RAPPORT VAN BEVINDINGEN KWALITEITSONDERZOEK BIJ DE ZONNEWIJZER, AFDELING SO CLUSTER 4 Plaats : Heerlen en Hoensbroek BRIN-nummer : 21SG-0 Arrangementsnummer : 125239 Onderzoek uitgevoerd op : 15 en 17 maart 2011 Rapport vastgesteld te Eindhoven op 24 juni 2011 HB3020646/3 Documentnummer: H3091660
Pagina 2 van 13
INHOUDSOPGAVE 1. INLEIDING...5 2. BEVINDINGEN...7 3. TOEZICHTARRANGEMENT...13 Pagina 3 van 13
Pagina 4 van 13
1. INLEIDING De Inspectie van het Onderwijs voerde op 15 en 17 maart 2011 een onderzoek uit op de solocaties van De Zonnewijzer te Heerlen en Hoensbroek om een oordeel te kunnen uitspreken over de kwaliteit van het onderwijs en over de naleving van wet- en regelgeving. De Zonnewijzer is een school voor so/vso zmok. Aanleiding Voorafgaand aan een gesprek met het bevoegd gezag op 11 november 2010 voerde de inspectie voor De Zonnewijzer te Heerlen een risicoanalyse uit. Deze analyse gaf de inspectie geen directe aanleiding het toezicht te intensiveren. In 2006 vond echter voor het laatst een kwaliteitsonderzoek op locatie plaats, waarbij de inspectie ook de klassen bezocht. In het kader van de vierjaarscyclus van het inspectietoezicht heeft de inspectie daarom in overleg met het bestuur besloten in het eerste kwartaal van 2011 een kwaliteitsonderzoek uit te voeren om het profiel van de school te actualiseren. In dit onderzoek gaat zij tevens na of de school aan enkele wettelijke voorschriften voldoet. Onderzoeksopzet Deze rapportage is gebaseerd op: Onderzoek en analyse van documenten die voorafgaand aan het onderzoek bij de inspectie aanwezig waren, waaronder: - het schoolplan 2008/2011; - het schooljaarplan 2010/2011 met evaluatie schooljaarplan 2009/2010; - de schoolgids 2010/2011 deel A, algemeen; - de schoolgidsen deel B van de so/zmok en de so/auti afdeling; - de zorgdocumenten 2010/2011 van de so/zmok en de so/auti afdeling; - het analyseverslag zelfevaluatie kwaliteitszorg (zek), oktober 2010. Onderzoek op locatie, waarbij de inspectie: - leerlingendossiers en documenten voor handelingsplanning bestudeerde; - de onderwijspraktijk in de groepen observeerde; - gesprekken voerde met de directie, leden van de commissie voor de begeleiding en leraren. Uit het waarderingskader onderzocht de inspectie de basisset van indicatoren. Om het belang van de kwaliteitszorg te benadrukken in relatie tot het borgen en verder ontwikkelen van de gerealiseerde basiskwaliteit, voegde de inspectie de indicatoren uit het aspect 'cyclisch proces van kwaliteitszorg' aan het onderzoek toe. Na afloop van het onderzoek besprak de inspectie de bevindingen met de directie van de school in het bijzijn van twee vertegenwoordigers van het bevoegd gezag. Pagina 5 van 13
Toezichtkader De inspectie baseert zich bij haar onderzoek op het toezichtkader speciaal onderwijs en voortgezet speciaal onderwijs 2005. In het jaarwerkplan verantwoordt de inspectie verder welke wettelijke aspecten zij onderzoekt. Deze documenten zijn te vinden op www.onderwijsinspectie.nl. Opbouw rapport In hoofdstuk 2 staan de bevindingen uit het onderzoek op het gebied van de onderwijskwaliteit en de wettelijke voorschriften. Daarna volgt een beschouwing waarin de inspectie tekortkomingen toelicht en de schoolontwikkeling waar mogelijk in samenhang beschrijft. Hoofdstuk 3 bevat het toezichtarrangement. Pagina 6 van 13
2. BEVINDINGEN 2.1 Kwaliteits- en nalevingsprofiel In onderstaande tabel vermeldt de inspectie welke indicatoren zij bij dit onderzoek heeft betrokken en tot welke bevindingen het onderzoek heeft geleid. De nummering in de tabellen verwijst naar het volledige waarderingskader (voortgezet) speciaal onderwijs. De bevindingen zijn weergegeven in de vorm van een score. De score geeft aan in welke mate de school de desbetreffende indicator heeft gerealiseerd. De inspectie onderzocht daarnaast of de school voldoet aan de naleving van enkele wettelijke voorschriften. Legenda: 1. slecht 2. onvoldoende 3. voldoende 4. goed 5. niet te beoordelen (alleen bij opbrengsten) Cyclisch proces kwaliteitszorg 1.1 De school heeft inzicht in de verschillen in onderwijsbehoeften van haar leerlingenpopulatie. 1.2 De school hanteert een onderwijsconcept dat aansluit bij haar leerlingenpopulatie. 1.3 De school evalueert jaarlijks systematisch de kwaliteit van haar opbrengsten. 1.4 De school evalueert regelmatig het leren en onderwijzen. 1.5 De school evalueert regelmatig de leerlingenzorg. 1.6 De school werkt planmatig aan verbeteractiviteiten. 1.7 De school borgt de kwaliteit van het leren en onderwijzen en de leerlingenzorg. 1.8 De school rapporteert aan belanghebbenden inzichtelijk over de gerealiseerde kwaliteit van haar onderwijs. Systeem van leerlingenzorg 3.1 De commissie voor de begeleiding bepaalt de onderwijsrelevante beginsituatie van de leerlingen. 3.3 De school stelt een handelingsplan vast in overeenstemming met de ouders. 3.5 De school gebruikt een samenhangend systeem van instrumenten en procedures voor het volgen van de vorderingen en ontwikkeling van de leerlingen. 3.8 De commissie voor de begeleiding evalueert de uitvoering van het handelingsplan. Functionaliteit handelingsplanning 4.1 De leerinhouden komen overeen met de afspraken in de documenten voor handelingsplanning. Pagina 7 van 13
Leerstofaanbod 5.1 De school hanteert een leerstofaanbod voor de schoolse vakken. 5.4 Het leerstofaanbod sluit aan op het uitstroomperspectief van de leerlingen. 5.5 Het leerstofaanbod maakt het mogelijk gericht in te spelen op verschillen tussen leerlingen. Onderwijstijd 6.3 De teamleden maken efficiënt gebruik van de geplande onderwijstijd. 6.4 De school stemt de hoeveelheid tijd af op de onderwijsbehoeften van (individuele) leerlingen. (Ortho)pedagogisch handelen 7.2 De teamleden gaan op een respectvolle wijze met de leerlingen om. 7.4 De teamleden handhaven de gedragsregels. 7.6 De teamleden stemmen hun (ortho)pedagogisch handelen af op de onderwijsbehoeften van de leerlingen. (Ortho)didactisch handelen 8.2 De leraren leggen duidelijk uit. 8.4 De leraren stimuleren de leerlingen tot denken. 8.5 De leraren realiseren een taakgerichte werksfeer. 8.7 De leraren stemmen de instructie en verwerking af op de onderwijsbehoeften van de leerling. Actieve en zelfstandige rol leerlingen 9.1 De leerlingen zijn actief betrokken bij de onderwijsactiviteiten. 9.3 De leerlingen hebben verantwoordelijkheid voor de organisatie van hun leerproces, die past bij hun ontwikkelingsniveau. Schoolklimaat 10.1 De school heeft inzicht in de beleving van de sociale veiligheid door leerlingen en personeel en in de incidenten die zich op het gebied van sociale veiligheid op school voordoen. 10.2 De school heeft een veiligheidsbeleid gericht op het voorkomen van incidenten in en om de school. 10.3 De school heeft een veiligheidsbeleid gericht op afhandeling van incidenten in en om de school. 10.4 De leerlingen en de teamleden voelen zich aantoonbaar veilig op school. 10.6 De ouders tonen zich betrokken bij de school door de activiteiten die de school daartoe onderneemt. Opbrengsten 11.4 De resultaten van de leerlingen aan het eind van de schoolperiode liggen ten minste op het niveau dat op grond van de kenmerken van de leerlingen mag worden verwacht. 5 Wet- en regelgeving De school heeft de vastgestelde schoolgids aan de inspectie toegestuurd (WEC, artikel 27). De school heeft het vastgestelde schoolplan aan de inspectie toegestuurd (WEC, artikel 27). De onderwijstijd voldoet aan de wettelijke voorschriften (WEC, artikel 11). ja nee Pagina 8 van 13
2.2 Beschouwing Algemeen beeld De inspectie concludeert dat de kwaliteit van het onderwijs op SO De Zonnewijzer, voldoende is. Zij komt tot dit oordeel op basis van de beslisregel die zij toepast op het aspect systeem van leerlingenzorg. De vier normindicatoren binnen dit aspect zijn voldoende. Bij de evaluatie van de handelingsplannen plaatst zij wel enkele kanttekeningen. Over het aspect cyclisch proces kwaliteitszorg oordeelt de inspectie eveneens overwegend positief. Op planmatige wijze stuurt de directie ontwikkelingen aan die tot doel hebben het opbrengstgerichte werken binnen de school te stimuleren. Het primaire proces is op alle aspecten van voldoende niveau. Aan de basis van de onderwijspraktijk ligt een goed pedagogisch klimaat met veel aandacht voor orde, structuur, veiligheid en welbevinden. Naast enkele aandachtspunten ziet de inspectie één tekortkoming: onvoldoende kent de school een doorgaande lijn om leerlingen te leren verantwoordelijkheid te nemen voor hun eigen leerproces. De inspectie heeft een tekortkoming vastgesteld in de naleving van wettelijke voorschriften, die betrekking heeft op de onderwijstijd. Toelichting Cyclisch proces kwaliteitszorg De school beschikt over een samenhangend systeem van kwaliteitszorg dat grotendeels voorziet in het behoud en de planmatige verbetering van de kwaliteit van het onderwijs. De Zonnewijzer heeft voor so-leerlingen een so-zmok en een so-auti afdeling. Het onderscheid tussen de gedragsmoeilijke leerlingen en de leerlingen met een stoornis in het autisme spectrum weerspiegelt het streven van de school om zo goed mogelijk af te stemmen op de specifieke onderwijsbehoeften van de beide doelgroepen. Op dit moment zijn de afdelingen vanwege ruimtegebrek op drie aparte locaties gehuisvest, één so-zmok locatie in Heerlen en twee so-auti locaties in Heerlen (OB) en Hoensbroek (MB en BB). Liever echter zou de school de afdelingen onderscheiden binnen één gezamenlijke locatie om uitgaande van verschillen een betere samenwerking en uitwisseling mogelijk te maken. Gesprekken hierover met de gemeente hebben tot nu toe niet het gewenste resultaat gehad. De school heeft de goede gewoonte beleid, afspraken en procedures in documenten vast te leggen en deze voor teamleden digitaal toegankelijk te maken en actueel te houden. Controle op naleving vindt plaats tijdens overlegmomenten en klassenconsultaties. Daarnaast spant de school zich in om de deskundigheden van het personeel op peil te houden en te bevorderen. Uit de documenten valt in voldoende mate op te maken welke visie en uitgangspunten de school hanteert voor het onderwijs en de zorg aan de verschillende doelgroepen. Deze uitgangspunten vormen de basis voor het onderwijsconcept dat tevens referentiekader is voor activiteiten van zelfevaluatie en borging. De vertaling van het concept naar concreet meetbare doelen is voor een deel terug te vinden bij de indicatoren van de tevredenheidsonderzoeken in het kader van de zelfevaluatie kwaliteitszorg (zek). Deze onderzoeken heeft de school dit schooljaar cyclisch in gang gezet onder personeel, leerlingen, ouders en samenwerkingspartners. Met name de vragen aan ouders moet de school nog eens kritisch tegen het licht houden. Zij dragen op dit moment slechts beperkt bij aan het beeld van de kwaliteit van onderwijs dat de school zich met deze onderzoeken wil verwerven. Informatie die Pagina 9 van 13
de school inwint tijdens vergaderingen, studiedagen en groeps- en leerlingbesprekingen en de resultaten van evaluaties van schooljaarplannen vullen het kwaliteitsbeeld aan. Ook de bevindingen naar aanleiding van klassenobservaties, zijn in dit opzicht van belang. Daarnaast vullen leerkracht en locatieleider in het kader van functioneringsgesprekken vragenlijsten in. Van een cyclische en systematische werkwijze om de kwaliteit van de opbrengsten te meten, is onvoldoende sprake (indicator 1.3). Met de introductie van de ontwikkelingsperspectieven en de oriëntatie op onderwijsarrangementen ontwikkelt de school zich wel in de goede richting. Positief zijn bovendien de analyses van leerresultaten die zij al wel gemaakt heeft. Dat leidde bijvoorbeeld tot verbeteringen voor het vak lezen met onder andere de invoering van een methode voor voortgezet technisch lezen. Systeem van leerlingenzorg en opbrengsten Het systeem van leerlingenzorg is voldoende dienstbaar aan het bereiken en bepalen van opbrengsten. Ook de evaluatie van de handelingsplannen beoordeelt de inspectie met een voldoende, maar zij plaatst hierbij wel enkele kanttekeningen. De documenten voor handelingsplanning komen onder verantwoordelijkheid van de commissie voor de begeleiding (cvb) en in samenspraak met ouders tot stand. Bij nieuwe leerlingen vormen de cvb en de teamleden zich in de eerste weken na toelating een uitgebreid beeld van de startsituatie. Zij hanteren daarbij diverse werkwijzen en instrumenten met de dossieranalyse als uitgangspunt. Het diagnostisch beeld dat zo ontstaat en dat de school in de opeenvolgende jaren actueel houdt, geeft relevante aanknopingspunten voor plaatsing in een stamgroep en voor ontwikkeldoelen op de verschillende vak- en vormingsgebieden. Ook is de school sinds kort begonnen om op basis van relevante leerlingkenmerken een voorlopig ontwikkelingsperspectief te formuleren. De ontwikkeldoelen liggen vast in groepsplannen in de vorm van stamgroepdoelen en niveaugroepdoelen voor taal, lezen, spelling en rekenen. Daarnaast kent iedere leerling specifieke eigen doelen waarvoor leraren kortlopende plannen van aanpak maken. Het betreft dan met name pedagogische doelen, maar soms ook didactische doelen. Ook zijn er leerlingen die planmatig begeleiding krijgen van een remedial teacher, logopedist of therapeut. Om de vorderingen en de ontwikkeling van de leerlingen over de volle breedte te volgen en te meten gebruikt de school diverse instrumenten, waaronder volg- en signaleringslijsten voor de jongste kinderen, gedragsvragenlijsten voor oudere kinderen, methodegebonden en methodeonafhankelijke toetsen. De gegevens die de school met deze instrumenten vergaart, betrekt zij bij de evaluaties van de plannen van aanpak en bij de didactische voortgangsbesprekingen. Het lijdt geen twijfel dat leerkrachten onder regie van de cvb veelvuldig evalueren of doelen bereikt zijn. Aandachtspunt is de neerslag van de evaluatie waarmee de school moet kunnen verantwoorden dat zij er alles aan gedaan heeft om een leerling een beoogd perspectief te laten bereiken. De inspectie heeft goede voorbeelden aangetroffen, maar ook vastgesteld dat de kwaliteit van de evaluatie op papier varieert. Zo zijn met name de pedagogische doelen bij de zmok-groepen niet altijd voldoende smart geformuleerd. Het effect van een plan van aanpak is daardoor soms moeilijk meetbaar. De taakanalyse met subdoelen die de leraren van de auti-groepen hanteren, is daarentegen een goed instrument. Op didactisch gebied zijn de conclusies van de voortgangsbespreking niet altijd traceerbaar. Daardoor is soms onvoldoende transparant op grond waarvan vervolgacties, zoals verandering van niveaugroep en bijstelling van perspectief, tot stand komen, terwijl de intern begeleider dit heel goed mondeling kan toelichten. Pagina 10 van 13
Onderwijspraktijk De meeste aspecten van het primaire proces hebben de kenmerken van basiskwaliteit. Aandacht vraagt de bevordering van het zelfverantwoordelijk leren. De school realiseert de geplande onderwijstijd in voldoende mate. Zij overschrijdt in de jaarplanning echter het maximum aantal van zeven onvolledige schoolweken. Dat betekent een tekortkoming in het kader van wet- en regelgeving. In hoofdstuk 3 maakt de inspectie hierover een afspraak met het bevoegd gezag. Afstemming van leertijd komt voor in de vorm van tempodifferentiatie tijdens de les en in variatie van schooljaren tot het moment van uitstroom. Daarnaast besteden sommige leerlingen extra tijd aan een vak, wanneer zij hulp krijgen van een remedial teacher of logopedist en maken de oudere leerlingen huiswerk. Ook bekijkt de school of leerlingen die instromen vanuit een medisch kinderdagverblijf de eerste maanden gebaat zijn bij deeltijdonderwijs. De school heeft een methodisch aanbod waarmee zij de leerlingen kan voorbereiden op uitstroom naar mogelijke vervolgopleidingen. Dit aanbod maakt het tevens mogelijk te differentiëren. De verwerking van het aanbod komt het best uit de verf in de niveaugroepen. Ook de instructie is dan het beste afgestemd op de behoeften van de leerlingen. Bij vakken die groepsleerkrachten in de stamgroep geven, zoals bijvoorbeeld wereldoriëntatie, schiet de afstemming tekort. Het rendement van klassikale lessen is dan soms onvoldoende, omdat het begripsvermogen en de leesvaardigheid van de leerling te sterk uiteenlopen. Leraren realiseren een veilige werksfeer en zorgen voor orde, rust en structuur. De lessen zijn doelgericht en de leerlingen tonen zich actief betrokken. Veel aandacht gaat uit naar welbevinden en goed gedrag onder andere door de toepassing van beloningssystemen. In het verlengde van een aangenaam pedagogisch klimaat, is ook het schoolklimaat ruim voldoende. De so-leraren met wie de inspectie gesproken heeft, schetsen het beeld van een veilige school. Wanneer zich incidenten voordoen, weten zij zich voldoende gesteund en voelen zij zich niet handelingsverlegen. De school beschikt over een veiligheidsbeleid met duidelijke protocollen en procedures. Het beleid beschrijft ook de inzet van de opvang en van de time-out kamer en time-out ruimte. De directie onderkent de risico s van gedragsregulerende aanpakken. Zij maakt hierover duidelijke afspraken met ouders. Leraren maken leerlingen voldoende bewust van de consequenties van hun eigen gedrag. Ook besteden zij aandacht aan zelfstandig werken en samenwerken. In mindere mate stimuleren zij hen verantwoordelijkheid te nemen voor het didactisch leerproces (indicator 9.3). Zo zouden zij hen bijvoorbeeld sterker kunnen stimuleren om zelf activiteiten te kiezen, plannen en evalueren. Teveel heerst de overtuiging dat dit soort vaardigheden voor de populatie niet haalbaar zijn. Opbrengsten De school zet duidelijk stappen om het opbrengstgericht werken te bevorderen. Zo schetst zij sinds kort voor alle leerlingen een toekomstperspectief. Zij wil dit perspectief nader uitwerken door een relatie te leggen tussen streefniveaus en onderwijsaanbod. In de fase waarin de school zich bevindt kan zij nog niet aannemelijk maken dat leerlingen zich naar verwachting ontwikkelen. Om die reden kan de inspectie de opbrengsten niet beoordelen. Een andere reden is het feit dat noch bij de school noch bij de inspectie, normen beschikbaar zijn om de tussen- en eindresultaten van leerlingen te wegen en er een oordeel aan te verbinden (indicator 11.4). Pagina 11 van 13
Pagina 12 van 13
3. TOEZICHTARRANGEMENT De onderwijskwaliteit De Inspectie van het Onderwijs kent aan de so-afdeling van De Zonnewijzer het basisarrangement toe. Dit betekent dat de inspectie op dit moment geen reden heeft om het toezicht te intensiveren. Het basistoezicht bestaat uit een jaarlijkse risicoanalyse en eventueel een themaonderzoek. Tekortkoming in de naleving De inspectie constateerde een tekortkoming in de naleving van wettelijke voorschriften. De school heeft meer dan zeven onvolledige schoolweken gepland. Zij handelt hiermee in strijd met de WEC, artikel 11, vierde lid, derde volzin, waarin staat: Aan de leerlingen in de laatste 6 schooljaren wordt ten hoogste 7 weken van het schooljaar 4 dagen per week onderwijs gegeven, die evenwichtig zijn verdeeld over het schooljaar, bij een schoolweek van in beginsel niet minder dan 5 dagen onderwijs. In verband hiermee geeft de inspectie het bevoegd gezag de volgende opdracht: Het bevoegd gezag ziet erop toe dat de school de onderwijstijd voortaan plant conform de wettelijke voorschriften van artikel 11, vierde lid van de WEC, derde volzin en dat zij de planning van schooljaar 2010/2011 bijstelt. De inspectie ontvangt van het bevoegd gezag de gewijzigde jaarplanning van dit schooljaar en de nieuwe jaarplanning voor schooljaar 2011/2012. Op 21 april 2011 heeft de inspectie van de directie van de school een activiteitenrooster ontvangen met daarin de planning voor schooljaar 2011/2012. Uit deze planning maakt de inspectie op dat de school het maximum van 7 onvolledige schoolweken het komend schooljaar niet zal overschrijden. Een aanpassing van de planning van het huidige schooljaar kan de school in deze fase van het jaar niet meer realiseren. Hiermee heeft het bestuur aan de herstelopdracht voldaan en heeft de school de tekortkoming met betrekking tot de onderwijstijd opgeheven. Pagina 13 van 13