Rapport. F4371 oktober 2009 Bestemd voor: Kennisnet. Political & Social. Grote Bickersstraat KS Amsterdam. Postbus AE Amsterdam

Transcriptie

1 Grote Bickersstraat KS Amsterdam Postbus AE Amsterdam t f e info@tns-nipo.com Political & Social Rapport Positiever beeld ict inzet in primair onderwijs dan in voortgezet onderwijs en beroepsonderwijs Onderzoek onder ict-management in het primair, voortgezet en beroepsonderwijs Suzanne Plantinga Ferieke de Heer F4371 oktober 2009 Bestemd voor: Kennisnet Positiever beeld ict in primair onderwijs dan voortgezet onderwijs en beroepsonderwijs F6181 TNS NIPO oktober 2009

2 Inhoud Inleiding 1 1 Meerderheid scholen in (ver)gevorderde fase van computergebruik voor onderwijsdoeleinden Verschuiving naar vergevorderd stadium stabiliseert volgens ictmanagement In primair onderwijs weer toename in vergevorderd gebruik Vergevorderd ict-gebruik weer op oude peil Veel ict-gebruik in beroepsonderwijs In primair onderwijs afspraken over inzet ict, in voortgezet onderwijs is leerkracht zelf bepalend voor inzet ict in de lessen Groei aandacht voor stimuleren van teamprofessionalisering op gebied van ict-gebruik in zowel primair als voortgezet onderwijs Gemiddeld vier á vijf studenten per computer Internetgebruik hoog in alle sectoren Hoge dekking glasvezel verbinding in het voortgezet en middelbaar beroepsonderwijs 12 2 Nog lang niet alle ict-beleidsplannen ook daadwerkelijk in gebruik Computergebruik in de lessen nog steeds belangrijk onderwerp Meerderheid scholen heeft visie geformuleerd met betrekking tot ict in het onderwijs Ruime meerderheid heeft een ict-beleidsplan Ict draagt voornamelijk bij aan aantrekkelijker onderwijs en creëren van een rijke leeromgeving Meeste aandacht gaat opnieuw uit naar ict-infrastructuur Meer computergebruik tijdens de les in primair onderwijs dan in voortgezet onderwijs Vrijwel elke leerkracht in primair onderwijs gebruikt computer in de klas Stabilisatie computergebruik door leerkracht in voortgezet onderwijs Hoogste prioriteit voor kennis, vaardigheden en visie op gebruik van ict 34 3 Ict-management positief over ict-infrastructuur en investeringen Meerderheid van de ict-managers tevreden over toereikendheid ictvoorzieningen voor in lessen Gemiddeld zijn twee á drie op de tien computers aan vervanging toe Ruime meerderheid (nog steeds) positief over het beheer en onderhoud computervoorzieningen Grote behoefte aan lesmateriaal voor digitaal schoolbord en direct deskundige hulp bij storing computers of netwerk Ruime meerderheid tevreden met gedane investeringen op gebied van ict, hoogste tevredenheid in primair en voorgezet onderwijs 51 Positiever beeld ict in primair onderwijs dan voortgezet onderwijs en beroepsonderwijs F6181 TNS NIPO oktober 2009

3 4 Beroepsonderwijs aandeel digitaal leermateriaal groter dan primair en voortgezet onderwijs Bijna alle scholen beschikken over kantoortoepassingen, mailprogramma, software voor oefenen van leerstof, methodegebonden software en mailprogramma Software voor oefenen van leerstof, digitaal leerlingvolgsysteem, en kantoortoepassingen bijna altijd aanwezig in primair onderwijs Ook in het voortgezet onderwijs zijn software voor het oefenen van leerstof, een digitaal leerlingvolgsysteem en kantoortoepassingen meestal aanwezig In het beroepsonderwijs zijn kantoortoepassingen vaak aanwezig, daarnaast specifieke software voor het oefenen van leerstof, leerboek of methodegebonden software en mailprogramma s Sterke groei verwacht voor gebruik van digitaal lesmateriaal ten opzichte van boeken 57 5 Ict-managers nog steeds positief over kennis en vaardigheden leerkracht, maar leerkrachten hebben kennis over didactische vaardigheden om ict in te zetten nodig Meerderheid van de docenten is voldoende of goed op de hoogte van de mogelijkheden van computertoepassingen in de les Beter gesteld met de basis ict-vaardigheden dan met de didactische vaardigheden om ict in te zetten in onderwijs 63 Samenvatting 64 Bijlagen 1 Onderzoeksverantwoording 2 Herweging 3 Methode van onderzoek: CATI 4 Vragenlijst 5 Tabellen 6 Open antwoorden Inhoud figuren en tabellen 1 Q1 Hoe zou u het stadium van computergebruik voor onderwijsdoeleinden op uw school het beste typeren? - primair onderwijs 3 2 Q1 Hoe zou u het stadium van computergebruik voor onderwijsdoeleinden op uw school het beste typeren? - voortgezet onderwijs 4 3 Q1 Hoe zou u het stadium van computergebruik voor onderwijsdoeleinden op uw instelling het beste typeren? beroepsonderwijs 5 4 Q8001 Typering ict-gebruik school / instelling 6 5 Q200902: Werkwijze met ict-situaties die regelmatig tot vaak voorkomen (po) 7 6 Q200902: Werkwijze met ict-situaties die regelmatig tot vaak voorkomen (vo) 8 7 Q200902: Werkwijze met ict-situaties die regelmatig tot vaak voorkomen (beroepsonderwijs) 9 Positiever beeld ict in primair onderwijs dan voortgezet onderwijs en beroepsonderwijs F6181 TNS NIPO oktober 2009

4 8 Q200908: Draadloos internet ter beschikking 10 9 Q en Q200953: Beschikt uw school over glasvezelverbinding? Heeft u plannen om binnen 2 jaar over te stappen op glasvezelverbinding? Q en Q en gebruik mobiele telefoons, pda's of smartphones Q9 Kunt u aangeven hoe belangrijk de schooldirectie het onderwerp computergebruik in de lessen vindt in vergelijking met andere onderwerpen die aandacht vergen? - primair onderwijs Q9 Kunt u aangeven hoe belangrijk de schooldirectie het onderwerp computergebruik in de lessen vindt in vergelijking met andere onderwerpen die aandacht vergen? - voortgezet onderwijs Q9 Kunt u aangeven hoe belangrijk de schooldirectie het onderwerp computergebruik in de lessen vindt in vergelijking met andere onderwerpen die aandacht vergen? beroepsonderwijs Q91 Heeft uw school op centraal niveau een visie geformuleerd met betrekking tot ict in het onderwijs? primair onderwijs Q91 Heeft uw school op centraal niveau een visie geformuleerd met betrekking tot ict in het onderwijs? voortgezet onderwijs Q91 Heeft uw instelling op centraal niveau een visie geformuleerd met betrekking tot ict in het onderwijs? beroepsonderwijs Q4 Welke van de volgende omschrijvingen is het meest van toepassing op het ictbeleid van uw school? primair onderwijs Q4 Welke van de volgende omschrijvingen is het meest van toepassing op het ictbeleid van uw school? voortgezet onderwijs Q4 Welke van de volgende omschrijvingen is het meest van toepassing op het ictbeleid van uw instelling? beroepsonderwijs Q Mate waarin inzet van ict bijdraagt aan realiseren van volgende onderwijsdoelstellingen - primair onderwijs Q Mate waarin inzet van ict bijdraagt aan realiseren van volgende onderwijsdoelstellingen - voortgezet onderwijs Q Mate waarin inzet van ict bijdraagt aan realiseren van volgende onderwijsdoelstellingen beroepsonderwijs Q6 Kunt u voor elk van deze activiteiten in procenten aangeven hoe intensief uw school zich hiermee tot nu toe heeft beziggehouden? - primair onderwijs Kunt u voor elk van deze activiteiten in procenten aangeven hoe intensief uw school zich hiermee tot nu toe heeft beziggehouden? - voortgezet onderwijs Kunt u voor elk van deze activiteiten in procenten aangeven hoe intensief uw instelling zich hiermee tot nu toe heeft beziggehouden? - beroepsonderwijs Q7 Gebruik van computers in de klas door leerkrachten in het primair onderwijs Q7 Gebruik van computers in de klas door leerkrachten in het voortgezet onderwijs Q7 Gebruik van computers in de klas door leerkrachten in het beroepsonderwijs Q8 Aandachtsgebieden die de hoogste prioriteit zouden moeten krijgen in het primair onderwijs Q8 Aandachtsgebieden die de hoogste prioriteit zouden moeten krijgen in het voortgezet onderwijs 35 Positiever beeld ict in primair onderwijs dan voortgezet onderwijs en beroepsonderwijs F6181 TNS NIPO oktober 2009

5 31 Q8 Aandachtsgebieden die de hoogste prioriteit zouden moeten krijgen in het beroepsonderwijs Q2 Toereikendheid ict-voorzieningen voor gebruik in lessen binnen primair onderwijs Q2 Toereikendheid ict-voorzieningen voor gebruik in lessen binnen voortgezet onderwijs Q2 Toereikendheid ict-voorzieningen voor gebruik in lessen binnen beroepsonderwijs Q201 Percentage van computers dat aan vervanging toe is en vervangen wordt - primair onderwijs Q201 Percentage van computers dat aan vervanging toe is en vervangen wordt - voortgezet onderwijs Q201 Percentage van computers dat aan vervanging toe is en vervangen wordt - beroepsonderwijs Q3 Beheer en onderhoud computervoorzieningen in het primair onderwijs Q3 Beheer en onderhoud computervoorzieningen in het voortgezet onderwijs Q3 Beheer en onderhoud computervoorzieningen in het beroepsonderwijs Q12 Is de behoefte aan.. zeer groot? Scholen in het primair onderwijs Q12 Is de behoefte aan.. zeer groot? Scholen in het voortgezet onderwijs Q12 Is de behoefte aan.. zeer groot? Instellingen in het beroepsonderwijs Q520 Bent u tevreden over het rendement van de gedane investeringen op het gebied van ict tot nu toe binnen uw school? - primair onderwijs Q 520 Bent u tevreden over het rendement van de gedane investeringen op het gebied van ict tot nu toe binnen uw school? - voortgezet onderwijs Q 520 Bent u tevreden over het rendement van de gedane investeringen op het gebied van ict tot nu toe binnen uw instelling? - middelbaar beroepsonderwijs Q8005 Mate van beschikbaarheid soorten software voor onderwijsdoeleinden op eigen instelling primair onderwijs Q8005 Mate van beschikbaarheid soorten software voor onderwijsdoeleinden op eigen instelling voortgezet onderwijs Q8005 Mate van beschikbaarheid soorten software voor onderwijsdoeleinden op eigen instelling beroepsonderwijs Q8008 Aandeel digitale en schriftelijke leermiddelen in huidig gebruik primair onderwijs Q8008 Aandeel digitale en schriftelijke leermiddelen in huidig gebruik voortgezet onderwijs Q8008 Aandeel digitale en schriftelijke leermiddelen in huidig gebruik beroepsonderwijs Q8011 Mate waarin leerkrachten op de hoogte zijn van computertoepassingen die zij mogelijk zouden kunnen gebruiken bij lesmethode primair onderwijs Q8011 Mate waarin leerkrachten op de hoogte zijn van computertoepassingen die zij mogelijk zouden kunnen gebruiken bij lesmethode voortgezet onderwijs Q8011 Mate waarin leerkrachten op de hoogte zijn van computertoepassingen die zij mogelijk zouden kunnen gebruiken bij lesmethode beroepsonderwijs 62 Positiever beeld ict in primair onderwijs dan voortgezet onderwijs en beroepsonderwijs F6181 TNS NIPO oktober 2009

6 56 (Q en ) Aantal leraren dat beschikt over voldoende ictbasisvaardigheden zoals tekstverwerken en internet, en percentage leraren dat beschikt over didactische vaardigheden voor gebruik ict in onderwijs Wat is uw functie/zijn uw functies binnen de schoolorganisatie? Positiever beeld ict in primair onderwijs dan voortgezet onderwijs en beroepsonderwijs F6181 TNS NIPO oktober 2009

7 Inleiding Achtergrond Sinds 2001 heeft TNS NIPO voor Kennisnet (en Ict op school) verschillende bekendheids- en gebruikersonderzoeken uitgevoerd. Kennisnet heeft aan TNS NIPO gevraagd ook dit jaar een vervolgonderzoek uit te voeren. Kennisnet is benieuwd in welke mate scholen in het primair, voortgezet en beroepsonderwijs het afgelopen jaar ict verder hebben geïntegreerd in de lessen. Ook vindt Kennisnet het belangrijk meer inzicht te krijgen in de wensen, behoeften, verwachtingen en ambities van zijn doelgroepen bij de integratie van ict in het onderwijs. Doel van het onderzoek Kennisnet wil met dit onderzoek meer inzicht verkrijgen in de ambities en verwachtingen van leerkrachten en ict-managers op het gebied van ict en de ondersteuning die Kennisnet kan bieden om deze ambities te realiseren. De resultaten van het onderzoek geven inzicht in: stand van zaken omtrent ict-gebruik in het onderwijs; wensen/behoeften aan ondersteuning in de toekomst. Doelgroep Het totale onderzoek heeft binnen het primair, voortgezet en beroepsonderwijs plaatsgevonden en is gehouden onder de volgende doelgroepen: ict-management leerkrachten. In dit rapport worden de belangrijkste resultaten weergegeven van het onderzoek onder ict-managers. Waar mogelijk worden de resultaten vergeleken met eerdere metingen. In grafieken en tabellen verwijst het jaartal naar het eerste jaartal van het schooljaar waarin de meting heeft plaatsgevonden. Het jaar 2009 verwijst dus naar de meting die heeft plaatsgevonden in het schooljaar 2009/2010, 2008 verwijst naar de meting die heeft plaatsgevonden in het schooljaar 2008/2009 etc. Hieronder volgt een overzicht van de jaartallen zoals genoemd in het rapport en de periode waarin het veldwerk van de betreffende meting heeft plaatsgevonden: 2001: najaar : najaar : najaar : september/oktober : september/oktober : september/oktober : januari/februari : januari/februari 2009 Positiever beeld ict in primair onderwijs dan voortgezet onderwijs en beroepsonderwijs F4372 TNS NIPO oktober

8 2009: september/oktober 2009 Vragen die behandeld worden zijn: Hoe groot is de behoefte aan ondersteuning op het gebied van ict? Hoe vergevorderd is het ict-gebruik op scholen en voor welke doeleinden wordt er gebruik van gemaakt (toepassingen)? Aan welke doelstellingen die in het onderwijs zijn gesteld levert de inzet van ict een bijdrage? Hoe ziet het beleid rond ict op school eruit (beheer, onderhoud en investeringen)? Methode en steekproef Aan de laatste meting in september 2009 (schooljaar 2009/2010) hebben 362 ictmanagers meegedaan (primair onderwijs: n=201, voortgezet onderwijs: n=104, beroepsonderwijs: n=57) via CATI (Computer Assisted Telephone Interviewing). Het aantal respondenten binnen het beroepsonderwijs is dit jaar voor het eerst voldoende voor een tekstrapportage, dit onderdeel is daarom ook volledig opgenomen in grafieken, tabellen en conclusies. Het veldwerk heeft plaatsgevonden van 24 september tot en met 2 oktober Voor een beschrijving van de gebruikte methode en steekproef verwijzen wij naar de onderzoeksverantwoording in de bijlagen. Hier vindt u tevens de gebruikte vragenlijst en de tabellen van dit onderzoek. Positiever beeld ict in primair onderwijs dan voortgezet onderwijs en beroepsonderwijs F4372 TNS NIPO oktober

9 1 Meerderheid scholen in (ver)gevorderde fase van computergebruik voor onderwijsdoeleinden In dit hoofdstuk wordt ingegaan op het computergebruik binnen het onderwijs. Het stadium van computergebruik voor onderwijsdoeleinden, de manier waarop het gebruik wordt gecoördineerd en de gebruikte toepassingen worden in dit hoofdstuk behandeld. 1.1 Verschuiving naar vergevorderd stadium stabiliseert volgens ict-management In primair onderwijs weer toename in vergevorderd gebruik Aan het ict-management is gevraagd het computergebruik voor onderwijsdoeleinden te verdelen over vijf typeringen. In het primair onderwijs is er sinds 2003 een verschuiving te zien van beginnend naar gevorderd gebruik. 1 Q1 Hoe zou u het stadium van computergebruik voor onderwijsdoeleinden op uw school het beste typeren? - primair onderwijs % Vergevorderd gebruik Gevorderd gebruik Beginnend gebruik Oriëntatie op de mogelijkheden Bron: TNS NIPO, 2009 Deze verschuiving richting een vergevorderd stadium lijkt zich de laatste jaren (sinds 2005) enigszins te stabiliseren. In 2009 typeert de meerderheid (93%) van de scholen in het primair onderwijs het ict-gebruik als (ver)gevorderd (69% gevorderd, 24% vergevorderd). Het aandeel vergevorderd is significant toegenomen (24% versus 16% in 2008). Positiever beeld ict in primair onderwijs dan voortgezet onderwijs en beroepsonderwijs F4372 TNS NIPO oktober

10 1.1.2 Vergevorderd ict-gebruik weer op oude peil Eerder dit jaar leek het (ver)gevorderd ict-gebruik in het voortgezet onderwijs achteruit te gaan, maar in 2009 is dit aandeel weer vergelijkbaar met 2008 (24%). Het beginnend gebruik ligt - na een daling tussen 2005 en 2006 (van 20% naar 11%) - op 20%. Dit in tegenstelling tot het primair onderwijs, waar het beginnend gebruik actief richting het gevorderd gebruik verschuift. 2 Q1 Hoe zou u het stadium van computergebruik voor onderwijsdoeleinden op uw school het beste typeren? - voortgezet onderwijs % Vergevorderd gebruik Gevorderd gebruik Beginnend gebruik Oriëntatie op de mogelijkheden Bron: TNS NIPO, 2009 Positiever beeld ict in primair onderwijs dan voortgezet onderwijs en beroepsonderwijs F4372 TNS NIPO oktober

11 1.1.3 Veel ict-gebruik in beroepsonderwijs In het beroepsonderwijs lijkt het ict-gebruik al goed geïntegreerd te zijn: bijna alle ictmanagers geven aan in een (ver)gevorderd stadium te zijn (42% vergevorderd stadium te zijn, 56% gevorderd), slechts 2% vindt de term beginnend gebruik van toepassing. 3 Q1 Hoe zou u het stadium van computergebruik voor onderwijsdoeleinden op uw instelling het beste typeren? beroepsonderwijs % Vergevorderd gebruik Gevorderd gebruik Beginnend gebruik Oriëntatie op de mogelijkheden Geen gebruik, ook nog geen plannen Bron: TNS NIPO, In primair onderwijs afspraken over inzet ict, in voortgezet onderwijs is leerkracht zelf bepalend voor inzet ict in de lessen Sinds 2007 is nagegaan of een school afspraken maakt omtrent het ict-gebruik of dat de leerkracht hiervoor zelf verantwoordelijk is. De antwoordcategorieën van deze vraag zijn dit jaar zodanig gewijzigd dat de resultaten niet direct vergelijkbaar zijn met voorgaande metingen. Binnen het primair onderwijs zijn voor het merendeel van de leerstofonderdelen binnen de school afspraken gemaakt over de didactische inzet van ict. In het voortgezet onderwijs kiezen daarentegen de leerkrachten voornamelijk zelf wanneer en hoe ict wordt ingezet bij het lesgeven. Bij het beroepsonderwijs is de verdeling fiftyfifty: ongeveer de helft geeft aan dat de leerkracht zelf veel bepaalt als het gaat om inzet van ict in de les en de andere helft geeft aan dat er afspraken zijn gemaakt over de didactische inzet van ict voor de meeste leerstofonderdelen. Positiever beeld ict in primair onderwijs dan voortgezet onderwijs en beroepsonderwijs F4372 TNS NIPO oktober

12 4 Q8001 Typering ict-gebruik school / instelling 2009 po vo mbo % % % Leraren kiezen zelf wanneer en hoe ict bij het lesgeven wordt ingezet Voor het merendeel van de leerstofonderdelen zijn binnen de school/instelling afspraken gemaakt over de didactische inzet van ict. Leraren worden geacht zich aan deze afspraken te houden Bron: TNS NIPO, Groei aandacht voor stimuleren van teamprofessionalisering op gebied van ict-gebruik in zowel primair als voortgezet onderwijs In het primair onderwijs wordt net als begin dit jaar op acht van de tien scholen regelmatig tot vaak tijd en middelen beschikbaar gesteld om de plannen met ict te kunnen verwezenlijken. Daarnaast krijgen docenten op acht van de tien scholen ruimte om met ict in het onderwijs te experimenteren.behalve ruimte voor docenten om met ict te experimenteren krijgen docenten op acht van de tien scholen regelmatig tot vaak ondersteuning bij de uitvoering van ict in het onderwijs. Dit is een stijging ten opzichte van de laatste meting; in januari gold dit voor respectievelijk zeven en zes op de tien scholen. Waar relatief weinig aandacht aan wordt besteed op scholen in het primair onderwijs, is het stimuleren van teamprofessionalisering op het gebied van onderwijskundig gebruik in ict. Dit aandachtsgebied lijkt echter in opkomst te zijn: vergeleken met de laatste meting is sprake van een sterke toename in het aantal scholen waar aandacht besteed zou worden aan dit onderwerp (van 38% naar 57%). Positiever beeld ict in primair onderwijs dan voortgezet onderwijs en beroepsonderwijs F4372 TNS NIPO oktober

13 5 Q200902: Werkwijze met ict-situaties die regelmatig tot vaak voorkomen (po) de stand van zaken van ict-gebruik wordt met docenten besproken management stelt tijd en middelen beschikbaar om de plannen met ict te kunnen verwezenlijken docenten krijgen ondersteuning bij de uitvoering van ict-gebruik in het onderwijs afspraken over onze werkwijze met ict in het onderwijs worden bewaakt stimuleren van teamprofessionalisering op gebied van onderwijskundig gebruik ict management volgt wat docenten doen op het gebied van ict en onderwijs docenten krijgen ruimte om met ict in het onderwijs te experimenteren % Bron: TNS NIPO, 2009 Positiever beeld ict in primair onderwijs dan voortgezet onderwijs en beroepsonderwijs F4372 TNS NIPO oktober

14 In het voortgezet onderwijs komen de zojuist besproken situaties in gelijke of mindere mate voor. Net als in het primair onderwijs krijgen docenten op acht van de tien scholen regelmatig tot vaak de ruimte om te experimenteren met ict. Op de meeste scholen krijgen de docenten ondersteuning bij de uitvoering van ict in het onderwijs en stelt het management tijd en middelen beschikbaar om de plannen met ict te kunnen verwezenlijken. Op zes van de tien scholen worden de afspraken over de werkwijze met ict bewaakt en volgt het management wat docenten doen op het gebied van ict. Ook in het voortgezet onderwijs zien we een forse toename in het aantal scholen dat aangeeft regelmatig tot vaak bezig te zijn met het stimuleren van teamprofessionalisering op het gebied van ict gebruik in het onderwijs (van 35% naar 53%). 6 Q200902: Werkwijze met ict-situaties die regelmatig tot vaak voorkomen (vo) de stand van zaken van ict-gebruik wordt met docenten besproken management stelt tijd en middelen beschikbaar om de plannen met ict te kunnen verwezenlijken docenten krijgen ondersteuning bij de uitvoering van ict-gebruik in het onderwijs afspraken over onze werkwijze met ict in het onderwijs worden bewaakt stimuleren van teamprofessionalisering op gebied van onderwijskundig gebruik ict management volgt wat docenten doen op het gebied van ict en onderwijs docenten krijgen ruimte om met ict in het onderwijs te experimenteren % Bron: TNS NIPO, 2009 Positiever beeld ict in primair onderwijs dan voortgezet onderwijs en beroepsonderwijs F4372 TNS NIPO oktober

15 In vergelijking met het primair en het voortgezet onderwijs wordt er in het beroepsonderwijs op minder scholen regelmatig tot vaak aandacht besteed aan de verschillende ict situaties. Op ongeveer zes op de tien scholen wordt de stand van zaken van ict-gebruik regelmatig tot vaak besproken met docenten, stelt het management tijd en middelen beschikbaar om plannen met ict te kunnen verwezenlijken, worden de afspraken over werkwijze met ict in het onderwijs bewaakt, volgt het management wat docenten doen op het gebeid van ict en krijgen docenten de ruimte om te experimenteren. In het beroepsonderwijs wordt in vergelijking met de andere sectoren op minder scholen regelmatig tot vaak ondersteuning gegeven aan docenten bij de uitvoering van ict-gebruik in het onderwijs en is er minder vaak ruimte om te experimenten. 7 Q200902: Werkwijze met ict-situaties die regelmatig tot vaak voorkomen (beroepsonderwijs) de stand van zaken van ict-gebruik wordt met docenten besproken 59 management stelt tijd en middelen beschikbaar om de plannen met ict te kunnen verwezenlijken 63 docenten krijgen ondersteuning bij de uitvoering van ict-gebruik in het onderwijs 51 afspraken over onze werkwijze met ict in het onderwijs worden bewaakt stimuleren van teamprofessionalisering op gebied van onderwijskundig gebruik ict 51 management volgt wat docenten doen op het gebied van ict en onderwijs 60 docenten krijgen ruimte om met ict in het onderwijs te experimenteren % Bron: TNS NIPO, 2009 Positiever beeld ict in primair onderwijs dan voortgezet onderwijs en beroepsonderwijs F4372 TNS NIPO oktober

16 1.4 Gemiddeld vier á vijf studenten per computer In het primair onderwijs delen gemiddeld vijf leerlingen een computer (2008: een op de zes leerlingen). In het voortgezet onderwijs zijn er -ondanks dat er minder gevorderd ictgebruik is dan in de andere onderwijstypen- meer computers per leerling beschikbaar dan in het primair onderwijs (een op de vier leerlingen heeft hier gemiddeld een computer). In het beroepsonderwijs ligt dit aandeel tussen beide richtingen in (een op vierenhalf) Internetgebruik hoog in alle sectoren Bijna alle computers op de instellingen hebben een internetaansluiting (primair onderwijs: 98%; voortgezet onderwijs: 99%; beroepsonderwijs: 99%). In het voortgezet onderwijs en het beroepsonderwijs beschikt de meerderheid over draadloos internet (73% en 82%). Binnen het primair onderwijs ligt dit wat lager, maar er is wel een significante stijging te zien ten opzichte van 2008 (van 28% naar 40%). 8 Q200908: Draadloos internet ter beschikking % nee* nee maar wel van plan nee en niet van plan ja po vo mbo * in de vorige meting is niet gevraagd of men van plan is over te stappen op draadloos internet Bron: TNS NIPO, 2009 Indien is aangegeven dat men niet over draadloos internet beschikt, is gevraagd of men van plan is binnen twee jaar over te stappen. In zowel het primair onderwijs, het voortgezet onderwijs als het beroepsonderwijs is nog geen een tiende van plan binnen twee jaar over te stappen op draadloos internet (po: 7%, vo: 8%, mbo: 7%). Positiever beeld ict in primair onderwijs dan voortgezet onderwijs en beroepsonderwijs F4372 TNS NIPO oktober

17 Ook in het gebruik van laptops lopen het voortgezet onderwijs en het beroepsonderwijs voor op het primair onderwijs. Gemiddeld betreft in het voortgezet onderwijs 18% van de computers een laptop en in het beroepsonderwijs 17%, terwijl dit in het primair onderwijs op 12% ligt. Leerlingen maken zowel in het primair als het voortgezet onderwijs zelden gebruik van een eigen laptop (primair onderwijs 0,4%, voortgezet onderwijs: 2,6%), het beroepsonderwijs doet dit veel vaker (16%). Positiever beeld ict in primair onderwijs dan voortgezet onderwijs en beroepsonderwijs F4372 TNS NIPO oktober

18 1.4.2 Hoge dekking glasvezel verbinding in het voortgezet en middelbaar beroepsonderwijs De overgrote meerderheid van alle scholen in het voortgezet en het beroepsonderwijs beschikken over een glasvezel verbinding. In het primair onderwijs beschikt slechts een derde van de scholen over een glasvezelverbinding. Een op de zeven scholen heeft echter de intentie om binnen twee jaar over te stappen op glasvezelverbinding. In het voortgezet en beroepsonderwijs geeft slechts een enkeling aan over te zullen stappen op een glasvezelverbinding (vo: 5%, mbo: 2%).. 9 Q en Q200953: Beschikt uw school over glasvezelverbinding? Heeft u plannen om binnen 2 jaar over te stappen op glasvezelverbinding? % nee en niet van plan nee, maar wel van plan ja po vo mbo Bron: TNS NIPO, 2009 Positiever beeld ict in primair onderwijs dan voortgezet onderwijs en beroepsonderwijs F4372 TNS NIPO oktober

19 Het gebruik van webcams of videoconferencing en het gebruik van mobiele telefoons, pda s en smartphones is het hoogst in het beroepsonderwijs: ongeveer drie op de tien scholen maken gebruik van deze mogelijkheden. In het voortgezet onderwijs is dit ongeveer een kwart en in het primair onderwijs slechts ongeveer een tiende. De meeste scholen zijn ook niet van plan er gebruik van te maken (po: 76%, vo: 58% en mbo: 46%). 10 Q en Q en gebruik mobiele telefoons, pda's of smartphones 12 gebruik webcams of videoconferencing gebruik mobiele telefoons, pda's of smartphones po vo mbo van plan gebruik te maken van webcams of videoconferencing % Bron: TNS NIPO, 2009 Positiever beeld ict in primair onderwijs dan voortgezet onderwijs en beroepsonderwijs F4372 TNS NIPO oktober

20 2 Nog lang niet alle ict-beleidsplannen ook daadwerkelijk in gebruik In dit hoofdstuk wordt ingegaan op de visie en het beleid ten aanzien van ict in het onderwijs. Aangegeven wordt welk percentage scholen een ict-beleidsplan heeft en het aandeel dat hiervan daadwerkelijk wordt gebruik. 2.1 Computergebruik in de lessen nog steeds belangrijk onderwerp Het computergebruik in de lessen wordt in vergelijking met andere aandachtvragende onderwerpen net als voorgaande jaren door schooldirecteuren (zeer) belangrijk geacht. Negen op de tien (90%) ict-managers in het primair onderwijs geven aan dat de schooldirectie het computergebruik (zeer) belangrijk vindt. Het aandeel ict-managers dat aangeeft dat de schooldirectie het computergebruik niet zo belangrijk vindt is net als %. 11 Q9 Kunt u aangeven hoe belangrijk de schooldirectie het onderwerp computergebruik in de lessen vindt in vergelijking met andere onderwerpen die aandacht vergen? - primair onderwijs % Primair onderwijs Zeer belangrijk Belangrijk Niet zo belangrijk Helemaal niet belangrijk Weet niet Bron: TNS NIPO, 2009 Positiever beeld ict in primair onderwijs dan voortgezet onderwijs en beroepsonderwijs F4372 TNS NIPO oktober

21 In het voortgezet onderwijs geven acht op de tien ict-managers aan dat hun schooldirectie het onderwerp computergebruik (zeer) belangrijk vindt. Er is een schommeling in het aandeel dat aangeeft het ict-gebruik niet zo belangrijk te vinden de afgelopen jaren, maar er treden geen significante verschillen op tussen 2008 en Zie onderstaande grafiek voor een duidelijk overzicht van het belang dat de schooldirectie hecht aan het computergebruik op scholen in het voortgezet onderwijs. 12 Q9 Kunt u aangeven hoe belangrijk de schooldirectie het onderwerp computergebruik in de lessen vindt in vergelijking met andere onderwerpen die aandacht vergen? - voortgezet onderwijs % Voortgezet onderwijs Zeer belangrijk Belangrijk Niet zo belangrijk Helemaal niet belangrijk Weet niet Bron: TNS NIPO, 2009 Positiever beeld ict in primair onderwijs dan voortgezet onderwijs en beroepsonderwijs F4372 TNS NIPO oktober

22 In het beroepsonderwijs heeft ruim driekwart van de ict-managers het idee dat computergebruik in de lessen (zeer) belangrijk wordt gevonden (77%). Dit is vergelijkbaar met het voortgezet onderwijs, maar ligt gemiddeld lager dan in het primair onderwijs (90%) 13 Q9 Kunt u aangeven hoe belangrijk de schooldirectie het onderwerp computergebruik in de lessen vindt in vergelijking met andere onderwerpen die aandacht vergen? beroepsonderwijs % Beroepsonderwijs Weet niet Helemaal niet belangrijk Niet zo belangrijk Belangrijk Zeer belangrijk Bron: TNS NIPO, 2009 Positiever beeld ict in primair onderwijs dan voortgezet onderwijs en beroepsonderwijs F4372 TNS NIPO oktober

23 2.2 Meerderheid scholen heeft visie geformuleerd met betrekking tot ict in het onderwijs Ruim zes op de tien ict-managers binnen het primair onderwijs geven aan dat er op de school een visie geformuleerd is met betrekking tot ict in het onderwijs. In 2008 was dit nog 70% en in %. Volgens ruim een kwart (26%) van de ict-managers wordt aan de ontwikkeling van deze visie gewerkt. 14 Q91 Heeft uw school op centraal niveau een visie geformuleerd met betrekking tot ict in het onderwijs? primair onderwijs % Weet niet 60 Nee, nog niet Nee, maar we zijn er mee bezig Ja Bron: TNS NIPO, 2009 Positiever beeld ict in primair onderwijs dan voortgezet onderwijs en beroepsonderwijs F4372 TNS NIPO oktober

24 In het voortgezet onderwijs is het aandeel dat aangeeft een visie te hebben met betrekking tot ict in het onderwijs licht gestegen ten opzichte van 2007 (66% versus 54%). Net als in het primair onderwijs geeft 22% aan nog met de ontwikkeling van deze visie bezig te zijn. 15 Q91 Heeft uw school op centraal niveau een visie geformuleerd met betrekking tot ict in het onderwijs? voortgezet onderwijs % Weet niet 60 Nee, nog niet Nee, maar we zijn er mee bezig Ja Bron: TNS NIPO, 2009 Positiever beeld ict in primair onderwijs dan voortgezet onderwijs en beroepsonderwijs F4372 TNS NIPO oktober

25 Gemiddeld hebben vijf á zes op de tien instellingen in het beroepsonderwijs een visie geformuleerd met betrekking tot het ict-gebruik in het onderwijs (56%), een op de vijf is hier nog mee bezig. 16 Q91 Heeft uw instelling op centraal niveau een visie geformuleerd met betrekking tot ict in het onderwijs? beroepsonderwijs % Weet niet Nee, nog niet Nee, maar we zijn er mee bezig Ja Bron: TNS NIPO, 2009 Positiever beeld ict in primair onderwijs dan voortgezet onderwijs en beroepsonderwijs F4372 TNS NIPO oktober

26 2.3 Ruime meerderheid heeft een ict-beleidsplan Een ruime meerderheid van de scholen in zowel het primair als het voortgezet onderwijs heeft een ict-beleidsplan, in het beroepsonderwijs ligt dit aandeel wat lager. Dat men beschikt over een beleidsplan wil echter niet zeggen dat er ook daadwerkelijk gebruik van wordt gemaakt. In onderstaande grafiek kan men zien dat een redelijk deel van de scholen in het primair onderwijs die in het bezit zijn van een beleidsplan, hier geen gebruik van maakt. 17 Q4 Welke van de volgende omschrijvingen is het meest van toepassing op het ictbeleid van uw school? primair onderwijs % Gebruikt beleidsplan Ongebruikt beleidsplan Geen beleidsplan Weet niet Bron: TNS NIPO, 2009 Positiever beeld ict in primair onderwijs dan voortgezet onderwijs en beroepsonderwijs F4372 TNS NIPO oktober

27 In het voortgezet onderwijs is het percentage scholen (83%) dat een beleidsplan heeft ongeveer gelijk aan het primair onderwijs. Sinds 2004 is er sprake van een dalende trend in het aantal gebruikte beleidsplannen. 18 Q4 Welke van de volgende omschrijvingen is het meest van toepassing op het ictbeleid van uw school? voortgezet onderwijs % Gebruikt beleidsplan Ongebruikt beleidsplan Geen beleidsplan Weet niet Bron: TNS NIPO, 2009 Positiever beeld ict in primair onderwijs dan voortgezet onderwijs en beroepsonderwijs F4372 TNS NIPO oktober

28 Ook in het beroepsonderwijs is 81% in het bezit van een beleidsplan. Wel ligt het aantal gebruikte beleidsplannen in verhouding wat lager dan in het primair- en voortgezet onderwijs (46% versus 62% en 56%). 19 Q4 Welke van de volgende omschrijvingen is het meest van toepassing op het ictbeleid van uw instelling? beroepsonderwijs % Weet niet Geen beleidsplan Ongebruikt beleidsplan Gebruikt beleidsplan Bron: TNS NIPO, 2009 Positiever beeld ict in primair onderwijs dan voortgezet onderwijs en beroepsonderwijs F4372 TNS NIPO oktober

29 2.4 Ict draagt voornamelijk bij aan aantrekkelijker onderwijs en creëren van een rijke leeromgeving Maar in hoeverre draagt de inzet van ict in het onderwijs nu bij aan de realisatie van de verschillende doelen die in het onderwijs gesteld zijn? (vorig jaar voor het eerst uitgevraagd) Binnen het primair onderwijs draagt het gebruik van ict vooral bij aan de aantrekkelijkheid van het onderwijs (88%). Daarnaast geeft 82% van de ict-managers aan dat ict een behoorlijke tot sterke invloed heeft op de doelstelling een rijkere leeromgeving te creëren in het onderwijs. In mindere mate zou ict in het onderwijs bijdragen aan het bevorderen van samenwerkend leren (37%), het toetsen op maat (26%) en de intensivering van de communicatie tussen leraren en studenten (18%). Deze resultaten zijn vergelijkbaar met begin dit jaar. Positiever beeld ict in primair onderwijs dan voortgezet onderwijs en beroepsonderwijs F4372 TNS NIPO oktober

30 20 Q Mate waarin inzet van ict bijdraagt aan realiseren van volgende onderwijsdoelstellingen - primair onderwijs efficienter inrichten van het onderwijs bevorderen gebruik voor remedierende toepassingen bevorderen zelfstandig leren creeren rijkere leeromgeving aantrekkelijker onderwijs voor leerlingen sterk behoorlijk enigszins niet is geen doel weet niet % intensivering communicatie tussen leraren en leerlingen toetsen op maat bevorderen samenwerkend leren individualisering van het leerproces verzorgen adaptief onderwijs/ onderwijs op maat sterk behoorlijk enigszins niet is geen doel weet niet % Bron: TNS NIPO, 2009 Positiever beeld ict in primair onderwijs dan voortgezet onderwijs en beroepsonderwijs F4372 TNS NIPO oktober

31 Net als in het primair onderwijs draagt ict in het voortgezet onderwijs het meest bij aan de aantrekkelijkheid van het onderwijs (77%) en het creëren van een rijke leeromgeving (68%). We zien over het algemeen dat ict in het voortgezet onderwijs in vergelijking met het primair onderwijs, een minder sterke bijdrage levert aan de onderwijsdoelstellingen (met uitzondering van de intensivering van communicatie tussen leraar en leerling). In het voortgezet onderwijs zou in mindere mate de inzet van ict een effect hebben op het efficiënter inrichten van het onderwijs (52%), onderwijs op maat (41%), het bevorderen van samenwerkend leren (44%) en het toetsen op maat (28%). Positiever beeld ict in primair onderwijs dan voortgezet onderwijs en beroepsonderwijs F4372 TNS NIPO oktober

32 21 Q Mate waarin inzet van ict bijdraagt aan realiseren van volgende onderwijsdoelstellingen - voortgezet onderwijs bevorderen gebruik voor remedierende toepassingen bevorderen zelfstandig leren individualisering van het leerproces creeren rijkere leeromgeving aantrekkelijker onderwijs voor leerlingen sterk behoorlijk enigszins niet is geen doel weet niet % bevorderen samenwerkend leren toetsen op maat verzorgen adaptief onderwijs/ onderwijs op maat efficienter inrichten van het onderwijs intensivering communicatie tussen leraren en leerlingen sterk behoorlijk enigszins niet is geen doel weet niet % Bron: TNS NIPO, 2009 In het beroepsonderwijs blijken de ict-toepassingen allereerst bij te dragen aan het zelfstandig leren (81%), maar daarna staan net als in het primair- en voortgezet onderwijs het creëren van een rijke leeromgeving (77%) en het bevorderen van aantrekkelijker onderwijs (67%) op de voorgrond. Positiever beeld ict in primair onderwijs dan voortgezet onderwijs en beroepsonderwijs F4372 TNS NIPO oktober

33 22 Q Mate waarin inzet van ict bijdraagt aan realiseren van volgende onderwijsdoelstellingen beroepsonderwijs toetsen op maat bevorderen samenwerkend leren verzorgen adaptief onderwijs/onderwijs op maat efficienter inrichten v/h onderwijs intensivering communicatie tussen leraren/studenten bevorderen gebruik voor remedierende toepassingen bevorderen zelfstandig leren individualisering v/h leerproces creeren rijkere leeromgeving aantrekkelijker onderwijs voor studenten sterk behoorlijk enigszins niet is geen doel weet niet % Bron: TNS NIPO, 2009 Positiever beeld ict in primair onderwijs dan voortgezet onderwijs en beroepsonderwijs F4372 TNS NIPO oktober

34 2.5 Meeste aandacht gaat opnieuw uit naar ict-infrastructuur Er zijn vier aandachtsvelden (activiteiten) te onderscheiden op het gebied van ict in het onderwijs. Deze aandachtsvelden zijn: ict-infrastructuur, educatieve software, kennis en vaardigheden van leerkrachten en visie op het gebruik van ict. Volgens de ict-managers in het primair onderwijs houden de scholen zich dit jaar het meest bezig met ict-infrastructuur (30%) en educatieve software (27%). Daarna volgen kennis en vaardigheden (23%) en visie op gebruik ict (20%). Over de periode is er een verschuiving zichtbaar waarbij het aandachtsveld ict-infrastructuur van de eerste plaats (tot 2005) verdrongen is door het aandachtsveld educatieve software. 23 Q6 Kunt u voor elk van deze activiteiten in procenten aangeven hoe intensief uw school zich hiermee tot nu toe heeft beziggehouden? - primair onderwijs % primair onderwijs Visie op het gebruik van ict Kennis en vaardigheden Educatieve software Ict infrastructuur Bron: TNS NIPO, 2009 Positiever beeld ict in primair onderwijs dan voortgezet onderwijs en beroepsonderwijs F4372 TNS NIPO oktober

35 In het voortgezet onderwijs wordt voornamelijk aandacht besteed aan de ictinfrastructuur (35%). Op de tweede plaats komt educatieve software (23%). Over de jaren heen is de aandacht voor ict-infrastructuur iets afgenomen ten gunste van de aandacht aan visie op het gebruik van ict en de educatieve software. 24 Kunt u voor elk van deze activiteiten in procenten aangeven hoe intensief uw school zich hiermee tot nu toe heeft beziggehouden? - voortgezet onderwijs % voortgezet onderwijs Visie op het gebruik van ict Kennis en vaardigheden Educatieve software Ict infrastructuur Bron: TNS NIPO, 2009 Positiever beeld ict in primair onderwijs dan voortgezet onderwijs en beroepsonderwijs F4372 TNS NIPO oktober

36 Ook in het beroepsonderwijs is de grootste rol weggelegd voor ict-infrastructuur: (31%). Op de tweede plaats komt de educatieve software (25%). 25 Kunt u voor elk van deze activiteiten in procenten aangeven hoe intensief uw instelling zich hiermee tot nu toe heeft beziggehouden? - beroepsonderwijs % beroepsonderwijs Visie op het gebruik van ict Kennis en vaardigheden Educatieve software Ict infrastructuur Bron: TNS NIPO, 2009 Positiever beeld ict in primair onderwijs dan voortgezet onderwijs en beroepsonderwijs F4372 TNS NIPO oktober

37 2.6 Meer computergebruik tijdens de les in primair onderwijs dan in voortgezet onderwijs Vrijwel elke leerkracht in primair onderwijs gebruikt computer in de klas In 2009 wordt door de ict-managers aangegeven dat 89% van de leerkrachten in het primair onderwijs gebruik maakt van computers tijdens de les. De afgelopen jaren is er sprake van een stijgende trend in ict-gebruik. Men schat dat in % van de leerkrachten in het primair onderwijs gebruik maakt van computers in de les. Het verwachte gebruik is over de loop der jaren wel te hoog ingeschat. 26 Q7 Gebruik van computers in de klas door leerkrachten in het primair onderwijs % Primair Onderwijs Percentage leraren dat momenteel gebruik maakt van computers in de les Percentage leraren dat over 3 jaar gebruik maakt van computers in de les Bron: TNS NIPO, 2009 Positiever beeld ict in primair onderwijs dan voortgezet onderwijs en beroepsonderwijs F4372 TNS NIPO oktober

38 2.6.2 Stabilisatie computergebruik door leerkracht in voortgezet onderwijs Het computergebruik tijdens de lessen is volgens de ict-managers in het voortgezet onderwijs aanzienlijk lager dan in het primair onderwijs (64%). Wel was over de periode een stijging te zien in het computergebruik (van 41% naar 64%), die zich nu enigszins stabiliseert. Men schat dat in 2012 ruim acht op de tien leerkrachten in het voortgezet onderwijs gebruik zal maken van computers in de les. 27 Q7 Gebruik van computers in de klas door leerkrachten in het voortgezet onderwijs % 100 Voortgezet Onderwijs Percentage leraren dat momenteel gebruik maakt van computers in de les Percentage leraren dat over 3 jaar gebruik maakt van computers in de les Bron: TNS NIPO, 2009 Positiever beeld ict in primair onderwijs dan voortgezet onderwijs en beroepsonderwijs F4372 TNS NIPO oktober

39 De mate van computergebruik in de les ligt in het beroepsonderwijs (71%) tussen het primair onderwijs en het voorgezet onderwijs in. Men verwacht dat in % van de leraren computers in de les gebruikt. 28 Q7 Gebruik van computers in de klas door leerkrachten in het beroepsonderwijs % Percentage leraren dat momenteel gebruik maakt van computers in de les Percentage leraren dat over 3 jaar gebruik maakt van computers in de les Bron: TNS NIPO, 2009 Positiever beeld ict in primair onderwijs dan voortgezet onderwijs en beroepsonderwijs F4372 TNS NIPO oktober

40 2.7 Hoogste prioriteit voor kennis, vaardigheden en visie op gebruik van ict Sinds 2004 is aan de ict-managers gevraagd aan te geven welke van de aandachtsgebieden op school de hoogste prioriteit zouden moeten krijgen om het gebruik van computers tijdens de les te verhogen. Dit jaar wordt in het primair onderwijs door drie op de tien ict-managers kennis en vaardigheden als eerst genoemd (33%). Door ditzelfde aantal wordt ook de visie op het gebruik van ict als eerst genoemd (30%). Ongeveer een tiende van de ict-managers noemt de ict-infrastructuur of de educatieve software. 29 Q8 Aandachtsgebieden die de hoogste prioriteit zouden moeten krijgen in het primair onderwijs % primair onderwijs Anders/weet niet Ict-infrastructuur Visie op het gebruik van ict Educatieve software Kennis en vaardigheden Bron: TNS NIPO, 2009 Positiever beeld ict in primair onderwijs dan voortgezet onderwijs en beroepsonderwijs F4372 TNS NIPO oktober

41 In het voortgezet onderwijs wordt de hoogste prioriteit toegekend aan visie op het gebruik van ict. De prioriteit voor kennis en vaardigheden is hierdoor voor het eerst sinds jaren van zijn eerste plek verstoten (26%). We zien tevens een sterke daling in de toegekende prioriteit van educatieve software (van 29% naar 13%). Aan de ict-infrastructuur wordt juist meer waarde gehecht: een kwart van de ict-managers noemt dit als eerst, tegenover eentiende begin dit jaar 30 Q8 Aandachtsgebieden die de hoogste prioriteit zouden moeten krijgen in het voortgezet onderwijs % voortgezet onderwijs Anders/weet niet Ict-infrastructuur Educatieve software Visie op het gebruik van ict Kennis en vaardigheden Bron: TNS NIPO, 2009 Positiever beeld ict in primair onderwijs dan voortgezet onderwijs en beroepsonderwijs F4372 TNS NIPO oktober

42 Ook in het beroepsonderwijs wordt de hoogste prioriteit toegekend aan zowel kennis en vaardigheden (29%) als visie op het gebruik van ict (29%). Nagenoeg een kwart noemt de educatieve software als eerst (23%). Slechts een kleine minderheid vindt dat aan de ictinfrastructuur de meeste aandacht besteed zou moeten worden (16%). 31 Q8 Aandachtsgebieden die de hoogste prioriteit zouden moeten krijgen in het beroepsonderwijs % beroepsonderwijs Anders/weet niet Ict-infrastructuur Visie op het gebruik van ict Educatieve software Kennis en vaardigheden Bron: TNS NIPO, 2009 Positiever beeld ict in primair onderwijs dan voortgezet onderwijs en beroepsonderwijs F4372 TNS NIPO oktober

43 3 Ict-management positief over ict-infrastructuur en investeringen In dit hoofdstuk gaan we in op de ict-infrastructuur en de mening van de ict-managers over de ict-voorzieningen op hun school. 3.1 Meerderheid van de ict-managers tevreden over toereikendheid ict-voorzieningen voor in lessen Over het algemeen vinden de ict-managers in het primair onderwijs de ict-voorzieningen toereikend voor gebruik in de lessen. In 2009 vinden ruim negen op de tien ict-managers de voorzieningen voldoende tot uitstekend, ongeveer net zoveel als in Het percentage dat zeer tevreden is, is over het algemeen gegroeid in de periode (2001: 21% en 2009: 62%). 32 Q2 Toereikendheid ict-voorzieningen voor gebruik in lessen binnen primair onderwijs % Weet niet Goed / uitstekend Voldoende Matig / slecht Bron: TNS NIPO, 2009 Positiever beeld ict in primair onderwijs dan voortgezet onderwijs en beroepsonderwijs F4372 TNS NIPO oktober