Scholen tevreden over rendement ICTinvesteringen

Transcriptie

1 Grote Bickersstraat KS Amsterdam Postbus AE Amsterdam t f e info@tns-nipo.com Rapport Scholen tevreden over rendement ICTinvesteringen Onderzoek onder ICT-management in het primair- en voortgezet onderwijs Tom van der Horst / Anna Giling E1795c november 2005 Bestemd voor: Stichting Ict op School Den Haag

2 Inhoud Inleiding 1 1 Computergebruik in primair onderwijs blijft toenemen Meerderheid scholen in (ver)gevorderde fase van computergebruik voor onderwijsdoeleinden Gebruik computers en kennisniveau onder leraren Beperkte groeiruimte in primair onderwijs, sterke groei verwacht in voorgezet onderwijs ICT-managers zien nog steeds een toename van het kennisniveau van leraren, maar kennisoverdracht blijft gewenst Tekstverwerking en oefenprogramma s en opzoekfuncties belangrijkste toepassingen 8 2 Stabilisering aandacht voor ICT-infrastructuur en aanwezigheid beleidsnotities 2.1 ICT-infrastructuur nog steeds meeste aandacht 2.2 ICT-beleidsplan meestal aanwezig, niet altijd gebruikt Ruime meerderheid heeft een ICT-beleidsplan Een derde heeft wel een beleidsplan maar gebruikt het niet Aandeel scholen met financieringsplan blijft stijgen Tevredenheid over ICT-voorzieningen, beheer en rendement van investeringen blijft toenemen Beoordeling ICT-voorzieningen zeer positief Beheer en onderhoud computervoorzieningen eveneens toereikend Tevredenheid ICT-managers over rendement gedane ICT-investeringen stabiel Belang van ICT voor schooldirectie hoog 24 3 Voor de (nabije) toekomst verschuiving aandacht naar kennis en vaardigheden Gebruik van ICT en het stimuleren van het gebruik van computers in de klas hoge prioriteit Grote behoefte aan aandacht voor kennis en vaardigheden Beleid om lichamelijke klachten computergebruik tegen te gaan 32 4 Meeste behoefte aan computerprogramma s waarmee leerlingen zelfstandig kunnen werken en aan leerlingenadministratiesystemen 36 5 Samenwerkingsverbanden meest genoemd, belang van Stichting Ict op School sterk toegenomen bij ondersteuning computergebruik 38 Scholen tevreden over rendement ICT investeringen E1795c TNS NIPO november 2005

3 6 Stichting Ict op School: bekendheid stabiel, waardering groeit gestaag Naamsbekendheid Stichting Ict op School gelijk gebleven Nieuwsbulletin en website bekendste communicatiemiddelen Imago Ict op School: informatief, deskundig en van en voor scholen Activiteiten Ict op School als betekenisvol ervaren Belang website voor integratie ICT op school licht toegenomen Ict op School scoort een ruime voldoende 52 7 Samenvatting 53 Bijlagen 1 Onderzoeksverantwoording 2 Methode van onderzoek: CATI 3 Vragenlijst 4 Tabellen 5 Open antwoorden Inhoud figuren en tabellen 1 Hoe zou u het computergebruik voor onderwijsdoeleinden op uw school het beste typeren? 2 2 Hoe zou u het computergebruik voor onderwijsdoeleinden op uw school het beste typeren? 3 3 Gebruik van computers in de klas door leraren in het basisonderwijs 4 4 Gebruik van computers in de klas door leraren in het voortgezet onderwijs 5 5 Kennisniveau computertoepassingen in lesmethode leraren in het primair onderwijs 6 6 Kennisniveau computertoepassingen in lesmethode leraren in het voortgezet onderwijs 7 7 Hoe vaak gebruiken leerlingen in het basis onderwijs gemiddeld de volgende computertoepassingen? Subtotaal dagelijks of wekelijks. 8 8 Hoe vaak gebruiken leerlingen in het voortgezet onderwijs gemiddeld de volgende computertoepassingen? Subtotaal dagelijks of wekelijks. 9 9 Kunt u voor elk van deze activiteiten in procenten aangeven hoe intensief uw school zich hiermee tot nu toe heeft beziggehouden? Kunt u voor elk van deze activiteiten in procenten aangeven hoe intensief uw school zich hiermee tot nu toe heeft beziggehouden? Aanwezigheid beleid of beleidsplan op uw school dat al dan niet wordt uitgevoerd Aanwezigheid beleid of beleidsplan op uw school dat al dan niet wordt uitgevoerd Wordt bestaand ICT-beleidsplan ook gebruikt? Wordt bestaand ICT-beleidsplan ook gebruikt? Heeft u een meerjarig financieringsplan?- Primair onderwijs 16 Scholen tevreden over rendement ICT investeringen E1795c TNS NIPO november 2005

4 16 Heeft u een meerjarig financieringsplan? ICT-voorzieningen primair onderwijs ICT-voorzieningen voortgezet onderwijs Beheer en onderhoud computervoorzieningen in het primair onderwijs Beheer en onderhoud computervoorzieningen in het voortgezet onderwijs Bent u over het rendement dat de gedane investeringen op het gebied van ICT tot nu toe binnen uw school hebben opgeleverd Bent u tevreden over het rendement dat de gedane investeringen op het gebied van ICT tot nu toe binnen uw school hebben opgeleverd? Kunt u aangeven hoe belangrijk de schooldirectie het onderwerp computergebruik in de lessen vindt in vergelijking met andere onderwerpen die aandacht vergen? Kunt u aangeven hoe belangrijk de schooldirectie het onderwerp computergebruik in de lessen vindt in combinatie met andere onderwerpen die aandacht vergen? Welke van de volgende activiteiten hebben een hoge prioriteit? * Welk van de volgende activiteiten hebben een hoge prioriteit? Aandachtsgebieden die de hoogste prioriteit zouden moeten krijgen in het primair onderwijs Aandachtsgebieden die de hoogste prioriteit zouden moeten krijgen in het voortgezet onderwijs Aandachtgebieden: situatie tot nu toe versus toekomstig gewenste prioriteit in het primair onderwijs Aandachtgebieden: situatie tot nu toe versus toekomstig gewenste prioriteit in het voortgezet onderwijs Is er in de school een beleid aanwezig dat er op is gericht om te voorkomen dat leerlingen na computergebruik klachten hebben? Bent u,of is uw school, van plan beleid te ontwikkelen dat er op gericht is te voorkomen dat leerlingen na computergebruik pijn hebben in handen, polsen, armen, schouders of nek? Is er in de school een beleid aanwezig dat er op is gericht om te voorkomen dat leerlingen na computergebruik klachten hebben? Bent u,of is uw school, van plan beleid te ontwikkelen dat er op gericht is te voorkomen dat leerlingen na computergebruik pijn hebben in handen, polsen, armen, schouders of nek? Is de behoefte aan.. zeer groot? Scholen in het primair onderwijs Is de behoefte aan.. zeer groot? Scholen in het voortgezet onderwijs Welke groepen of instanties hebben uw school het afgelopen jaar in belangrijke mate ondersteund op het gebied van computergebruik?- Primair onderwijs Welke groepen of instanties hebben uw school het afgelopen jaar in belangrijke mate ondersteund op het gebied van computergebruik?- Voortgezet onderwijs Naamsbekendheid Stichting Ict op School Naamsbekendheid Stichting Ict op School Bekendheid specifieke producten / diensten Primair onderwijs Rapportcijfers voor de verschillende diensten 43 Scholen tevreden over rendement ICT investeringen E1795c TNS NIPO november 2005

5 43 Bekendheid specifieke producten / diensten Voortgezet onderwijs Rapportcijfers voor de verschillende diensten In welke mate bent u het eens of oneens met de volgende imago stellingen? (helemaal) mee eens In welke mate bent u het eens of oneens met de volgende imago stellingen? (helemaal) mee eens Belang hoofdactiviteiten Ict op School, (zeer) belangrijk Primair onderwijs Belang hoofdactiviteiten Ict op School, (zeer) belangrijk Voortgezet onderwijs Gebruik website Gebruik website Totaaloordeel 52 Scholen tevreden over rendement ICT investeringen E1795c TNS NIPO november 2005

6 Inleiding Achtergrond In 2001, 2002, 2003 en 2004 heeft TNS NIPO voor Stichting Ict op School verschillende bekendheids-, imago- en gebruikersonderzoeken uitgevoerd. In navolging hierop heeft Stichting Ict op School aan TNS NIPO gevraagd ook in 2005 een meting uit te voeren. Ict op School is benieuwd in welke mate scholen in het primair - en voortgezet onderwijs het afgelopen jaar ICT verder hebben geïntegreerd in de lessen. Ook vindt Ict op School het belangrijk meer inzicht te krijgen in de wensen, behoeften, verwachtingen en ambities van haar doelgroepen bij de integratie van ICT in het onderwijs. Wat betreft haar eigen rol wil Ict op School meer weten over haar imago, en het gebruik en waardering van haar producten. Doelgroep Het totale onderzoek heeft binnen het primair - en voortgezet onderwijs plaatsgevonden en is gehouden onder de volgende doelgroepen: De regionale samenwerkingsverbanden; De schoolbesturen; ICT-management / directeuren; Docenten. In dit document zullen de belangrijkste resultaten worden weergegeven van het onderzoek onder ICT-management / directeuren. Doel van het onderzoek Stichting Ict op School wil met dit onderzoek meer inzicht verkrijgen in de ambities van scholen en samenwerkingsverbanden op het gebied van ICT en de ondersteuning die Ict op School kan bieden om deze ambities te realiseren. Ook wil zij terugblikken op het afgelopen jaar en achterhalen wat de relevantie is van de producten en diensten van Ict op School voor het huidige ICT-gebruik. De resultaten van het onderzoek geven inzicht in: Stand van zaken ICT-gebruik in het onderwijs; Wensen / behoeften aan ondersteuning in de toekomst; Belang van samenwerking; Bekendheid en imago van Stichting Ict op School; Gebruik en waardering van de producten en diensten (bv. de website). Methode en steekproef Voor een beschrijving van de gebruikte methode en steekproef verwijzen wij naar de onderzoeksverantwoording in de bijlagen. De resultaten van 2005 worden gepresenteerd in het perspectief van ontwikkelingen in de tijd. Hiervoor zijn gegevens uit voorgaande metingen gebruikt. Scholen tevreden over rendement ICT investeringen E1795c TNS NIPO november

7 1 Computergebruik in primair onderwijs blijft toenemen 1.1 Meerderheid scholen in (ver)gevorderde fase van computergebruik voor onderwijsdoeleinden Aan het ICT-management is gevraagd het computergebruik voor onderwijsdoeleinden te verdelen over vier typeringen. De verschuiving van beginnend naar gevorderd gebruik die in de laatste metingen zichtbaar was, zet door in het primair onderwijs. In het voortgezet onderwijs is het aandeel gevorderd gebruik iets afgenomen. Daar staat tegenover dat niet alleen de oriëntatie op de mogelijkheden en het beginnend gebruik zijn toegenomen, maar ook het aandeel vergevorderd gebruik is gestegen. Zeven op de tien (71%) van de basisscholen typeren het computergebruik voor onderwijs als gevorderd en nog eens 6% als vergevorderd. In 2001 was dit samen nog maar 37%. Hoewel een op de vier scholen zich nog altijd in de beginfase (oriëntatie en beginnend gebruik) bevindt (23%), is dit aandeel voor het derde jaar op rij gedaald. 1 Hoe zou u het computergebruik voor onderwijsdoeleinden op uw school het beste typeren? % 80 Primair onderwijs Geen gebruik, ook nog geen plannen Oriëntatie op de mogelijkheden Beginnend gebruik Gevorderd gebruik Vergevorderd gebruik Scholen tevreden over rendement ICT investeringen E1795c TNS NIPO november

8 In het voortgezet onderwijs zien we een afname van het aandeel van gevorderd gebruik van 72% in 2004 naar 61% in Het vergevorderde gebruik is toegenomen van 11% naar 16%, maar ook het beginnend gebruik is wat toegenomen. 2 Hoe zou u het computergebruik voor onderwijsdoeleinden op uw school het beste typeren? % 80 Voortgezet onderwijs Geen gebruik, ook nog geen plannen Oriëntatie op de mogelijkheden Beginnend gebruik Gevorderd gebruik Vergevorderd gebruik Scholen tevreden over rendement ICT investeringen E1795c TNS NIPO november

9 1.2 Gebruik computers en kennisniveau onder leraren Beperkte groeiruimte in primair onderwijs, sterke groei verwacht in voorgezet onderwijs In 2005 maakt in het primair onderwijs zo n 84% van alle leerkrachten gebruik van computers in de klas. Het vertrouwen in de groei van het computergebruik in de lessen is na de lage groeiverwachting van vorig jaar weer gestegen naar 96%. In 2002 maakte 72% van de docenten gebruik van de computer en werd verwacht dat in % van de docenten een computer zou gebruiken. Het computergebruik in 2005 is 12% hoger dan dat in 2002, maar de verwachte groei van 21% is niet gehaald. De groeiontwikkeling van 2002 tot en met 2005 laat echter zien dat hoewel het computergebruik gestaag blijft toenemen, de groei sinds 2002 is afgenomen. 3 Gebruik van computers in de klas door leraren in het basisonderwijs % Primair onderwijs Percentage leraren dat momenteel gebruik maakt van computers in de les Percentage leraren dat over 3 jaar gebruik maakt van computers in de les Scholen tevreden over rendement ICT investeringen E1795c TNS NIPO november

10 In het voortgezet onderwijs maakt zo n 47% van de leraren in de klas gebruik van de computer. Dit is iets lager dan in Voor 2008 verwachten de ICT-managers in het voortgezet onderwijs dat 69% van de docenten gebruik maakt van een computer in onderwijssituaties. De verwachting is 3% naar beneden bijgesteld ten opzichte van de verwachting die in 2004 voor 2007 werd opgesteld, maar is nog steeds zeer optimistisch als wordt gekeken naar de werkelijke stijging die zich sinds 2002 heeft voorgedaan. 4 Gebruik van computers in de klas door leraren in het voortgezet onderwijs % Voortgezet onderwijs Percentage leraren dat momenteel gebruik maakt van computers in de les Percentage leraren dat over 3 jaar gebruik maakt van computers in de les Scholen tevreden over rendement ICT investeringen E1795c TNS NIPO november

11 1.2.2 ICT-managers zien nog steeds een toename van het kennisniveau van leraren, maar kennisoverdracht blijft gewenst Het percentage leraren in het basisonderwijs dat voldoende of goed op de hoogte is van de mogelijkheden die ICT te bieden heeft, is in elke meting toegenomen. In 2005 zijn vier op de vijf docenten (81%) in het primair onderwijs op de hoogte van de mogelijkheden van ICT. Na 2002 neemt het aandeel dat matig tot slecht op de hoogte is, steeds langzamer af. Het lijkt er op dat er een harde kern overblijft van docenten die moeite hebben met computergebruik. Het aandeel leraren dat goed tot uitstekend op de hoogte is van computertoepassingen, is toegenomen tot 29%. 5 Kennisniveau computertoepassingen in lesmethode leraren in het primair onderwijs % Primair onderwijs Weet niet Goed / uitstekend Voldoende Matig / slecht Scholen tevreden over rendement ICT investeringen E1795c TNS NIPO november

12 In het voortgezet onderwijs nam de kennis van computertoepassingen onder leraren van 2001 tot 2003 toe. In 2004 constateerden we een lichte afname van het kennisniveau. Inmiddels is het kennisniveau weer ongeveer gelijk aan dat in Wel is het aandeel dat goed of uitstekend op de hoogte is enigszins gegroeid. Toch is nog altijd 37% matig of slecht op de hoogte van computertoepassingen in lesmethoden en is er nog steeds behoefte aan kennisoverdracht ten aanzien van computertoepassingen. 6 Kennisniveau computertoepassingen in lesmethode leraren in het voortgezet onderwijs % 0 7 Voortgezet onderwijs Weet niet Goed / uitstekend Voldoende Matig / slecht Scholen tevreden over rendement ICT investeringen E1795c TNS NIPO november

13 1.3 Tekstverwerking en oefenprogramma s en opzoekfuncties belangrijkste toepassingen In het primair onderwijs worden oefenprogramma s voor leerstofonderdelen binnen de vakgebieden nog altijd het vaakst gebruikt. Het gebruik is de afgelopen jaren gestaag toegenomen en bijna alle ICT-managers (99%) geven inmiddels aan dat de leerlingen deze computertoepassing minimaal wekelijks gebruiken. Op de tweede plaats staat het opzoeken van informatie op internet. Het percentage dat aangeeft dat leerlingen internet minimaal een maal per week gebruiken om informatie op te zoeken (84%) is ongeveer gelijk aan het percentage in 2004 (86%). Tekstverwerking komt met 75% op een derde plaats. Het gebruik van programma s ter ondersteuning van de zelfstandigheid is teruggelopen tot 17%, in 2002 was dit nog 37%. Het gebruik van internet voor communicatie is toegenomen tot 28%. Alleen in 2002 was dit hoger (38%). 7 Hoe vaak gebruiken leerlingen in het basis onderwijs gemiddeld de volgende computertoepassingen? Subtotaal dagelijks of wekelijks. Primair onderwijs Oefenprogramma's Opzoeken op internet Tekstverwerking Internet voor communicatie Zelfstandig werken % Scholen tevreden over rendement ICT investeringen E1795c TNS NIPO november

14 In het voortgezet onderwijs heeft tekstverwerking in 2005 de eerste plaats in computertoepassingen overgenomen van opzoeken op het internet. Volgens 99% van de ICT-managers gebruiken de leerlingen de computer het meest voor tekstverwerking, 98% van de ICT-managers geeft aan dat leerlingen de computer minimaal een keer per week gebruiken om dingen op te zoeken. Van oefenprogramma s geeft 78% van de managers aan dat leerlingen ze minimaal een keer per week gebruiken, dit is meer dan in alle voorgaande jaren. Het gebruik van computers voor communicatiedoeleinden is toegenomen tot 72%, dit is ongeveer % hoger dan in de drie voorgaande jaren. Alleen in 2001 werden computers meer gebruikt voor communicatiedoeleinden (86%). Ook het gebruik van programma s ter ondersteuning van de zelfstandigheid is hoger dan in voorgaande jaren (33%). 8 Hoe vaak gebruiken leerlingen in het voortgezet onderwijs gemiddeld de volgende computertoepassingen? Subtotaal dagelijks of wekelijks. Voortgezet onderwijs Tekstverwerking Opzoeken op internet Oefenprogramma's Internet voor communicatie Zelfstandig werken % Scholen tevreden over rendement ICT investeringen E1795c TNS NIPO november

15 2 Stabilisering aandacht voor ICT-infrastructuur en aanwezigheid beleidsnotities 2.1 ICT-infrastructuur nog steeds meeste aandacht Bij de invoering van ICT in het onderwijs zijn vier aandachtsvelden te onderscheiden. In totaal hebben de ondervraagde ICT-managers 0% verdeeld over deze aandachtsvelden. Volgens de ICT-managers in het primair onderwijs houden de scholen zich nog het meest bezig met de ICT-infrastructuur (31%) en educatieve software (31%). Op de derde plaats volgt kennis en vaardigheden van de leraren (21%) en als laatste volgt de visie op het gebruik van ICT (16%). Ten opzichte van vorig jaar is hierin niet veel veranderd. 9 Kunt u voor elk van deze activiteiten in procenten aangeven hoe intensief uw school zich hiermee tot nu toe heeft beziggehouden? % 0 90 Primair onderwijs Visie op het gebruik van ICT Kennis en vaardigheden Educatieve software ICT infrastructuur Scholen tevreden over rendement ICT investeringen E1795c TNS NIPO november 2005

16 In het voortgezet onderwijs is de volgorde waarin de scholen zich volgens de ICTmanagers met de genoemde activiteiten bezig houden hetzelfde als in het primair onderwijs. ICT-infrastructuur staat op de eerste plaats (34%), gevolgd door educatieve software (26%), kennis en vaardigheden van de leraren (22%) en visie op het gebruik van ICT (20%). De afname van de aandacht voor ICT infrastructuur ten bate van de visie op het gebruik van ICT en educatieve software, lijkt zich te hebben gestabiliseerd. Kunt u voor elk van deze activiteiten in procenten aangeven hoe intensief uw school zich hiermee tot nu toe heeft beziggehouden? % Voortgezet onderwijs Visie op het gebruik van ICT Kennis en vaardigheden Educatieve software ICT infrastructuur Scholen tevreden over rendement ICT investeringen E1795c TNS NIPO november

17 2.2 ICT-beleidsplan meestal aanwezig, niet altijd gebruikt Ruime meerderheid heeft een ICT-beleidsplan Een beleidsplan op het gebied van ICT is bij een ruime meerderheid van de scholen aanwezig. Dit geldt zowel voor het primair onderwijs als voor het voortgezet onderwijs. In het primair onderwijs hebben negen op de tien scholen een beleidsplan (86%). Dit niveau is vergelijkbaar met het niveau in 2003 en Aanwezigheid beleid of beleidsplan op uw school dat al dan niet wordt uitgevoerd % Primair onderwijs Weet niet Wel beleidsplan Geen beleid Scholen tevreden over rendement ICT investeringen E1795c TNS NIPO november

18 In het voortgezet onderwijs heeft 90% van de ondervraagde ICT-managers een ICTbeleidsplan op school. Ten opzichte van 2001 is de aanwezigheid van een ICTbeleidsplan met 27% gestegen. 12 Aanwezigheid beleid of beleidsplan op uw school dat al dan niet wordt uitgevoerd % 0 Voortgezet onderwijs Weet niet Wel beleidsplan Geen beleid Scholen tevreden over rendement ICT investeringen E1795c TNS NIPO november

19 2.2.2 Een derde heeft wel een beleidsplan maar gebruikt het niet Aanwezigheid van een beleidsplan, hoeft echter nog niet te betekenen dat het ook daadwerkelijk wordt gebruikt. Van negen op de tien basisscholen (86%) die een beleidsplan hebben, maakt 63% hier ook daadwerkelijk gebruik van. Sinds 2001 is het percentage dat geen gebruik maakt van het aanwezige ICT-beleidsplan gestegen. In 2001 had ongeveer 62% van alle scholen in het primair onderwijs een beleidsplan dat zij daadwerkelijk gebruikten (79% had een beleidsplan, waarvan 78% het plan ook daadwerkelijk gebruikte), in 2005 heeft slechts 54% van de scholen een beleidsplan dat zij daadwerkelijk gebruiken (86% heeft een beleidsplan waarvan 63% het plan gebruikt). 13 Wordt bestaand ICT-beleidsplan ook gebruikt? % 0 90 Primair onderwijs Weet niet Geen beleidspaln Ongebruikt beleidsplan Gebruikt beleidsplan Scholen tevreden over rendement ICT investeringen E1795c TNS NIPO november

20 In het voortgezet onderwijs gebruikt 66% van de scholen met een ICT-beleidsplan (90%) het beleidsplan ook daadwerkelijk. In 2005 heeft dus 59% (0,90*66) van de scholen in het voortgezet onderwijs een beleidsplan dat zij gebruiken. In 2001 had 46% van de scholen in het voortgezet onderwijs een beleidsplan dat zij daadwerkelijk gebruikten. In 2003 was het percentage scholen in het voortgezet onderwijs dat een beleidsplan had en dit daadwerkelijk gebruikte het hoogst (73%). 14 Wordt bestaand ICT-beleidsplan ook gebruikt? % Voortgezet onderwijs Weet niet Geen beleidspaln Ongebruikt beleidsplan Gebruikt beleidsplan Scholen tevreden over rendement ICT investeringen E1795c TNS NIPO november

21 2.3 Aandeel scholen met financieringsplan blijft stijgen In het primair onderwijs beschikt 79% van de scholen over een meerjarig financieringsplan. Vanaf de eerste meting in 2002 zagen we een gestage toename van het aandeel scholen met een financieringsplan. In 2005 is het aandeel scholen met een financieringsplan 8% hoger dan in Heeft u een meerjarig financieringsplan?- Primair onderwijs % Primair onderwijs Weet niet Nee Ja Scholen tevreden over rendement ICT investeringen E1795c TNS NIPO november

22 Ook in het voortgezet onderwijs heeft inmiddels ruim drie kwart van de scholen een meerjarig financieringsplan (77%). In 2004 had nog slechts 65% van de scholen in het voortgezet onderwijs een financieringsplan. 16 Heeft u een meerjarig financieringsplan? % Voortgezet onderwijs Weet niet Nee Ja Scholen tevreden over rendement ICT investeringen E1795c TNS NIPO november

23 2.4 Tevredenheid over ICT-voorzieningen, beheer en rendement van investeringen blijft toenemen Beoordeling ICT-voorzieningen zeer positief Over het algemeen vinden de ICT-managers in het basisonderwijs de ICT-voorzieningen toereikend voor gebruik in de lessen. In 2005 vindt 90% de voorzieningen (meer dan) voldoende. Het aantal managers dat de voorzieningen goed tot uitstekend vindt, is de afgelopen vier jaar zelfs gestegen van 21% in 2001 naar 54% in Slechts 9% beoordeelt de ICT-voorzieningen als matig (8%) of slecht (1%). 17 ICT-voorzieningen primair onderwijs % Primair onderwijs Weet niet Goed / uitstekend Voldoende Matig / slecht Aan de ICT-managers is gevraagd aan te geven hoeveel procent van de computers bestemd voor onderwijsdoeleinden aan vervanging toe is. In het primair onderwijs is gemiddeld 21% van de computers aan vervanging toe. Tevens is gevraagd welk percentage van de computers voor onderwijsdoeleinden dit schooljaar daadwerkelijk vervangen gaat worden. De ICT-managers verwachten dat gemiddeld 20% van de computers daadwerkelijk vervangen gaan worden. Scholen tevreden over rendement ICT investeringen E1795c TNS NIPO november

24 In het voortgezet onderwijs zijn de ICT-managers iets minder tevreden over de voorzieningen dan in het basisonderwijs. Ten opzichte van 2004 zijn er geen veranderingen opgetreden, 79% beoordeelt de ICT-voorzieningen als (meer dan) voldoende en 21% als matig (20%) tot slecht (1%). 18 ICT-voorzieningen voortgezet onderwijs % 0 Voortgezet onderwijs Goed / uitstekend Voldoende Matig / slecht In het voortgezet onderwijs is volgens de ICT-managers 25% van de computers aan vervanging toe. De verwachting van de ICT-managers is dat 22% van de computers ook daadwerkelijk vervangen gaat worden Scholen tevreden over rendement ICT investeringen E1795c TNS NIPO november

25 2.4.2 Beheer en onderhoud computervoorzieningen eveneens toereikend Ook het beheer en onderhoud van de ICT-voorzieningen vinden de ICT-managers over het algemeen toereikend. Bijna negen op de tien ICT-managers (87%) in het primair onderwijs vinden dat dit (meer dan) voldoende is. De tevredenheid over computervoorzieningen blijft sinds 2001 toenemen onder ICT-managers. 19 Beheer en onderhoud computervoorzieningen in het primair onderwijs % Primair onderwijs Weet niet Goed / uitstekend Voldoende Matig / slecht Scholen tevreden over rendement ICT investeringen E1795c TNS NIPO november

26 In 2005 is het enthousiasme onder ICT-managers over het beheer en onderhoud van de computervoorzieningen (percentage goed of zelfs uitstekend) in het voortgezet onderwijs hoger (66%) dan in alle voorgaande metingen. Maar liefst 91% beoordeelt het beheer en onderhoud als (meer dan) voldoende. 20 Beheer en onderhoud computervoorzieningen in het voortgezet onderwijs % 0 Voortgezet onderwijs Goed / uitstekend Voldoende Matig / slecht Scholen tevreden over rendement ICT investeringen E1795c TNS NIPO november

27 2.4.3 Tevredenheid ICT-managers over rendement gedane ICT-investeringen stabiel Vorig jaar is voor het eerst een vraag gesteld over de tevredenheid met het rendement van gedane investeringen. In 2004 was 84% van de ICT-managers in het primair onderwijs (zeer) tevreden over het rendement van ICT-investeringen, in 2005 is 86% van de managers (zeer) tevreden over deze investeringen. In 2004 was nog 2% van de respondenten zeer ontevreden, in 2005 geeft geen enkele manager meer aan zeer ontevreden te zijn. 21 Bent u over het rendement dat de gedane investeringen op het gebied van ICT tot nu toe binnen uw school hebben opgeleverd Primair onderwijs % Zeer ontevreden Ontevreden Tevreden Zeer tevreden Scholen tevreden over rendement ICT investeringen E1795c TNS NIPO november

28 In het voortgezet onderwijs is 85% (zeer) tevreden over de gedane investeringen, in 2004 was dit 79%. Evenals in het primair onderwijs geeft geen van de managers in 2005 aan zeer ontevreden te zijn. 22 Bent u tevreden over het rendement dat de gedane investeringen op het gebied van ICT tot nu toe binnen uw school hebben opgeleverd? Voortgezet onderwijs % Weet niet 60 Zeer ontevreden Ontevreden Tevreden Zeer tevreden Scholen tevreden over rendement ICT investeringen E1795c TNS NIPO november

29 2.5 Belang van ICT voor schooldirectie hoog Zowel in het primair als in het voortgezet onderwijs is het onderwerp computergebruik in de lessen, in vergelijking met andere onderwerpen die aandacht vergen, nog steeds (zeer) belangrijk voor de schooldirectie. In het primair onderwijs geeft 97% van de ICT-managers aan dat de schooldirectie ICT (zeer) belangrijk vindt. Dit percentage is de afgelopen vier jaar licht toegenomen. 23 Kunt u aangeven hoe belangrijk de schooldirectie het onderwerp computergebruik in de lessen vindt in vergelijking met andere onderwerpen die aandacht vergen? % 0 90 Primair onderwijs Helemaal niet belangrijk Niet zo belangrijk Belangrijk Zeer belangrijk Van de ICT-managers in het primair onderwijs geeft 73% aan dat op centraal niveau een visie is geformuleerd met betrekking tot ICT in het onderwijs, 19% geeft aan dat hier aan gewerkt wordt. In het voortgezet onderwijs heeft 61% van de scholen een visie geformuleerd en is 27% hier mee bezig. Scholen tevreden over rendement ICT investeringen E1795c TNS NIPO november

30 In het voortgezet onderwijs geeft 79% van de ICT-managers aan dat hun schooldirectie ICT (zeer) belangrijk vindt. Hoewel dit percentage iets lager is dan het percentage van vorig jaar (84%), is het aandeel dat aangeeft computergebruik in de lessen zeer belangrijk te vinden toegenomen van % tot 21%. 24 Kunt u aangeven hoe belangrijk de schooldirectie het onderwerp computergebruik in de lessen vindt in combinatie met andere onderwerpen die aandacht vergen? % Voortgezet onderwijs Weet niet Helemaal niet belangrijk Niet zo belangrijk Belangrijk Zeer belangrijk Scholen tevreden over rendement ICT investeringen E1795c TNS NIPO november

31 3 Voor de (nabije) toekomst verschuiving aandacht naar kennis en vaardigheden 3.1 Gebruik van ICT en het stimuleren van het gebruik van computers in de klas hoge prioriteit Om inzicht te verkrijgen in de aandachtsgebieden van ICT-managers is gevraagd welke activiteiten een hoge prioriteit hebben. In eerdere jaren (2003, 2004) is gevraagd welke activiteiten de hoogste prioriteit hebben. Dit verklaart waarom de percentages in 2005 veel hoger liggen dan in de vorige jaren. In 2004 werden door de ICT-managers in het primair onderwijs gemiddeld 3,6 en in het voortgezet onderwijs gemiddeld 3,8 activiteiten genoemd als aandachtsgebieden die prioriteit hebben. In 2005 noemden ICTmanagers in het primair onderwijs gemiddeld 5,0 en in het voortgezet onderwijs 5,2 activiteiten als aandachtsgebieden die prioriteit verdienen. De scores van 2005 zijn daarom niet goed vergelijkbaar met die van 2003 en Ook de rangorde van prioriteiten kan niet zondermeer vergeleken worden vanwege de verandering van de vraagstelling. Ter indicatie zijn de scores voor 2003 en 2004 wel in de tabellen opgenomen. In het primair onderwijs wordt van het stimuleren van het gebruik van computers in de klas het vaakst aangegeven dat dit een hoge prioriteit heeft (85%), gevolgd door het gebruik van ICT voor kwaliteitsverbetering van onderwijs (84%). Ondanks de wijziging van de vraagstelling is de rangorde van prioriteiten zo goed als ongewijzigd gebleven. 25 Welke van de volgende activiteiten hebben een hoge prioriteit? * Primair onderwijs % % % Stimuleren van gebruik van computers in de klas Gebruik van ICT voor kwaliteitsverbetering van onderwijs Gebruik van ICT voor achterstandsleerlingen Scholing van leraren Internetaansluiting Samen met andere scholen ICT kennis ontwikkelen en uitwisselen Andere infrastructurele voorzieningen zoals interne netwerken, apparatuur, programmatuur Gebruik van ICT voor communicatie met ouders en leerlingen thuis Verbetering van de ICT-voorzieningen voor school- en leerlingadministratie * De vraagstelling Welke van de volgende activiteiten hebben de hoogste prioriteit? is in 2005 gewijzigd in de vraagstelling Wilt u aangeven welke van de volgende activiteiten een hoge prioriteit hebben? Scholen tevreden over rendement ICT investeringen E1795c TNS NIPO november

32 In het voortgezet onderwijs wordt gebruik van ICT voor kwaliteitsverbetering van onderwijs het vaakst genoemd als aandachtsgebied met een hoge prioriteit (80%). Het gebruik van ICT voor achterstandsleerlingen (73%) komt op de tweede plaats en het stimuleren van gebruik van computers in de klas (71%) komt op een derde plaats. 26 Welk van de volgende activiteiten hebben een hoge prioriteit? Voortgezet onderwijs % % % Gebruik van ICT voor kwaliteitsverbetering van onderwijs Gebruik van ICT voor achterstandsleerlingen Stimuleren van gebruik van computers in de klas Scholing van leraren Internetaansluiting Andere infrastructurele voorzieningen zoals interne netwerken, apparatuur, programmatuur Gebruik van ICT voor communicatie met ouders en leerlingen thuis Samen met andere scholen ICT kennis ontwikkelen en uitwisselen Verbetering an de ICT-voorzieningen voor school- en leerlingadministratie * De vraagstelling Welke van de volgende activiteiten hebben de hoogste prioriteit? is in 2005 gewijzigd in de vraagstelling Wilt u aangeven welke van de volgende activiteiten een hoge prioriteit hebben? Scholen tevreden over rendement ICT investeringen E1795c TNS NIPO november

33 3.2 Grote behoefte aan aandacht voor kennis en vaardigheden Aan de ICT-managers is gevraagd om aan te geven welke van de aandachtsgebieden op school de hoogste prioriteit zouden moeten krijgen. In het primair onderwijs zien we dat ten opzichte van 2004 kennis en vaardigheden door een veel hoger percentage ICTmanagers genoemd wordt als prioriteit. Apparatuurvoorzieningen worden minder vaak als prioriteit genoemd dan in Ook educatieve software en visie op gebruik van ICT lijken minder vaak genoemd te worden. In het voortgezet onderwijs is de aandacht voor apparatuurvoorzieningen juist toegenomen, 22% van de ICT-managers geeft nu aan dat dit de hoogste prioriteit zou moeten krijgen ten opzichte van 6% in Educatieve software en visie op het gebruik van ICT worden minder vaak genoemd als hoogste prioriteit dan in Aandachtsgebieden die de hoogste prioriteit zouden moeten krijgen in het primair onderwijs Visie op het gebruik van ICT Kennis en vaardigheden Educatieve software Apparatuurvoorzieningen % 2004 PO 2005PO Scholen tevreden over rendement ICT investeringen E1795c TNS NIPO november

34 28 Aandachtsgebieden die de hoogste prioriteit zouden moeten krijgen in het voortgezet onderwijs Visie op het gebruik van ICT Kennis en vaardigheden Educatieve software Apparatuurvoorzieningen % 2004 VO 2005 VO In de volgende grafieken zijn de vier aandachtsgebieden aangegeven en is een onderscheid gemaakt naar de mate waarin men zich er tot nu toe mee heeft beziggehouden en wat de hoogste prioriteit zou moeten zijn indien de groeiverwachting gerealiseerd zouden worden. De ICT-managers geven aan dat de scholen in het primair onderwijs zich tot nu toe voornamelijk hebben bezig gehouden met apparatuurvoorzieningen en educatieve software. Kennis en vaardigheden hebben daarna de meeste aandacht en visie op het gebruik van ICT heeft tot nu toe het minste aandacht gekregen. Hierin is geen verschil met De gebieden die tot nu toe relatief weinig aandacht hebben gehad, worden het vaakst genoemd als aandachtsgebieden die de hoogste prioriteit verdienen. Kennis en vaardigheden worden het vaakst genoemd als prioriteit. Scholen tevreden over rendement ICT investeringen E1795c TNS NIPO november

35 29 Aandachtgebieden: situatie tot nu toe versus toekomstig gewenste prioriteit in het primair onderwijs 38 Kennis en vaardigheden Visie op het gebruik van ICT Educatieve software hoogste prioriteit 2005 nu 2004 hoogste prioriteit Apparatuurvoorzieningen % Scholen tevreden over rendement ICT investeringen E1795c TNS NIPO november

36 In het voortgezet onderwijs wordt net als in het primair onderwijs de hoogste prioriteit toegekend aan kennis en vaardigheden. Opvallend is dat ook apparatuurvoorzieningen nu door 22% als hoogste prioriteit wordt genoemd. In 2005 was dit slechts 6%. < zie vorige figuur> 30 Aandachtgebieden: situatie tot nu toe versus toekomstig gewenste prioriteit in het voortgezet onderwijs 32 Kennis en vaardigheden Educatieve software Apparatuurvoorzieningen hoogste prioriteit 2005 nu 2004 hoogste prioriteit Visie op het gebruik van ICT % Scholen tevreden over rendement ICT investeringen E1795c TNS NIPO november

37 3.3 Beleid om lichamelijke klachten computergebruik tegen te gaan Een nadeel van de groei in het computergebruik zouden klachten van leerlingen over pijn na computergebruik kunnen zijn. Daarom is in deze meting een vraag opgenomen over de aanwezigheid van een beleid dat er op is gericht om te voorkomen dat leerlingen na computergebruik klachten hebben. Een kwart van de scholen in het primair en voortgezet onderwijs blijkt een dergelijk programma te hebben. In 2004 was dit nog een op de drie scholen. 31 Is er in de school een beleid aanwezig dat er op is gericht om te voorkomen dat leerlingen na computergebruik klachten hebben? Primair onderwijs % Ja Nee Weet niet Scholen tevreden over rendement ICT investeringen E1795c TNS NIPO november

38 Hoewel drie op de vier scholen in het primair onderwijs geen beleid hebben om lichamelijke klachten door computergebruik te voorkomen, bestaan bij ruim een op de vier scholen (27%) plannen om een dergelijk beleid te ontwikkelen. 32 Bent u,of is uw school, van plan beleid te ontwikkelen dat er op gericht is te voorkomen dat leerlingen na computergebruik pijn hebben in handen, polsen, armen, schouders of nek? Primair onderwijs 27% 45% Ja Nee, maar wel van plan Nee, ook geen plannen 28% Scholen tevreden over rendement ICT investeringen E1795c TNS NIPO november

39 Ook in het voortgezet onderwijs is het aandeel scholen met een beleid gericht op het voorkomen van lichamelijke klachten door computergebruik afgenomen. Evenals in het primair onderwijs heeft een kwart van de scholen nu een dergelijk beleid, waar dit in 2004 bijna een op de drie scholen was. 33 Is er in de school een beleid aanwezig dat er op is gericht om te voorkomen dat leerlingen na computergebruik klachten hebben? Voortgezet onderwijs % Ja Nee Weet niet Bron: TNS NIPO, 2005 Scholen tevreden over rendement ICT investeringen E1795c TNS NIPO november

40 Meer nog dan in het primair onderwijs bestaan er in het voortgezet onderwijs plannen om een beleid te ontwikkelen dat er op is gericht lichamelijke klachten als gevolg van computergebruik te voorkomen. 34 Bent u,of is uw school, van plan beleid te ontwikkelen dat er op gericht is te voorkomen dat leerlingen na computergebruik pijn hebben in handen, polsen, armen, schouders of nek? Voortgezet onderwijs 24% 44% Ja Nee, maar wel van plan Nee, ook geen plannen 32% Scholen tevreden over rendement ICT investeringen E1795c TNS NIPO november

41 4 Meeste behoefte aan computerprogramma s waarmee leerlingen zelfstandig kunnen werken en aan leerlingenadministratiesystemen Aan alle ICT-managers is gevraagd in hoeverre hun school behoefte heeft aan ondersteuning ten aanzien van computergebruik in de lessen. Aan de hand van deze resultaten is voor het primair en voortgezet onderwijs een TOP 7 van wensen en behoeften samengesteld. Deze TOP 7 is een weergave van de onderwerpen waarvan de ondervraagden hebben aangegeven dat de behoefte aan ondersteuning zeer groot is. Op deze manier wordt de prioriteitsstelling duidelijk. In het primair onderwijs is de behoefte aan computers waarmee leerlingen zelfstandig kunnen werken het grootst. Tevens is sterke behoefte aan leerlingenvolgsystemen en leerlingenadministratiesystemen. Daarnaast is nog steeds grote behoefte aan directe hulp als de computers of het netwerk haperen. Voor het eerst is ook gevraagd hoe groot de behoefte aan een snelle en veilige verbinding vanuit huis met de computers op school is, 14% geeft aan hier behoefte aan te hebben. Deze behoefte komt hiermee op de vierde plaats. Alle behoeftes nemen in de loop der jaren duidelijk af. 35 Is de behoefte aan.. zeer groot? Scholen in het primair onderwijs % % % % % Computerprogramma's waarmee leerlingen zelfstandig kunnen werken Bruikbaar leerlingvolgsysteem / leerlingadministratiesysteem Directe deskundige hulp als de computers of het netwerk haperen Snelle en veilige verbinding vanuit huis 14 Goede voorbeelden van ICT en didactiek Extra computers of apparatuurvoorzieningen Grotere betrouwbaarheid van de aansluiting met internet Meer bruikbaar lesmateriaal Een gezamenlijk ontwikkelde visie op ICT in het onderwijs Handreikingen voor gebruik van computerprogramma s in de les Betere afstemming tussen ICT-voorzieningen en de programmatuur 7 Samenwerking en informatie-uitwisseling binnen regio 7 7 Hulp bij het selecteren van goede educatieve software Gelegenheid om op andere scholen te kijken hoe ICT wordt gebruikt Cursussen gericht op lesgeven met ICT-toepassingen Electronische leeromgeving Scholen tevreden over rendement ICT investeringen E1795c TNS NIPO november

42 In het voortgezet onderwijs bestaat de meeste behoefte nog steeds aan een bruikbaar leerlingvolgsysteem. Net als vorig jaar staat deze bovenaan in de TOP 7 van behoeften. Op de tweede plaats volgen extra computers of andere apparatuurvoorzieningen. Ook in het voortgezet onderwijs is de behoefte aan een snelle en veilige internetverbinding vanuit huis met de computervoorzieningen op school tamelijk groot (18%). Ook nemen de behoeftes net als in het primair onderwijs in de loop der jaren af. 36 Is de behoefte aan.. zeer groot? Scholen in het voortgezet onderwijs % % % % % Bruikbaar leerlingvolgsysteem / leerlingadministratiesysteem Extra computers of apparatuurvoorzieningen Computerprogramma's waarmee leerlingen zelfstandig kunnen werken Betere afstemming tussen ICT-voorzieningen en de programmatuur Snelle en veilige verbinding vanuit huis 18 Grotere betrouwbaarheid van de aansluiting met internet Directe deskundige hulp als de computers of het netwerk haperen Meer bruikbaar lesmateriaal Goede voorbeelden van ICT en didactiek Hulp bij het selecteren van goede educatieve software Electronische leeromgeving 8 9 Cursussen gericht op lesgeven met ICT-toepassingen Gelegenheid om op andere scholen te kijken hoe ICT wordt gebruikt Een ontwikkelde visie op ICT in het onderwijs 9 Handreikingen voor gebruik computerprogramma s in de les Samenwerking en informatie-uitwisseling binnen regio 5 Scholen tevreden over rendement ICT investeringen E1795c TNS NIPO november

43 5 Samenwerkingsverbanden meest genoemd, belang van Stichting Ict op School sterk toegenomen bij ondersteuning computergebruik Volgens het ICT-management in het primair onderwijs hebben samenwerkingsverbanden van scholen (62%), Kennisnet (47%), de onderwijsbegeleidingsdienst (29%), maar ook de Stichting Ict op School (21%), gemeente en provincie (20%) en het ministerie van OC&W (19%) het afgelopen jaar een belangrijke bijdrage geleverd aan het computergebruik in het onderwijs. Opvallend is de sterke toename van de rol die Ict op School volgens de ICT-managers hebben. De rol van samenwerkingsverbanden is wederom belangrijker geworden in de ondersteuning en de rol van het ministerie van OC&W juist steeds minder. Naar de ondersteuning van externe bedrijven is dit jaar voor het eerst gevraagd, 13% van de ICT-managers kent deze bedrijven een belangrijke rol toe. 37 Welke groepen of instanties hebben uw school het afgelopen jaar in belangrijke mate ondersteund op het gebied van computergebruik?- Primair onderwijs Primair onderwijs Samenwerkingsverbanden Kennisnet Onderwijsbegeleidingsdienst Stichting Ict op School Gemeente/provincie Ministerie OC&W Externe bedrijven (bijv. ICT bedrijf) Geen, zelf gedaan (Leden van het) bestuur ROC0 Anders, namelijk Weet niet % Scholen tevreden over rendement ICT investeringen E1795c TNS NIPO november

44 Ook in het voortgezet onderwijs komt de meeste ondersteuning van samenwerkingsverbanden van scholen (48%). Kennisnet neemt nog steeds een belangrijke positie in (35%). Vanuit het bedrijfsleven wordt volgens de ICT-managers steeds minder ondersteuning geboden; in 2003 kende 34% van de ICT-managers hier nog een belangrijke rol aan toe, in 2005 is dat nog maar 7%. De rol van de Stichting Ict op School in de ondersteuning op het gebied van onderwijs is sterk toegenomen; in 2004 gaf 9% aan dat de Stichting Ict op School een belangrijke rol speelde bij ondersteuning op het gebied van computergebruik, in 2005 is dit 25%. 38 Welke groepen of instanties hebben uw school het afgelopen jaar in belangrijke mate ondersteund op het gebied van computergebruik?- Voortgezet onderwijs Samenwerkingsverbanden Kennisnet Ministerie OC&W Stichting Ict op School Gemeente/provincie Bedrijfsleven Onderwijsbegeleidingsdienst Externe bedrijven (bijv. ICT bedrijf) Voortgezet onderwijs Geen, zelf gedaan Anders, namelijk Weet niet % Scholen tevreden over rendement ICT investeringen E1795c TNS NIPO november

45 6 Stichting Ict op School: bekendheid stabiel, waardering groeit gestaag 6.1 Naamsbekendheid Stichting Ict op School gelijk gebleven In het primair onderwijs kennen negen op de tien ICT-managers de Stichting Ict op School. Bijna tweederde kent Ict op School zelfs meer dan alleen van naam. Ten opzichte van vorig jaar is hierin weinig veranderd, de groei van de naamsbekendheid in de voorgaande jaren lijkt gestabiliseerd te zijn. 39 Naamsbekendheid Stichting Ict op School % Primair onderwijs Nee Ja, alleen van naam Ja, meer dan alleen van naam po 2002 po 2003 po 2004 po 2005 Scholen tevreden over rendement ICT investeringen E1795c TNS NIPO november

46 In het voortgezet onderwijs is Ict op School bij iets minder ICT-managers bekend dan in het primair onderwijs. In totaal heeft 87% wel eens van de Stichting gehoord en iets meer dan de helft (58%) kent de stichting zelfs meer dan alleen van naam. Ook in het voortgezet onderwijs is de groei van de naamsbekendheid van de afgelopen jaren gestabiliseerd. 40 Naamsbekendheid Stichting Ict op School % 0 Voortgezet onderwijs Nee Ja, alleen van naam Ja, meer dan alleen van naam vo 2002 vo 2003 vo 2004 vo 2005 Scholen tevreden over rendement ICT investeringen E1795c TNS NIPO november

47 6.2 Nieuwsbulletin en website bekendste communicatiemiddelen Een organisatie van naam kennen is weliswaar waardevol, maar vaak niet voldoende. Om er ook daadwerkelijk gebruik van te maken, is inhoudelijke bekendheid vereist; wat doet een organisatie en wat kan zij voor mij betekenen? Aan degenen die hebben aangegeven Ict op School meer dan alléén van naam te kennen is gevraagd naar de bekendheid van een aantal specifieke producten en diensten van Ict op School. In onderstaande twee grafieken staan voor het primair onderwijs en het voortgezet onderwijs de resultaten waarbij als basis alle ICT-managers zijn genomen. De website (54%), het nieuwsbulletin (47%) en bijeenkomsten van Ict op School (43%) zijn de bekendste communicatiemiddelen. Ook de nieuwsbrief e-zine geniet een relatieve hoge bekendheid (30%). 41 Bekendheid specifieke producten / diensten Primair onderwijs Primair onderwijs Website Nieuwsbulletin bij Vives Bijeenkomsten van ICT op School Nieuwsbrief e-zine Kieswijzers Vier in balans (publicatie) Kwaliteitsregelingen zoals die voor ISP Kennisrotonde Assessment-tool/ICT-boom Publicaties over samenwerking % Ict op School onbekend Ict op School alleen van naam Dienst bekend Dienst onbekend Scholen tevreden over rendement ICT investeringen E1795c TNS NIPO november