Inhoudelijk belangrijk: het omslagpunt (volta/ chute). Idealiter ligt het omslagpunt tussen de octaaf en het sextet.

Transcriptie

1 Nederlands aantekeningen literatuurgeschiedenis Middeleeuwen Renaissance Godsdienst Belangrijk Minder belangrijk Kerk Katholiek Protestantisme komt op Mens Memento mori Carpe diem Opbouw maatschappij Standenmaatschappij Rol adel minder Kunst Literatuur Religieuze boodschap Wetenschap God en andere autoriteiten + aarde staan centraal Wetenschap vs. kerk! Klassieke invloed Zelf onderzoeken en nadenken Als iets geschreven is, dan klopt het, dacht de analfabetische middeleeuwer. Vanaf de 14de eeuw: humanisme. Petrarca heeft het sonnet gepopulariseerd. Petrarkisme gaat over onbereikbare liefde. De minnaar vindt dat tegelijkertijd leuk en niet leuk => Pijn = fijn Robijn rode loper en gouden lokken etc. zijn typische voorbeelden in zo'n sonnet. Sonnet Kwatrijn Kwatrijn Terzet Terzet } samen een } octaaf } samen een } sextet Rijmschema: abba cddc efg efg efg efg ligt los NN = Naamloos iemand Inhoudelijk belangrijk: het omslagpunt (volta/ chute). Idealiter ligt het omslagpunt tussen de octaaf en het sextet. Plato: kunst is slecht ; het is een afbeelding in een afbeelding Aristoteles: positief over kunst. Kunst is beter dan de echte wereld: algemene waarheden worden verstopt (het universele). Horatius: utile dulci => Horatius: Omne tulit punctum, qui miscuit utile dulci Het aangename met het nuttige verenigen. Kunst heeft een boodschap: via kunst kun je algemene waarheden aantonen. NL aantekeningen literatuurgeschiedenis Tara Fokker /5

2 Embleem motto } doordenkertjes epigram } pictura: door een uitgever gedaan met onder de pictura een subscriptio Nederlands: Amoureuze verhalen Tijdlijn 1517 Luther 1566 Beeldenstorm jarige oorlog Bron: Wilhelmus 1585 Val van Antwerpen => als Spanje Antwerpen inneemt is dat grondig Vrede => protestanten vechten onderling (machtsstrijd predestinatieleer) ca 1625 Vondel schrijft gedicht over strijd katholieken en protestanten 1602 VOC 1637 Nieuwe stadsschouwburg (Vondel) 1648 Vredesverdrag Vondel gaat, ten tijde van de val van Antwerpen, naar Keulen. Daarna ging hij naar Amsterdam en werd daar een grote schrijver. Oldenbarneveldt wordt onthoofd door Maurits. Vondel schreef een gedicht (ongeveer 1625) over de strijd tussen de katholieken en protestanten. Hij heeft een grote mond. Geuzevesper: strenge remonstranten/ een dodenlied Een schrijver denkt: hoe kan ik de klassieken het makkelijkst leren? Dat kan door vertalen. translatio: imitatio: aemulatio: (alleen) vertalen nabootsen/ nadoen ier iets mee doen => iets van de eigen tijd erbij doen overtreffen => een christelijke draai geven aan de klassieken Vondel schrijft Gijsbrecht van Amstel >>> Troje NL aantekeningen literatuurgeschiedenis Tara Fokker /5

3 1) Epos heldendicht in 12 boeken - met een brandschone held 2) Tragedie/ treurspel - slechte afloop - opbouw: langzaam uit de hand - hoofdpersoon: schrik en medelijden => katharsis - toont het tragische lot van een hoogstaand figuur - verheven taalgebruik (decorem) is passend - stof verdraagt geen humor => hogere / levensvragen, bv. hoogmoed - katharsis: innerlijke zuivering - 5 bedrijven, 4 reien (koorzang) => maar geen gruweldaden tonen! 3) Pastorale (herders)gedichten 4) Komedie/ blijspel - Moraliserend en lachwekkend (utile dulci!) - Toont gebreken/ kleinheid van de mens - Populaire, alledaagse stijl - Onderwerp alledaagse eigenschappen (bv. gretigheid) - 5 bedrijven Er zijn 4 soorten blijspelen: 1) klassiek 2) karakter => een bepaald karakter staat centraal 3) zeden (normen en waarden) 4) intrige => komische verwikkeling (een soort sitcom) Treurspelen: 1) Terentius (klassieke auteurs) - sententiae: levenslessen - weinig actie (losse scènes) - onderdelen losjes van elkaar; het gaat om levenslessen - bevat ook humor - bevat tijd en plaats 2) Seneca: verstand moetsterker zijn dan het verdriet (Stoïcijns) - De stukken worden filosofischer 3) Aristoteles (Griekse tragedies) - eigenlijk alleen Vondel => katharsis klucht = platte (= grof over laag volk), korte komedie NL aantekeningen literatuurgeschiedenis Tara Fokker /5

4 Reisverhalen Renaissance Kenmerken 1602: VOC - oorspronkelijk reisverslagen - waargebeurd - stichtelijk (wendt je tot God, dan komt het goed!) => in realiteit waren ze helemaal niet zo - onbetrouwbaar => bemanning was schorem => reizen liepen slecht af => overdreven verhalen Doel utile dulci => stichten en vermaken 1) godsdienstige les 2) politieke boodschap 3) matrooswerving epos } { geschiedenis tragedie } poëzie { postoraal } vs. { reisverhalen van Bontekoe komedie } proza { lyriek - emblement } { schelmen Renaissance - lofdicht Belang 1) Populair - indirect gevaar - sensatie - calvinistisch onbehagen 2) Verruimen blik 3) Basis voor latere literatuur NB: sodomie = homo zijn klucht = ordinaire komedie komedie => middenstand 1637: Nieuwe stadsschouwburg (Vondel) Vondel schreef Gysbrecht van Aemstel (speelt zich af in 1304) Beka Vergilius } hier baseert Vondel } zijn verhalen op Aeneïs: in Gysbrecht van Aemstel (Amsterdam) is er een parallel met Troje Ondergang Troje => stichting Rome Amsterdammers zagen Amsterdam als de wereldstad In 1304 was Amsterdam een vissersdorp. Vondel maakt er - omdat het een tragedie is - een mooie stad van 1) Troje was ook een mooie stadsschouwburg 2) Deze oplossing past ook beter bij de stof NL aantekeningen literatuurgeschiedenis Tara Fokker /5

5 Gijsbrecht vertelt: Graaf Floris wordt gedood door Gijsbrecht Vijanden van Gijsbrecht komen uit Kernemerland en Waterlanden. Gijsbrecht had redenen om Floris te doden. Maar Gijsbrecht wordt vooral aangespoord door zijn medestanders. Schip Amsterdam <=> paard Troje Amsterdam en Troje vergaan. Gijsbrecht gaat naar Pruisen (dat zei de aartsengel Raphael) 14de eeuw: Vooral katholiek dus ook al was hij zelf protestants, in die tijd kan dat niet creatieve imitatio (aemulatio, want verchristelijkt) Gijsbrecht van Amstel 1) Expositie (Gijsbrecht vertelt over de situatie) 2) Intrige (van plan zijn Amsterdam te verwoesten) 3) Climax (Amsterdam wordt overvallen met het schip) 4) Catastrophe (stad brandt,, alles is verloren; Gijsbrecht, de held, is dood) 5) Ontknoping/ peripeteia/ denouement (bevrijding, mens wordt beter) einde Te leren Gijsbrecht } heel Vondel } goed - Geuzevesper + politiek } (grondig) - lijkdichten } kennen! Renaissance overzicht Sonnetten Bredero (Spaanse Brabander) translatio/ imitatio/ aemulatio klucht/ komedie/ tragedie reisverhalen emblemen Extra bladen (inclusief opdrachten + antwoorden) Geuzevesper/ uitvaart van mijn dochterken/ kinder-lyck Joost van den Vondel (stockske van Oldenbarneveldt) W.G. van Focquenborch/ J. van der Noot/ P.C. Hooft Reisverhalen tijens de Renaissance Boek Pijler 13 Opdrachten (o.a. 7 en 9) NL aantekeningen literatuurgeschiedenis Tara Fokker /5