De lokale besturen en hun patrimonium: Juridische randvoorwaarden in tijden van financiële uitdagingen g 24 oktober 2013 I. ALGEMEEN Steven MICHIELS en Cies GYSEN Advocaat-vennoten GD&A 1 Externe financiële uitdagingen 3 Externe financiële uitdagingen 4 Pensioenuitgaven Lokale besturen moeten pensioenuitgaven zelf financieren Economische crisis Daling inkomsten uit personenbelasting Bouw valt stil: opcentiemen OV volgen niet 50% leefloon ten laste van lokale besturen: turbo-effect minder fiscale inkomsten én meer uitgaven Vergrijzing Woonzorgcentra Dienstverlening aan huis Stijging geboortecijfer Bijkomende capaciteit kinderopvang en basisonderwijs Saneringsverplichting oppervlaktewater Tegen 2027 nog jaarlijks 800 miljoen investeren t.o.v. 300 miljoen saneringsbijdrage en 100 miljoen Vlaamse subsidies Brandweerhervorming Prijskaartje cfr. Politiehervorming? Federale dotatie politiezones volgt ritme kosten niet Extra uitgaven Salduswet, Verlies dividenden Gemeentelijke Holding 50 miljoen / jaar, Financiële normen BBC Rechtspersonen belasten blijft onmogelijk Geen aanvullende gemeentebelasting op Venn.B. of RPB, enkel op PB Financiële normen: BBC 5 Wijziging speelveld 6 BBC: beleids- en beheerscyclus: koppelen van doelstellingen aan budgetten Vanaf 2014 geconfronteerd met strengere financiële evenwichten Gemeenten moeten aantonen: Toestandsevenwicht: resultaat op kasbasis elk jaar > 0 Structureel evenwicht: autofinancieringsmarge in 2019 > 0 Geen fictief financieel evenwicht Paniekvoetbal, coach ontslaan of verandering teamopstelling? Kerntakendebat Interne reorganisatie (Gemeente / OCMW) Heroriëntatie taak- en risicoverdeling tussen publieke en private sector. Betrokkenheid publieke en private partner wijzigt. Van uitbesteding naar samenwerking/sturen op output: Snellere realisatie; Mogelijk lagere kostprijs; Creatievere projectaanpak; Hogere commerciële en maatschappelijke meerwaarde; Billijke verdeling voordelen; Levenscyclusbenadering; Optimaliseren gebruik publieke activa; Integraal projectmanagement/ondersteuning; ( ) 1
Activering / afslanking OCMW 8 Valoriseren patrimonium Koop/verkoop (al dan niet onder voorwaarden) Huur/verhuur Erfpacht / recht van opstal ( ) II. JURIDISCHE VOORZET Stopzetten/Afstoten/Overdragen / Art. 60 6 Organieke Wet R.v.St. 26.09.2000, recente wetsvoorstellen + voorbeelddossiers Samenwerken/PPS Titel VIII hoofdstuk 3 en 4 Promotieovereenkomst 9 Concessies openbare werken en diensten 10 Op privaat domein van de overheid Zowel maatschappelijke als commerciële doelstellingen Sturing door de overheid door middel van minimale eisen waaraan project dient te voldoen Volledige realisatie en concrete invulling door de promotor met een zekere / grote vrijheid: Financiering door een opleg Studie en ontwerp Bouw Verkoop/verhuur aan derden Risico ligt bij de promotor welke vooraf opleg bepaalt en project vastlegt dat aan de eisen van de aanbestedende overheid voldoet zoals omschreven in het bestek. De meerwaarde die door de promotor gecreëerd wordt door de verkoop/verhuur wordt gebruikt om maatschappelijke doelstellingen te financieren - Soepelere gunningsprocedure (onderhandelingen mogelijk). - Langere looptijd mogelijk. - (DBFMO) Conceptualisering door private partner mogelijk (financiering, ontwerp, keuze materialen). - Heldere taakverdeling. - Risicoallocatie en vraagrisico richting privé. DBFM 11 Concurrentiedialoog 12 - Sui Generis contracten (ESR-neutraliteit): - Overheid stuurt op output; - Eigen risicoverdeling (afwijking algemene aannemingsvoorwaarden); - Essentieel is beschikbaarheidsvergoeding en voorspelbaarheid kosten; - Standaardisering lange termijn overeenkomsten; - Procedure (selectieleidraad, gunningsleidraad, overeenkomst, outputspecificaties ) meestal via (te motiveren) onderhandelingsprocedure (offerte, BAFO, voorkeursbieder ); - Vaak via SPV. Art. 3,9 wet: Concurrentiedialoog: de gunningsprocedure waaraan elke belangstellende aannemer, leverancier of dienstverlener mag vragen deel te nemen en waarbij de aanbestedende overheid een dialoog voert met de voor deze procedure geselecteerde kandidaten, teneinde één of meer oplossingen uit te werken die aan de behoeften van de aanbestedende overheid beantwoorden en op grond waarvan de gekozen kandidaten zullen worden uitgenodigd om een offerte in te dienen Technisch, financieel juridisch complexe opdrachten Bv. sportinfrastructuur, technische dienst, groenonderhoud, juridische dienst, HR ( ) 2
Concurrentiedialoog 13 IN/OUTSOURCEN 14 1. Aankondiging 2. Aanvraag tot deelneming (selectie) (tweestapsprocedure) 3. Selectie + uitnodiging tot deelname aan de dialoog 4. Beschrijvend document: behoeften, eisen én (gewogen) gunningscriteria 5. Dialoog met elke deelnemer afzonderlijk (al dan niet in opeenvolgende fases) 6. Opmaak bestek + uitnodiging tot indiening eindofferte (na keuze één of meer oplossingen) 7. Indiening eindoffertes 8. Eventueel: vraag tot precisering (niet wezenlijk wijzigen!) 9. Gunning: keuze van de economisch voordeligste offerte 10. Sluiting door ondertekening overeenkomst Insourcen van experten in reguliere diensten, bv. juristen, vergunningen-experten omgevingsvergunningen, technische dienst, financieel experten Insourcen van experten in een projectenstructuur, bv. ontwikkeling bedrijventerreinen, administratieve centra, woonzorgcentra, gemeentelijk vastgoedmanagement, organisatiedeskundigen ( ) Voordelen: Extra (tijdelijke) capacitiet of expertise op maat van uw behoeften Geen bijkomende vaste aanwervingen Flexibele oplossing op maat aan transparante kostprijs met professionele kwaliteit Aandachtspunt regelgeving uitzendarbeid. Participatief via SPV s 15 Fiscale optimalisatie 16 Voordelen: Eigen soepelere- beslissingsprocessus los van de publiekrechtelijke verplichtingen; Niet alles moet op voorhand genegocieerd worden; Maatschappelijke herkenbaarheid (rechtsvorm en werking); Fiscale voordelen; Vennootschapsdynamiek; Zoektocht naar besparingen wekt meer dan ooit interesse voor fiscale optimalisaties 21% minder uitgeven zonder minder te doen? Verleidelijk! lijk Mogelijkheden: AGB Dochters AGB GEVA s Art. 195 Inhoud: Btw-statuut gemeente Winstoogmerk en AGB Technieken Problematiek btw en overheden 18 Artikel 6 btw-wetboek Btw-statuut gemeenten [Overheden] die handelingen verrichten, worden niet als belastingplichtige aangemerkt voor de werkzaamheden of handelingen die zij als overheid verrichten, ook niet indien zij voor die werkzaamheden of handelingen rechten, heffingen, bijdragen of retributies innen. Btw-statuut gewijzigd door Programmawet (I) 27 december 2006 met inwerkingtreding vanaf 1 juli 2007 Deels vernietigd bij arrest Grondwettelijk Hof nr. 104/2008 17 3
Problematiek btw en overheden: gevolgen 19 Handelt de stad/gemeente als overheid? 20 Algemeen principe: geen btw-plicht Geen recht op aftrek betaalde btw btw is kostprijs voor overheid Btw weegt op publieke investeringen Uitzonderingen Niet als overheid Concurrentieverstoring Art. 6, derde lid btw-wetboek (voorheen KB nr. 26) N Btw-plicht art. 4 Vrijstelling art. 44? J Toepassing art. 6 Concurrentieverstoring? J N J N Maatstaf vrijgesteld van btw J Btw-plicht art. 4 Vrijstelling art. 44? N Maatstaf te verhogen met btw J Activiteit art. 6, derde lid? N Maatstaf buiten btw-sfeer Overheid: artikel 6 btw-wetboek wetboek 21 Voorbeelden btw-plicht gemeenten 22 Vrijstelling van toepassing op Staat, Gemeenschappen, Gewesten, Provincies, Steden en Gemeenten Openbare instellingen (bv. OCMW) Vrijstelling geldt niet voor (gemeentelijke) VZW s Autonoom gemeentebedrijf Verenigingen intergemeentelijke samenwerking (sommige) Instellingen van openbaar nut (privaat recht) Rioolbeheerder Drankverkoop Verhuur roerende goederen Cafetariaconcessies Verhuur opslagplaatsen en parkeerplaatsen Campings Met of zonder winstoogmerk 24 Winstoogmerk en AGB Artikel 18 btw-wetboek Als een dienst wordt onder meer beschouwd de uitvoering van een contract dat tot voorwerp heeft: [ ] de toekenning van het recht op toegang tot inrichtingen voor cultuur, sport of vermaak, alsmede de toekenning van het recht gebruik ervan te maken; Geen verwijzing naar winstoogmerk Vrijstellingen artikel 44 btw-wetboek: vaak gekoppeld aan ontbreken winstoogmerk 23 4
Vrijstelling verbonden aan gebrek winstoogmerk Vrijstelling indien geen winstoogmerk en ontvangsten worden louter gebruikt tot dekken van de kosten: de diensten verstrekt door exploitanten van sportinrichtingen en inrichtingen voor lichamelijke opvoeding de verhuur van boeken en tijdschriften, [ ] en van andere dergelijke voorwerpen van culturele aard, en de diensten aan de lezers verstrekt door bibliotheken en leeszalen de diensten en de leveringen van goederen die daarmee nauw samenhangen die door de exploitant aan de bezoekers worden verstrekt met betrekking tot al of niet geleid bezoek aan musea, monumenten, natuurmonumenten, plantentuinen en dierentuinen 25 Vrijstelling verbonden aan gebrek winstoogmerk Vrijstelling indien inkomsten worden louter gebruikt tot dekken van de kosten de organisatie van toneel-, ballet- of filmvoorstellingen, van tentoonstellingen, concerten of conferenties alsook de leveringen van goederen die nauw samenhangen met deze diensten door instellingen erkend door de bevoegde overheid Bijvoorbeeld cultuurcentra / gemeenschapscentra Indien streven naar overschotten met oog op uitkering: inkomsten niet louter gebruikt tot dekken van kosten 26 Vrijstelling verbonden aan gebrek winstoogmerk 27 Gemeente / AGB / VZW 28 Nieuw vanaf 1 januari 2014: onderwijs Vrijstelling indien geen winstoogmerk en ontvangsten worden louter gebruikt tot dekken van de kosten het school- of universitair onderwijs, waaronder onderwijs aan kinderen en jongeren, en de beroepsopleiding of -herscholing, [ ], door publiekrechtelijke lichamen of door andere organisaties die daartoe als lichamen met soortgelijke doeleinden worden aangemerkt, voor zover voornoemde lichamen niet systematisch het t maken van winst t beogen en eventuele winsten niet t worden uitgekeerd maar worden aangewend voor de instandhouding of verbetering van de voornoemde diensten; Knelpunten: inschrijvingsgeld voor Vlaamse Gemeenschap, erkenning en subsidiëring, Verder onderzoek loopt Gemeente of VZW Geen winstoogmerk Toepassing vrijstelling art. 44, 2, 3 en 9 btwwetboek Geen recht op aftrek Autonoom gemeentebedrijf Winstoogmerk in statuten Toepassing btw-tarief 6 procent Recht op aftrek btw op investeringen en exploitatiekosten Wie exploiteert sport- en cultuurinfrastructuur? 29 30 Private partner (PPS): btw-recup Overheid Intergemeentelijk: btw-recup Gemeente Gemeentebestuur: geen btw-recup Gemeentedienst Burgethouder IVA Extern verzelfstandigd agentschap Autonoom gemeentebedrijf: btw-recup VZW: geen btw-recup Onroerende leasing 30 5
Onroerende leasing 31 Schematisch 32 Onroerende verhuur tussen gemeente en AGB, die niet vrijgesteld is van btw Voorwaarden Wedersamenstelling kapitaal over 15 jaar Aankoopoptie Voorafgaande opdracht Aangewezen bij niet-btw-plichtige exploitaties Bv. Serviceflats, BKO, administratief centrum, Voordeel: renteloze spreiding btw over 15 jaar Financieel voordeel ca. 1/3 btw-bedrag Positief effect autofinancieringsmarge Positieve btw-rulings Alternatief voor kantoren: bedrijvencentrum (1) kaderovereenkomst Gemeente (2) leasing AGB (3) huur 33 Bedrijvencentrum 34 AGB exploiteert administratief gebouw als bedrijvenof dienstencentrum Vergoeding aan 21% btw onderworpen Bedrijvencentrum dij Berekeningsbasis is kost bij AGB Afschrijving gebouw (bv. 33 jaar) Werkingskosten (elektriciteit, gas, ) Personeel Geen btw-aftrek: fiscale lek Indien geen minimale dienstverlening: vrijgestelde onroerende verhuur 33 Bedrijvencentrum 35 Btw-plichtige dienst indien volgende minimale diensten: terbeschikkingstelling van één of meer uitgeruste lokalen; terbeschikkingstelling van gemeenschappelijke vergaderzalen; terbeschikkingstelling van gemeenschappelijke ruimten; terbeschikkingstelling van gemeenschappelijke bureautica; Onderhoud, postverdeling, Concessies 36 6
Concessies 37 Gemeente/AGB bouwt Derde exploiteert Private partner Club Onroerende verhuur niet aangewezen want geen btw-vrijstelling Concessie kan onder btw-regime 21%, dus aftrek btw op investering Voorwaarden: actieve inmenging, variabele vergoeding, geen exclusief gebruik, Voorbeelden: cafetaria s, sportinfrastructuur, Samengevat 38 Samengevat 39 Samengevat 40 Gemeente kan zelf btw-plichtig zijn Concessies AGB noodzakelijk wanneer tweede partij vereist Onroerende leasing Bedrijvencentrum AGB noodzakelijk bij vereist winstoogmerk Sportinfrastructuur t t Culturele voorstellingen Bibliotheek Musea Onderwijs AGB baat op btw-vlak niet bij steeds vrijgestelde activiteiten it it (leasing eventueel aangewezen) Onroerende verhuur BKO, kinderdagverblijven Woonzorgcentra Assistentiewoningen 42 Vraagstelling Kantoor te Mechelen Antwerpsesteenweg 16-18 B-2800 MECHELEN T +32 15 404940 F +32 15 276276 E info@gdena-advocaten.be W www.gdena-advocaten.be Kantoor te Westerlo 4WINGS - Nijverheidsstraat 13 B-2260 WESTERLO T +32 14 57 46 52 F +32 15 276276 E info@gdena-advocaten.be W www.gdena-advocaten.be 7