19 mei 2009 Jaarbeurs Utrecht SPINAL CORD TUMORS Zenuwen onder druk Annelies Manenschijn MANP i.o. Isala klinieken Zwolle
Julie Walker & Melody Watral
Indeling presentatie Anatomie Extradurale ruggenmergtumoren (RMT) Intraduraal extramedullaire RMT Intraduraal intramedullaire RMT Diagnostiek Behandeling Verpleegkundige interventies
Anatomie
Incidentie en oorsprong Primaire ruggenmergtumoren 2 4% van CZS In Nederland ruim 20 nieuwe patiënten per jaar Locatie Extraduraal Intraduraal 1/3 van alle primaire tumoren Extramedullair Intramedullair
Extraduraal (vaak metastase) Intraduraal, extramedullair Intraduraal, intramedullair
Symptomen bij presentatie Symptomen veelal vaag en mild Pijn Krachtsvermindering Gevoelsstoornissen Diagnose vaak vertraagd door een geleidelijke progressie van de symptomen - vroege symptomen worden vaak genegeerd. Bij uitgebreide ziekte darm-/blaas- en sexuele stoornissen. DeMonte, Gilbert, Mahajan, McCutcheon 2007
Dermatomen Dermatomen C2 C3 C5 C6 T1 T2 T3 T4 T5 T6 T7 T8 T9 T10 T11 T12 L1 L2 L3 S1 S1 S1 S2 S2 S2 S3 S5 S4 C4 C6 C6 C7 C7 C8 C8 C2 C3 C4 T2 T3 T4 T5 T6 T7 T8 T9 T10 T11 T12 T2 T2 T1 C7 C7 C8 C8 C6 C6 L2 L2 L1 S2 S1 L3 L3 L4 L4 L5 L5 S1 S1 C5 C5 T1 C1 C2 C3 C4 C5 C6 C7 T1 T2 T3 T4 T5 T6 T7 T8 T9 T10 T11 T12 L1 L2 L3 L4 L5 S1 S2 S3 S4 S5 www.servier.com
Diagnostiek Lichamelijk onderzoek, neurologisch onderzoek MRI Lumbaalpunctie waarbij afname liquor, evaluatie metastase of primaire tumor Histologisch biopt Cheng M.L. & Jaikumar S. (2008)
Extradurale ruggenmergtumoren Sarcomen Chordomen Lymfomen Plasmacytomen MRI: Doorgroei lymfoom T5 en T12
Extradurale RMT, behandeling Sarcomen: resectie, chemo en RT Chordomen: resectie, RT, imatinib in studieverband Lymfomen: resectie, chemo en RT
Tumoren van de wervels Metastasen (> 60%): Long Borst Prostaat Nier Primaire bottumoren Multipel myeloom (10-15%)
Tumoren van de wervels, behandeling Pijn zonder uitvalsverschijnselen: pijnbestrijding en RT Medicamenteus: dexamethason Soms operatie
Tumoren van de wervels, behandeling Dreigende dwarslaesie: Corticosteroïden Radiotherapie Operatie Hormonale therapie Chemotherapie Corset alleen bij aangetoonde instabiliteit
Tumoren van de wervels, behandeling Irreversibele dwarslaesie: Indien mogelijk en gewenst, revalidatie Mictieproblemen Defecatieproblemen Voorkomen trombose Voorkomen contracturen Spasmen
Intraduraal: extramedullaire ruggenmergtumoren Meningeomen (veelal benigne) Neurinomen/ Schwannomen (benigne) MRI Neurinoom: Koh J.S., Chang U.K., Kim S.H., Haddix, T. (2008)
Intraduraal: extramedullaire RMT, behandeling Meningioom: resectie, veelal radicaal. Recidief door irradicale resectie, opnieuw resectie. Neurinomen: resectie, indien radicaal vaak curatief.
Intraduraal: intramedullaire tumoren Omvatten 2 8,5% van de RMT 15% van de primaire intradurale tumoren bij volwassenen Meest voorkomend zijn ependymomen, astrocytomen, en hemangioblastomen. Ontstaan uit ruggenmergcellen. Dickman, Fehlings, Gokaslan, 2006
Intraduraal: intramedullaire tumoren Ependymoom Astrocytoom Lipoom Ependymoom 01-00 Zelfde patiënt 01-09
Intraduraal: intramedullaire RMT, behandeling Ependymoom: resectie, evt. aangevuld met RT. Bij oudere patiënten soms alleen RT. Astrocytoom: resectie, evt. aangevuld met RT. Bij laaggradige vorm temozolomide in studieverband.
Verpleegkundige aspecten Multidisciplinaire benadering Recidiefkans Gevolgen operatie Gevolgen radiotherapie Huidbeschadigingen door gevoelloosheid
Verpleegkundige interventies Zorg voor optimale veiligheid: Mobiliseer volgens behandelplan, afhankelijk van stabiliteit wervelkolom Instructie patiënt en mantelzorger Gevolgen van ruggenmergcompressie verminderen: Comfortabele positie Pijn Urineproductie en defaecatie Itano, J.K., & Taoka, K.N. (2005)
Observatie compressie/behandeling Motorische en sensorische functies observeren (3 x dgs.) Spierkracht Coördinatie Pijn-, temperatuurwaarneming en gevoel Urineproductie en defaecatie Vochtbalans 3 x dgs opmaken Palpeer mogelijke blaasovervulling Defaecatiepatroon bijhouden Rectaal toucher indien 3 dgn geen defaecatie Itano, J.K., & Taoka, K.N. (2005)
Acceptatie en revalidatie Informeren over wijzigingen in situatie Indien de ruggenwervel stabiel is, fysiotherapie en bezigheidstherapie inschakelen Optimaliseer zelfstandigheid patiënt Stimuleer patiënt en familie over zorgen te praten Sexueel functioneren Itano, J.K., & Taoka, K.N. (2005)
Bronnen Cheng M.L. & Jaikumar S. (2008) Metastatic Evaluation. In. In D.H. Kim, U.K. Chang, S.H. Kim, M. H. Bilsky (Ed.), Tumors of the Spine (71-80). Philadelphia, Pennsylvania: Saunders Elsevier. Cooper, P.R. & Kazutoshi H. (2006). Intramedullary Spinal Cord Tumors. In C. Dickman, M. Fehlings, Z. Gokaslan (Ed.), Spinal Cord and Spinal Column Tumors: Principals and Practice (pp. 315-334). New York, New York: Thieme Medical Publishers, Inc. Hentschel S.J. & McCutcheon I.E. (2006) Intradural Extramedullary Spinal Tumors. In C.A. Dickman, M.G. Fehlings, Z.L. Gokaslan (Ed.), Spinal Cord and Spinal Column Tumors: Principles and Practice (336). New York, New York: Thieme Medical Publishers, Inc. Itano, J.K., & Taoka, K.N. (2005). Core curriculum for oncology nursing. St. Louis: Saunders Elsevier. Koh J.S., Chang U.K., Kim S.H., Haddix, T. (2008). Intradural Extramedullary Benign Tumors. In D.H. Kim, U.K. Chang, S.H. Kim, M. H. Bilsky (Ed.), Tumors of the Spine (51-70). Philadelphia, Pennsylvania: Saunders Elsevier. Koh J.S., Chang U.K., Kim S.H., Haddix, T. (2008). Intradural Extramedullary Cystic Lesions. In D.H. Kim, U.K. Chang, S.H. Kim, M. H. Bilsky (Ed.), Tumors of the Spine (71-80). Philadelphia, Pennsylvania: Saunders Elsevier. Koh J.S., Chang U.K., Kim S.H., Haddix, T. (2008). Intradural Extramedullary Malignant Tumors. In D.H. Kim, U.K. Chang, S.H. Kim, M. H. Bilsky (Ed.), Tumors of the Spine (81-92). Philadelphia, Pennsylvania: Saunders Elsevier. LWNO (2005). Richtlijn diagnostiek en behandeling vanb spinale epidurale metastasen. Rhines, L.D. & Groves, M.D. (2007). Tumors of the Spinal Cord and Intradural Space. In F. DeMonte, M. Gilbert, A. Mahajan, I McCutcheon (Ed.), Tumors of the Brain and Spine (pp. 295-327). New York, New York: Springer Science+Business http://www.nvvn.org/