DE AANPAK VAN SOCIAAL ISOLEMENT. KNELPUNTEN EN DILEMMA S.

Transcriptie

1 DE AANPAK VAN SOCIAAL ISOLEMENT. KNELPUNTEN EN DILEMMA S. Presentatie DAK bijeenkomst 16 juni 2014 Dr. Marina Jonkers

2 ONDERWERPEN Wat doet LESI? Aanpak sociaal isolement in gemeenten Beleidsurgentie en stappen in de aanpak Knelpunten in de aanpak sociaal isolement Bereik van de doelgroep Integrale samenwerking in buurten De betrokkenheid van informele inzet

3 LESI (Landelijk Expertisecentrum Sociale Interventie) Opdracht: wetenschappelijke reflectie op sociale interventiepraktijken toegankelijke resultaten voor de praktijk stimuleren wisselwerking tussen theorievorming en praktijk Doelen: betere aansluiting sociale interventies bij behoeften en problemen meer werkingskracht sociale interventiepraktijken betere verbinding behoefte burgers/cliënten en handelen professionals, managers, bestuurders en opleiders beter benutten van kennis over sociale interventies binnen organisaties

4 Ontwikkelen aanpak sociaal isolement Provincie Utrecht, Als meedoen niet lukt ( ): Amersfoort, Utrecht en Nieuwegein Gemeente Rotterdam, Pilot Voorkomen en bestrijden van sociaal isolement bij ouderen ( ); Implementatietraject aanpak sociaal isolement bij ouderen ( )

5 Beleidsurgentie Transitie AWBZ Wmo: van verzorgingsstaat naar participatiesamenleving: Eigen kracht en verantwoordelijkheid burger voor eigen gezondheid en welzijn Vernieuwend Welzijn: terugtredende professional, stimuleert en faciliteert eigen kracht en informele inzet Toename kwetsbare en complexe bewoners in woonbuurten Wie zorgt er voor hen: buurtbewoners en vrijwilligers?

6 Inzet lokale overheid - Invullen zorgtaak kwetsbare burgers (±5%) - Inzetten op buurtgerichte en integrale aanpak (sociaal) kwetsbare burgers - Stimuleren (en faciliteren) informele inzet en betrokkenheid integrale aanpak

7 STAPPEN IN DE AANPAK SOCIAAL ISOLEMENT Visie ontwikkelen Signaleren Typeren Interveniëren

8 Sociale kwetsbaarheid Twee aspecten: kwaliteit en omvang van het netwerk EENZAAMHEID: Het netwerk voldoet niet aan iemands behoefte en is daardoor kwetsbaar CONTACTARM: Het (steun)netwerk is klein of eenzijdig en daardoor kwetsbaar SOCIAAL ISOLEMENT: Er is geen ondersteunend netwerk

9 Sociale contacten in Nederland (%) 18 jaar (N=2.406) Sociaal weerbaar Eenzaam Sociaal geïsoleerd Contactarm Bron: Hortulanus, Machielse & Meeuwesen (2006). Social isolation in modern society. 9

10 Sociale contacten in Nederland (%) 80 jaar Sociaal weerbaar Eenzaam Sociaal geïsoleerd Contactarm 20 Bron: Datafile - Hortulanus, Machielse & Meeuwesen (2006). Social isolation in modern society (not published), 10

11 Typeren interventies: Heterogeniteit doelgroep en interventies Duur en hardnekkigheid van de sociale problematiek (eenzaamheid of isolement) Motivatie om sociaal te participeren

12 Dreigende/situationele problematiek Eenzaamheid of isolement is ontstaan of dreigt te ontstaan door (recente) gebeurtenissen en omstandigheden De aanleiding is duidelijk Ondersteuning: De ondersteuning is relatief eenvoudig Soms ook preventieve interventies

13 Structurele problematiek Het isolement bestaat al vele jaren De problematiek is complex Verwevenheid van problemen op meerdere levensterreinen (o.a. psychiatrische problemen) Ondersteuning: Langdurig (Meestal) intensief

14 Interventieprofielen Duur van het Isolement Gemotiveerd om deel te nemen aan sociale verbanden Niet gemotiveerd om deel te nemen aan sociale verbanden Dreigend isolement (na life-events) Actieven Geborgenen Situationeel isolement (na life-events) Achterblijvers Afhankelijken Structureel isolement Compenseerders Buitenstaanders Structureel isolement met psychiatrische problematiek Hoopvollen Overlevers Bron: Machielse, 2011, 2012

15 Knelpunten in de aanpak BEREIK DOELGROEP: onzichtbaar en passief, vooral de meest kwetsbaren, stille problematiek HET AANBOD: eenzijdig, gericht op netwerkontwikkeling en activering DESKUNDIGHEID: gebrekkige kennis van achtergronden, verschijningsvormen en aanpak van sociaal isolement MENSKRACHT/CAPACITEIT: afstemming professionele en informele vormen van hulp en ondersteuning VERANKERING: continuïteit van interventies

16 Bereik van de doelgroep DREIGEND EN SITUATIONEEL ISOLEMENT: natuurlijke instroom, groepsactiviteiten, na life-events, praktische problemen STRUCTUREEL ISOLEMENT: vaak zorgmijdend gedrag, contactlegging vaak lastig, outreachend benaderen Werkwijze is afhankelijk van het soort cliënten dat men wil bereiken In alle gevallen: een adequaat signaleringssysteem, toegespitst op doelgroep, met formele en informele partijen

17 Integrale samenwerking rondom kwetsbare buurtbewoners Het tijdig bieden van hulp aan kwetsbare buurtbewoners met complexe problemen door afstemming professionele en vrijwillige hulp op verschillende levensgebieden: OGGZ-netwerken Buurt- of wijknetwerken Kernpartners en buitenring, casuïstische werkwijze Signalerende functie door herkennen, onderkennen en opvangen signalen.

18 Integrale samenwerking professionals en vrijwilligers Hoe zijn vrijwilligers vertegenwoordigd in integrale signaleringsnetwerken?: Vrijwillige hulpverlener van vrijwillige organisatie Beroepskracht van organisatie met vrijwillige inzet Beroepskracht netwerk van informele organisaties

19 Knelpunten integrale samenwerking Signaleringsgevoeligheid sociaal isolement vanuit integrale aanpak Betrokkenheid vrijwilligers bij cliëntbespreking Relatie vrijwillige inzet met (moeilijke) doelgroep Meerwaarde vrijwillige inzet Identiteitsbehoud vrijwillige inzet

20 Signaleringsgevoeligheid sociaal isolement Vasthouden aandacht sociaal isolement Verwevenheid multi-problematiek Handelingsverlegenheid en contactlegging Concurrentie Onduidelijkheid opvang/melden en regie Afstemming integrale hulp van organisaties

21 Betrokkenheid vrijwilligers bij cliëntbespreking Is het efficiënt voor de vrijwillige inzet? Is sub-overleg / korte-lijn-bilateraaltjes voldoende? Is er open samenwerking tussen samenwerkende professionals en vrijwillige organisaties? Is er ruimte voor ervaringsgerichte inbreng naast hulpverlenersinbreng (behandelstand!)? Zijn er duidelijke afspraken over de bescherming van de privacy?

22 Doelgroep van de vrijwillige inzet Vrijwilligers worden het meest ingezet bij bestaande cliënten met al bekende problemen: Vrijwillige inzet is aanvullend (praktisch, informatief, sociaal begeleidend, gezelschap/maatje, vinger aan de pols ) Vrijwilligers worden het minst betrokken bij het signaleren van stille problematiek en bij interventies bij zorgmijders en moeilijke doelgroepen (OGGZ)

23 Vrijwillige inzet bij moeilijke doelgroepen Opkomst van gespecialiseerde vrijwilligers: informele hulpverleners Hybride organisaties: vrijwilligers en beroepskrachten zijn co- partners in bereiken hulpverlenersdoelen

24 Vrijwillige inzet bij moeilijke doelgroepen Inzet vraagt getrainde vrijwilligers met specifieke competenties en kennis van problematiek van de doelgroep Intensieve begeleiding is nodig door professionals: selectie, training, coördinatie en coaching (intervisie) vrijwilliger

25 Meerwaarde vrijwillige inzet en relatie professionele inzet Drie varianten: Vrijwillige inzet is aanvullend op professionele inzet Vrijwillige inzet voorafgaand aan professionele inzet Samen optrekkend: Vrijwillig waar het kan, professioneel waar het moet!

26 Vrijwillig waar het kan, professioneel waar het moet! Weerstand bij professionals en vrijwilligers: Bedreiging baan- en autonomieverlies Afbakening deskundigheid en verantwoordelijkheid Angst voor overbelasting Onbekendheid met goede voorbeelden (best practices)

27 Identiteitsbehoud vrijwillige inzet Unieke (intrinsieke) motivatie van vrijwilliger en relatie met kwetsbare cliënt Vrijwilligerswerk is geen hulpverlening: ontbreken hulpverlenersdoelen Wat is er nodig? Herpositioneren en profileren van de identiteit van vrijwilligers en vrijwilligersorganisaties

28 Discussie Hoe kunnen we de kennis en betrokkenheid rond sociaal isolement bij de kleinere inloopcentra versterken?

29 Eigen ervaringen Op welke wijze komt u in uw werk sociaal isolement tegen? Hoe gaat u ermee om? Met wie werkt u daarbij samen? Welke ondersteuning heeft u nodig om sociaal isolement beter te signaleren of aan te pakken?