geven een beeld van de stand van zaken omtrent ict in Nederlandse lerarenopleidingen basisonderwijs. In totaal hebben elf ict-coördinatoren deelgenomen aan het onderzoek (31 procent). 2 ICT-onderwijsmonitor lerarenopleidingen basisonderwijs IVA Tilburg 2003
Ict in het onderwijsleerproces De ict-coördinatoren geven aan dat 66 procent van de leraren een (zeer) gevorderd gebruiker is van ict in het onderwijsleerproces. Het percentage studenten dat op dit niveau functioneert is 75 procent. Lerarenopleidingen Bao 0.1 Gebruikersniveau van ict in het onderwijsleerproces van leraren en leerlingen, in procenten (n=10-11) docenten studenten geen gebruik 6 1 beginnend gebruik 28 24 gevorderd gebruik 51 56 zeer gevorderd gebruik 15 19 Ict-beleid De meerderheid (73 procent) van de lerarenopleidingen basisonderwijs beschikt over een visie op ict of ontwikkelt er één (27 procent). Bij alle opleidingen is de visie in belangrijke mate of volledig afgeleid van de onderwijskundige visie van de school. In vergelijking met het schooljaar 2000-2001 hebben meer lerarenopleidingen basisonderwijs een visie op ict en is de visie vaker afgeleid van het onderwijskundig beleid. INFRASTRUCTUUR, HARDWARE EN BEHEER Computers voor onderwijsdoeleinden Aan de hand van het aantal computers voor onderwijskundige doeleinden dat aanwezig is op de opleidingen en het aantal studenten, is de studentcomputerratio berekend. Op de lerarenopleidingen basisonderwijs is de gemiddelde studentcomputerratio 6,5. Dit betekent dat er gemiddeld een computer aanwezig is voor iets minder dan zeven studenten. Sinds 1997/1998 is het aantal beschikbare computers sterk toegenomen. Destijds deelden veertien studenten een computer, in 2001/2002 zijn het er minder dan zeven. Ook het niveau van de voorzieningen is sterk gestegen. Op de lerarenopleidingen basisonderwijs zijn de computers op enkele na voorzien van een internetaansluiting en multimediale mogelijkheden. Ict-beheer Op de lerarenopleidingen basisonderwijs is er gemiddeld 3.8 fte beschikbaar voor ict-functies. Intern (computer)netwerk Alle lerarenopleidingen basisonderwijs hebben net als in 2000-2001, een intern computernetwerk. In de meeste gevallen hebben alle verschillende gebruikers, ICT-onderwijsmonitor lerarenopleidingen basisonderwijs IVA Tilburg 2003 3
de directie, ict-beheerders en docenten en studenten op school toegang tot dit netwerk. Het van huis kunnen inloggen tot het interne netwerk van de school is, evenals in het schooljaar 2000-2001, mogelijk voor een beperktere groep gebruikers. Op 60 procent van de opleidingen hebben alle ict-beheerders, directieleden en docenten toegang tot het interne netwerk van huis uit. Voor studenten geldt dit voor de helft van de opleidingen. Tevredenheid over de infrastructuur De ict-coördinatoren hebben een oordeel gegeven over de storingsgevoeligheid van verschillende onderdelen van het computernetwerk op de school. Het blijkt dat de ict-coördinatoren over het algemeen erg tevreden zijn over het computernetwerk. Het meest tevreden zijn de ict-coördinatoren over het netwerk (de bekabeling, aansluiting e.d.). Het minst tevreden zijn de ict-coördinatoren over de randapparatuur (printers e.d.), maar dit scoort nog wel een dikke voldoende. Lerarenopleidingen Bao 0.2 Gemiddelde rapportcijfers voor de storingsgevoeligheid van onderdelen van het computernetwerk (1= ernstig storingsgevoelig, 10= totaal niet storingsgevoelig), (n=9-10) gemiddelde rapportcijfer de computers 7,7 de server(s) 7,8 het netwerk (de bekabeling, aansluitingen e.d.) 8,7 de randapparatuur (printers e.d.) 7,3 het internet 8,0 Knelpunten ten aanzien van infrastructuur Hoewel de infrastructuur op lerarenopleidingen basisonderwijs goed op orde is (betere leerlingcomputerratio, toegang tot internet en multimediale mogelijkheden) doen zich nog wel knelpunten voor. De top drie van (redelijke en grote) knelpunten is volgens ict-coördinatoren: de beschikbare financiën om computers aan te schaffen (50 procent); de toegankelijkheid van buiten de opleiding tot het interne netwerk van de opleiding (30 procent); geschikte ruimten om computers te plaatsen (30 procent). 4 ICT-onderwijsmonitor lerarenopleidingen basisonderwijs IVA Tilburg 2003
VAARDIGHEDEN EN DESKUNDIGHEIDSBEVORDERING Basis- en didactische vaardigheden op het gebied van ict Volgens de ict-coördinatoren van de lerarenopleidingen basisonderwijs beschikken bijna alle docenten in (ruim) voldoende mate over ict-basisvaardigheden. Ook zijn de meeste docenten (61 procent) (ruim) voldoende vaardig in het didactisch toepassen van ict in het onderwijs. Ruim eenderde van de docenten aan de lerarenopleidingen basisonderwijs beheerst deze laatst genoemde toepassingen in geringe mate of niet. Lerarenopleidingen Bao 0.3 De mate waarin docenten ict-basisvaardigheden en didactische toepassing van ict in het onderwijs beheersen, in procenten (n = 9) in ruim voldoende mate in voldoende mate in geringe mate ict-basisvaardigheden 43 53 4 0 didactische toepassing van ict 22 39 33 6 niet Deskundigheidsbevordering Op het gebied van ict-basisvaardigheden heeft bijna een derde van de docenten volgens de ict-coördinatoren het afgelopen jaar aan deskundigheidsbevordering gedaan. Op het gebied van didactische toepassingen van ict of op het gebied van de (ontwikkeling) van ict-rijk of webbased materiaal gebeurde dat volgens de ict-coördinatoren door iets meer dan eenderde. DE FACETSTUDIES Via gesprekken met directeuren (of andere leidinggevenden op ict-gebied), docenten en studenten is bestudeerd hoe ict wordt ingezet in het onderwijsleerproces en hoe dit wordt aangestuurd vanuit het beleid. Aanvullend zijn minienquêtes gehouden onder docenten en studenten (onder andere via Kennisnet) en ict-coördinatoren (via het ICT-onderwijspanel). Deze uitkomsten zijn indicatief, niet representatief. Gezien de lage respons en beperkte representativiteit is voorzichtigheid geboden bij het interpreteren van de percentages op basis van de mini-enquête onder docenten en studenten. 1 LEREN EN LESGEVEN Vragen die hierbij centraal staan zijn: Hoe wordt ict ingezet in het onderwijsleerproces en hoe oordelen docenten en studenten daarover? ICT-onderwijsmonitor lerarenopleidingen basisonderwijs IVA Tilburg 2003 5
Over welke ict-vaardigheden beschikken docenten en hoe bevorderen zij hun deskundigheid daarin? Welke invloed heeft ict-gebruik op de vormgeving van het onderwijs? Hoe worden studenten voorbereid op het gebruik van ict in hun toekomstig beroep? Ict in het onderwijsleerproces Anno 2001-2002 wordt ict op de onderzochte lerarenopleidingen als volgt ingezet: Net als vorig jaar, wordt ict vooral gebruikt voor tekstverwerking, om informatie op te zoeken op het internet en uit te wisselen via e-mail. Vrijwel alle docenten en studenten maken hier dagelijks of wekelijks gebruik van. Power- Point wordt steeds vaker gebruikt voor presentaties. Het gebruik van deze toepassingen is redelijk geïntegreerd in het onderwijs. Studenten en docenten zijn overwegend tevreden over de mogelijkheden die deze toepassingen bieden. E-mail wordt steeds vaker gebruikt voor begeleiding op afstand, bijvoorbeeld tijdens de stageperiode van studenten. De docenten zijn hier meestal tevreden over: de begeleiding gaat sneller, is efficiënter en meer op maat. Op de onderzochte lerarenopleidingen blijkt dat vooral Mile rekenen en taal/ Nederlands wordt gebruikt. Daarnaast wordt ook wel gebruik gemaakt van spellings- en rekenprogramma's. Docenten oordelen overwegend positief over Mile. De studenten daarentegen hebben kritiek op de traagheid van het programma en zien er lang niet altijd het nut van in. De meeste onderzochte lerarenopleidingen basisonderwijs werken met of zijn bezig met de invoering van een elektronische leeromgeving (ELO). Het gebruik van de ELO verkeert in het algemeen in een pril stadium. Op twee lerarenopleidingen basisonderwijs is het digitaal portfolio recent ingevoerd. De andere opleidingen werken nog nauwelijks met digitale portfolio's, maar overwegen dit wel. Op centraal niveau is over het algemeen nog niet nagedacht over vormen van digitale toetsing. Eén lerarenopleiding wil dit wel, maar alleen voor de deeltijdopleiding. Met de ontwikkeling van toetsmodules moet nog gestart worden. Op alle lerarenopleidingen worden incidenteel digitale toetsen afgenomen. 46,4 procent van de studenten gebruikt meer dan vijf uur per week de computer op de opleiding. Vaardigheden van docenten Vanaf 1997/1998 worden docenten aan lerarenopleidingen basisonderwijs steeds ict-vaardiger. In 2001-2002 vinden de meeste docenten zichzelf ictbasisvaardig (96 procent, n=29). Ze kunnen omgaan met Windows en de tekstverwerker. Ook internet en e-mail vormen geen enkel probleem (alle docenten 6 ICT-onderwijsmonitor lerarenopleidingen basisonderwijs IVA Tilburg 2003
zijn basaal of (ver)gevorderd vaardig, n=29). Hoewel de vaardigheden om ict didactisch in te zetten ook toenemen (48 procent van de docenten (n=29) geeft aan op dit terrein in redelijke of grote mate deskundiger te zijn geworden), blijven zij hierbij wel achter. In 2000-2001 vindt ruim eenderde zichzelf voldoende vaardig om ict in het onderwijs in te zetten. Het lijkt alsof in 2002 veel meer docenten ict-didactisch vaardig zijn geworden, als je kijkt naar wat ictcoördinatoren zeggen. Volgens de ict-coördinatoren (quick scan) is in 2001-2002 namelijk 61 procent van de docenten (ruim) voldoende vaardig in het didactisch toepassen van ict in het onderwijs en zijn vrijwel alle docenten ict-basisvaardig. Met deze gegevens dient echter voorzichtig te worden omgegaan, aangezien het een hele andere groep respondenten betreft. Steeds meer docenten oordelen positief over ict. Zo vinden alle docenten uit de mini-enquête (n=29) ict een nuttig hulpmiddel. 93 procent vindt dat internet het onderwijs verrijkt, 86 procent meent dat werken met ict lesgeven leuk maakt en volgens 89 procent stimuleert ict de samenwerking tussen studenten. Op alle onderzochte lerarenopleidingen is er draagvlak voor ict. Het draagvlak is evenwel niet even groot bij alle docenten. De houding van docenten wordt door het ict-onderwijspanel gezien als factor die de afgelopen jaren van groot belang is geweest voor de invoering van ict. En ook voor de komende jaren blijft dit voor hen een belangrijke factor. De vormgeving van het onderwijsleerproces De vormgeving van het onderwijsleerproces op de in de facetstudies onderzochte lerarenopleidingen voor basisonderwijs verandert. Volgens directies en docenten is dit meer het gevolg van de invoering van een andere onderwijskundige visie (competentiegericht leren, tijd- en plaatsonafhankelijk leren, leren leren, zelfstandig of zelfgestuurd leren, etc.) dan van ict. Ict biedt wel de mogelijkheden om de onderwijskundige visie te realiseren, zoals leren in eigen tempo en tijd- en plaatsonafhankelijk leren, de praktijk in huis halen, actuele informatie en goede mogelijkheden voor begeleiding op afstand. Door directeuren en docenten gesignaleerde veranderingen zijn: de docent wordt meer en meer coach en begeleider; studenten werken vaker zelfstandig; studenten krijgen vaker open en complexere opdrachten. Voorbereiding op het beroep In de voorbereiding van studenten op het gebruik van ict ligt het accent nog sterk op de ict-basisvaardigheden, met name tekstverwerking, e-mail, internet en presentatieprogramma's. Studenten leren deze over het algemeen aan tijdens het eerste studiejaar. Er wordt meer dan in voorgaande jaren belang gehecht aan de didactische voorbereiding op het gebruik van ict. Studenten zouden meer moeten weten van de wijze waarop ict didactisch verantwoord kan worden toegepast in het basisonderwijs en dit ook in praktijk kunnen brengen. De opleidingen besteden in een aparte module en in sommige vaklessen aandacht aan de toepassing van ict in het basisonderwijs. Daarin wordt met name ICT-onderwijsmonitor lerarenopleidingen basisonderwijs IVA Tilburg 2003 7
aandacht besteed aan de selectie en evaluatie van software. Andere onderwerpen die genoemd worden zijn het ontwerpen van lessen met ict en het ontwerpen van een digitale leeromgeving voor de stageschool. Daarnaast wordt er in sommige vaklessen aandacht besteed aan ict-toepassingen. Dit gebeurt niet structureel, het betreft over het algemeen een enkele les of een enkele docent. Twee opleidingen bieden ook een ict-specialisatie aan, die studenten facultatief kunnen volgen. Daarin ligt het accent op het leren omgaan met meer geavanceerde toepassingen en wordt er aandacht besteed aan de toepassing daarvan in het onderwijs aan leerlingen. De aandacht voor didactische vaardigheden en ict is nu nog veelal gefragmenteerd en hier wordt weinig tijd aan besteed. Zo vindt 48 procent van de studenten dat zij voldoende of goed worden voorbereid op het gebruik van educatieve programmatuur en 28 procent dat zij voldoende of goed voorbereid worden op de evaluatie en selectie van programmatuur. In de stage doen studenten over het algemeen nog weinig praktijkervaring op met de toepassing van ict. De opleidingen dringen er bij studenten soms wel op aan om ict te gebruiken in de stage, maar stellen dit niet verplicht. Sommige studenten geven wel eens een les met ict, anderen nooit (uit de mini-enquête blijkt dat 36 procent van de studenten daadwerkelijk ict gebruikt bij lessen aan leerlingen tijdens de stage; het merendeel hiervan geeft niet meer dan vijf lessen met ict). Een belangrijke reden volgens docenten en studenten is de situatie op de stagescholen. Zij treffen situaties aan waarin de apparatuur als gebrekkig wordt beoordeeld, docenten weinig bereid zijn ict in te zetten en de software die de studenten willen gebruiken niet aanwezig of geïnstalleerd is. Het lijkt een "kip ei" probleem. Studenten doen weinig praktijkervaring op en daardoor zijn toekomstige docenten onvoldoende toegerust om ict in te zetten in het onderwijs. Twee lerarenopleidingen zien aanknopingspunten voor een oplossing: meer samenwerking met de stagescholen om zo te werken aan de verbetering van de situatie aldaar. In het algemeen vinden docenten en studenten dat er meer aandacht zou moeten zijn voor het aanbrengen van pedagogisch-didactische kennis en vaardigheden met betrekking tot de toepassing van ict in het basisonderwijs. 40 procent van de studenten is niet of beginnend vaardig in het didactisch gebruik van de computer. Dit geldt voor 56 procent van de studenten tevens voor het toepassen van ict in het onderwijsleerproces. 2 Beleid en ict Ten aanzien van beleid worden de volgende vragen beantwoord: Wat is de inhoudelijke relatie tussen het onderwijskundig beleid en de inzet van ict? Wat is de inhoud van het ict-beleid en hoe wordt dit concreet vormgegeven? Hoe is de invoeringsstrategie binnen een instelling te typeren? Wat is de rol van de directie? 8 ICT-onderwijsmonitor lerarenopleidingen basisonderwijs IVA Tilburg 2003
Wat zijn stimulansen en belemmeringen voor de inzet van ict in het onderwijs? Onderwijskundig beleid en ict-doelen De in de facetstudies onderzochte lerarenopleidingen basisonderwijs zijn allen bezig met de keuze en/of invoering van een nieuw onderwijsconcept. Termen die in dit verband gebruikt worden zijn: competentiegericht leren, tijd- en plaatsonafhankelijk leren, leren leren, thematisch of opdrachtgestuurd leren, samenwerkend leren, zelfstandig en zelfgestuurd leren. Iedere lerarenopleiding basisonderwijs vult dit op eigen wijze in. Er zijn grote verschillen in de mate waarin de lerarenopleidingen (delen van) het onderwijsconcept al in praktijk brengen. Ict wordt gezien als een belangrijk instrument om de onderwijskundige visie te realiseren. Daarbij mag ict niet meer zijn dan een hulpmiddel en nooit een doel op zich. Het is absoluut niet de bedoeling dat het onderwijs volledig digitaal wordt aangeboden; contactmomenten blijven nodig. Alle lerarenopleidingen basisonderwijs onderschrijven het belang van een mix van onderwijs met en zonder ict. Uit de kwalitatieve facetstudies blijkt dat er op de onderzochte opleidingen zeker aandacht is voor professionalisering van docenten. Dit gebeurt vooral via scholingsactiviteiten. De deelnemers aan het ict-onderwijspanel nemen vooral de volgende maatregelen om docenten te professionaliseren: inhoudelijke ondersteuning vanuit ict-coördinator/werkgroep, stimuleren van collegiale uitwisseling van kennis, vrijwillige scholing en ruimte bieden voor experimenten. Volgens directeuren en docenten werken scholing op maat en toepassingsgerichte scholing het best. Ook wanneer docenten met elkaar samenwerken en elkaar coachen treden er leereffecten op. Belangrijke (korte en lange termijn) ict-beleidsdoelen zijn: ict meer inzetten en een belangrijker plek geven in het onderwijs; curriculum ict-rijk maken; invoeren/implementeren elektronische leeromgeving, digitaal portfolio; deskundigheidsbevordering docenten (de helft van de 29 docenten uit de mini-enquête acht beschikbare tijd hiervoor een redelijk tot groot knelpunt bij het gebruik van educatieve software); samenwerking met andere scholen en lerarenopleidingen; ict-gebruik van studenten op stage stimuleren. Invoeringsstrategie en rol directie In de facetstudies geven de directeuren en docenten aan dat het bij de implementatie van ict van belang is dat er wordt gewerkt vanuit een onderwijskundige visie, die mede dankzij het gebruik van ict kan worden gerealiseerd. Daarnaast krijgt de implementatie van ict een impuls als het speerpunt is in het beleid. De directie en het College van Bestuur moeten ict een push geven. Ook ICT-onderwijsmonitor lerarenopleidingen basisonderwijs IVA Tilburg 2003 9
voortrekkers hebben een belangrijke rol. Bij de invoering van ict moet veel aandacht uitgaan naar het creëren van draagvlak onder docenten. De onderzochte lerarenopleidingen doen dit door scholing, door docenten te betrekken bij de ontwikkeling en uitvoering van de visie, door de kritiek van docenten serieus te nemen en door het creëren van succeservaringen. Alle zeven deelnemers aan het ict-onderwijspanel beoordelen tevens de volgende aspecten als positief voor de ict-invoering: het geven van ruimte voor experimenten, sturing door de schoolleiding en collegiale uitwisseling van kennis en ervaringen. Tot slot is het zinvol om in functioneringsgesprekken en in persoonlijke ontwikkelingsplannen aandacht te besteden aan ict. Dit gebeurt nog niet op alle onderzochte lerarenopleidingen. Stimulansen en belemmeringen In Vier in balans (Stichting ICT op School, 2001) worden vier elementen genoemd die van essentieel belang zijn voor de implementatie van ict: beleid, infrastructuur, software en expertise van docenten. Deze elementen dienen met elkaar in balans te zijn om ict succesvol te kunnen implementeren. Ook op de lerarenopleidingen basisonderwijs zijn deze elementen van groot belang gebleken. Bij elk van de vier zijn kritische factoren te onderscheiden. Bij de bespreking van deze factoren gaan wij zijdelings in op de doelstellingen van Onderwijs On line (Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen, 2002). Bij de factor beleid is het ten eerste van groot belang dat er wordt gewerkt vanuit een onderwijskundige visie. Tevens krijgt ict-implementatie een impuls als het speerpunt van beleid is. Ook de invoeringsstrategie speelt een belangrijke rol. Deze wordt op de lerarenopleidingen basisonderwijs gekenmerkt door investeringen in de infrastructuur en het creëren van draagvlak. Dit gebeurt voornamelijk op vier manieren: het inzetten van voortrekkers, het creëren van succeservaringen, het bieden van scholingsmogelijkheden en de inbedding van ict in het personeelsbeleid. Over het algemeen zijn de onderzochte scholen tevreden over de infrastructuur. Daarmee is een belangrijke doelstelling van Onderwijs On line gehaald. Er zijn veel computers en de computers hebben ook goede mogelijkheden. Een goed werkende infrastructuur is een belangrijke voorwaarde voor de invoering van ict. Zo moet de infrastructuur stabiel, toegankelijk en uitnodigend zijn. Hoewel een overwegend positief beeld naar voren komt, blijven er knelpunten: beschikbare middelen om computers te kopen, toegankelijkheid van buiten de school tot het interne netwerk (dit is op 60 procent van de lerarenopleidingen gerealiseerd), geschikte ruimtes om computers te plaatsen en de bandbreedte van de internetverbinding. Een belangrijke stimulans is tevens de beschikbaarheid van software en van content voor de elektronische leeromgeving. Het ontwikkelen van content is een zeer tijdrovende bezigheid, waar nu individuele docenten en studenten mee bezig zijn. Bundeling van krachten lijkt gewenst. Enkele directeuren houden een pleidooi voor samenwerking tussen lerarenopleidingen en uitgevers. Ook zouden studenten veel meer betrokken kunnen worden bij de ontwikkeling van content. 10 ICT-onderwijsmonitor lerarenopleidingen basisonderwijs IVA Tilburg 2003
Een cruciale stimulerende factor bij de invoering van ict is de expertise van docenten. Enerzijds is het van belang dat docenten een positieve houding hebben ten opzichte van ict en anderzijds dienen zij te beschikken over de vaardigheden om ict in te zetten in het leerproces. Docenten zijn over het algemeen wel ict-basisvaardig, maar lang niet alle docenten kunnen ict ook didactisch toepassen in het onderwijs. Een belangrijke uitdaging is om docenten hierin te professionaliseren. De professionele ontwikkeling van docenten zou een stimulans kunnen krijgen als deze meer wordt ingebed in personeelsbeleid (bijvoorbeeld stellen van eisen ten aanzien van minimale digitale-didactische competenties, inbedding in persoonlijke ontwikkelingsplannen en functioneringsgesprekken, etc.). Andere stimulansen zijn inbedding van de scholing in organisatieverandering, meer toepassingsgerichte scholing, organiseren van onderlinge feedback en samenwerkend leren en het afspreken van eindresultaten (zie ook Simons, 2002). 3 CONDITIES Belangrijke vraag hierbij is hoe de lerarenopleidingen oordelen over condities van de overheid en hoe zij hiermee omgaan. De in de facetstudie onderzochte lerarenopleidingen zijn over het algemeen niet of matig tevreden over de reguliere financiële middelen die zij van de overheid krijgen. Zij zijn op de hoogte van subsidiemogelijkheden (ict-ontwikkelprojecten), maar dienen daarvoor niet altijd een aanvraag in. Daarmee benutten de opleidingen zelf dus niet alle mogelijkheden om financiën voor ict te verkrijgen. Redenen om geen subsidieaanvraag in te dienen zijn de complexiteit, de geringe capaciteit en het risico van afwijzing. Andere financieringsmogelijkheden zijn de vernieuwingsgelden en pabo-up gelden. Niet alle ondervraagde directeuren zijn hiermee bekend. Degenen die deze financieringsstromen wel kennen oordelen positief. De lerarenopleidingen basisonderwijs zijn over het algemeen niet actief in het verwerven van additionele financiële middelen, bijvoorbeeld door sponsoring. Projecten en maatregelen van de overheid, zoals Grassroots, Didactobank en Didactoreeks zijn bij circa de helft van de onderzochte lerarenopleidingen bekend. Het meest bekend en gebruikt is kennisnet. TOT SLOT In 2001-2002 is het beleidstraject Onderwijs On line afgesloten. Evenals in de Eindrapportage van Onderwijs On line kan worden geconcludeerd dat inmiddels vele stappen voorwaarts zijn gezet. In overeenstemming met deze Eindrapportage kan ook worden opgemerkt dat ook de komende jaren het proces van ictintegratie in het onderwijs nog aandacht en doordachte investeringen zal blijven vragen. De lerarenopleidingen basisonderwijs zijn duidelijk in ontwikkeling van 'learn to use' naar 'use to learn'. Deze ontwikkeling vraagt om een verdere ver- ICT-onderwijsmonitor lerarenopleidingen basisonderwijs IVA Tilburg 2003 11
sterking van de ict-voorzieningen in de scholen en vooral om kennis en vaardigheden omtrent de effectieve inzet van ict in het didactische proces van de toekomst. 12 ICT-onderwijsmonitor lerarenopleidingen basisonderwijs IVA Tilburg 2003
1 Inleiding Vanaf het schooljaar 1997-1998 is de ICT-onderwijsmonitor uitgevoerd in het basisonderwijs, het voortgezet onderwijs, het beroepsonderwijs en volwasseneneducatie, de lerarenopleidingen voor basisonderwijs en de tweedegraads lerarenopleidingen. De ICT-onderwijsmonitor heeft als doel het gebruik van informatie- en communicatietechnologie (ict) in verschillende sectoren van het onderwijs regelmatig te volgen. De opbrengsten van de monitor betreffen een actueel overzicht van de beschikbaarheid en het gebruik van ict in het onderwijs. Daarnaast worden factoren geïdentificeerd die belemmerend dan wel bevorderend werken op het verloop van het implementatieproces van ict in het onderwijs. De eerste drie metingen zijn uitgevoerd door het OCTO. Vanaf de vierde meting (2000-2001) wordt de ICT-onderwijsmonitor uitgevoerd door IVA Tilburg en ITS Nijmegen. In dit rapport vindt u de bevindingen van de ICT-onderwijsmonitor 2001-2002 (de vijfde meting) voor de lerarenopleidingen basisonderwijs. Aanpak In 2001-2002 is gekozen voor een gewijzigde aanpak ten opzichte van voorgaande metingen, omdat er behoefte bestond aan diepgaande en meer kwalitatieve informatie over de wijze waarop ict wordt ingezet in het onderwijsleerproces. Daarnaast bleef er belangstelling voor cijfers (kwantitatief) over onder meer de infrastructuur. Er is gekozen voor een combinatie van kwantitatieve en kwalitatieve onderzoeksmethoden. In onderstaand schema wordt duidelijk welke activiteiten zijn uitgevoerd, welke respondentgroepen benaderd zijn en wat de aard is van de verkregen informatie. ICT-onderwijsmonitor lerarenopleidingen basisonderwijs IVA Tilburg 2003 13
Lerarenopleidingen Bao 1.1 Methoden van onderzoek, verzamelde informatie, respondentgroepen en respons, aard van de informatie van de ICT-onderwijsmonitor 2001-2002 methode van onderzoek quick scan schriftelijke vragenlijst type informatie infrastructuur beleid ict in het onderwijsleerproces vaardigheden docenten respondentgroep en respons 31 % van alle ictcoördinatoren aard van de informatie + waar te vinden representatief (qua omvang) hoofdstuk 2 facetstudie leren en lesgeven face-to-face interviews ict in het onderwijsleerproces voorbereiding op het beroep vier lerarenopleidingen voor basisonderwijs (groep docenten en groep studenten) illustratief hoofdstuk 3 schriftelijke vragenlijst (on line) ict in het onderwijsleerproces voorbereiding op het beroep 29 docenten en 69 studenten illustratief hoofdstuk 3 bijlagen 1 en 2 facetstudie beleid en condities face-to-face interviews beleid invoeringsstrategie condities zes lerarenopleidingen basisonderwijs (directeuren) illustratief hoofdstuk 4 schriftelijke vragenlijst (on line) beleid invoeringsstrategie condities zeven directeuren of ict-coördinatoren illustratief hoofdstuk 4 bijlage 3 Hieronder worden de drie verschillende onderdelen van de ICT-onderwijsmonitor wat uitgebreider toegelicht. Quick scan De quick scan is gehouden onder ict-coördinatoren van alle lerarenopleidingen basisonderwijs. Met behulp van de quick scan is informatie verzameld over de ict-infrastructuur, over ict-beleid en globale informatie over het gebruik van ict in het onderwijsleerproces en de vaardigheden van docenten. De quick scan is op schrift toegezonden aan alle (in totaal 36) ict-coördinatoren. Uiteindelijk heb- 14 ICT-onderwijsmonitor lerarenopleidingen basisonderwijs IVA Tilburg 2003
ben, na een intensief telefonisch rappel, 11 ict-coördinatoren de vragenlijst ingevuld, dit is een respons van 31 procent. Nagegaan is of de respons representatief is qua omvang van de opleiding (aantallen studenten) en dit blijkt het geval. De quick scan is dus alleen representatief qua omvang van de lerarenopleidingen. Voor een uitgebreide beschrijving van de resultaten van de quick scan verwijzen wij naar Ict in cijfers 2001-2002. Een samenvatting van de belangrijkste resultaten is opgenomen in hoofdstuk 2 van dit rapport. Facetstudie leren en lesgeven; mini-enquête Voor de facetstudie leren en lesgeven zijn op vier lerarenopleidingen basisonderwijs gesprekken gevoerd met een groep docenten en een groep studenten 1. Aan de orde kwamen de plaats van ict in het onderwijsleerproces en de wijze waarop studenten worden voorbereid op het gebruik van ict in hun toekomstig beroep. Tevens is er in het kader van deze facetstudie een mini-enquête gehouden onder docenten en studenten waarin vergelijkbare onderwerpen aan bod kwamen. Beide studies schetsen geen representatief, maar wel een illustratief beeld van de situatie in het Nederlandse onderwijs. De resultaten uit beide studies vullen elkaar aan en versterken elkaar, omdat beide studies overwegend vergelijkbare resultaten opleveren. De lerarenopleidingen basisonderwijs voor deze facetstudie zijn geselecteerd op basis van de resultaten van de quick scan 2001-2002. Daarbij zijn de volgende selectiecriteria gehanteerd: percentage docenten dat ict gebruikt in het onderwijsleerproces (hoog > 50 procent, laag < 50 procent); percentage docenten dat de ict-basisvaardigheden in voldoende mate beheerst. Uiteindelijk hebben vier lerarenopleidingen basisonderwijs meegewerkt aan deze facetstudie 2. Bij twee opleidingen gebruikt meer dan de helft van de docenten ict in het onderwijsleerproces en beheerst meer dan de helft van de docenten de ict-basisvaardigheden. Bij één opleiding zet meer dan de helft van de docenten ict in het onderwijsleerproces in, maar is minder dan de helft van de docenten voldoende ict-basisvaardig. De vierde opleiding is geworven onder de opleidingen die ook aan de facetstudie beleid en condities hebben deelgenomen. Het betreft een sterk beleidsgestuurde opleiding, waarbij minder dan de helft van de docenten ict gebruikt als leermiddel. Verder is er een mini-enquête uitgevoerd onder docenten en studenten. Op twee manieren zijn docenten en studenten benaderd: 1 Zie bijlage 5 voor de namen van de onderzochte opleidingen. 2 De deelnamebereidheid van de lerarenopleidingen basisonderwijs was niet hoog. Factoren die hierin een belangrijke rol spelen zijn: concurrentie van de visitatiecommissie (als opleidingen gevisiteerd worden, willen ze niet ook nog meewerken aan de ICTonderwijsmonitor) en grote belasting voor de opleidingen (het organiseren van groepsgesprekken met docenten en studenten blijkt zeer lastig). ICT-onderwijsmonitor lerarenopleidingen basisonderwijs IVA Tilburg 2003 15
1. De enquête heeft enkele weken op de site van kennisnet gestaan. Docenten en studenten die deze site bezochten konden meedoen aan de enquête. In totaal hebben tien docenten en geen enkele student de enquête via de website van kennisnet ingevuld (zie ook bijlage 1). 2. De docenten en studenten van alle lerarenopleidingen die aan de facetstudies beleid en condities én leren en lesgeven hebben deelgenomen, zijn via hun ict-coördinator benaderd om deel te nemen aan de mini-enquête. Dit is gebeurd via een e-mail op het persoonlijk e-mailadres van de docenten en studenten, via de website van de lerarenopleidingen basisonderwijs en via folders. In totaal hebben negentien docenten en 69 studenten hieraan meegedaan. Een belangrijk deel van de studenten is afkomstig van één lerarenopleiding basisonderwijs (zie bijlage 2). De respons op de mini-enquête is daarmee slechts indicatief en niet representatief. Dit was overigens ook niet de vooropgezette bedoeling van de minienquête. Het impliceert dat voorzichtigheid moet worden betracht bij de interpretatie van de resultaten. De resultaten van de facetstudie leren en lesgeven staan in hoofdstuk 3 en de bijlagen 1 en 2. Een beschouwing op de gevonden resultaten wordt gegeven in hoofdstuk 5, waarin de kritische succesfactoren worden behandeld. Facetstudie beleid en condities; ict-onderwijspanel In de facetstudie beleid en condities zijn met de directeuren 3 van zes lerarenopleidingen basisonderwijs 4, gesprekken gevoerd over ict-beleid invoeringsstrategie en hun mening over condities. De belangrijkste bevindingen uit dit onderzoek zijn voorgelegd aan de directeuren en ict-coördinatoren in het ICTonderwijspanel. Beide studies schetsen geen representatief, maar wel een illustratief beeld van de situatie in het Nederlandse onderwijs. De resultaten uit beide studies vullen elkaar aan en versterken elkaar, omdat beide studies overwegend vergelijkbare resultaten opleveren. De zes opleidingen zijn geselecteerd op basis van gegevens uit de ICT-onderwijsmonitor 2000-2001. Doel hiervan was opleidingen te selecteren die varieerden in de mate waarin zij volgens henzelf gevorderd zijn op het gebied van ict. Daarvoor zijn de volgende twee kenmerken gebruikt: het percentage docenten dat ict gebruikt als leermiddel (hoog laag); de mate waarin de opleiding beleidsgestuurd is (uitgaan van een onderwijskundige visie, schriftelijke ict-beleidsplan, etc.) (sterk gering). Uit de gegevens van 2000-2001 bleek dat de meeste lerarenopleidingen zich in de categorie 'sterke beleidssturing en hoog percentage docenten dat ict gebruikt' 3 Niet alle geïnterviewden hadden de functie van 'directeur', maar het waren wel allemaal leidinggevenden op het gebied van ict in de lerarenopleidingen basisonderwijs. 4 Zie bijlage 5 voor de namen van de onderzochte opleidingen. 16 ICT-onderwijsmonitor lerarenopleidingen basisonderwijs IVA Tilburg 2003
bevonden. Uit deze categorie zijn dan ook vier lerarenopleidingen geselecteerd. In onderstaand schema staan de kenmerken van de vier geselecteerde opleidingen. aantal opleidingen selectiekenmerken 4 sterk beleidsgestuurd meer dan de helft van de docenten gebruikt ict als leermiddel 1 sterk beleidsgestuurd minder dan de helft van de docenten gebruikt ict als leermiddel. 1 geringe beleidssturing minder dan de helft van de docenten gebruikt ict als leermiddel Voor het onderdeel condities is nog één extra lerarenopleiding basisonderwijs benaderd 5. Het betreft een opleiding met sterke beleidssturing en waar meer dan de helft van de docenten ict gebruikt als leermiddel. In totaal is er dus met zeven directeuren gesproken over externe condities en ict. Een aantal bevindingen uit de gesprekken is vervolgens voorgelegd aan de leden van het ICT-Onderwijspanel. In totaal hebben zeven personen hun reactie gegeven (zie bijlage 3). De resultaten van deze facetstudie staan in hoofdstuk 4 van dit rapport. De resultaten van de enquêtering van het ICT-Onderwijspanel staan in bijlage 3. Onderzoeksvragen In de ICT-onderwijsmonitor 2001-2002 staan de volgende vragen centraal: Ict en leren en lesgeven Op welke wijze wordt ict ingezet in het onderwijs en hoe oordelen docenten en leerlingen hierover? Welke invloed heeft ict-gebruik op de vormgeving van het onderwijs? Wat zijn stimulansen en belemmeringen voor de inzet van ict in het onderwijs? Ict en vaardigheden van docenten Over welke vaardigheden (basisvaardigheden, ict-gerelateerde didactische vaardigheden) beschikken docenten en hoe bevorderen zij hun deskundigheid daarin? 5 Zie bijlage 5 voor de naam van deze lerarenopleiding. ICT-onderwijsmonitor lerarenopleidingen basisonderwijs IVA Tilburg 2003 17
Ict en beleid Wat is de inhoudelijke relatie tussen het onderwijskundig beleid en de inzet van ict? Wat is de inhoud van het ict-beleid en hoe wordt dit concreet vormgegeven? Hoe is de invoeringsstrategie binnen een instelling te typeren, waaronder mijlpalen, omslagpunten? Wat is de rol van de schoolleiding, mede in relatie tot de ict-coördinatie en toepassing in het onderwijs? Hoe actief wordt gestuurd? Hoe creëert de schoolleiding draagvlak en betrokkenheid bij leraren? Ict en condities Hoe kijken scholen aan tegen de volgende condities: geld, educatieve software en regelgeving (mate van beleidsruimte)? Hoe vertalen scholen impulsen van de overheid naar hun eigen beleid en handelwijze? Aan welke impulsen hebben scholen (nog) behoefte? Deze vragen worden beantwoord in de samenvatting van dit rapport. 18 ICT-onderwijsmonitor lerarenopleidingen basisonderwijs IVA Tilburg 2003
2 Ict in cijfers In dit hoofdstuk worden de resultaten van de quick scan beschreven voor de lerarenopleidingen basisonderwijs. De vragen in de quick scan zijn beantwoord door elf respondenten (vooral ict-coördinatoren) werkzaam binnen de lerarenopleidingen basisonderwijs. De meeste van hen (80 procent) hebben de gegevens verstrekt die betrekking hebben op de hele vestiging van de opleiding, de overigen hebben deze verstrekt voor één locatie van de lerarenopleiding basisonderwijs. Omdat de respons op deze quick scan laag is, zijn de hieronder gepresenteerde resultaten slechts indicatief voor de situatie in de hele sector. 2.1 ICT IN HET ONDERWIJSLEERPROCES Welke positie neemt hun opleiding volgens de ict-coördinatoren in op het gebied van ict-gebruik in het onderwijsleerproces? Van de ict-coördinatoren acht 45 procent zichzelf even ver als de andere lerarenopleidingen basisonderwijs, de overige 55 procent schatten in dat zij verder zijn met het ict-gebruik in het onderwijsleerproces dan de andere lerarenopleidingen. Alle opleidingen denken dus dat zij minimaal even ver zijn op dit gebied als de andere lerarenopleidingen basisonderwijs. Aan de ict-coördinatoren is verder gevraagd om een schatting te geven van het gebruiksniveau van ict in het onderwijsleerproces door docenten en studenten. In tabel 2.1 staan hiervan de resultaten. Lerarenopleidingen Bao 2.1 Gebruiksniveau van ict in het onderwijsleerproces van docenten en studenten, in procenten (n=10-11) docenten studenten geen gebruik 6 1 beginnend gebruik 28 24 gevorderd gebruik 51 56 zeer gevorderd gebruik 15 19 Vrijwel alle docenten en studenten gebruiken ict in het onderwijsleerproces. Bijna tweederde van de docenten is een (zeer) gevorderd gebruiker. Studenten zijn volgens de ict-coördinatoren al iets verder, 75 procent wordt gekenmerkt als (zeer) gevorderd gebruiker. ICT-onderwijsmonitor lerarenopleidingen basisonderwijs IVA Tilburg 2003 19
2.2 ICT-BELEID Het beleid van de opleidingen leraar basisonderwijs is onderzocht door te vragen naar de aanwezigheid van een visie op ict en de aanwezigheid van een ict-investeringsplan. Verder is gevraagd hoeveel geld voor ict beschikbaar is, waar dat geld van afkomstig is en waaraan het wordt besteed. Visie Op 73 procent van opleidingen is een visie op ict in het onderwijs, bij 27 procent van de opleidingen is deze visie nog in ontwikkeling. Lerarenopleidingen Bao 2.2 Percentage opleidingen dat een visie heeft op ict (n=11) % ja 73 in ontwikkeling 27 Bij alle opleidingen is de visie in belangrijke mate of volledig afgeleid van het onderwijskundig beleid. Lerarenopleidingen Bao 2.3 Mate waarin de visie op ict is afgeleid van de onderwijskundige visie, in procenten (n=11) in belangrijke mate 46 volledig 54 % Vergelijking met schooljaar 2000-2001 In vergelijking met schooljaar 2000-2001 hebben meer lerarenopleidingen basisonderwijs in dit schooljaar een visie op ict en is deze visie vaker volledig afgeleid van het onderwijskundig beleid. Het aantal opleidingen dat een ictinvesteringsplan heeft is minder geworden, ook zijn er minder opleidingen met een meerjarenbegroting in het investeringsplan. Financiën De meerderheid van de opleidingen heeft een ict-investeringsplan. Vijftig procent heeft in dit plan een begroting voor de korte termijn opgenomen, twintig procent heeft een meerjarenbegroting opgenomen. Dertig procent van de opleidingen heeft geen ict-investeringsplan. Op de vraag naar het bedrag dat dit schooljaar beschikbaar is voor ict geeft slechts 45 procent van de opleidingen antwoord. Gemiddeld is er op deze opleidingen 130.000 beschikbaar. Omgerekend is het gemiddelde bedrag dat per student beschikbaar is voor ict 203, de bedragen variëren per opleiding van 20 ICT-onderwijsmonitor lerarenopleidingen basisonderwijs IVA Tilburg 2003
97 tot 600. Behalve naar de hoogte van het bedrag is ook gevraagd naar de herkomst van dit bedrag. Lerarenopleidingen Bao 2.4 Herkomst van het bedrag dat beschikbaar is voor ict (n = 6) % structurele, reguliere middelen 79 incidentele subsidiegelden 17 externe financiers 4 Het grootste deel van het bedrag (79 procent) dat beschikbaar is voor ict is afkomstig van de reguliere middelen die de opleiding krijgt. Daarnaast is gemiddeld 17 procent van het bedrag afkomstig van incidentele subsidiegelden, bijvoorbeeld van de overheid. Een klein gedeelte van het bedrag (vier procent) is afkomstig van externe financiers (bijvoorbeeld sponsors uit het bedrijfsleven). Lerarenopleidingen Bao 2.5 De besteding van het bedrag voor ict uitgesplitst naar verschillende posten, in procenten (n = 4) % personeelskosten 36 hardware 21 (ontwikkeling) ict-rijk lesmateriaal 20 algemene software 8 (ontwikkeling) content 5 deskundigheidsbevordering 4 (ontwikkeling) elektronische leeromgeving 4 educatieve software 3 anders 1 Het grootste gedeelte van het bedrag gaat op aan kosten voor het personeel (36 procent), de ontwikkeling van ict-rijk lesmateriaal en aan hardware (respectievelijk 20 en 21 procent). De vragen over de hoogte van het bedrag voor ict, de herkomst en de besteding ervan zijn door minder dan de helft van het aantal opleidingen beantwoord. Er zijn maar drie opleidingen die álle vragen over ict gelden hebben beantwoord. Het feit dat lerarenopleidingen basisonderwijs deel uitmaken van hogescholen kan een oorzaak zijn voor het feit dat weinig respondenten de vragen over financiën hebben ingevuld. Een deel van de investeringen voor ict wordt waarschijnlijk op het niveau van de hogeschool gedaan. Uit onderzoek bij tweedegraadslerarenopleidingen blijkt dat het voor instellingen moeilijk is om financiële gegevens te verstrekken. ICT-onderwijsmonitor lerarenopleidingen basisonderwijs IVA Tilburg 2003 21
2.3 INFRASTRUCTUUR, HARDWARE EN BEHEER Computers voor onderwijsdoeleinden: aantal, kenmerken en studentcomputerratio Alle beschikbare computers voor onderwijsdoeleinden op de opleidingen zijn voorzien van een snelle processor (Pentium I of hoger). Gemiddeld heeft 21 procent van de computers een pentium I of II processor en 79 procent van de computers een processor van het type pentium III of hoger. De studentcomputerratio bedraagt 6,5, dat betekent dat er gemiddeld voor ongeveer 7 studenten één computer beschikbaar is. De spreiding van de studentcomputerratio is aanzienlijk. Lerarenopleidingen Bao 2.6 Studentcomputerratio en de spreiding daarvan (n = 10) % studentcomputerratio 6,5 minimum 1 maximum 16,3 De computers zijn op enkele na voorzien van een internetaansluiting en multimediale mogelijkheden. Vergelijking met schooljaar 2000-2001 De studentcomputerratio was in het schooljaar 2000-2001 gemiddeld 1 computer per 10 studenten, nu is dat 1 computer per 7 studenten. Net als in het schooljaar 2000-2001 is de studentcomputerratio gelijk aan de studentpentiumratio. Het percentage computers met internetaansluiting en multimediale mogelijkheden is vergelijkbaar met het schooljaar 2000-2001. Laptops Binnen de opleidingen bestaat het merendeel van de computers (92 procent) voor onderwijsdoeleinden uit desktops. Laptops komen veel minder vaak voor, gemiddeld negen procent. Een klein deel van de opleidingen (twintig procent) voert een gericht beleid op het inzetten van laptops voor onderwijsdoeleinden. Op de opleidingen die gericht beleid voeren op het inzetten van laptops zijn gemiddeld meer laptops aanwezig, twintig procent van de computers is beschikbaar als laptop. Op de overige opleidingen is gemiddeld zeven procent van de computers een laptop. Intern (computer)netwerk Alle lerarenopleidingen basisonderwijs hebben een intern computernetwerk binnen de opleiding. Vrijwel alle gebruikers van het computernetwerk hebben op de opleiding zelf onbeperkt toegang tot dit netwerk. 22 ICT-onderwijsmonitor lerarenopleidingen basisonderwijs IVA Tilburg 2003
De mogelijkheden om van huis uit toegang tot het interne computernetwerk te krijgen zijn minder uitgebreid voor de meeste groepen gebruikers dan de mogelijkheid om op de opleiding het netwerk te gebruiken. De personen die ictgebruik beheren of ondersteunen, docenten en directie hebben op 60 procent van de opleidingen allemaal toegang van huis uit. Op 50 procent van de opleidingen hebben alle studenten toegang vanuit huis. Lerarenopleidingen Bao 2.7 - Toegang voorzieningen van huis uit, in procenten (n = 10) allen selecte groep geen personen die ict-gebruik beheren en/of ondersteunen docenten directie/management studenten 0% 20% 40% 60% 80% 100% Bedrijfszekerheid en storingsgevoeligheid van de computers Om te kijken hoe bedrijfszeker de ict-voorzieningen op de opleidingen worden bevonden, is gevraagd een rapportcijfer te geven voor de storingsgevoeligheid van verschillende onderdelen van het computernetwerk. Zoals blijkt uit de tabel zijn de ict-coördinatoren erg tevreden zijn over de ict-voorzieningen op de opleiding. Alle onderdelen scoren gemiddeld een dikke voldoende. Het meest tevreden zijn de respondenten over het netwerk, relatief het minst tevreden zijn zij over de randapparatuur. ICT-onderwijsmonitor lerarenopleidingen basisonderwijs IVA Tilburg 2003 23