Informatica WORD ICT-competenties: van kleuter tot student In het curriculum van een leerling zijn er twee scharniermomenten waarbij het belangrijk is de ICT-competenties van de lerende te kennen namelijk de overgang van het basis- naar het secundair onderwijs en die van het secundair naar het hoger onderwijs. ICT-competenties worden bepaald door de volgende vier parameters: kennis, vaardigheden, probleemoplossend werken en attitudes, maar in de overgang van onderwijsniveau streven we best ook naar continuïteit in het leerproces. Vragen over leerinhouden, didactische aanpak en beschikbare middelen zijn dan ook belangrijk. Van het basis- naar het secundair onderwijs Sedert 1 september 2007 bestaan voor het basisonderwijs en de eerste graad van het secundair onderwijs specifieke ICT-eindtermen. Voorheen was er in het basisonderwijs een leerlijn waarbij de verschillende stappen in het ICT-leerproces van het 1ste kleuterklasje tot het 6de leerjaar werden uitgeschreven. Deze leerlijn was niet verplicht, zodat bij de overgang naar het secundair onderwijs de ICT-voorkennis nogal verschillend was. De eindtermen zullen daar zeker iets aan veranderen. Vanaf nu kunnen immers deze ICT-normen gecontroleerd en geëvalueerd worden. De gebruikte didactiek in het basisonderwijs verschilt in wezen niet zoveel van het secundair onderwijs. We vertrekken vanuit concrete toepassingen waar ICT een meerwaarde voor het leerproces kan bieden. Het aanbrengen van technische vaardigheden is dus ook geen doel op zich. In de praktijk blijkt er een grote verscheidenheid in aanpak. Sommige leraren maken gebruik van Paint, Word en/of PowerPoint in hun lessen, anderen beperken zich tot het werken met didactische pakketten. Het ontbreken van duidelijke doelstellingen, leerplan of raamplan zorgt tevens voor een relatief vrijblijvend gebruik van ICT in de basisklassen. Daardoor zal de voorkennis bij de overstap naar het secundair onderwijs, zoals in het verleden, divers zijn en blijven. Waar de integratie in het secundair onderwijs nog altijd moeilijk verloopt, is dit door de structuur van het basisonderwijs veel eenvoudiger. Het werken met ICT wordt dan ook heel dikwijls, zonder gebruik te maken van een computerklas, aangeleerd. Tijdens het contract- of hoekenwerk, beschikken groepen leerlingen over een aantal pc s waarop ze de opdrachten uitvoeren, geleid door een goed gestructureerd stappenplan waarbij een aantal technische fiches helpen bij de uitvoering. Net zoals in het secundair onderwijs heeft de ICT-coördinator hier een cruciale rol. Hij coacht de leraar zowel pedagogisch-didactisch als bij technische problemen: een voorwaarde voor een efficiënte integratie. 1
Niettegenstaande de extra financiële inspanningen vanuit het departement bij de invoering van de eindtermen, blijven de middelen in het basisonderwijs beperkt. Onvoldoende up-to-date materiaal vertraagt het integratieproces. Vandaar de vraag naar jaarlijkse extra middelen. In afwachting redden de scholen zich door het plaatsen van een beperkt aantal computers in de klas. Een minderheid slaagt er in om computerklassen te installeren die voor het inoefenen van vaardigheden kunnen gereserveerd worden. Toch mogen we verwachten dat het gros van de leerlingen in de eerste graad secundair onderwijs over meer basisvaardigheden zal beschikken dan vroeger. Het bestaande raamplan werd dan ook in die zin aangepast. Zo werd in het onderdeel tekstverwerking het werken met sjablonen toegevoegd. Verder vind je ook presentatie en grafische en multimediale objecten als nieuw. Daarbij gaan we uit van volgende beginsituatie. De leerlingen zijn zelfredzaam met computerapparatuur; zij kunnen een computer aan- en uitzetten, een los snoertje detecteren, papiertekort in de printer corrigeren. De leerlingen kunnen vlot en efficiënt gebruik maken van een muis en toetsenbord voor de invoer van gegevens en de bediening van de computer. De leerlingen kunnen vlot gebruik maken van de elementen van een grafische gebruikersinterface voor de bediening van de computer via besturingssysteem en toepassingssoftware: menu, menubalken, pictogrammen en werkbalken voor het activeren van opdrachten en programma s; vensters verplaatsen, verkleinen, vergroten en sluiten. De leerlingen kunnen elementair gebruik maken van een tekstverwerker: zij zijn vertrouwd met het gebruik en effect van de ENTER-toets in een tekstverwerker; zij kunnen tekst(delen) vetjes en cursief zetten en onderlijnen; zij kunnen een alinea uitlijnen; links, midden, rechts. De leerlingen kunnen elementair gebruik maken van grafische objecten en multimediabestanden: zij kunnen grafische objecten zoals foto s en afbeeldingen in een tekst plakken en de grootte van de afbeelding instellen door verslepen van de handvatten; zij kunnen multimediabestanden starten met de standaard ingestelde mediaspeler en het afspelen beïnvloeden (starten, stoppen, pauze, spoelen); zij kunnen het afspeelveld van videobeelden vergroten en verkleinen. 2
De leerlingen hebben elementaire vaardigheden in het gebruik van het internet: zij weten wat een webadres is en kunnen een browser gebruiken om een webstek te bezoeken; zij kunnen links gebruiken om te surfen op het internet; zij kunnen informatie zoeken in een gesloten systeem (opgegeven website(s)) en staan kritisch tegenover informatie die op het internet werd gevonden; zij kunnen een e-mail verzenden, een ontvangen e-mail lezen op het scherm en beantwoorden. En tot slot, goede integratie is pas mogelijk als de basisvaardigheden op een correcte manier werden aangeleerd. De trial-and-errormethode moet vermeden worden. Het experimenteren zonder voorkennis en begeleiding is het gevolg van een eenzijdig geïntegreerde aanpak die vooral ontstaat wanneer de leraar over onvoldoende basisvaardigheden beschikt. Het is dus belangrijk een goed evenwicht te vinden tussen het systematische inoefenen van vaardigheden en het gebruik in de geïntegreerde opdrachten. Het ontbreken van specifiek lesmateriaal en onvoldoende vaardigheid bij sommige leraren zijn een belangrijk knelpunt om een vlotte overgang van het basis- naar het secundair onderwijs te realiseren. Van secundair naar hoger onderwijs In het hoger onderwijs ligt het accent op ICT gebruiken, waarbij we aannemen dat de belangrijkste vaardigheden en attitudes in het secundair onderwijs werden gehaald. Deze vaardigheden situeren zich vooral in het gebruik van tekstverwerker, rekenblad en presentatie. Attitudes als stiptheid, nauwkeurigheid, zelfredzaamheid, stressbestendigheid worden als vanzelfsprekend beschouwd. Vertrekkende vanuit deze basis wordt ICT in het hoger onderwijs vooral op een probleemoplossende wijze aangewend. De doelstellingen zijn echter verschillend per opleiding, wat resulteert in een verschillende aanpak bij de start van de opleiding. In sommige hogescholen en universiteiten bouwen ze onmiddellijk verder op het leerplan informatica van de 2de graad secundair onderwijs, bij andere splitsen ze de studenten in groepen op basis van hun voorkennis. De groepsverdeling kan door het afnemen van toetsen of door een eigen keuze op basis van zelfevaluatie. In het laatste geval durft de student zich wel eens overschatten. Aan sommige onderwijsinstellingen en opleidingen krijgen ze nog informatica als apart vak; bij andere is het eerder een projectmatige benadering. Van een aantal hogescholen vind je in volgende links meer informatie http://www.katho.be/sid-2009-10/sid-document.asp?deeltraject=2079&sid=32940 http://www.katho.be/sid-2009-10/sid-document.asp?deeltraject=2076&sid=31062 3
Hogescholen en universiteiten hebben duidelijk meer middelen voor ICTinfrastructuur. Toch is de implementering van de toestellen vergelijkbaar met het secundair onderwijs. Je vindt er aparte computerlokalen, werkruimten met veel computers cf. openleercentra en de combinatie individuele computer-beamer in de klas. Studenten gebruiken vaak eigen laptops. Dat is een nieuwe trend. Speciale aanbiedingen zowel voor software als voor hardware en de mogelijkheid voor een draadloze netwerkconnectie op de campus stimuleren deze mogelijkheid. Ook hier heeft ICT een belangrijke ondersteunende rol in het leerproces. Opvallend is het gebruik van Web 2.0-technologieën die vooral in projecten een grote meerwaarde kunnen betekenen. Een voorbeeld vanuit de lerarenopleiding BASO: Tijdens het eerste jaar van de opleiding Bachelor Secundair Onderwijs hebben de studenten het opleidingsonderdeel vakoverschrijdend werken. Dit jaar werd gewerkt rond het actuele thema 'Verkiezingen'. Tijdens semester 1 werd een regionaal thema behandeld (het Schipdonkkanaal). In semester 2 werden per thema (bv. tewerkstelling, milieu...) de verschillende partijstandpunten tegen het licht gehouden. De studenten werden in groepen ingedeeld en werkten doorheen het gehele jaar aan hun wiki. Ze kregen individuele opdrachten die ze op hun persoonlijke pagina publiceerden, maar ook groepsopdrachten die op de groepspagina's kwamen. Enkele voorbeelden van opdrachten: voorstelling van de student, situering van het Schipdonkkanaal in tijd en ruimte, omgeving en betrokkenen gaan filmen, reflecteren over het begrip democratie... Dit project eindigde in een politiek debat waarop de partijstandpunten door de politici werden verdedigd. Ter ondersteuning van het project werd een 'technische' wiki ontwikkeld met instructiefilmpjes, stappenplannen... (http://vow1.wikidot.com) Daarnaast is de elektronische leeromgeving, vooral Blackboard en Dokeos, een belangrijk communicatiemiddel tussen school en student. Ervaringen vanuit het secundair onderwijs zijn hier dan ook erg nuttig. Maar, net zoals in het secundair onderwijs, is het didactisch gebruik van de ELO eerder beperkt. Meer individuele begeleiding door middel van zelfstudiemateriaal in de vorm van bijvoorbeeld leerpaden komt maar sporadisch voor. Deze nieuwe werkvormen zullen echter in de toekomst op alle onderwijsniveaus belangrijk worden en daarbij kan en moet het hoger onderwijs een leidende functie vervullen. Johan Blondeel 4
Wat is nieuw in Windows 7? Doelgroep: alle geïnteresseerden Docent: Dries Vandewalle Datum en uur: zaterdag 21 november 2009 van 09.00 u. tot 12.00 u. Plaats: KATHO - Departement Reno, Sint-Jozefstraat 1, 8820 Torhout Inschrijfprijs: 15 Inschrijven kan enkel via www.renvlaanderen.be Cloud computing: een hype of bruikbaar in het onderwijs? Is het leerplan informatica tweede graad te realiseren met enkel online toepassingen? Een verkenning van de mogelijkheden Doelgroep: leraren informatica tweede graad Docent: Ann Buffel Datum en uur: woensdag 10 februari 2010 van 13.30 u. tot 16.30 u. Plaats: KHBO - Campus Brugge, Xaverianenstraat 10, 8200 Brugge Inschrijfprijs: 15 Inschrijven kan enkel via www.renvlaanderen.be Een greep uit het ICT-aanbod van Ren-Vlaanderen Word efficiënter gebruiken als leraar Schoolkrant en uitnodigingen met Publisher Access als praktisch hulpmiddel voor de leraar Back-ups en images met Acronis en Ghost IPCop, de goedkoopste beveiliging en proxy voor je schoolnetwerk Mindmappen voor beleidsmensen Programmeren in PHP PC-herstelcd s gebruiken 5