Beleidsplan onderwijs aan excellente leerlingen OBS de Bongerd november 2015 Els van der Geld, interne begeleider, kartrekker Wijbe van der Meer, directeur Beleidsplan Onderwijs aan excellente leerlingen 1
Inhoudsopgave 1. Doelstelling 2. Doelgroep 2.1 Omschrijving doelgroep 3. Signalering 3.1 Doelstelling 3.2 Procedure 4. Leerlingbegeleiding 4.1 Opstellen handelingsplan 4.2 Compacten 4.3 Verrijkingsaanbod 4.4 Vervroegde doorstroming 4.5 Pedagogische begeleiding 4.6 Planning leerstof 4.7 Registratie 4.8 Coördinatie 4.9 Plusklas 5. Evaluatie 5.1 School 5.2 Ouders 5.3 Leerling Bijlagen Actielijst Beleidsplan Onderwijs aan excellente leerlingen 2
1. Doelstelling De (hoog)begaafde leerlingen bieden wij structureel passende aandacht en leerstof aan, zonder dat zij daardoor in een uitzonderingspositie geraken. Wij besteden aandacht aan compacting, versnelling en verrijking op leerstofgebied en aan samenwerking en interactie met medeleerlingen en leerkrachten op het gebied van sociaal emotionele vaardigheden. 1. Het onderwijsaanbod biedt leerlingen een doorgaande leerlijn op verschillende niveaus en in verschillende vormen. Het aanbod is afgestemd op de individuele onderwijsbehoefte van leerlingen, ook wanneer deze afwijkend is van de drie reguliere niveaus. 2. Het onderwijsaanbod biedt naast de geboden lesstof en werkvormen aandacht voor sociale en emotionele ontwikkeling. Kinderen zijn gemotiveerd om te leren en kunnen met elkaar samenwerken. 3. In ons onderwijsaanbod maken we verschil tussen intelligente en excellente leerlingen. De intelligente leerlingen die niet de extra uitdaging nodig hebben en zich goed kunnen redden in de groep, worden door hun eigen leerkrachten begeleid in de klas. De excellente leerlingen die de extra uitdaging en ondersteuning nodig hebben, bieden we extra hulp buiten de klas. Beleidsplan Onderwijs aan excellente leerlingen 3
2. Doelgroep Onze school richt zich met dit beleidsplan op leerlingen die behoefte hebben aan een aangepast onderwijsaanbod, omdat het reguliere leerstofaanbod onvoldoende aansluit bij de individuele onderwijsbehoefte vanwege (hoge) intelligentie en/ of (hoog) begaafdheid. Wij noemen deze doelgroep in dit beleidsplan de Excellente leerlingen. 2.1 Omschrijving doelgroep Intelligente leerlingen Dit zijn kinderen met een hoog IQ (rond 120) en een zeer brede interesse. Zij zuigen als het ware alle kennis op en hebben vaak (veel) buitenschoolse hobby s. Zij halen hoge cijfers op school en gaan zelfstandig op zoek naar uitdagingen. Deze leerlingen krijgen verrijkingsstof aangeboden, om ze uitdaging te bieden en te voorkomen dat ze school saai gaan vinden, zich gaan vervelen. Zij zitten de meeste tijd goed in hun vel en passen zich aan, aan hun omgeving, zonder dat ze zichzelf daarbij verliezen. Excellente leerlingen Zij hebben een hoog IQ (rond de 130 en hoger), vallen op door hun persoonlijkheid en leerprestaties. Kenmerken kunnen zijn: - vernieuwend bezig zijn (uitvinders/creatieve denkers); - verdiepen zich in bestaande kennis, wanneer dat nodig is om verder te komen; - hebben een sterke behoefte aan autonomie ( moeten is een vies woord); - perfectionistisch zijn zonder daarmee te koop te lopen; - sterk rechtvaardigheidsgevoel; - kritische instelling; - sensitief; - perfectionistisch. - onvoldoende beheersing schoolse vaardigheden - chaotisch werken; - eenling zijn; - automatiseren niet (nergens voor nodig, ik snap het toch?); - onderpresteren; - zich dom of minderwaardig voelen; - opvallend gedrag; - hebben een vijandige houding tegenover de maatschappij; - faalangstig zijn; - snel emotioneel geraakt zijn; - niet goed in hun vel zitten zonder dat de oorzaak daarvan direct duidelijk is. Beleidsplan Onderwijs aan excellente leerlingen 4
2.2 de Krakers Deze groep excellente leerlingen (2.1) noemen wij de Krakers en de Krakertjes. De naam Kraken en Kraker heeft een veelzijdige en ruime betekenis. De groep Krakers in de midden- bovenbouw bestaat uit excellente leerlingen die: 1- Specifieke hulp nodig hebben bij het ontwikkelen van hun metacognitieve vaardigheden en werkhouding. 2- Die specifieke begeleiding niet nodig hebben, maar de uitdaging moeten krijgen om de hersens te laten kraken. 3- I.v.m. de groepsgrootte, groepsdrukte niet voldoende tot hun recht komen. 4- I.v.m. handelingsverlegenheid van de leerkracht niet tot hun recht komen. De Krakers leren werken met eigen gekozen thema s. Samen met de begeleider, gaan zij op zoek naar passende opdrachten, met ondersteuning van de integratiematrix van Gardner en Bloom (bijlage 4). Met deze opdrachten kunnen zij zoveel mogelijk in de eigen klas aan de slag. Doordat deze kinderen in de reguliere lesstof mogen compacten krijgen zij extra tijd (ongeveer twee uur) voor het maken van verrijkende opdrachten. De begeleiding gedurende de reguliere lestijden zal zoveel mogelijk door de eigen leerkrachten worden gedaan. Wekelijks komen de Krakers bij elkaar om het gemaakte werk te evalueren. Zij filosoferen, doen dan presentaties en maken gezamenlijke opdrachten en doen spel om verschillende vaardighed3en te oefenen en te ontwikkelen. De Krakertjes van groep 4,5 continueren in de opgezette richting onder leiding van Els van der Geld. Eén maal per 2 weken komen zij een middag bij elkaar en krijgen dan uitdagende opdrachten en de gelegenheid om met elkaar krachten te meten en om onder peers te zijn. Zij krijgen ook in de eigen klas extra uitdaging middels verrijkende opdrachten. De eigen leerkrachten verzorgen zoveel mogelijk de aangeboden onderwerpen en daarbij passende begeleiding. Els van der Geld biedt daarbij extra ondersteuning en indien nodig begeleiding. Bijlage A Profielen van hoogbegaafde leerlingen, Betts en Neihart. In dit beleidsplan wordt niet expliciet ingegaan op de zorgbehoefte van excellente leerlingen met specifieke problematiek zoals dyslexie, adhd, add, disharmonisch ontwikkelingsprofiel of andere stoornissen. De zorgbehoefte van deze leerlingen wordt conform het zorgbeleid gevolgd. Beleidsplan Onderwijs aan excellente leerlingen 5
3. Signalering 3.1 Doelstelling De doelstelling van de signalering is het herkennen van de excellente leerling zodat voor deze kinderen passend onderwijs verzorgd wordt. Door de excellente leerlingen in een vroegtijdig stadium te signaleren wordt vanaf het begin van de basisschooltijd ingespeeld op de mogelijkheden van deze leerlingen en wordt het onderwijsaanbod zo goed mogelijk aangepast. 3.2 Procedure Wij volgen binnen onze school voor de signalering de volgende procedure: Groep 1-2 Moment Intakegesprek Eerste schooldag Na 3 maanden Februari en juni Juni Doorlopend Actie Directeur bespreekt ontwikkeling met ouders Leerkracht laat leerling een menstekening maken De individuele observatie, signaleringslijst (Bijlage 1) KIJK??? Leerkracht - leerling gesprek Analyse didactische gegevens/ toets gegevens van LOVS (CITO) Oudergesprekken De groepsobservatie, signaleringslijst (Bijlage 1) KIJK??? Indruk ouders en leerkracht Groep 3-8 Moment Actie Tussentijdse inschrijving 2 weken voor de start op school Het intake gesprek met ouders (bij tussentijds instromen) De overdracht van de vorige school Na 3 maanden Individuele observatie, signaleringslijst (bijlage 2) Leerkracht - leerling gesprek Februari en juni Analyse didactische gegevens/ toets gegevens van LOVS Oudergesprekken Juni De groepsobservatie, signaleringslijst (Bijlage 2) Doorlopend Indruk ouders en leerkracht De leerlingen van groep 1-2 die bij de signalering opvallen brengen we d.m.v. de Opfo ( observatie pakket voor functie ontwikkeling) hun ontwikkelingsvoorsprong in beeld. KIJK??? In alle groepen worden de resultaten van de leerlingen op het LVS met de interne begeleider besproken. Opvallende resultaten worden in de bespreking met de kartrekker meegenomen (bijvoorbeeld op 3 verschillende toetsgebieden een A/A+ score). In twijfelgevallen gebruikt de kartrekker, interne begeleider de signaleringslijst als extra instrument. Om te voorkomen dat de onderpresterende leerlingen niet gezien worden, wegen de analyses op basis van de signaleringslijsten en gesprekken met ouders en kind zwaarder dan de analyse van de didactische gegevens. Zo nodig worden besluiten genomen voor het zetten van vervolgstappen. De leerkracht heeft de verantwoordelijkheid voor de signalering en de analyse. Beleidsplan Onderwijs aan excellente leerlingen 6
4 Leerlingbegeleiding In dit deel van het beleidsplan geven wij aan welke begeleidingsmogelijkheden er op onze school zijn voor excellente leerlingen.. 4.1 Opstellen werkplan De leerkracht stelt voor de leerlingen die tot de doelgroep behoren een werkplan op, in overleg met de IB-er. In het werkplan wordt beschreven hoe we het onderwijsaanbod compacten en verrijken. De leerkracht bespreekt het werkplan met de ouders en het wordt ondertekend door ouders en leerkracht. 4.2 Compacting van de reguliere leerstof Excellente leerlingen hebben in de regel behoefte aan korte instructie en minder herhalings- en oefenstof. Daarnaast zijn ze in staat de leerstof in een hoog tempo te verwerken. De leerstof in methoden is niet altijd toegesneden op deze leerlingen, er zijn vaak aanpassingen nodig. Die aanpassingen geven we aan met de term compacting : het indikken van de reguliere lesstof waarbij de stof beperkt wordt tot de essenties. Compacten heeft enerzijds tot doel te voorkomen dat leerlingen zich gaan vervelen en gedemotiveerd raken, wanneer zij steeds leerstof moeten oefenen en herhalen die ze al beheersen. Anderzijds komt door het indikken tijd vrij die anders gevuld wordt, namelijk met leerstof die een groter beroep doet op de intellectuele capaciteiten van deze leerlingen. Leerstof die ervoor zorgt dat ze leren leren in de vorm van alternatieve, rijke taken, het verrijkingsaanbod. 4.3 Verrijkingsaanbod Het is niet voldoende de excellente leerlingen extra werk in de vorm van 'meer van het zelfde of hooguit iets moeilijker' aan te bieden. Uit onderzoek blijkt dat verrijkingsstof voor excellente leerlingen aan de volgende criteria dient te voldoen: de opdrachten moeten een beroep doen op creativiteit het moeten open opdrachten zijn de opdrachten moeten een hoog abstractieniveau hebben de opdrachten moeten een hoge mate van complexiteit bevatten de opdrachten moeten meerwaarde bieden ten opzichte van reguliere leerstof de opdrachten moeten een onderzoekende houding stimuleren de opdrachten dienen een beroep te doen op zelfstandigheid van de leerling de opdrachten lokken een reflectieve houding uit, ze doe een beroep op metacognitieve vaardigheden de opdrachten lokken interactie uit met medeleerlingen Bij verrijken maken we gebruik van de Integratie Matrix van de taxonomie Bloom en de meervoudige intelligentie van Gardner (Bijlage 5) en Metacognitie. Met beide modellen gaat het om het leren leren en de ontwikkeling van eigen leerstrategieën. De verrijkingsstof bestaat uit de verrijkingsonderdelen van de reguliere methode uit de klas en specifieke leermiddelen. De verrijkingsstof is opgenomen in de weektaak van de leerling en wordt aangeboden in de eigen groep. De leerling werkt aan verrijking van datgene dat in het werkplan staat aangegeven. De leerkracht of specifieke begeleider geeft uitleg, begeleiding en feedback zowel op het product als op het proces. De leerlingen krijgen de opdracht om een thema te bedenken waar ze zelfstandig mee aan de slag gaan. Ze leren over een eigen gekozen onderwerp en leren vragen stellen en antwoorden vinden. Ze worden uitgedaagd om bij het bedenken van de verschillende opdrachten de integratiematrix te gebruiken. (bijlage 5 Integratiematrix Gardner en Bloom). In eerste instantie zorgen de begeleiders van de Krakers voor de opdrachten. Het streven is dat de eigen leerkrachten vanaf het schooljaar 2015-2016 zoveel mogelijk zelf gaan begeleiden. Beleidsplan Onderwijs aan excellente leerlingen 7
De leerkracht geeft de leerling de begeleiding en controleert minimaal eenmaal per week de uitvoering van de verrijkingsopdrachten en bespreekt dat met de leerling. Gedurende de reguliere lestijd bestaat voor de leerling de mogelijkheid tijdens zelfstandig werken de leerkracht te raadplegen. De leerling en de begeleider beoordelen samen de uitvoering van de gestelde verrijkingsopdracht(en). Streven is dat de leerkracht zoveel mogelijk het beoordelen van het uitgevoerde werk op zich neemt. In het rapport wordt naast een beoordeling van de reguliere leerstof, verslag gedaan van de manier waarop de leerling met het verrijkingsmateriaal gewerkt heeft. Deze beoordeling kan door de leerkracht gemaakt worden of door de begeleider. 4.4 Vervroegde doorstroming/versnelling Onze school biedt de mogelijkheid voor excellente leerlingen om vervroegd door te stromen, ook wel versnelling genoemd. Wanneer bij een kind sprake is van een grote didactische voorsprong en maatregelen als compacten en verrijken onvoldoende zijn om 'onderwijs op maat' te bieden, is versnellen een optie. Het is van belang dat de keuze voor (of tegen) versnelling bewust genomen wordt en dat alle betrokkenen achter de te nemen beslissing staan. Om goede gronden te vinden voor die beslissing maken we gebruik van de VersnellingsWenselijkheidslijst van Lianne Hoogeveen. (Bijlage 4 ) Versnelling alleen is niet voldoende onderwijsaanpassing. Aanpassingen in de reguliere leerstof zijn nodig om blijvend tegemoet te komen aan de specifieke leerbehoeften van excellente leerlingen, ook na een versnelling! Ouders leerling leerkracht, Interne begeleider en directeur zijn met elkaar verantwoordelijk voor de beslissing van vervroegde doorstroming. 4.5 Pedagogische begeleiding Leerkrachten zijn op de hoogte van veel voorkomende problemen bij (hoog)begaafde leerlingen, zoals onderpresteren en faalangst. Naast de didactische aanpassingen zijn er leerlingen die ook begeleiding nodig hebben omdat ze problemen hebben in hun sociaal emotionele ontwikkeling. Via de signaleringslijst en de ingevulde lijsten van ZIEN die door de leerkracht is ingevuld wordt bekeken op welke gebieden zich eventueel problemen voordoen. Wanneer de leerkracht handelingsverlegen is bespreekt hij dit met ouders en interne begeleider in een ondersteuningsteam bespreking. N.a.v. dit gesprek maken we afspraken over de te volgen stappen. 4.6 Planning leerstof De leerlingen met een aangepast programma werken, net als de andere leerlingen, met een dag/dagen/weektaak. Dit geeft overzicht voor de leerkracht en verhoogt de zelfstandigheid van de leerling. De leerkracht stelt de week/dagtaak op. In alle groepen hanteren we hetzelfde formulier. De leerling zorgt voor het volbrengen van de taak. De leerkracht bespreekt de uitvoering met de leerling. 4.7 Registratie Bij de overgang naar een volgende groep maakt de leerkracht een overdracht waarin hij aangeeft aan welke verrijkingsstof de leerling gewerkt heeft, zodat de doorgaande lijn is gewaarborgd. 4.8 Coördinatie De IB-er evalueert de vorderingen van de leerlingen vier maal per jaar met de leerkracht. Zij/Hij heeft een coördinerende rol. Beleidsplan Onderwijs aan excellente leerlingen 8
Beleid We signaleren dat een aantal leerlingen die op bovengemiddeld begaafd niveau kunnen presteren, vastlopen bij de reguliere onderwijsaanpak. Om deze leerlingen te helpen, is een groep samengesteld die als doel heeft deze leerlingen uit te dagen in het leren leren en het leren denken. Deze groep noemen we de Krakers. Ons uitgangspunt is om deze leerlingen extra uitdaging te bieden en te oefenen op metacognitieve - en sociale vaardigheden. Vanaf schooljaar 2013-2014 werken we met een pilot voor de groep excellente leerlingen. Schoolbreed werken we met twee groepen: de onderbouw (groep 1-2-3-4) en de bovenbouw (groep 5-6-7-8). Dit schooljaar bleek dat de groepen waarmee gewerkt werd te groot waren en de aandacht voor deze leerlingen niet gewaarborgd kon worden. De gesignaleerde leerlingen die vastlopen kregen daardoor minder zorg dan nodig is. In het schooljaar 2014-2015 hebben we er voor gekozen om een deel van de leerlingen die zelfstandig aan de slag kunnen met het computer programma Acadin te laten werken. Er blijft een aantal specifieke leerlingen over in deze groep die hulp nodig hebben bij het leren leren. In 2015-2016 zijn we afgestapt van het werken met Acadin. Het is nu een betaalde site geworden en de pluiskanten van de site zijn ook door ons zelf in te vullen door samen met de kinderen thema s en opdrachten uit te zoeken uit de veelheid van mogelijkheden die op internet worden aangeboden. De kinderen maken met behulp van een mindmap een inventarisatie van wat ze al weten over een voor hun interessant onderwerp. Daarna gaan ze op zoek naar vragen die ze over dat onderwerp hebben. Deze vragen worden geïnventariseerd. Daarna gaan ze op zoek naar antwoorden op hun vragen en vullen eventueel tussentijds nog aan met meer vragen die ze tegenkomen. Na afloop van de van te voren afgesproken periode (± 6 weken) houden zij een presentatie voor elkaar (of voor de klas) over datgene wat ze geleerd hebben. Aan de hand van de presentatie en het gemaakte werk beoordelen we met elkaar wat het resultaat is. Daarbij hoort iedereen positief kritisch te zijn en te streven naar beter willen worden. Dat kan lastig zijn omdat deze leerlingen meestal goed/hoog scoren op hun werk. Het samenstellen van de groep Krakers gaat in samenspraak met de ouders en de leerkracht, de gemaakte observatie, de gemaakte toetsen en de begeleider. De groep wisselt de leerlingen waar nodig. Beleidsplan Onderwijs aan excellente leerlingen 9
5 Evaluatie De zorg voor excellente leerlingen wordt geëvalueerd binnen de school tijdens de leerlingbespreking. Verder zijn er afspraken over de evaluatie met ouders en leerling, zie hieronder. 5.1 School 4 x per jaar is een groepsbespreking. (Een overleg tussen leerkracht en IB-er waarbij de diverse leerlingen uit de groep besproken worden) 5.2 Ouders Het werkplan wordt opgesteld door de leerkracht en ondertekend door de ouders. Bij de contactavonden wordt de evaluatie in het geheel van de te bespreken punten meegenomen. 5.3 Leerling De leerkracht evalueert regelmatig met de leerling, minimaal 1 x per 4 weken, zodat de leerkracht zicht houdt op het leerproces van de leerling. De leerkracht geeft hier zelf vorm aan. Het verslag van dit gesprek slaat de leerkracht op in het digitaal leerling dossier. Bijlagen Beleidsplan Excellente leerlingen Beleidsplan Onderwijs aan excellente leerlingen 10
Bijlage 1 Groepssignalering peuters en kleuters Bijlage 2 Groepssignalering groep 3 t/m 8 Bijlage 3 Intake formulier kleuters Bijlage 4 Versnellings Wenselijkheidslijst van Lianne Hoogeveen Bijlage 5 Integratie Matrix van Boom en Gardner Bijlage 6 Metacognitieve vaardigheden Bijlage A Profielen van hoogbegaafde leerlingen, Betts en Neihart. Actielijst Inventariseren verrijkingsmateriaal Aanschaf verrijkingsmateriaal Bespreken beleidsplan maken van format werkplan.. Beleidsplan Onderwijs aan excellente leerlingen 11
Bijlage A Profielen van hoogbegaafde leerlingen (uit Betts, G.T. & Nijhart, M. 1988) Gedragskenmerken Herkenning Begeleiding van school Profiel I de succesvolle leerling - perfectionistisch - goede prestaties - zoekt bevestiging van de leerkracht - vermijdt risico s - accepterend en conformerend - afhankelijk - schoolprestaties - prestatietests - intelligentietests leerkracht - versneld en verrijkt curriculum - ontwikkelen van persoonlijke interesses - vooraf testen, uitsluitend leerstof die nog niet beheerst wordt: leerstof inkorting - contact met ontwikkelingsgelijken - ontwikkeling van vaardigheden voor zelfstandig leren - mentor - begeleiding van school- en beroepsloopbaan. - tolerant klimaat - zoveel mogelijk bij passende leerkracht plaatsen - cognitieve en sociale vaardigheden trainen - directe en heldere communicatie met de leerling - gevoelens toestaan - mentor - zelfwaardering opbouwen - gedrag besturen met contracten - verdieping Profiel II de uitdagende leerling - corrigeert de leerkracht - stelt regels ter discussie - is eerlijk en direct - grote stemmingswisseli ngen - vertoont inconsistente werkwijzen - slechte zelfcontrole - creatief - voorkeur voor activiteit en discussie - komt op voor eigen opvattingen - competitief - ontkent begaafdheid - doet niet mee in programma's medeleerlingen ouders - interviews - geleverde prestaties volwassene buiten het gezin - creativiteitstests Profiel III begaafde medeleerlingen - begaafdheid herkennen en adequaat opvangen - niet participeren in speciale activiteiten Beleidsplan Onderwijs aan excellente leerlingen 12
de onderduikende leerling Profiel IV de drop-out Profiel V de leerling met leer- en/of gedragsproble men voor meer begaafde leerlingen - vermijdt uitdaging - zoekt sociale acceptatie - wisselt in vriendschappen - neemt onregelmatig deel aan onderwijs - maakt taken niet af - zoekt buitenschoolse uitdaging - verwaarloost zichzelf - isoleert zichzelf - creatief - bekritiseert zichzelf en anderen - werkt inconsistent - verstoort, reageert af - presteert gemiddeld of minder - defensief - werkt inconsistent - presteert gemiddeld of minder - verstoort - reageert af ouders - prestatietests - intelligentietests - prestaties - analyse van verzameld werk - informatie van leerkrachten uit het verleden - discrepantie tussen intelligentiescor e en geleverde prestaties - inconsistenties is prestaties - creativiteitstests begaafde medeleerlingen - geleverde prestaties in niet-schoolse settings - sterk uiteenlopende resultaten op onderdelen van een intelligentietest - herkenning door relevante anderen - herkenning door leerkracht met ervaring met onderpresteerd ers - interview - wijze van presteren toestaan - sexe-rol modellen geven (vooral meisjes) - doorgaan met informeren over opleidings- en beroepsmogelijkheden - diagnostisch onderzoek - groepstherapie - niet-traditionele studievaardigheden - verdieping - mentor - niet-traditionele leerervaringen buiten de klas - plaatsing in programma voor begaafden - voorzien van benodigde bronnen - niet-traditionele leerervaringen - begin met onderzoek en ontdekkingen - tijd met ontwikkelingsgelijken doorbrengen (niet persé leeftijdgenoten) - individuele begeleiding Beleidsplan Onderwijs aan excellente leerlingen 13
Profiel VI de zelfstandige leerling - goede sociale vaardigheden - werkt zelfstandig - ontwikkelt eigen doelen - doet mee - werkt zonder bevestiging - werkt enthousiast voor passies - creatief - komt op voor eigen opvattingen - neemt risico - bereikte schoolresultate n - producten - prestatietests - interviews leerkracht, klasgenoot, ouders, zichzelf - intelligentietests - creativiteitstests - ontwikkelen van een lange-termijn plan voor studie - versneld en verrijkt curriculum - belemmeringen in tijd en plaats wegnemen - vooraf testen, uitsluitend leerstof die nog niet beheerst wordt: leerstof inkorting - mentor - begeleiding van school- en beroepsloopbaan - vervroegde toelating tot vervolgopleiding Beleidsplan Onderwijs aan excellente leerlingen 14
Bijlage 1 Beleidsplan Onderwijs aan excellente leerlingen 15