Ve5ver NIEUWSBRIEF WMO- WERKPLAATS NOORD november 2013 In de Wmo-werkplaats Noord werken de volgende organisaties met elkaar samen: lectoraat Rehabilitatie van de Hanzehogeschool Groningen, de gemeenten Groningen, Midden Drenthe, Oldambt en Opsterland, de organisaties MJD (Groningen), het Oude Ambt (Winschoten), Timpaan Welzijn en Welzijnswerk Midden Drenthe, alsmede de drie Noordelijke CMO's CMO Groningen, Partoer en STAMM. Bij de opzet en uitvoering van de nieuwe taak van de Wmo-werkplaats Noord, het implementeren van bestaande kennis, zal nog een aantal gemeenten en instellingen deelnemen. Met deze nieuwsbrief willen we u informeren over de ontwikkelingen bij de Wmowerkplaatsen. Nieuwe fase Wmo-werkplaatsen Na de eerste fase van de Wmo-werkplaatsen is in november 2013 een tweede ronde begonnen. Deze duurt tot november 2015. In deze tweede fase richten we ons naast het ontwikkelen van innovatieve Wmo-praktijken op kennisimplementatie. Landelijk is het aantal werkplaatsen fors toegenomen: in 2009 startten zes werkplaatsen, nu zijn het er 15. Er is ook een nieuwe werkplaats bij de NHL in Leeuwarden. Deze richt zich vooral op de doelgroep ouderen en eenzaamheid. De periode 2009-2012 In de periode 2009 2012 heeft de Wmo-werkplaats Groningen-Drenthe een aantal Wmo-praktijken (mee) ontwikkeld, begeleid en het resultaat en de ervaringen beschreven. Naar aanleiding van de ervaringen hebben we onderwijsmodulen opgezet. We hebben workshops en trainingen gegeven aan professionals in het werkveld én aan studenten van de reguliere opleidingen. Daarnaast zijn er diverse publicaties geweest en zijn twee methoden beschreven en aangeleverd aan de Databank Effectieve Interventies van Movisie. Het betreft de Individuele Rehabilitatiemethode en de methode van Community Support. Meer informatie vindt u op www.wmowerkplaatsen.nl, waar ook de opleidingsmodulen en de publicaties van de andere Wmo-werkplaatsen zijn te vinden. Deze informatie is over een tijdje ook te vinden op onze nieuwe website www.wmowerkplaatsnoord.nl De nieuwe periode 2012 2015 In de nieuwe periode zijn vier nieuwe Wmo-praktijken gestart: de sociale teams van de gemeente Groningen, het sociale team in de gemeente Oldambt, de toegang tot de Wmo-ondersteuning in de gemeente Midden Drenthe en het keyring-network in de gemeente Opsterland. Daarnaast investeren we in een aantal landelijke thema's, zoals eenzaamheid, samenwerking in sociale teams en het Gesprek (voorheen het keukentafelgesprek). Een nieuwe tak van sport is kennisinterventie. De Wmowerkplaats krijgt als het ware twee segmenten: innovatie van Wmo-praktijken en implementatie van kennis. De focus blijft op de groep mensen met een beperking: a) 1
thuiswonende (kwetsbare) wijkbewoners voor wie herstel van zelfredzaamheid geen haalbaar doel meer is en b) psychisch kwetsbare wijk-/dorpsbewoners (mensen met een psychische of verstandelijke beperking en mensen met psychosociale problemen) die eenzaamheid ervaren en vanuit zichzelf niet uit hun sociaal isolement komen. Wat doen we? We ontwikkelen, volgen, monitoren en evalueren de Wmo-praktijken. Dat resulteert in een beschrijving van de aanpak in de Wmo-praktijk, de bereikte resultaten en inzicht in wat wél en niét goed werkt. Als nodig, geven we scholing en cursussen, bijvoorbeeld rond het Gesprek en cursussen voor vrijwilligers die ondersteuning bieden aan mensen met psychosociale problematiek. We willen inzicht krijgen in de vereiste beroepscompetenties en vaardigheden die het nieuwe werken vanuit de Wmo vereist, zodat we de ervaring uit de Wmo-praktijken kunnen vertalen naar cursussen voor professionals in hun werkpraktijk en onderwijsmodulen die worden geïntegreerd in de opleidingen van de Hanzehogeschool. We willen daarmee de eisen die de nieuwe praktijk van de Wmo stelt, direct verwerken in de opleiding. Centrale thema's Naast de concrete Wmo-praktijken hebben we een paar centrale thema's waarin we samenwerken met andere Wmo-werkplaatsen: eenzaamheid, het Gesprek en sociale teams. De samenwerking resulteert in gezamenlijke activiteiten en eventueel publicaties. Doorbreek eenzaamheid en sociaal isolement We ontwikkelen samen met andere Wmo-werkplaatsen een werkwijze en instrument waarmee je eenzaamheid kunt signaleren, bespreekbaar maken en aan kunt pakken. Dit moet resulteren in een breed gedragen instrument, dat een handvat biedt om eenzaamheid te signaleren en met mensen in gesprek te gaan over hun eenzaamheid. Recent is het instrument door het werkveld van feedback voorzien. Deze wordt benut voor verdere verbetering. We willen graag met twee sociale teams aan de slag met het eenzaamheidsinstrument. Als u interesse heeft voor deze aanpak, dan wil Jolanda Kroes van het lectoraat Rehabilitatie u graag nader informeren. j.a.kroes@pl.hanze.nl. Het Gesprek Op verzoek van VWS ontwikkelen we samen met de Hogeschool Utrecht en Movisie een trainingsmodel voor het Gesprek (voorheen het keukentafelgesprek), waarin de focus ligt op het aansluiten bij de eigen kracht van de burger. In het kader van het Implementatietraject (zie hieronder) gaan we hiermee aan de slag. Informatie: Suzanne Kuik, s.kuik@pl.hanze.nl. Samenwerken in sociale teams Het werken in sociale teams is een belangrijke ontwikkeling die we overal in het land tegenkomen. De manier waarop deze teams worden ingebed in de wijken en in de lokale welzijnssector verschilt per gemeente. De meeste Wmo-werkplaatsen hebben projecten waar sociale teams bij zijn betrokken. Het is de bedoeling dat er een gezamenlijke publicatie komt van de betrokken Wmo-werkplaatsen. De Wmowerkplaats Noord levert een bijdrage over de sociale teams in Groningen en Oldambt. Informatie: Ronald Schurer, r.schurer@pl.hanze.nl. 2
De Wmo-praktijken Sociaal team gemeente Groningen De sociale teams in Groningen zijn inmiddels driekwart jaar actief in de wijken Beijum en de Hoogte/Indische Buurt. Al werkende weg is er een nieuwe samenwerking tussen beroepskrachten uit verschillende sectoren tot stand gekomen. Het betreft teams van rond 13 professionals uit verschillende instellingen. De teams zijn nog steeds in ontwikkeling, onlangs is in Beijum bijvoorbeeld het CJG aangeschoven. De werkwijze van de teams gaat uit van het credo 'eropaf'. Meldingen worden meteen verdeeld op basis van expertise en interesse, waarna twee beroepskrachten direct contact zoeken met de betrokken bewoners. De aanmeldingen betreffen bewoners die op meer dan twee levensterreinen ondersteuningsvragen hebben en de regie zijn kwijtgeraakt. Het onderzoek van de Wmo-werkplaats richt zich onder meer op de vraag of de zelfredzaamheid en participatie van de bewoners toeneemt als gevolg van de interventies door het sociaal team. Hiervoor is er een 0-meting uitgevoerd door studenten. We herhalen de meting na een half jaar. Daarnaast besteden we via participerend onderzoek aandacht aan onderwerpen als de samenwerking van de professionals met de moederorganisaties (wel/geen caseload), samenwerking met de nulde en tweede lijn en de competenties die van belang zijn om als sociaal werker in een integraal team te kunnen werken. Inmiddels is er op initiatief van de gemeente een tussenevaluatie geweest waarin is besloten dat de werkwijze zal worden overgenomen in een groot aantal wijken in de stad. Informatie: Ria Barenkamp; h.barenkamp@pl.hanze.nl Sociaal team gemeente Oldambt In juli 2013 is het wijkzorgteam van de gemeente Oldambt van start gegaan. Het team bestaat uit verschillende professionals van de welzijnsorganisatie Het Oude Ambt. Onder andere het opbouwwerk, het maatschappelijk werk, de steunstees, en medewerkers sociale activering zijn vertegenwoordigd. Het experiment vindt plaats in de Parkwijk, een Vogelaarwijk waar veel burgers met ondersteuningsvragen wonen. Het team heeft een erop-af benadering en wil al doende leren. Daarbij kan zij een beroep doen op een buitenring aan organisaties en welzijnsprofessionals die op een of andere manier actief zijn in de wijk. Alle betrokken medewerkers volgen een training Welzijn Nieuwe Stijl, verzorgd door de Hanzehogeschool. In deze Wmo-praktijk onderzoeken we de werkwijze en de werking van het pilotwijkzorgteam, en wat deze aanpak volgens het team heeft opgeleverd in termen van toename van burgerkracht en zelfredzaamheid. Op dit moment bevindt de onderzoek zich in de themafase, waarbij een aantal thema s wordt geselecteerd die als ingewikkeld, lastig of complex worden ervaren door meerdere sociaal werkers in het team. In dit kader hebben ook de eerste interviews over de samenwerking plaats gevonden en is er deelgenomen aan overlegsituaties. Binnenkort starten we met de eerste casebeschrijvingen van burgers. Informatie: Ronald Schurer, r.schurer@pl.hanze.nl. Keyring network gemeente Opsterland 'Buur & Co' is een initiatief om burgers die behoefte hebben om meer te participeren in de maatschappij een platform te bieden. Geïnspireerd door het fenomeen 'Keyring Network' uit Engeland heeft de gemeente Opsterland onlangs twee netwerken opgestart, samen met Timpaan Welzijn. Via huis aan huis informatieverstrekking en vanuit zorg- en welzijnsorganisaties zijn in Gorredijk circa 20 geïnteresseerden geselecteerd. Vervolgens zijn twee groepen gevormd van mensen die bij elkaar in de buurt wonen en graag iets voor elkaar willen betekenen. De eerste twee bijeen- 3
komsten, begeleid door Timpaan Welzijn hebben al tot diverse initiatieven van burenhulp opgeleverd. Vanuit de Hanzehogeschool wordt dit initiatief gemonitord om zo de verdere ontwikkeling van dit project te stimuleren. Informatie: Arne van de Bos, a.van.den.bos@pl.hanze.nl. Het Gesprek in Midden Drenthe De gemeente Midden Drenthe werkt aan de organisatie van de toegang tot de Wmo, de invoering van Het Gesprek en in het verlengde hiervan het T-shaped werken. Vanuit de Wmo-werkplaats doen we onderzoek naar het verloop van de invoering van het Gesprek en de ervaringen daarmee, in nauwe samenwerking met de gemeente. Na een beschrijving van de huidige toegang tot de Wmo, volgt een beschrijving van de organisatie van Het Gesprek met antwoord op vragen als: wie gaan de Gesprekken voeren, in welk(e) verband(en)/teams en wat dient er bevraagd te worden, hoe moeten de gespreksvoerders klaargestoomd worden, hoe kunnen gespreksvoerders T-shaped professionals worden? In dit traject benaderen we zowel gemeenteambtenaren als welzijnswerkers, wijkverpleegkundigen, medewerkers van MEE-Drenthe, GGZ-Drenthe en verschillende instellingen die werken met de nieuwe doelgroepen, dat wil zeggen de partijen die meedoen in de toegang tot de Wmo. De input gebeurt door middel van een training over Het Gesprek, die inmiddels heeft plaatsgevonden en door intervisie-bijeenkomsten, waarin casuïstiek uitgespeeld en besproken wordt. Tot slot zal er een evaluatie onderzoek plaatsvinden over hoe de invoering van Het Gesprek verlopen is. Informatie: Suzanne Kuik, s.n.kuik@pl.hanze.nl. Kennisinterventie Naast de ontwikkeling en beschrijving van innovatieve Wmo-praktijken en opleidingsmodulen, is een nieuwe taak van de Wmo-werkplaatsen het implementeren van bestaande kennis, dat wil zeggen: systematisch en planmatig invoeren van bestaande kennis met als doel deze een structurele plaats te geven in het beroepsmatig handelen en/of het functioneren van een organisatie. Bestaande kennis is kennis zoals die is ontwikkeld door bijvoorbeeld kennisinstituten, hogescholen, de Databank effectieve interventies, maar ook in de praktijk van het werkveld. De Wmo-werkplaats Noord heeft een plan opgesteld, dat drie implementatietrajecten omvat: Rehabilitatie in de wijk Toepassen van de Individuele Rehabilitatiebenadering (IRB) in de wijk, gericht op individuen, eventueel ook op groepen. De IRB biedt een mogelijkheid mensen met een beperking - de groep die vanuit de AWBZ onder de Wmo gaat vallen - te helpen om zelfstandig in de wijk te kunnen wonen. De IRB is te vinden op de Databank Effectieve interventies en is één van de meest bekeken methoden van de databank. Interdisciplinaire samenwerking in de wijk: de T-shaped professional In sociale teams werken professionals uit verschillende disciplines. Vaak valt er op het vlak van werkelijk interdisciplinair samenwerken nog veel te winnen. 'T-shaped' samenwerken wil zeggen: integraal vanuit de verschillende vakgebieden naar een probleem kijken en gezamenlijk een diagnose stellen en een aanpak opzetten. Het gaat om de burger als totale persoon, niet de burger die is opgeknipt naar deelproblemen die je vanuit verschillende disciplines benadert. Het Gesprek De Wmo-werkplaats Noord neemt deel aan het landelijke traject rond het Gesprek, samen met de Wmo-werkplaats Utrecht en MOVISIE. Mede op basis van de Handreiking over het Gesprek van de VNG wordt een opleidingsmoduul ontwikkeld. We willen dit inbrengen en een implementatie traject opzetten met geïnteresseerde instellingen en gemeenten. 4
Wat gaan we doen? De implementatietrajecten starten begin 2014. Op dit moment zijn we in gesprek met een aantal gemeenten en instellingen die willen deelnemen. De implementatietrajecten zullen uit de volgende activiteiten bestaan: - scholing in de betreffende methode/werkwijze; - uitvoering van de werkwijze gedurende het jaar daarna; - in de tussentijd wisselen de deelnemers ervaringen uit in uitwisselingsnetwerken; - na een halfjaar uitvoering een verdiepingstraining, gericht op het opsporen van varianten in de uitvoering, en wat wel en niet goed gaat; eventueel wordt de werkwijze bijgesteld; - een deel van het implementatietraject is gericht op managers die betrokken zijn bij de implementatie, de aanpak moet immers ingebed worden in de organisatie; - na een jaar volgt evaluatie: beschrijving van het implementatietraject, wat werkt wel en niet goed, beschrijving van de methode en de ontwikkeling van een opleidingsmoduul, enerzijds gericht op bijscholing van professionals in de praktijk, anderzijds wordt het opgenomen in het curriculum van de initiële opleiding. De Wmo-werkplaats biedt begeleiding en onderzoek bij het implementatietraject. Meer informatie bij Lies Korevaar, e.l.korevaar@pl.hanze.nl en Ferry Wester, f.wester@pl.hanze.nl. Wmo-atelier 11 november was de dag dat we het Wmo-atelier hielden. Elk jaar organiseren we een Wmo-atelier, in samenwerking met de STAMM, Partoer en CMO Groningen. Het hoofdthema was 'samenwerken in sociale teams'. Het werken in sociale teams is momenteel zeer actueel, het lijkt of de hele Wmo-sector bezig is over te schakelen naar sociale teams. Er waren 150 bezoekers. Onderzoek CMO Groningen Marian Feitsma, adviseur bij CMO Groningen ging in op de uitkomsten van het door CMO Groningen verrichte onderzoek naar sociale teams. Er zijn inmiddels in acht gemeenten in de provincie Groningen sociale teams. Ze zitten alle nog in de ontwikkelingsfase, sommige zijn net begonnen. De deelnemende beroepskrachten komen uit verschillende achtergronden: samenlevingsopbouw en maatschappelijke participatie, wijkverpleegkunde, Wmovoorzieningen, maatschappelijk werk, werk en inkomen. 'Opvoeden in opgroeien' neemt nauwelijks deel in de sociale teams. Organisaties die samen de sociale teams vormen: gemeenten, lokale welzijnsinstellingen, zorgaanbieders en andere organisaties zoals woningcorporaties. De gemeente is veelal de regisseur. De teams kunnen trouwens qua samenstelling sterk van elkaar verschillen: ze kunnen heel breed zijn, met veel disciplines vanuit de zorg, welzijn en sociale zaken. Ze kunnen ook smal zijn samengesteld, bijvoorbeeld voornamelijk vanuit welzijn. Belangrijke elementen in de werkwijze van de meeste teams: werken vanuit de eigen inzet van de burger en zijn netwerk, de 'nulde' en 'eerste' lijn en zo min mogelijk specialistische inzet; één gezicht als contactpunt vanuit het sociaal team naar de cliënt en dat vereist integraal werken en samenwerken in het team. Marian Feitsma noemde de volgende resultaten en ervaringen, zoals die uit het onderzoek naar voren kwamen: 5
De sociale teams boren eigen kracht en buurtkracht aan: dat leidt tot daling van het aantal Wmo-verstrekkingen, veel matches tussen wijkbewoners die elkaar gaan helpen en nieuwe bewonersinitiatieven Minder OGGZ-aanmeldingen Een werkelijke kostenbesparing in de zin van minder inzet van dure zorg is echter nog niet aantoonbaar. Ervaringen van medewerkers: het vraagt tijd om een sociaal team helemaal volgens bedoeling te laten functioneren. Dat gaat niet in één keer. Aan de andere kant ervaart men het als een verademing om alle benodigde kennis in het team bij de hand te hebben. Burgers die door sociale teams ondersteund werden ervaren de wijze van ondersteunen (náást de mensen staan, snel perspectief bieden) als nieuw en positief. Zij vinden het prettig dat er één iemand is die hen door dik en dun steunt, die naast hen staat en met wie ze plannen kunnen maken. T-shaped professional Lies Korevaar neemt de samenwerking in het sociaal team als uitgangspunt in zijn inleiding over de t-shaped professional. In een team zitten vaak generalisten en specialisten, vanuit verschillende disciplines. Geen enkele discipline heeft zelf alle deskundigheid in huis om adequaat en effectief te reageren op de vaak complexe behoeften van burgers met langdurige en ernstige beperkingen. Zij moeten dus samenwerken en elkaar aanvullen. Zij moeten interdisciplinair - d.w.z. t-shaped - gaan samenwerken. Dat betekent dat je als professional niet alleen vanuit je eigen referentiekader naar de situatie kijkt, maar je ook verplaatst in het referentiekader van de ander en wat je kunt bijdragen aan het oplossen van een probleem dat de ander ervaart, dat wil zeggen wat je bijdraagt aan hoe de andere professional een burger ondersteunt. Dat vereist een open attitude en diverse competenties. Rond kennis: basiskennis van andere referentiekaders, integreren van eigen vakkennis in andermans werkgebied, interdisciplinaire consultatie en de bereidheid daartoe. Communicatieve vaardigheden, kunnen voeren van de dialoog, integratief denken en overbruggen van leemtes en creatief denken (out of the box-denken) zijn eveneens belangrijk. Interdisciplinaire samenwerking in een team vraagt om vier niveaus van actieve deskundigheid: - verwerven van de gewenste kennis over elkaars disciplines om te kunnen samenwerken; elkaars taal leren begrijpen en ten dele ook spreken - ervaring opdoen door als team casuïstiek te bespreken - als samenwerkend team praktijkkennis opbouwen - ervaringskennis van burgers en hun sociaal netwerk en van vrijwilligers erkennen en benutten als gelijkwaardige bron van kennis, naast wetenschappelijke en professionele kennis. Workshops In de workshops werd daarna ingegaan op het werken in een social team. Els Hiemstra en Lysbeth de Jong van Partoer behandelden de vraag hoe je vanuit het gemeentelijk beleid gezien, een sociaal team opzet. Greetje Kolk en Judith Otten nam STAMM gingen met hun workshop in op de bouwstenen die een sociaal team tot een succesvol team maken. In de workshop van Jolanda Kroes van het lectoraat Rehabilitatie kwam het instrument 'Doorbreek eenzaamheid' aan de orde. Dit instrument is een hulpmiddel om eenzaamheid te signaleren en aan te pakken. 6
René Paulissen van de MJD en Evelien Verschuren gingen in op de praktijk van de sociale teams in de gemeente Groningen en wat de ervaringen van de twee tot nu toe functionerende teams zijn. Lies Korevaar tenslotte behandelde in zijn workshops dilemma's die je bij de samenwerking ion het sociaal team kunt tegenkomen: ethische, professionele, organisatorische en financiële. De Powerpoints zijn te vinden de website van het lectoraat: www.hanze.nl/rehabilitatie. 7