havo www.mevrouwzus.wordpress.com 1
www.mevrouwzus.wordpress.com 2
Tekstfragmenten/gedichten + vragen (kennis toepassen); Wat is? Noem kenmerken van (begrippen leren) Koppel titels aan schrijvers. www.mevrouwzus.wordpress.com 3
www.mevrouwzus.wordpress.com 4
Willem: Van den Vos Reynaerde (ca.1260) Erasmus: Lof der zotheid (begin 16 e eeuw) P.C. Hooft en Samuel Coster: Warenar (1617) Bredero: Spaanschen Brabander (1618) Joost van den Vondel: Gysbrecght van Aemstel (1638) www.mevrouwzus.wordpress.com 5
Als lezer probeer je die oude verhalen te begrijpen zoals ze voor het oorspronkelijke publiek bedoeld zijn. www.mevrouwzus.wordpress.com 6
500-1500: de Middeleeuwen veel onrust na de val van het West-Romeinse rijk Karel de Grote de Nederlanden of de Lage Landen (17 afzonderlijke gewesten) streektaalvarianten van Middelnederlands www.mevrouwzus.wordpress.com 7
Rooms-katholieke kerk geestelijke letterkunde roept op tot christelijk leven en draagt het ware geloof uit Marialegende: een tekst geschreven ter ere van Maria. Bijvoorbeeld Beatrijs www.mevrouwzus.wordpress.com 8
De kern van feodaliteit was de band van trouw en dienst tussen vrije mannen (leenmannen) en hun adellijke heer agrarische maatschappij ridders eer, eercultuur hoofsheid: gedragsregels - het belang van beschaafd gedrag en zelfbeheersing www.mevrouwzus.wordpress.com 9
hervorming door onvrede over misstanden in de rooms-katholieke kerk en de macht van de geestelijkheid in kerk en maatschappij Maarten Luther Johannes Calvijn snel verspreid door de drukpers en de uitvinding van de boekdrukkunst www.mevrouwzus.wordpress.com 10
Karel V (begin 16 e eeuw) heer van de Nederlanden en koning van Spanje absolutistische heerschappij Filips II (1555) geloofsvervolging Willem van Oranje beeldenstorm Nederlandse opstand of Tachtigjarige Oorlog (1568-1648) www.mevrouwzus.wordpress.com 11
Republiek van de Zeven Verenigde Nederlanden Vrede van Münster strijdliederen Het Wilhelmus staat in een bundeling van strijdliederen Een nieu Geusen Lieden Boecxken(1581) www.mevrouwzus.wordpress.com 12
handel en productie van goederen ontdekkingsreizen regentenfamilies de Gouden Eeuw is eigenlijk alleen van toepassing op deze welvarende groep www.mevrouwzus.wordpress.com 13
www.mevrouwzus.wordpress.com 14
symboliek: alledaagse personen, kleuren, getallen, verschijnselen of dingen staan symbool voor iets anders, hogers bijvoorbeeld het schilderij De Marskramer van Jheronimus Bosch in opdracht mecenas = opdrachtgever met een les www.mevrouwzus.wordpress.com 15
middeleeuwen theocentrisch (op God gericht) nu antropocentrisch (op de mens gericht) Erasmus: Lof der zotheid www.mevrouwzus.wordpress.com 16
renaissance = wedergeboorte: de klassieke oudheid in kunst en literatuur doen herleven en navolgen architectuur Pantheon en Colosseum in Rome overblijfselen van klassieke gebouwen Vitruvius (Romein): de Architectura symmetrie en proportie (verhouding) in de bouwkunst schilderkunst perspectief herontdekken van de klassieke godenwereld en mythologie renaissancekunst was voor een elite van kenners www.mevrouwzus.wordpress.com 17
burgerlijke cultuur de burgerij was opdrachtgever voor kunstenaars twee functies: 1. om de burgerlijke en stedelijke identiteit te tonen 2. om burgerlijke normen en waarden te propageren www.mevrouwzus.wordpress.com 18
schuttersstuk (groepsportret) bijvoorbeeld De nachtwacht van Rembrandt een symbolische uitbeelding van de macht van Amsterdam genreschilderijen (gebeurtenissen uit het dagelijkse leven) opvoedende bedoeling door foutief gedrag te bespotten bijvoorbeeld Het vrolijke huisgezin van Jan Steen www.mevrouwzus.wordpress.com 19
www.mevrouwzus.wordpress.com 20
middeleeuwen boekdrukkunst vermaken en leren voorleescultuur rijm De Republiek naam, kennis van leven en persoonlijkheid opvoedkundige rol rijm Abele spelen: Esmoreit, Gloriant, Lanseloet van Denemerken www.mevrouwzus.wordpress.com 21
lessen Karel de Grote Koning Arthur en zijn ridders helden die strijden voor het goede www.mevrouwzus.wordpress.com 22
schrijver Willem dierverhaal dieren als mensen parodie www.mevrouwzus.wordpress.com 23
zangcultuur Galathea, zie de dag komt aan van Hooft www.mevrouwzus.wordpress.com 24
abele spelen (wereldlijk toneelstuk gevolgd door een sotternie) Esmoreit Gloriant Lanseloet van Denemerken Vanden winter ende somer sotternie (kort komisch stuk) nadruk op liefde tussen man en vrouw binnen het huwelijk www.mevrouwzus.wordpress.com 25
1. rederijkerskamers verenigingen waarin men literatuur beoefende en toneel (vooral kluchten) speelde rederijkers dichters opiniërende rol technisch vakmanschap Bredero en Hooft begonnen hun loopbaan als rederijker Bredero: Klucht van de koe www.mevrouwzus.wordpress.com 26
opgericht door Samuel Coster in 1617 renaissancetoneel in volkstaal Hooft & Coster: Warenar Bredero: Spaanschen Brabander www.mevrouwzus.wordpress.com 27
bouw Amsterdamse Schouwburg in 1637 Joost van den Vondel: Gysbrecht van Aemstel toneel (vooral tragedies) in schouwburgen www.mevrouwzus.wordpress.com 28
rederijkerstoneel vertelde duidelijke lessen Renaissancetoneel toonde bepaald gedrag spiegel opiniërend doel www.mevrouwzus.wordpress.com 29
1. de ondergang van hooggeplaatste helden 2. in vijf bedrijven 3. verheven taalgebruik 4. onderwerp ontleend aan de oudheid, de geschiedenis of de bijbel www.mevrouwzus.wordpress.com 30
1. herkenbare typen (gewone burgers) en gedrag worden bespot 2. geen helden maar gewonde burgers of mensen uit lagere kringen 3. lessen overbrengen Kluchten: personages zijn voorspelbare figuren (domme boeren) over bedrog of overspel bijvoorbeeld De klucht van de koe van Bredero www.mevrouwzus.wordpress.com 31
renaissancekomedie gaat terug op voorbeelden uit de oudheid de bron is een Romeinse komedie personages hebben vaste eigenschap Warnar = ware nar = echte gek www.mevrouwzus.wordpress.com 32
www.mevrouwzus.wordpress.com 33