Sociaal-Economische Analyse gemeente Haaren

Sociaal-Economische Analyse gemeente Haaren Waalwijk, maart 2017

Colofon Opdrachtgever: Gemeente Haaren Contactpersoon: Mw. N. Thewissen Auteur: drs. Henry de Vaan - Fanion onderzoek & advies Datum: Maart 2017

Inhoudsopgave 0.1 Samenvatting... I 0.2 SWOT... VII 1. Inleiding... 1 2. Ligging en bereikbaarheid... 3 3. Demografie... 5 3.1 Aantal inwoners en bevolkingsopbouw... 5 3.2 Bevolkingsontwikkeling... 7 3.3 Prognose bevolkingsontwikkeling... 11 3.4 Conclusies... 11 4. Arbeidsmarkt... 13 4.1 Potentiële beroepsbevolking... 13 4.2 Bruto arbeidsparticipatie... 14 4.3 Beroepsbevolking... 14 4.4 Pendelbalans... 16 4.5 Werkloosheid... 17 4.6 Conclusies... 19 5. Economie en banen... 21 5.1 Vestigingen... 21 5.2 ZZP ers... 26 5.3 Werkgelegenheid... 28 5.4 Topsectoren... 38 5.5 Agrofood... 39 5.6 Toerisme en recreatie... 42 5.7 Detailhandel... 48 5.8 Conclusies... 52 6. Inkomen... 55 6.1 Besteedbaar inkomen... 55 6.2 Vermogen... 55 6.3 Uitkeringen... 56 6.4 Conclusies... 57 7. Bedrijventerreinen... 59 7.1 Areaal... 59 7.2 Uitgiften... 60 7.3 Banen op bedrijventerreinen... 61 7.4 Conclusies... 61 8. Duurzaamheidsbalans... 63

9. Beleidskader... 65 9.1 Inleiding... 65 9.2 Rijksbeleid... 65 9.3 Provinciaal beleid... 65 9.4 Regionaal beleid... 66

0.1 Samenvatting Het economisch actieplan 2010-2015 van de gemeente Haaren is toe aan actualisatie. Ten behoeve van de actualisatie is een goed inzicht nodig in de huidige stand van zaken in de economie van de gemeente Haaren. In dit kader is deze sociaal-economische analyse opgesteld, waarin wordt teruggekeken naar de periode 2011-2015 en trends en ontwikkelingen worden benoemd waarmee mogelijke ontwikkelingen in de toekomst kunnen worden geschetst. Ligging en bereikbaarheid Haaren is gunstig gelegen op de as Den Bosch Tilburg. De Rijksweg N65, die gemeente doorkruist, zorgt voor een goede bereikbaarheid. Daarnaast ligt de kern Esch aan de rijksweg A2 die wel wordt beschouwd als de economische en kennis-as van Nederland; Een deel van Nationaal Park Loonse en Drunense Duinen en de Leemskuilen valt in het grondgebied van de gemeente. Daarnaast grenst de gemeente aan het natuurgebied Kampina en Oisterwijkse Vennen. Dit zijn hoogwaardige natuurgebieden met een sterke toeristischrecreatieve aantrekkingskracht en waarden. Daarmee maakt de gemeente Haaren ook deel uit van het Groene Woud. Demografie De gemeente Haaren telde begin 2017 13.922 inwoners De grootste kern is Haaren met 5.689 inwoners, gevolgd door Helvoirt (4.698 inwoners) en Esch (2.128 inwoners). De kleinste kern is Biezenmortel met 1.407 inwoners. De bevolking van de gemeente Haaren is in de periode 2011-2017 gestegen met 2,1 procent van 13.630 inwoners in 2011 tot 13.922 inwoners in 2017. Haaren kent een relatief hoge grijze demografische druk. Dat wil zeggen dat er relatief veel ouderen zijn. In het verleden was er ook een hoge groene druk, maar die is sterk gedaald de laatste jaren. In zijn geheel genomen vergrijst en ontgroent de bevolking van de gemeente Haaren. Haaren is voor wat betreft bevolkingsgroei vooral afhankelijk van binnenlandse migratie. Er is al enkele jaren sprake van een sterfteoverschot. Tot en met 2030 verwacht de provincie Noord-Brabant voor Haaren een bevolkingsafname met ruim 6 procent, naar 12.790 inwoners. Arbeidsmarkt De potentiële beroepsbevolking van Haaren bestaat uit 10.530 inwoners. De verwachting is dat deze met 7,7 procent gaat dalen onder invloed van de vergrijzing. Landelijk en in (Noordoost) Noord-Brabant is er eerst nog sprake van stijging tot en met 2022, waarna de potentiële beroepsbevolking ook daalt. De bruto arbeidsparticipatie bedraagt 70,6 procent in 2015 en is daarmee 0,6 procentpunt gedaald ten opzichte van 2011. De bruto arbeidsparticipatie ligt nog wel boven het landelijke gemiddelde; I

De beroepsbevolking omvat 7.400 personen in 2015 en ligt daarmee 0,4 procentpunt hoger dan in 2011. Landelijk en in (Noordoost-) Brabant nam de beroepsbevolking harder toe. Haaren heeft een lage werkgelegenheidsquote. Dit betekent dat het aantal banen lager is dan de beroepsbevolking. Haaren heeft daardoor een negatief pendelsaldo 2.720 werknemers. De uitgaande pendel gaat vooral naar s-hertogenbosch, Tilburg, Vught en Boxtel. Het aantal werklozen in de gemeente Haaren is tussen 2011 en 2015 met 33 procent toegenomen tot 360 werklozen. Daarmee is 4,9 procent van de beroepsbevolking werkloos. In vergelijking met Nederland, Noord-Brabant en Noordoost-Brabant is de werkloosheid laag in de gemeente Haaren. In Haaren zijn in 2016 relatief veel ouderen werkloos. Ook de jeugdwerkloosheid is in 2016 wat hoger. Verder telt Haaren naar verhouding weinig langdurig werklozen. Opvallend is verder dat de gemeente Haaren in vergelijking met Nederland veel werklozen met een MBO of HBO opleiding heeft en minder met een lagere opleiding. Economie en banen Vestigingen De gemeente Haaren kent in 2015 1.115 economisch actieve vestigingen van bedrijven en instellingen. Het grootste aantal bedrijfsvestigingen is te vinden in de sectoren zakelijke diensten (23,9%), agrarische sector (18,1%), handel (14,3%), bouw (10,4%) en overige diensten (8,8%). In vergelijking met Nederland, Brabant en Noordoost-Brabant zijn in Haaren de agrarische sector, bouw, financiële dienstverlening en horeca sterk vertegenwoordigd in het aantal vestigingen. 64,4 procent van de bedrijven in Haaren heeft 0-1 werkzame persoon en is daarmee ZZP er. De zakelijke diensten, handel en bouw tellen de meeste ZZP ers. Het aandeel van de ZZP er in het totaal aantal vestigingen is sterk gegroeid tussen 2011 en 2015. De kern Haaren telt met 440 vestigingen de meeste bedrijven en instellingen, gevolgd door Helvoirt met 400 vestigingen. Esch en Biezenmortel volgen op gepaste afstand met respectievelijk 160 en 120 vestigingen. Het dorp Haaren is sterk in de agrarische sector, zakelijke diensten, bouwnijverheid, overige diensten en zorg. Helvoirt kent een sterke vertegenwoordiging van de zakelijke diensten, handel, zorg, industrie en horeca. Esch kent opvallen veel zakelijke diensten, bouw, handel en overige diensten en Biezenmortel kent een relatieve oververtegenwoordiging van de agrarische sector, horeca en onderwijs. Bedrijfsdynamiek Het aantal vestigingen is tussen 2011 en 2015 met 3,2 procent toegenomen. Dit is laag in verhouding tot Nederland en de provincie Noord-Brabant waar het aantal vestigingen in dezelfde periode met respectievelijk 8,5 procent en 9,5 procent is toegenomen. Ook in Noordoost-Brabant blijft de groei van het aantal bedrijven wat achter bij het gemiddelde van Nederland en Brabant. De sectoren die vooral gegroeid zijn in het aantal bedrijven in de gemeente Haaren zijn onderwijs (56,5%), horeca (12,2%), bouw (22,1%) en Informatie en Communicatie (19%). Met name bij de bouw, horeca financiële diensten en onderwijs springt de groei er in positieve zin uit ten opzichte van de referentiegebieden. Financiële diensten en onderwijs tellen overigens maar weinig vestigingen in de gemeente Haaren. II

De transportsector (-18,8%), handel (-7,6%), industrie (-11,4%) en Landbouw en visserij (-4,7%) laten juist een afname van het aantal bedrijven zien. Vooral de afname in de transportsector en industrie is opvallend groot. Werkgelegenheid De gemeente Haaren telt in 2015 4.320 banen. De sectoren met de meeste banen zijn in de zorg (17,8%), landbouw en visserij (14,4%), zakelijke diensten (12,8%), handel (12,2%) en horeca (10,2%). In verhouding tot de referentiegebieden regio Noordoost-Brabant, Brabant en Nederland zijn met name landbouw en visserij (5x groter dan landelijk), horeca (2x groter dan landelijk), bouw en zorg sterk vertegenwoordigd in de productiestructuur van de gemeente Haaren. De werkgelegenheid in de gemeente Haaren heeft harde klappen gekregen door de economische crisis, de werkgelegenheid daalde met maar liefst 9,9 procent. Veel harder dan gemiddeld in Nederland. In vergelijking met de referentiegebieden valt op dat in de gemeente Haaren met name in de zorg veel banen verloren zijn gegaan 1. Ook in de handel, agrarische sector en industrie daalde de werkgelegenheid harder dan Nederland, Brabant en Noordoost-Brabant. In de sectoren vervoer en opslag, horeca, ICT en overige diensten heeft de werkgelegenheid zich juist veel beter ontwikkeld dan elders. Hetzelfde geldt voor de financiële diensten en onderwijs. Topsectoren 21,3 procent van de vestigingen en 26 procent van de banen in Haaren zit in een van de topsectoren. In Haaren zijn met name de topsectoren Agrofood2 en creatieve industrie sterk vertegenwoordigd. Ook de topsector logistiek is relatief sterk vertegenwoordigd. Agrofood Van het totale grondgebied van de gemeente Haaren is 73 procent van het grondgebied (excl. water) bestemd als landbouwgebied. Landelijk is dit 67 procent aanmerkelijk lager. Haaren is vooral sterk in tuinbouw en dan specifiek de teelt van bomen en vaste planten. De gemeente Haaren heeft in Nederland het op drie gemeenten na het grootste areaal landbouwgrond voor de bomenteelt. Het areaal landbouwgrond is tot en met 2015 langzaam toegenomen, maar tussen 2015 en 2016 behoorlijk gedaald; Zowel het aantal vestigingen als de werkgelegenheid in de agrofood neemt af in Haaren. Naast akker- en tuinbouwbedrijven heeft de gemeente Haaren ook nog 120 veehouderijen. Het aantal veehouderijen is tussen 2011 en 2016 met 31 procent gedaald. Het aantal dieren nam in de periode juist toe met 45 procent. Deze toename betrof vooral kippen en geiten. Het aantal varkens nam af. 1 Opgemerkt moet worden dat van Prisma op Landgoed Assisië niet bekend is hoe veel mensen daar nu werken. De banen daar worden vanaf 2011 toegekend aan het hoofdkantoor in Waalwijk. 2 Zie de bijlage voor de definitie van Agrofood van het cbs III

Toerisme en recreatie De sector Toerisme en Recreatie is samengesteld uit diverse branches. In de gemeente Haaren zijn 78 vestigingen met in totaal 550 banen toe te rekenen aan toerisme en recreatie. Daarmee is 7 procent van alle vestigingen en 12,7 procent van de banen te vinden in de sector toerisme en recreatie. Het aandeel van de sector in de productiestructuur is daarmee in vergelijking tot Nederland en Brabant veel hoger. De meeste vestigingen en banen in de gemeente Haaren zijn te vinden in de horeca als cafés en restaurants. Daarnaast is veel werkgelegenheid te vinden bij de logiesverstrekkende bedrijven. In de periode 2011-2015 zijn er acht bedrijven (11,4%) en 70 banen (17%) in de sector toerisme en recreatie bijgekomen. De groei vond met name plaats in de horeca, sportbedrijven en bedrijven actief in cultuur, recreatie en amusement. Het aantal bedrijven actief in logiesverstrekking nam licht af. In de werkgelegenheid was er vooral sprake van groei in de branches horeca, logiesverstrekking en sport. De aan deze sector gerelateerde handel zag het aantal banen juist afnemen. De gemeente Haaren telt in totaal 23 accommodaties die in totaal ca. 1.580 slaapplaatsen aanbieden. Over de periode 2011-2016 hebben er gemiddeld 99.600 overnachtingen per jaar plaatsgevonden. Het aantal overnachtingen is tussen 2011-2016 met 30 procent gestegen van 83.000 in 2011 naar 108.000 in 2016. Detailhandel De gemeente Haaren beschikt in 2013 over ca. 10.630 m² winkelvloeroppervlak (wvo) detailhandel verdeeld over 44 verkooppunten. Hiervan 12 verkooppunten in Haaren, met in totaal 3.907 m2 vvo en 12 verkooppunten met 3.401 m2 vvo in het centrum van Helvoirt. Het aantal m² vvo per hoofd van de bevolking is daarmee aanmerkelijk lager dan gemiddeld in Nederland. De koopkrachtbinding bedraagt slechts 46 procent en is daarmee laag in vergelijking met de gemiddelden van Noord-Brabant en Nederland. De toevloeiing daarentegen bedraagt 39 procent en is daarmee wat hoger dan gemiddeld. Dit komt vooral door toeristen. De leegstand van winkels is opgelopen van 7 procent in 2011 naar 15,3 procent in 2016. Ook landelijk is de leegstand toegenomen, maar de leegstand in Haaren is nu hoger dan landelijk. De werkgelegenheid in de detailhandel is tussen 2011-2015 met 21 procent afgenomen in de gemeente Haaren. Deze afname zit vooral in de detailhandel voor niet-dagelijkse goederen. Inkomen Het gemiddeld (gestandaardiseerd) besteedbaar inkomen ligt in 2014 in Haaren op 29.300 per huishouden en daarmee 14 procent hoger dan landelijk. De inwoners van Haaren zijn relatief zeer vermogend. Het gemiddeld vermogen per huishouden bedraagt in 2014 355.800. Dit is veel hoger dan landelijk ( 149.500), Brabant ( 170.500) en Midden-Brabant (195.200). Per 1.000 inwoners hebben 281 inwoners in de gemeente Haaren een uitkering. Dit is laag in vergelijking met Nederland, maar wat hoger in vergelijking met Noord-Brabant en Noordoost- Brabant; IV

In Haaren ligt het aantal mensen met AOW en een arbeidsongeschiktheidsuitkering hoger dan in de referentiegebieden. Het aantal mensen met een werkloosheidsuitkering of bijstand ligt juist aanmerkelijk lager. Met name het aantal mensen met AOW nam als gevolg van de vergrijzing fors toe; Het aantal arbeidsongeschikten nam juist wat af. Het aantal mensen dat afhankelijk was van aan werkloosheid of bijstandsuitkering bleef redelijk constant over de periode 2011-2015. Bedrijventerreinen De gemeente Haaren heeft een beperkt areaal bedrijventerreinen. In totaal zijn er 4 bedrijventerreinen: Hopveld in Haaren, Industrieterrein Helvoirt en bedrijfslocatie Matador in Helvoirt en bedrijventerrein Broxven in Esch. Het totale areaal beslaat 14 ha bruto en 12,6 ha netto. Van het netto areaal is 10,5 ha uitgegeven en 2,1 ha nog uitgeefbaar. Dit uitgeefbaar terrein ligt op Hopveld II. Het langjarig gemiddelde uitgiftecijfer bedraagt 0,13 hectare per jaar. De huidige voorraad is daarmee in beginsel goed voor de periode 2016-2032. De bedrijventerreinen in de gemeente Haaren hebben een beperkte rol als het gaat om de werkgelegenheid. In totaal zijn er ca. 280 banen op de bedrijventerreinen. Dit is slechts 6,5 procent van het totaal aantal banen in de gemeente Haaren. Gemiddeld is in Brabant ca. 30 procent van alle banen op bedrijventerreinen te vinden. Duurzaamheidsbalans Telos publiceert de Nationale monitor duurzame gemeenten. De totaalscore voor Haaren komt in 2016 uit op 52,4 waarmee het op de 81e plaats op de ranglijst van alle gemeenten komt en boven gemiddeld scoort. De gemeente Haaren scoort vooral goed op sociaal-culturele aspecten. Op de ecologische indicatoren doet Haaren het gemiddelde en op het economisch kapitaal is de score beneden gemiddeld. Beleidskader Rijksbeleid Het economisch beleid van het Rijk richt zich vooral op het topsectorenbeleid. Het beleid is er op gericht de negen topsectoren: agrofood, creatieve industrie, energie, tuinbouw en uitgangsmaterialen, life sciences en health, water, high tech systemen en materialen (HTSM), logistiek en chemie te laten excelleren. De gemeente Haaren kan met name aanhaken bij de topsector Agrofood en mogelijk ook op de creatieve industrie. V

Provinciaal beleid Het provinciaal beleid volgt het topsectoren beleid. De provincie zet in op de volgende zes speerpuntclusters: high-tech systems en materialen, life sciences & health, food, logistiek, maintenance en biobased economy; Voor Haaren liggen er kansen op de speerpuntclusters Food en Biobased economy. Regionaal beleid Noordoost-Brabant zet met AgrifoodCapital in op versterking van de agrifoodcluster. Ingezet wordt daarbij op de innovatie, onderwijs- en arbeidsmarkt, stimuleren van nieuwe bedrijven. Maar ook op het verbeteren van de randvoorwaarden wordt ingezet; Agrifood biedt de nodige aanknopingspunten voor Haaren om aan te sluiten bij AgrifoodCapital. Daarnaast zijn er aanknopingspunten voor biobased en groene energie. VI

0.2 SWOT 1. Ruimte om te ondernemen en bereikbaarheid Sterkten Ligging op de as Den Bosch en Tilburg Goed ontsloten via N65 en A2 Flink areaal agrarische ruimte Natuurwaarden, Loonse en Drunense Duinen Landelijke waarden Aanwezigheid ontwikkelruimte voor toeristischrecreatieve sector. Kansen Opwaardering N65 vergroot de bereikbaarheid; Ruimte voor toerisme en recreatie biedt kansen voor verdere groei; Ruimte voor activiteiten zorgsector biedt i.c.m. vergrijzing ruimte voor groei van activiteiten. Samenwerking Het Groene Woud leidt tot meer mogelijkheden tot promotie van de regio en meer divers aanbod voor toerist. Samenwerking Leisure Midpoint Brabant leidt tot meer mogelijkheden tot promotie van de regio en meer divers aanbod voor de toerist. Zwakten Beperkt areaal bedrijventerreinen; Spanning tussen agrarische sector en toerisme en recreatie; Beperkte detailhandelsvoorzieningen; Leegstand winkelgebieden; Beperkte ontwikkelingruimte Nijverheid en logistiek. Bedreigingen Verdere leegloop winkelgebieden zet leefbaarheid onder druk. Oplopende spanning agrarische sector, toerisme en recreatie en wonen in het buitengebied. Al deze functies zitten in het buitengebied. Bij verdere groei zitten deze elkaar in de weg vanwege geluid en geuroverlast of verkeersdrukte. Verdere afname agrarisch gebied leidt tot afname agrarische productie en daling van de werkgelegenheid in de agrarische sector. 2. Economische structuur en dynamiek Sterkten Agrarische sector (met name de bomenteelt), toerisme en recreatie, zorg en bouw sterk vertegenwoordigd. Topsector Agrofood ruim vertegenwoordigd in de productiestructuur; Sterke groei banen in toerisme en recreatie (horeca), de transportsector, Zakelijke diensten en ICT; Sterk MKB. Kansen Economie laat weer groei zien. Export industrie toegenomen. Dit vertaalt zich door in groei en meer werkgelegenheid in alle sectoren. Topsectoren beleid: AgrifoodCapital (Agrofood) bieden aanknopingspunten sectoren Haaren vanwege samenwerkingsverbanden en financiering van goede projecten. Duurzame energie biedt kansen vanwege de ruime aanwezigheid van biomassa in de gemeente. Overheid wil weer meer investeren in zorg. Vergrijzing biedt kansen voor de zorg Toenemende vergrijzing en vrije tijd bieden kansen voor toerisme en recreatie en de zorgeconomie Zwakten Industrie, handel en onderwijs relatief zwak vertegenwoordigd; Daling in werkgelegenheid bij belangrijke sectoren in de gemeente Haaren: zorg, agrarische sector en handel. Werkgelegenheid leunt op enkele sectoren. Dit maakt de werkgelegenheid kwetsbaar; Detailhandel sterk onder druk. Bedreigingen Werkgelegenheid zorgsector bij enkele grote stichtingen. Dit maakt de werkgelegenheid kwetsbaar voor beleidswijzigingen daar. Afhankelijkheid van overheidsuitgaven in de nietcommerciële dienstverlening (overheid en zorg) maakt kwetsbaar. Problemen bedrijfsopvolging door vergrijzing kan leiden tot verdwijnen van bedrijven en banen. Consument toerisme en recreatie wordt steeds kritischer. Als het aanbod onvoldoende aansluit leidt dit tot minder toerisme. Draagvlak detailhandel verder onder druk door toename internetverkoop en vergrijzing. VII

3. Arbeidsmarkt Sterkten Opleidingsniveau beroepsbevolking is sterk gestegen en ligt nu boven het landelijk gemiddelde; Binnenlandse migratie overwegend positief; Relatief laag werkloosheidspercentage; Weinig mensen afhankelijk van een uitkering; Gemiddeld hoog inkomen en vermogen. Kansen Aantrekkende economie leidt tot meer banen en daarmee tot minder werkloosheid Participatiegraad onder zowel mannen als vrouwen groeit weer door aantrekkende economie. Zwakten Bevolkingskrimp door vergrijzing en sterfteoverschot; Hoge grijze druk en dalende groene druk; Bruto participatiegraad licht gedaald; Beroepsbevolking daalt; Sterk negatief pendelsaldo; Beroepsbevolking vergrijst; Werkloosheid met 33% toegenomen tussen 2011 en 2015. Relatief veel oudere werklozen en werklozen met een MBO/HBO opleiding; Bedreigingen Prognose: bevolking krimpt verder. Dit leidt tot minder aanbod van arbeidskrachten. Beroepsbevolking daalt verder en vergrijzing zet door, dit kan leiden tot een tekort aan arbeidskrachten. Opvolgingsproblematiek MKB kan leiden tot sluiten van bedrijven en verdwijnen werkgelegenheid. Tekort personeel in de agrarische sector; Jobless growth: economische groei zonder groei van banen kan leiden tot meer structurele werkloosheid. Banen voor MBO beroepen (m.n. administratief ) verdwijnen. Kan leiden tot meer structurele werkloosheid. VIII

1. Inleiding De gemeente Haaren bestaat uit de kernen Biezenmortel, Esch, Haaren, Helvoirt en bestaat in zijn huidige vorm sinds 1996. In Brabant is op dit moment in opdracht van de provincie in tal van gemeenten discussie over de bestuurlijke toekomst. In een aantal gemeenten heeft dit geleid tot herindeling (bijv. recent Veghel, Sint-Oedenrode, Schijndel) of ambtelijke fusie (Boxtel en Sint Michielsgestel). Ook in de gemeente Haaren loopt deze discussie nog, waarbij op dit moment het meest waarschijnlijk is dat de gemeente wordt opgedeeld en de verschillende kernen bij omliggende gemeenten worden ondergebracht. Tegelijkertijd is er binnen de gemeente Haaren behoefte aan een actualisering van het Economisch beleid. Het vorig Economisch Actieplan 2012-2015 dateert uit 2011 en moet worden geactualiseerd. De eerste stap in dit proces is een actueel beeld van de huidige sociaal-economische situatie in de gemeente Haaren waarbij trends en ontwikkelingen in beeld worden gebracht. Doel Het maken van een sociaal-economische analyse voor de gemeente Haaren en daar waar mogelijk de afzonderlijke kernen Biezenmortel, Esch, Haaren en Helvoirt als opmaat voor economisch beleid Dit rapport geeft een beeld van de eerste stap, de inventarisatie en analyse van de sociaal economisch sterkten en zwakten van de gemeente Haaren en de kansen en bedreigingen. Daarbij wordt de gemeente Haaren steeds vergeleken met cijfers voor Noordoost-Brabant, Noord- Brabant en Nederland. Daar waar mogelijk worden de cijfers voor de afzonderlijke kernen Haaren, Helvoirt, Esch en Biezenmortel gepresenteerd. Ingegaan wordt op de volgende onderwerpen: Ligging en bereikbaarheid (Hoofdstuk 2) Demografie (Hoofdstuk 3); Arbeidsmarkt (Hoofdstuk 4); Economie en banen (Hoofdstuk 5) ; Inkomen en vermogen (Hoofdstuk 6); Bedrijventerreinen (Hoofdstuk 7); Duurzaamheidsbalans (Hoofdstuk 8); Beleidskader (Hoofdstuk 9). 1

2

2. Ligging en bereikbaarheid De gemeente Haaren is gelegen in de provincie Noord-Brabant en bestaat uit de kernen Haaren, Helvoirt, Esch en Biezenmortel. De gemeente ligt op de as Tilburg-Den Bosch. De ruimtelijkeconomische oriëntatie is voor Esch en Helvoirt veelal op de regio Den Bosch, terwijl de kernen Haaren en met name Biezenmortel meer op de regio Tilburg georiënteerd zijn. De gemeente Haaren wordt doorsneden door de rijksweg N65. Daarmee is de bereikbaarheid redelijk van de kernen redelijk tot goed. De N65 zal een opwaardering krijgen om de leefbaarheid en veiligheid te verbeteren. Eind juni heeft de Minister van Infrastructuur en Milieu het voorkeursalternatief voor de aanpak van de N65 vastgesteld en dit toegezonden aan de Tweede Kamer. Ter hoogte van Helvoirt gaat het om de volgende maatregelen: een fietstunnel, parallelwegen, een ecopassage bij het Helvoirts Broek en een geoptimaliseerde kruising Torenstraat-Molenstraat met extra opstelstroken op de N65. De kern Esch is ook goed bereikbaar vanaf de rijksweg A2. De buurgemeenten zijn Oisterwijk, Tilburg, Boxtel, Vught en Heusden. Het nationaal landschap Loonse en Drunese Duinen en Leemskuilen is deels gelegen in de gemeente Haaren. Daarnaast ligt de gemeente tegen de Kampina en Oisterwijkse Vennen. Natuurgebieden met hoge natuurwaarden en toeristisch-recreatieve aantrekkingskracht. Hiermee maakt de gemeente Haaren ook deel uit van het Groene Woud. Figuur 2.1 Ligging gemeente Haaren Bron: Google Maps, QGIS, bewerkt door Fanion onderzoek & advies 3

4

3. Demografie 3.1 Aantal inwoners en bevolkingsopbouw De gemeente Haaren telde begin 2017 13.922 inwoners. De grootste kern is Haaren met 5.689 inwoners, gevolgd door Helvoirt (4.698 inwoners) en Esch (2.128 inwoners). De kleinste kern is Biezenmortel met 1.407 inwoners. Figuur 3.1 Ontwikkeling bevolking gemeente Haaren naar kern, 2012-2017 16.000 14.000 12.000 10.000 8.000 6.000 4.000 2.000 0 1.370 1.370 1.365 1.390 1.365 1.395 2.185 2.185 2.225 2.235 2.170 2.165 4.625 4.650 4.540 4.505 4.485 4.550 5.445 5.410 5.440 5.455 5.490 5.445 2011 2012 2013 2014 2015 2016 Haaren Helvoirt Esch Biezenmortel Bron: CBS, Statline, kerncijfers wijken- en buurten, bewerking Fanion onderzoek & advies De gemeente Haaren is aan het vergrijzen. Er is sprake van een dubbele vergrijzing waarbij de grote groep babyboomers de pensioengerechtigde leeftijd bereikt en bovendien de levensverwachting stijgt waardoor ouderen langer leven. Tegelijkertijd is er ook ontgroening doordat de groep personen jonger dan 20 jaar afneemt. De grijze druk (ouderen t.o.v. groep 20-65) neemt dan ook toe. Haaren vergrijst ook harder dan Noordoost-Brabant, Brabant en Nederland. Tegelijkertijd had Haaren tot en met 2015 in verhouding altijd veel jongeren (0-20 jaar). De groene druk (groep 0-20 t.o.v. groep 20-65) ligt nog wel iets hoger dan landelijk, maar is sterk gedaald de laatste jaren. De ontgroening gaat daarmee in de gemeente Haaren ook sneller dan elders. 5

Figuur 3.2 Bevolkingsopbouw gemeente Haaren 2011 en 2017 Figuur 3.3 Groene en Grijze demografische druk Bron: CBS, Statline 2016, cijfers 2017 gemeente Haaren bewerking Fanion onderzoek & advies 6

Haaren Helvoirt Esch Biezenmortel Haaren Helvoirt Esch Biezenmortel Bevolkingsontwikkeling naar kern De bevolkingsomvang is in de periode 2012-2016 redelijk constant gebleven in de verschillende kernen. Duidelijk zichtbaar is dat in alle kernen de bevolking vergrijst. De aandelen van de groepen 45 tot 65 jaar en 65+ groeien ten kosten van de aandelen van de jongere groepen 0-15 jaar en 15 tot 25 jaar. Figuur 3.4 Ontwikkeling bevolking naar kern in de gemeente Haaren, 2011 en 2016 6000 5445 5445 5000 980 4625 1200 4550 65 jaar en ouder 4000 833 960 45 tot 65 jaar 3000 1797 1526 2163 1765 1510 2165 25 tot 45 jaar 2000 1000 0 1143 925 599 555 926 786 350 656 481 240 437 1384 192 493 260 206 233 1070 815 615 555 795 710 455 705 1395 240 390 505 285 260 330 210 180 15 tot 25 jaar 0 tot 15 jaar 2011 2016 Bron: CBS, Statline, kerncijfers wijken- en buurten, bewerking Fanion onderzoek & advies 3.2 Bevolkingsontwikkeling De bevolking van de gemeente Haaren is in de periode 2011-2017 gestegen met 2,1 procent van 13.630 inwoners in 2011 tot 13.922 in 2017. Tussen 2011 en 2016 daalde de bevolking aanvankelijk met 0,4 procent. In 2016 is er echter sprake van een sterke stijging met 2,6 procent ten opzichte van 2015 onder meer doordat bewoners van verzorgingshuis Harensteyn, na een tijdelijk verblijf in de gemeente Vught, zijn terugverhuisd naar de gemeente Haaren. In de referentiegebieden is het aantal inwoners eveneens toegenomen in tussen 2011 en 2016. De bevolkingstoename varieerde van 1,3 procent in Noordoost-Brabant tot 1,9 procent in Nederland. Tussen de verschillende kernen in de gemeente Haaren zit nog wel wat verschil. In Helvoirt is het aantal inwoners afgenomen met 1,6 procent. In Esch was er aanvankelijk een groei van de bevolking tussen 2011 en 2014, maar tussen 2014 en 2016 was er sprake van een sterke bevolkingsafname waardoor per saldo de bevolking in deze kern met 0,9 procent is afgenomen. In Haaren is de bevolkingsomvang constant gebleven. Biezenmortel heeft als enige kern een groei van de bevolking met 1,8 procent. Maar voor die kern geldt dat enkele verhuizingen al tot schommelingen leiden. 7

Figuur 3.5 Ontwikkeling inwoners gemeente Haaren en referentiegebieden 2011-2016 103,0 102,0 101,0 100,0 99,0 2011 2012 2013 2014 2015 2016 Haaren Noordoost-Brabant Brabant Nederland Bron: CBS Statline, bewerking Fanion onderzoek & advies Figuur 3.6 Ontwikkeling inwoners gemeente Haaren naar kern 2011-2017 105 104 103 102 101 104,5 102,7 102,2 101,6 100 99 98 97 96 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 97,4 Haaren Helvoirt Esch Biezenmortel Totaal gemeente Haaren Bron: 2011-2016 CBS Statline, cijfers 2017 gemeente Haaren, bewerking Fanion onderzoek & advies De meeste dynamiek in de bevolking ontstaat door binnenlandse migratie, jaarlijks verhuizen er ca. 500-600 mensen van en naar de gemeente Haaren. Daarbij was er in 2011 en 2014 een migratietekort en in de andere jaren een migratieoverschot. Als het gaat om buitenlandse migratie dan was er in 2011 en 2013 een migratieoverschot, in 2012 en 2014 een migratietekort en in 2015 hielden immigratie en emigratie elkaar in evenwicht. De gemeente Haaren heeft wel te maken met 8

een sterfteoverschot. In de periode 2011-2015 zijn er jaarlijks meer inwoners die overlijden dan er mensen geboren worden. Figuur 3.7 Ontwikkeling inwoners gemeente Haaren naar type 2011-2016 2015-30 -614-98 75 685 30 2014-58 -597-83 71 549 48 2013-27 -508-108 79 527 58 2012-61 -469-112 97 553 46 2011-39 -497-111 101 476 61-1000 -800-600 -400-200 0 200 400 600 800 1000 geboortes overleden migratie inkomend migratie uitgaand Immigratie Emigratie Bron: CBS Statline, bewerking Fanion onderzoek & advies 9

Top 20 verhuisbewegingen De meeste verhuisbewegingen zijn er tussen de gemeente Haaren en de gemeenten Tilburg, s- Hertogenbosch, Vught en Oisterwijk. Zowel in de inkomende als de uitgaande verhuisbewegingen staan deze gemeenten in de top 4. Bij de steden Den Bosch en Tilburg gaat het waarschijnlijk om studenten die op kamers gaan en tussentijds of na afloop van hun studie zich weer vestigen in Haaren. Ook andere steden als Breda, Amsterdam, Utrecht, Rotterdam, Nijmegen en Den Haag staan in de top 20 voor wat betreft de uitgaande migratie. Ook hoog in de top 20 volgen buurgemeenten als Vught, Boxtel, Oisterwijk en Heusden. Tabel 3.1 Top 20 gemeenten migratie van en naar de gemeente Haaren Inkomende migratie Uitgaande migratie rang afkomstig uit Aandeel rang vertrek naar Aandeel 1 Tilburg 17.0% 1 Tilburg 15.5% 2 's-hertogenbosch 13.4% 2 Vught 13.0% 3 Vught 10.9% 3 Oisterwijk 11.5% 4 Oisterwijk 9.8% 4 's-hertogenbosch 11.2% 5 Boxtel 5.6% 5 Boxtel 7.7% 6 Heusden 3.9% 6 Heusden 3.8% 7 Eindhoven 2.2% 7 Sint-Michielsgestel 3.1% 8 Sint-Michielsgestel 1.8% 8 Utrecht (gemeente) 2.4% 9 Utrecht (gemeente) 1.7% 9 Nijmegen 2.1% 10 Waalwijk 1.5% 10 Eindhoven 2.1% 11 Amsterdam 1.4% 11 Amsterdam 1.7% 12 Nijmegen 1.4% 12 Breda 1.6% 13 Breda 1.3% 13 Waalwijk 1.3% 14 Loon op Zand 1.1% 14 Loon op Zand 1.2% 15 Maastricht 0.9% 15 Schijndel 1.2% 16 's-gravenhage (gemeente) 0.9% 16 Maastricht 1.2% 17 Arnhem 0.8% 17 Leiden 0.7% 18 Geertruidenberg 0.6% 18 Rotterdam 0.7% 19 Best 0.6% 19 Uden 0.7% 20 Schijndel 0.6% 20 Goirle 0.6% Overige gemeenten 22.9% Overige gemeenten 16.7% Bron: CBS Statline, bewerking Fanion onderzoek & advies 10

2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023 2024 2025 2026 2027 2028 2029 2030 3.3 Prognose bevolkingsontwikkeling In 2014 heeft de provincie Noord-Brabant nieuwe bevolkingsramingen opgesteld. Voor Haaren wordt tot en met 2030 een bevolkingsdaling van ruim 6 procent tot 12.790 inwoners voorzien. De groei in Haaren ligt hiermee duidelijk ver onder het landelijk niveau (5,6%) en dat van Brabant (5,0%) en Noordoost-Brabant (5,5%) waar nog groei wordt voorzien. Dit heeft alles te maken met de vergrijzing en ontgroening die in de gemeente Haaren sneller gaan dan elders. Figuur 3.8 Demografische ontwikkeling Haaren 2011-2016 en prognose 2017-2030 106 104 102 100 98 96 94 92 Haaren Brabant Haaren - prognose Brabant - prognose Noordoost-Brabant Nederland Noordoost-Brabant - prognose Nederland -prognose Bron: CBS en provincie Noord-Brabant, bewerking Fanion onderzoek & advies 3.4 Conclusies De bevolking van de gemeente Haaren telt op 1-1-2016 13.570 inwoners en is tussen 2011 en 2016 met 0,4 procent licht gedaald met name door een sterfteoverschot. Met name Helvoirt heeft een daling van de bevolking laten zien. In Biezenmortel was sprake van een stijging. In Esch en Haaren bleef het aantal inwoners per saldo redelijk constant. Tot en met 2030 wordt een verdere daling van het inwonertal van de gemeente Haaren met 780 inwoners verwacht tot 12.790 inwoners. De bevolking van Haaren is aan het vergrijzen en aan het ontgroenen. Haaren heeft duidelijk een hoger aandeel ouderen in de bevolking in vergelijking tot (Noordoost-) Brabant en Nederland. Lang was het aandeel jongeren in de bevolking hoger dan gemiddeld, maar sinds 2016 is dit gelijk aan dat van Nederland en heeft de regio Noordoost-Brabant een hoger aandeel jongeren in de bevolking. 11

12

4. Arbeidsmarkt 4.1 Potentiële beroepsbevolking De potentiële beroepsbevolking betreft iedereen tussen 15 en 75 jaar. In totaal zijn dat in 2016 10.530 personen. Tussen 2011 en 2016 is de omvang van de potentiële beroepsbevolking in Haaren met 1,4 procent licht gestegen. Daarmee blijft de ontwikkeling nog wel achter bij die in Nederland (2,3%) Brabant (2,0%) en Noordoost-Brabant (1,7%). Tot en met 2030 verwacht de provincie Noord-Brabant in haar laatste prognoses een daling van de potentiële beroepsbevolking met 7,7 procent. Als gevolg van de vergrijzing zullen namelijk steeds meer mensen buiten de beroepsbevolking vallen. Ook in de rest van Nederland zal de potentiële beroepsbevolking gaan krimpen, alleen begint deze daling wat later, vanaf 2021. Figuur 4.1 Potentiële beroepsbevolking 106,0 104,0 102,0 100,0 98,0 96,0 94,0 92,0 90,0 88,0 86,0 84,0 Nederland Brabant Noordoost-Brabant Prognose NL Prognose Brabant Prognose NO-Brabant Haaren Prognose Haaren Bron: CBS en provincie Noord-Brabant, bewerking Fanion onderzoek & advies 13

64,8 65,4 66,4 66 65,1 65,6 66,6 65,9 70,0 70,6 71,3 71,2 70,2 70,9 71,4 70,6 75,2 75,8 76,2 76,2 75,3 76 76,2 75,2 4.2 Bruto arbeidsparticipatie De bruto arbeidsparticipatie is dat deel van de potentiële beroepsbevolking dat ten minste 12 uur per week beschikbaar is voor betaald werk. Niet iedereen is namelijk beschikbaar voor een baan. Daarvoor zijn verschillende redenen mogelijk: jongeren zijn vaak nog aan het studeren, terwijl een deel van de ouderen al gepensioneerd is. Anderen kiezen bewust voor de zorg voor kinderen of familieleden en ook zijn er mensen arbeidsongeschikt door ziekte of een handicap. De bruto arbeidsparticipatie in de gemeente Haaren bedraagt in 2015 70,6 procent. Dit is een daling van 0,8 procentpunt ten opzichte van 2011. Dit is opvallend omdat landelijk en in de andere regio s de bruto participatiegraad weinig is veranderd. In Haaren is met name de bruto participatiegraad van mannen gedaald tussen 2011 en 2015 van 76,2 procent naar 75,2 procent. De arbeidsparticipatie onder vrouwen is nagenoeg onveranderd. De arbeidsparticipatie onder mannen is in 2016 lager dan in de referentie gebieden, terwijl deze in 2011 nog hoger was. Onder vrouwen is de participatiegraad wel iets hoger dan het landelijk gemiddelde. Figuur 4.2 Bruto arbeidsparticipatie, 2010 en 2015 78 76 74 72 70 68 66 64 62 60 58 2011 2015 2011 2015 2011 2015 Totaal Mannen Vrouwen Nederland Noord-Brabant Noordoost-Brabant Haaren Bron: EBB, CBS, bewerking Fanion onderzoek & advies 4.3 Beroepsbevolking De beroepsbevolking hangt samen met de ontwikkeling van de potentiële beroepsbevolking en de participatiegraad. De beroepsbevolking in de gemeente Haaren omvat 7.400 personen. Tussen 2011 en 2016 is de beroepsbevolking licht gestegen 0,4 procent vooral door een lichte groei van de potentiële beroepsbevolking. Landelijk groeide de beroepsbevolking het hardst met 2,2 procent in dezelfde periode. Ook in Noord-Brabant (2,1%) en Noordoost-Brabant (1,8%) groeide de beroepsbevolking harder. 14

Figuur 4.3 Ontwikkeling beroepsbevolking (2011-2015), index 2011 = 100 103 102 101 100 99 2011 2012 2013 2014 2015 Nederland Noord-Brabant Noordoost-Brabant Haaren Bron: EBB, CBS, bewerking Fanion onderzoek & advies De beroepsbevolking naar leeftijd De landelijke trend is dat de beroepsbevolking vergrijst. In Nederland is de groep 45+ in de beroepsbevolking toegenomen van 40,2 procent naar 43 procent. In Haaren is een soortgelijk beeld te zien, al is hier de vergrijzing behoorlijk veel sterker. Het aandeel 45+ neemt toe van 48,7 procent in 2011 naar 52,4 procent in 2015. Figuur 4.4 Beroepsbevolking naar leeftijd 2011 en 2015, Haaren en referentiegebieden 100% 80% 40,2% 43,0% 41,1% 43,6% 41,9% 45,0% 48,7% 52,4% 45 tot 75 jaar 60% 40% 20% 0% 44,1% 41,2% 43,2% 40,2% 42,5% 39,5% 35,1% 31,4% 15,7% 15,7% 15,8% 16,2% 15,5% 15,9% 16,2% 16,2% 2011 2015 2011 2015 2011 2015 2011 2015 Nederland Noord-Brabant Noordoost-Brabant Haaren 25 tot 45 jaar 15 tot 25 jaar Bron: EBB, CBS, bewerking Fanion onderzoek & advies 15

Beroepsbevolking naar opleidingsniveau Het gemiddelde opleidingsniveau van de beroepsbevolking stijgt. Het aandeel hoog opgeleiden in de beroepsbevolking is in de gemeente Haaren fors toegenomen van een kwart in 2011 naar ruim een derde in 2015. Het aandeel laag opgeleiden is in deze periode juist fors afgenomen. De verklaring is dat de laagopgeleiden vanwege de vergrijzing en pensionering niet langer beschikbaar zijn voor de arbeidsmarkt, terwijl juist meer jongere hoogopgeleiden in de gemeente Haaren zijn komen wonen. Ook landelijk stijgt het gemiddelde opleidingsniveau in de beroepsbevolking, maar minder snel dan in de gemeente Haaren. Figuur 4.5 Beroepsbevolking naar opleidingsniveau 2011 en 2015, Haaren en referentiegebieden 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 22,6% 31,5% 34,4% 30,0% 32,4% 29,9% 32,3% 35,5% 43,4% 41,7% 42,2% 41,6% 42,2% 42,7% 42,9% 42,0% 34,0% 25,8% 22,5% 27,0% 23,9% 27,9% 24,2% 22,5% 2011 2015 2011 2015 2011 2015 2011 2015 Hoog HBO/WO Middelbaar (MBO/HAVO/VWO) Laag (lagere school/lbo) Nederland Noord-Brabant Noordoost- Brabant Bron: EBB, CBS, bewerking Fanion onderzoek & advies Haaren 4.4 Pendelbalans Haaren telt in 2015 een beroepsbevolking van ongeveer 7.400 personen. Hiervan waren er in Haaren gemiddeld 360 niet werkzaam en hadden 7.040 een baan. Vanuit de statistieken woon-werkverkeer van het CBS is bekend dat 24,5 procent van de werkzame personen in de eigen gemeente werkt. Dit komt neer op 1.725 banen. Dit betekent dat de inkomende pendel kan worden geschat op 2.595 banen en de uitgaande pendel uitkomt op 5.315 banen. Haaren heeft daarmee een negatief pendelsaldo van 2.720 werknemers. 16

Figuur 4.6 Woon-werkbalans gemeente Haaren in 2015 Beroepsbevolking 7.400 personen 7.040 Werkzame personen 360 Niet werkzame personen Uitgaande pendel 5.315 personen Wonen en werken in Haaren 1.725 banen/personen 24,5% 2.595 banen Inkomende pendel 4.320 banen Bron: CBS, LISA, bewerking Fanion onderzoek & advies Bijna 25 procent van de beroepsbevolking uit de gemeente Haaren, werkt ook binnen de gemeente. Andere belangrijke plaatsen waar mensen uit Haaren werken zijn: s-hertogenbosch, Tilburg, Vught, Boxtel en Oisterwijk. Van de werkgelegenheid in de gemeente Haaren wordt 40 procent ingevuld door mensen uit eigen de gemeente. De overige banen worden ingevuld door mensen uit de gemeenten Tilburg, Oisterwijk, s-hertogenbosch en Heusden. Ook zijn er veel arbeidsmigranten actief in de Haaren, met name in de agrarische sector. Tabel 4.1 Aandeel gemeenten in in- en uitgaande pendel Werkt in Aandeel in beroepsbevolking Woont in Aandeel in werkgelegenheid Haaren 24,5% Haaren 40,0% 's-hertogenbosch 17,0% Tilburg 16,7% Tilburg 15,1% Oisterwijk 10,0% Vught 11,3% 's-hertogenbosch 6,7% Boxtel 9,4% Heusden 6,7% Oisterwijk 9,4% Boxtel 3,3% Eindhoven 3,8% Eindhoven 3,3% Breda 1,9% Loon op Zand 3,3% Heusden 1,9% Vught 3,3% Oirschot 1,9% Waalwijk 3,3% Utrecht (gemeente) 1,9% Waalwijk 1,9% Bron: CBS, bewerking Fanion onderzoek & advies 4.5 Werkloosheid De gemeente Haaren telt eind 2015 360 geregistreerde werklozen. Dit zijn mensen die geen baan hebben, maar wel voor tenminste 12 uur per week beschikbaar zijn voor de arbeidsmarkt. Het aantal werklozen in de gemeente Haaren is tussen 2011 en 2015 met 33 procent toegenomen. Landelijk is de toename met 41 procent nog net wat groter. De top ligt inmiddels wel achter ons; in 2014 waren er in Haaren nog 420 werklozen. Tussen 2014 en 2015 is het aantal werklozen in Haaren gedaald. Ook landelijk is de daling van de werkloosheid in 2014 ingezet. Met 360 werklozen is 4,9 procent van de beroepsbevolking werkloos. Het werkloosheidspercentage is daarmee 1,2 procentpunt toegenomen ten opzichte van 2011 (3,7%). 17

In vergelijking met Nederland, Noord-Brabant en Noordoost-Brabant is de werkloosheid laag in de gemeente Haaren. Met 6,9 procent van de beroepsbevolking is de werkloosheid in Nederland het hoogst. Figuur 4.7 Ontwikkeling werkloosheid 2011-2015 (index 2011 = 100) 170 160 150 140 130 120 110 100 2011 2012 2013 2014 2015 Nederland Noord-Brabant Noordoost-Brabant Haaren Bron: CBS, bewerking Fanion onderzoek & advies Figuur 4.8 Ontwikkeling werkloosheidspercentage 8 7 6 5 4 3 2 1 0 5 7,3 7,4 7,1 6,7 6,8 6,9 6,3 6,5 6,1 5,8 5,6 5,6 5,3 5,1 4,9 4,5 4,2 4,1 3,7 2011 2012 2013 2014 2015 Nederland Noord-Brabant Noordoost-Brabant Haaren Bron: CBS, bewerking Fanion onderzoek & advies Het UWV biedt meer uitgebreide informatie over de samenstelling van de werkloosheid. Het UWV gaat uit van Niet Werkende Werkzoekenden in plaats van de geregistreerde werkloosheid (CBS). Het totaal aantal werklozen ligt bij het UWV wat hoger dan bij het CBS. Het CBS voert namelijk nog correcties uit op het UWV bestand. 18

De werkloosheid onder ouderen (50 jaar en ouder) ligt in Haaren 11 procentpunten hoger dan landelijk; Ook het aandeel jongeren (< 27 jaar) wijkt iets naar boven af, maar het verschil met het landelijk gemiddelde is klein. In de groep 25-50 jaar is de werkloosheid juist veel lager dan gemiddeld in de gemeente Haaren. Ongeveer 50 procent van de werklozen is vrouw en 49,7 procent is man. Deze verdeling is in Nederland en (Noordoost-) Brabant nagenoeg hetzelfde. Opvallend is de inschrijvingsduur. Het aandeel langdurig werklozen (> 24 maanden) ligt in Haaren aanmerkelijk 5 procentpunt onder het landelijk gemiddelde. Het aandeel kort ingeschrevenen (< 1 jaar) is daarentegen 2 procentpunt hoger. De gemeente Haaren kent verder beduidend meer werklozen met een MBO en HBO opleiding dan landelijk terwijl het aandeel van werklozen met een lagere opleiding juist aanmerkelijk lager ligt. Tabel 4.2 Niet werkende werkzoekenden naar kenmerken, jaargemiddelden 2016 Gemeente Nederland Noord-Brabant Noordoost-Brabant Haaren Totaal 931.380 135.290 30.960 475 geslacht man 48,7% 47,8% 47,8% 49,7% vrouw 51,3% 52,2% 52,2% 50,3% leeftijd jonger dan 27 9,4% 9,6% 8,6% 9,8% 27-50 jaar 49,2% 46,8% 45,4% 37,7% ouder dan 50 jaar 41,4% 43,6% 46,0% 52,5% duur werkloosheid korter dan 6 maanden 17,5% 17,7% 17,9% 19,4% 6-12 maanden 15,7% 16,7% 18,3% 17,7% 12-24 maanden 18,9% 19,9% 19,7% 20,0% meer dan 24 maanden 47,9% 45,7% 44,1% 42,9% opleidingsniveau laag 40,3% 39,7% 39,5% 28,2% midden 40,8% 41,7% 41,0% 46,2% hoog 18,2% 18,1% 19,1% 25,4% Bron: UWV, bewerking Fanion onderzoek & advies 4.6 Conclusies De potentiële beroepsbevolking van Haaren bestaat uit 10.530 inwoners. De verwachting is dat deze met 7,7 procent gaat dalen onder invloed van de vergrijzing. Landelijk en in (Noordoost) Noord-Brabant is er eerst nog sprake van stijging tot en met 2022, waarna de potentiële beroepsbevolking ook daalt. De bruto arbeidsparticipatie bedraagt 70,6 procent in 2015 en is daarmee 0,6 procentpunt gedaald ten opzichte van 2011. De bruto arbeidsparticipatie ligt nog wel boven het landelijke gemiddelde; De beroepsbevolking omvat 7.400 personen in 2015 en ligt daarmee 0,4 procentpunt hoger dan in 2011. Landelijk en in (Noordoost-) Brabant nam de beroepsbevolking harder toe. Haaren heeft een lage werkgelegenheidsquote. Dit betekent dat het aantal banen lager is dan de 19

beroepsbevolking. Haaren heeft een negatief pendelsaldo 2.720 werknemers. De uitgaande pendel gaat vooral naar s-hertogenbosch, Tilburg, Vught en Boxtel. Het aantal werklozen in de gemeente Haaren is tussen 2011 en 2015 met 33 procent toegenomen tot 360 werklozen. Daarmee is 4,9 procent van de beroepsbevolking werkloos. In vergelijking met Nederland, Noord-Brabant en Noordoost-Brabant is de werkloosheid laag in de gemeente Haaren. In Haaren zijn in 2016 relatief veel ouderen werkloos. Ook de jeugdwerkloosheid is in 2016 wat hoger. Verder telt Haaren naar verhouding weinig langdurig werklozen. Opvallend is verder dat de gemeente Haaren in vergelijking met Nederland wel veel werklozen met een MBO of HBO heeft en minder met een lagere opleiding. 20

5. Economie en banen 5.1 Vestigingen De gemeente Haaren kent in 2015 1.115 economisch actieve vestigingen van bedrijven en instellingen. Het grootst aantal bedrijfsvestigingen is te vinden in de sectoren zakelijke diensten (23,9%), agrarische sector (18,1%), handel (14,3%), bouw (10,4%) en overige diensten (8,8%). Figuur 5.1 Productiestructuur gemeente Haaren, vestigingen Onderwijs 3,2% Zorg 7,4% Overheid 0,1% Overige diensten 8,8% Akkerbouw 0,3% Boomteelt 4,3% Overig Tuinbouw 1,4% Veeteelt 10,2% Agrarische diensten 1,9% Industrie en nutsbedrijven 3,5% Bouw 10,4% Zakelijke diensten 23,9% Handel in auto's 2,4% Financiële instellingen 1,6% Informatie en communicatie 2,2% Horeca 4,1% Detailhandel Vervoer en opslag 5,8% 2,3% Groothandel 6,0% Bron: LISA/Vestigingenregister Noord-Brabant 2015, bewerking Fanion onderzoek & advies In vergelijking met Nederland, Brabant en Noordoost-Brabant zijn in Haaren de agrarische sector, bouw, financiële dienstverlening en horeca sterk vertegenwoordigd in het aantal vestigingen. Deze hebben een relatief hoog aandeel (locatiequotiënt > 100). Ondervertegenwoordigd zijn vooral industrie, handel, ICT en overheid. 21

Agrarische sector Industrie en nutsbedrijven Bouw Handel Vervoer en Opslag Horeca Informatie en Communicatie Financiële instellingen Zakelijke diensten Overheid Onderwijs Zorg Overige diensten Figuur 5.2 Locatiequotiënt vestigingen, het aandeel van de sector in Nederland is 100, 2015 350,0 300,0 250,0 200,0 150,0 100,0 50,0 - Brabant Noordoost-Brabant Haaren Nederland Bron: LISA/Vestigingenregister Noord-Brabant 2015, bewerking Fanion onderzoek & advies Productiestructuur in vestigingen naar kern De kern Haaren telt met 440 vestigingen de meeste bedrijven en instellingen, gevolgd door Helvoirt met 400 vestigingen. Esch en Biezenmortel volgen op gepast afstand met respectievelijk 160 en 120 vestigingen. De productiestructuren van de kernen verschillen nog al van elkaar. In Haaren zijn de agrarische sector, de zakelijke diensten, bouwnijverheid, overige diensten en zorg sterk vertegenwoordigd in de productiestructuur. In Helvoirt is een sterke vertegenwoordiging van de zakelijke diensten, handel, zorg, industrie en horeca. Opvallend in Esch is dat 3 op de 10 vestigingen actief is in de zakelijke diensten. Ook de bouw, handel en overige diensten hebben een hoog aandeel in de bedrijfsvestigingen. De landbouw is in Biezenmortel veruit de grootste sector. 3 op de 10 bedrijven is hierin actief. Daarnaast hebben de horeca en het onderwijs een relatief groot aandeel in de productiestructuur van deze kern. 22

Tabel 5.1 Productiestructuur kernen, vestigingen 2015 Haaren Helvoirt Esch Biezenmortel Aantal vestigingen 440 400 160 120 Agrarische sector 19,0% 15,2% 13,2% 31,1% Industrie en nuts 1,6% 5,0% 4,4% 4,2% Bouw 15,4% 11,0% 11,9% 11,8% Handel 0,9% 15,2% 11,3% 10,9% Vervoer en opslag - 3,2% 3,8% 2,5% Horeca 3,4% 4,7% 3,8% 5,0% ICT 3,0% 2,0% 2,5% - Financiële diensten 2,1% 1,7% 0,6% 0,8% Zakelijke diensten 24,8% 21,9% 30,2% 19,3% Openbaar bestuur 0,2% - - - Onderwijs 4,1% 2,7% 1,9% 3,4% Zorg 7,3% 8,2% 5,7% 6,7% Overige diensten 9,2% 9,0% 10,7% 4,2% Bron: LISA/Vestigingenregister Noord-Brabant 2015, bewerking Fanion onderzoek & advies Bedrijvendynamiek Het aantal vestigingen is tussen 2011 en 2015 met 3,2 procent toegenomen. Dit is laag in verhouding tot Nederland en de provincie Noord-Brabant waar het aantal vestigingen in dezelfde periode met respectievelijk 8,5 procent en 9,5 procent is toegenomen. Ook in Noordoost-Brabant blijft de groei van het aantal bedrijven wat achter bij het gemiddelde van Nederland en Brabant. Wanneer wordt ingezoomd op de kernen dan is het aantal vestigingen het hardst gegroeid in Esch. Het aantal bedrijven nam daar met 8,9 procent toe van 146 in 2011 naar 159 in 2015. Gevolgd door Biezenmortel met een toename van 7,2 procent en Haaren met een groei van 5,1 procent. In Helvoirt zijn er tussen 2011 en 2015 slechts vijf bedrijfsvestigingen bijgekomen, wat neerkomt op een groei met 1,3 procent. Figuur 5.3 Ontwikkeling aantal vestigingen 111 109 107 105 103 101 99 97 95 2011 2012 2013 2014 2015 Nederland Brabant Noordoost-Brabant Haaren Bron: LISA/Vestigingenregister Noord-Brabant 2015, bewerking Fanion onderzoek & advies 23

Figuur 5.4 Ontwikkeling aantal vestigingen naar kern 1200 1000 800 1068 1049 1053 111 112 114 146 148 156 1102 1115 117 119 163 159 Biezenmortel Esch 600 396 388 386 397 401 Helvoirt 400 Haaren 200 0 415 401 397 425 436 2011 2012 2013 2014 2015 Gemeente Haaren Bron: Vestigingenregister Noord-Brabant 2015, bewerking Fanion onderzoek & advies Ontwikkeling bedrijven naar sector De sectoren die vooral gegroeid zijn in het aantal bedrijven in de gemeente Haaren zijn onderwijs (56,5%), horeca (12,2%), bouw (22,1%) en Informatie en Communicatie (19%). Met name bij de bouw, horeca financiële diensten en onderwijs springt de groei er in positieve zin uit ten opzichte van de referentiegebieden. Financiële diensten en onderwijs tellen overigens maar weinig vestigingen in de gemeente Haaren. De transportsector (-18,8%), handel (-7,6%), industrie (-11,4%) en Landbouw en visserij (-4,7%) laten juist een afname van het aantal bedrijven zien. Vooral de afname in de transportsector en industrie is groot. 24

Figuur 5.5 Ontwikkeling aantal vestigingen naar sector Totaal Overige diensten Zorg Onderwijs Overheid Zakelijke diensten Financiële diensten Informatie en Communicatie Horeca Vervoer en Opslag -18,8% Handel Bouw Industrie Landbouw en Visserij -5,1% -5,1% -10,0% -8,6% -5,6% -3,3% -5,6% -0,1% -4,6% -7,6% -3,1% -11,4% -3,9% -5,9% -5,0% -4,7% 8,5% 9,6% 5,0% 3,2% 14,5% 16,0% 12,0% 5,4% 19,8% 30,6% 16,0% 12,3% 22,2% 28,0% 13,8% 0,0% 14,0% 15,3% 13,4% 4,1% 5,9% 15,8% 17,3% 20,4% 19,0% 5,8% 5,4% 2,4% 12,2% 3,1% 1,8% 0,0% 4,3% 5,8% 5,3% 1,0% 2,1% 22,1% Bron: LISA en vestigingenregister Noord-Brabant, 2011/2015, bewerking Fanion onderzoek & advies 56,5% -30% -20% -10% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% Nederland Brabant Noordoost-Brabant Gemeente Haaren 25

Groei vestigingen per kern Er is verschil tussen de kernen als het gaat om de groei van vestigingen. De agrarische sector krimpt vooral in Haaren, terwijl daar de grootste groei te zien is in de zakelijke diensten en overige diensten. In Helvoirt is vooral het aantal handelsbedrijven teruggelopen, terwijl de groei zit in bouwnijverheid, onderwijs en cultuur, sport en recreatie. In Esch neemt het aantal bedrijven in bouwnijverheid en zakelijke diensten sterk toe, terwijl vooral in de handel krimp te zien is. In Biezenmortel is vooral het aantal bedrijven in de handel gegroeid. Tabel 5.2 Ontwikkeling vestigingen naar sector en naar kern, 2011 en 2015 Haaren Helvoirt Esch Biezenmortel 2011-2011- 2011-2015 2011 2015 2015 2011 2015 2015 2011 2015 Sector 2011 2015 Landbouw, bosbouw en visserij 94 83-11 62 61-1 19 21 2 37 37 0 Industrie 12 7-5 19 20 1 8 7-1 5 5 0 Bouwnijverheid 70 67-3 39 44 5 14 19 5 11 14 3 Handel 7 4-3 73 61-12 21 18-3 8 13 5 Vervoer en opslag 0 0 0 13 13 0 7 6-1 5 3-2 Horeca 14 15 1 17 19 2 5 6 1 5 6 1 Informatie en communicatie 8 13 5 10 8-2 2 4 2 1 0-1 Financiële diensten 8 9 1 7 7 0 1 1 0 1 1 0 Zakelijke diensten 96 108 12 84 88 4 42 48 6 22 23 1 Overheid 1 1 0 - - - - - - - - - Onderwijs 13 18 5 4 11 7 4 3-1 2 4 2 Gezondheids- en welzijnszorg 29 32 3 29 33 4 9 9 0 6 8 2 Cultuur, sport en recreatie 15 15 0 16 22 6 6 7 1 2 1-1 Overige dienstverlening 17 25 8 23 14-9 8 10 2 6 4-2 Totaal 415 436 21 396 401 5 146 159 13 111 119 8 Bron: Vestigingenregister Noord-Brabant 2015, bewerking Fanion onderzoek & advies 2011-2015 5.2 ZZP ers Een ZZP er is een zelfstandige zonder personeel, maar meestal worden daar enkel zelfstandigen in de dienstverlening en de bouw onder verstaan. ZZP er is echter geen juridisch begrip. Wel is er het begrip eenmanszaak, maar een eenmanszaak kan veel personeel hebben. Er is daarom in het vestigingenregister gekeken naar bedrijven met maar 0 tot 1 werkzame persoon. In totaal geldt voor 64,4 procent van de bedrijven in de gemeente Haaren. Dit is ongeveer gelijk aan het aandeel in Noordoost-Brabant (63,1%), maar een lager dan in Noord-Brabant (67%). De meeste ZZP ers zijn in Haaren actief in de zakelijke dienst verlening (220 ZZP ers), handel (102 ZZP ers) en bouwnijverheid (87 ZZP ers). Het hoogste aandeel ZZP ers tellen de ICT (92%) Zakelijke diensten (82,8%), Overige dienstverlening (79,2%) en de Bouwnijverheid (75%). 26

Tabel 5.3 ZZP ers naar sector, Haaren, Noordoost-Brabant en Noord-Brabant, 2015 Haaren Aandeel ZZP van het totaal ZZP totaal Haaren Noordoost- Brabant Noord- Brabant Landbouw, bosbouw en visserij 73 202 36,1% 42,1% 41,9% Industrie 25 39 64,1% 43,6% 51,4% Bouwnijverheid 87 116 75,0% 76,5% 78,9% Handel 102 159 64,2% 52,7% 88,1% Vervoer en opslag 14 26 53,8% 39,2% 54,8% Horeca 20 46 43,5% 39,2% 38,4% Informatie en communicatie 23 25 92,0% 75,2% 78,7% Financiële instellingen 9 18 50,0% 45,2% 50,4% Zakelijke diensten 221 267 82,8% 77,5% 78,9% Overheid 0 1 0,0% 2,3% 7,9% Onderwijs 24 36 66,7% 53,9% 71,8% Gezondheids- en welzijnszorg 43 82 52,4% 47,1% 66,1% Cultuur, sport en recreatie 35 45 77,8% 78,3% 82,8% Overige dienstverlening 42 53 79,2% 78,9% 84,0% Totaal 718 1.115 64,4% 63,1% 67,0% Bron: Vestigingenregister Noord-Brabant 2015, bewerking Fanion onderzoek & advies ZZP ers naar kern De kern Esch heeft met 67,3% de meeste ZZP ers. Dit komt voor uit de sterk aanwezigheid van de zakelijke dienstverlening in Esch. Biezenmortel heeft met 60,5 procent het laagste aandeel ZZP ers. Tabel 5.4 ZZP ers naar sector en naar kern, 2015 Sector Biezenmortel Esch Haaren Helvoirt Landbouw, bosbouw en visserij 40,5% 42,9% 28,9% 41,0% Industrie 60,0% 71,4% 28,6% 75,0% Bouwnijverheid 85,7% 78,9% 82,1% 63,6% Handel 69,2% 61,1% 70,1% 57,4% Vervoer en opslag 66,7% 83,3% 75,0% 30,8% Horeca 33,3% 66,7% 46,7% 36,8% Informatie en communicatie - 100,0% 92,3% 87,5% Financiële instellingen 0,0% 0,0% 44,4% 71,4% Zakelijke diensten 87,0% 77,1% 85,2% 81,8% Overheid - - 0,0% - Onderwijs 50,0% 33,3% 77,8% 63,6% Gezondheids- en welzijnszorg 50,0% 33,3% 53,1% 57,6% Cultuur, sport en recreatie 100,0% 71,4% 60,0% 90,9% Overige dienstverlening 50,0% 80,0% 80,0% 85,7% Totaal 60,5% 67,3% 64,9% 63,8% Bron: Vestigingenregister Noord-Brabant 2015, bewerking Fanion onderzoek & advies 27

55,9% 55,6% 58,0% 57,9% 60,4% 60,3% 60,1% 62,1% 62,8% 61,8% 63,1% 64,3% 64,4% 65,7% 67,0% De groep ZZP ers wordt steeds groter. Tussen 2011 en 2015 is het aandeel ZZP ers toegenomen van 55,9% naar 64,4%. Ook in Noordoost-Brabant en Noord-Brabant is een zelfde groei te zien geweest. Figuur 5.6 Ontwikkeling aandeel ZZP ers 70,0% 65,0% 60,0% 55,0% 50,0% 2011 2012 2013 2014 2015 Haaren Noordoost-Brabant Noord-Brabant 5.3 Werkgelegenheid In 2015 telt de gemeente Haaren 4.320 banen. De sectoren met de meeste banen zijn in de zorg (17,8%), agrarische sector (14,4%), zakelijke diensten (12,8%), handel (12,2%) en horeca (10,2%). In verhouding tot de referentiegebieden regio Noordoost-Brabant, Brabant en Nederland zijn met name landbouw en visserij (5x groter dan landelijk), horeca (2x groter dan landelijk), bouw en zorg sterk vertegenwoordigd in de productiestructuur van de gemeente Haaren. De gemeente Haaren kent weinig grote vestigingen van bedrijven. De grootste werkgevers, met meer dan 100 banen, zijn Stichting Cello en de gemeente Haaren. Andere grote werkgevers met meer dan 50 banen zijn Van Schijndel Transport B.V., Duinoord Helvoirt B.V., Albert Heijn BV, Stichting het Noordbrabants Landschap en Matador Exploitatie B.V. 28

Landbouw en Visserij Industrie en nutsbedrijven Bouw Handel Vervoer en Opslag Horeca Informatie en Communicatie Financiële instellingen Zakelijke diensten Overheid Onderwijs Zorg Overige diensten Figuur 5.7 Productiestructuur gemeente Haaren Onderwijs 4,1% Overheid 2,7% Zorg 17,8% Overige diensten 5,1% Akkerbouw Boomteelt 0,3% 4,7% Overig Tuinbouw 1,2% Veeteelt 6,4% Agrarische diensten 1,8% Industrie en nutsbedrijven 4,3% Bouw 8,0% Handel in auto's 1,6% Zakelijke diensten 12,8% Groothandel Detailhandel 3,5% 7,0% Financiële instellingen 1,7% Informatie en communicatie 1,2% Horeca 10,2% Vervoer en opslag 5,7% Bron: Vestigingenregister Noord-Brabant 2015, bewerking Fanion onderzoek & advies Figuur 5.8 Locatiequotiënt vestigingen, het aandeel van de sector in Nederland is 100, 2015 600,0 500,0 400,0 300,0 200,0 100,0 - Brabant Noordoost-Brabant Haaren Nederland Bron: Vestigingenregister Noord-Brabant 2015, bewerking Fanion onderzoek & advies 29

Tabel 5.5 Grootste werkgevers gemeente Haaren Top 20 grootste werkgevers NAAM Omschrijving Grootteklasse Cello Sector Wonen Haaren Zorg voor mensen met een beperking 200-499 Gemeente Haaren Overheid 100-199 Van Schijndel Transport B.V. Transportbedrijf 50-99 Duinoord Helvoirt B.V. Recreatiebedrijf 50-99 Albert Heijn BV Supermarkt 50-99 Stichting het Noordbrabants Landschap Ideële organisatie 50-99 Matador Exploitatie B.V. Productie gereedschappen bouw 50-99 Van Rens mobiliteit Infratechniek, bewegwijzering 50-99 BTL Realisatie BV Tuinarchitectuur/Groenonderhoud 20-49 Zorgcentrum de Leyenhof Zorg 20-49 Em-Té-Supermarkt Slijterij Supermarkt 20-49 Basisschool Dr. Landman basisonderwijs 20-49 Gubbels Wegenbouw en Sloopwerken B.V. Wegenbouw 20-49 Van Kuijk BV Transportbedrijf (specialisatie agrarisch) 20-49 Woon-zorgcentrum St. Jozef Zorg 20-49 Zorgcentrum Haarensteijn Zorg 20-49 Herberg van Boxtel B.V. Restaurant /feestgelegenheid 20-49 Pannekoekenhuis 'Belveren' Restaurnat 20-49 Coop Supermarkt 20-49 Van Iersel Biezenmortel BV Compostverwerker 20-49 Bron: Vestigingenregister Noord-Brabant 2015, bewerking Fanion onderzoek & advies Productiestructuur naar kern De productiestructuren van de verschillende kernen verschillen van elkaar. De agrarische sector is vooral sterk vertegenwoordigd in Biezenmortel en Haaren. De industrie en bouw hebben een relatief groot aandeel in Helvoirt en Biezenmortel. De handel is in Haaren, Helvoirt en Esch ongeveer even sterk vertegenwoordigd. De branche vervoer en opslag heeft veruit het grootste aandeel in Helvoirt met Van Schijndel Transport als belangrijkste vertegenwoordiger. De horeca is een grote sector in zowel Helvoirt als Biezenmortel. In de kern Haaren is meer een kwart van alle banen te vinden in de zorg. Hier is Cello gevestigd. Het aandeel van de overige diensten is het hoogst in de productiestructuur van Haaren en Esch. 30

Tabel 5.6 Productiestructuur banen naar kern, 2015 Haaren Helvoirt Esch Biezenmortel Aantal banen 1.960 1.510 470 390 Agrarische sector 15,6% 8,8% 14,8% 29,7% Industrie en nutsbedrijven 1,6% 7,0% 2,8% 8,4% Bouw 4,1% 11,7% 9,0% 11,9% Handel 11,7% 13,7% 11,6% 9,6% Vervoer en opslag 0,3% 14,5% 3,6% 1,0% Horeca 7,9% 12,8% 9,0% 12,7% ICT 1,5% 1,2% 0,9% - Financiële diensten 2,0% 1,6% 0,6% 1,3% Zakelijke diensten 11,7% 12,7% 22,1% 8,1% Openbaar bestuur 5,9% - - - Onderwijs 3,7% 4,2% 6,0% 3,8% Zorg 27,7% 8,1% 12,7% 11,7% Overige diensten 6,4% 3,7% 6,9% 1,8% Bron: Vestigingenregister Noord-Brabant 2015, bewerking Fanion onderzoek & advies Werkgelegenheidsontwikkeling In de periode 2011 en 2015 is vrijwel overal in Nederland het aantal banen afgenomen. Landelijk daalde het aantal banen in die periode met 2,6 procent. In Brabant en Noord-Brabant is het aantal banen nog net wat sneller gedaald met respectievelijk 3,1 en 3,2 procent. De werkgelegenheid in de gemeente Haaren heeft harde klappen gekregen door de crisis, de werkgelegenheid daalde met maar liefst 9,9 procent. Figuur 5.9 Ontwikkeling werkgelegenheid 2011-2015 102 100 98 96 94 92 90 2011 2012 2013 2014 2015 Nederland Brabant Noordoost-Brabant Haaren Bron: LISA/Vestigingenregister Noord-Brabant 2015, bewerking Fanion onderzoek & advies 31

Figuur 5.10 Ontwikkeling banen in landelijk perspectief, 2011-2015 Bron: LISA/Vestigingenregister Noord-Brabant 2015, bewerking Fanion onderzoek & advies Ontwikkeling banen naar kern In alle kernen is de werkgelegenheid tussen 2011 en 2014 gedaald. De sterkste daling van de werkgelegenheid was in Biezenmortel waar de werkgelegenheid afnam met 29 procent van 550 banen naar 390 banen. Daarbij moet wel worden opgemerkt dat voor de vestiging van Prisma in Biezenmortel niet precies bekend is hoeveel mensen daar nu werkzaam zijn. De banen worden vanaf 2012 toegerekend aan het hoofdkantoor in Waalwijk en niet meer apart benoemd in het vestigingenregister. Ook in Haaren daalde de werkgelegenheid relatief sterk met 8 procent. In Helvoirt (-4,4%) en Esch (- 2,1%) viel het verlies aan banen naar verhouding mee. 32

Figuur 5.11 Ontwikkeling banen naar kern 2011-2015 5.000 4.500 4.000 3.500 3.000 2.500 2.000 1.500 1.000 500 0 4740 4470 4420 4340 4320 550 390 380 380 390 480 470 500 460 470 1580 1560 1510 1480 1510 2130 2050 2030 2020 1960 2011 2012 2013 2014 2015 Haaren Helvoirt Esch Biezenmortel Gemeente Haaren Bron: Vestigingenregister Noord-Brabant 2015, bewerking Fanion onderzoek & advies Ontwikkeling naar sector De ontwikkeling van het aantal banen tussen 2011 en 2015 verschilt sterk tussen de sectoren en de gebieden. De sectoren met de sterkste werkgelegenheidsgroei in de gemeente Haaren zijn de Informatie en communicatie, vervoer en opslag, horeca en overige diensten. Deze sectoren lieten zowel in de periode 2005-2011 als in de periode 2011-2015 werkgelegenheidsgroei zien. In de handel, agrarische sector, bouw en de zorg is in beide periodes een daling van de werkgelegenheid te zien. Het aantal banen bij de overheid groeide in de periode 2005-2011, maar is als gevolg van bezuinigingen sterk afgenomen tussen 2011 en 2015. In de industrie en zakelijke diensten nam in de periode 2005-2011 de werkgelegenheid toe. In de periode 2011-2015 nam het aantal banen in de industrie af, terwijl het aantal banen in de zakelijke dienstverlening nagenoeg gelijk bleef. Bij de financiële dienstverlening is het beeld omgekeerd en daalde het aantal banen fors in de periode 2005-2011, maar is er in de periode 2011-2015 sprake van groei van banen. Dit is tegen de landelijke trend in. 33

Figuur 5.12 Ontwikkeling werkgelegenheid gemeente Haaren naar sector 2005-2011 en 2011-2015 Totaal -3,7% -8,8% Overige diensten 9,6% 12,3% Zorg -28,9% -2,8% Onderwijs -16,3% 5,3% Overheid -8,7% 26,0% Zakelijke diensten 0,5% 20,5% Financiële instellingen -32,7% 9,1% Informatie en communicatie 50,0% 41,7% Horeca Vervoer en opslag 15,4% 14,9% 11,5% 20,7% Handel Bouw Industrie en nutsbedrijven Landbouw, bosbouw en visserij -14,5% -16,0% -6,6% -1,4% -8,0% -20,0% -16,9% 6,4% -60% -40% -20% 0% 20% 40% 60% 2005-2011 2011-2015 Bron: Vestigingenregister Noord-Brabant 2015, bewerking Fanion onderzoek & advies In vergelijking met de referentiegebieden valt op dat in de gemeente Haaren met name in de zorg veel banen verloren zijn gegaan. Ook in de handel, agrarische sector en industrie daalde de werkgelegenheid harder dan Nederland, Brabant en Noordoost-Brabant. In de sectoren vervoer en opslag, horeca, ICT en overige diensten heeft de werkgelegenheid zich juist veel beter ontwikkeld dan elders. Hetzelfde geldt dit voor de financiële diensten en onderwijs. 34

Figuur 5.13 Ontwikkeling werkgelegenheid naar sector, Gemeente Haaren en referentiegebieden 2011-2015 Totaal Overige diensten Zorg Onderwijs Overheid Zakelijke diensten Financiële instellingen Informatie en Communicatie Horeca Vervoer en Opslag Handel Bouw Industrie en nutsbedrijven Landbouw en Visserij -28,9% -8,8% -3,1% -3,2% -2,6% -2,9% -2,7% -2,4% -8,7% -7,8% -8,8% -5,0% -12,3% -11,4% -7,4% -2,7% -1,1% -1,7% -1,5% -0,2% -14,7% -6,2% -6,9% -16,0% -4,3% -2,9% -0,9% -1,4% -11,9% -13,3% -14,2% -8,0% -2,5% -2,6% -4,7% -16,9% -12,6% -10,4% -7,8% 0,9% 1,4% 5,3% 0,5% 6,2% 0,6% 7,5% 4,8% 4,2% 0,3% 5,1% 9,1% 12,3% 14,9% 18,0% 20,7% 41,7% -40% -30% -20% -10% 0% 10% 20% 30% 40% 50% Haaren Noordoost-Brabant Noord-Brabant Nederland Bron: LISA/Vestigingenregister Noord-Brabant 2015, bewerking Fanion onderzoek & advies Wanneer verder wordt ingezoomd op de verschillende branches dan is in absolute zin het aantal banen het sterkt toegenomen in de horeca: hotels +30, Restaurants + 30, cafetaria s, lunchrooms, etc. (+30), de transportsector (+30) en softwareontwikkeling (+20). De afname van banen heeft voornamelijk plaatsgevonden bij enkele grote zorginstellingen 3 in Haaren en in de agrarische sector bij de sierteelt en de veehouderij. 3 Er zijn drie vestigingen van een thuiszorgorganisatie verdwenen. Daarnaast moet worden opgemerkt dat het aantal banen bij Prisma op Landpark Assisië vanaf 2011 niet meer bekend is. In het vestigingenregister van de provincie worden alle banen toegekend aan het hoofdkantoor in Waalwijk. De daling van de werkgelegenheid in de zorg zou in de praktijd wel eens lager kunnen zijn dan uit het vestigingenregister blijkt. 35

Tabel 5.7 Top 10 grootste stijgers en dalers banen (afgerond op 10-tallen) 2011-2015 Top 10 stijgers groei banen 2011-2015 Top 10 dalers Krimp banen 2011-2015 Hotels (geen hotel-restaurants), pensions en Preventieve gezondheidszorg (geen +40 conferentieoorden arbobegeleiding) -160 Restaurants +30 Teelt van sierplanten -50 Cafetaria's, lunchrooms, snackbars, eetkramen e.d. +30 Fokken en houden van varkens -30 Fokken en houden van runderen (geen Goederenvervoer over de weg (geen verhuizingen) +30-30 melkvee) Ontwikkelen, produceren en uitgeven van software +20 Groothandel in intern transportmaterieel -30 Vervaardiging van meel (geen zetmeel) +20 Teelt van overige eenjarige gewassen -30 Overige dienstverlenende activiteiten op het gebied van informatievoorziening +20 Supermarkten en dergelijke winkels met een algemeen assortiment Grondverzet +10 Cafés -20 Vervaardiging van machines, werktuigen voor landen bosbouw +10 Vervaardiging van metalen constructiewerken en delen daarvan Groothandel in bedrijfsmeubels +10 Reclamebureaus -20 Bron: Vestigingenregister Noord-Brabant 2015, bewerking Fanion onderzoek & advies Figuur 5.13 geeft een samenvatting van de ontwikkeling van de werkgelegenheid in de gemeente Haaren in de periode 2011-2015. Grote sectoren in Haaren zijn de zorg, agrarische sector, handel en zakelijke diensten (grote bol). Van deze sectoren zijn de zorg en de agrarische sector in vergelijking met de Nederlandse economie sterk vertegenwoordigd. Deze beide sectoren hebben bovengemiddeld veel banen verloren de afgelopen 5 jaar. De handel is minder sterk vertegenwoordigd in Haaren dan landelijk gemiddeld en heeft eveneens een fors verlies aan banen gekend. Dit geldt ook in mindere mate voor de industrie en overheid. Sectoren die het goed doen zijn horeca, vervoer en opslag, overige diensten en bouw. Deze sectoren zijn relatief sterk vertegenwoordigd in de gemeente Haaren en hebben een bovengemiddelde ontwikkeling van de werkgelegenheid gekend, hoewel er in de bouw nog wel sprake was van een daling in het aantal banen. Sectoren die in Haaren nog zijn ondervertegenwoordigd, maar wel groei in banen hebben laten zien zijn de zakelijke diensten, onderwijs en kleine sectoren (kleine bollen) als ICT en financiële diensten. -20-20 36

Figuur 5.14 Specialisatiegraad 2014 en ontwikkeling banen 2005-2015 gemeente Haaren Bron: LISA Vestigingenregister 2015, bewerking Fanion onderzoek & advies 37

5.4 Topsectoren Het Rijk hanteert sinds een aantal jaar het topsectorenbeleid. Topsectoren zijn kennisintensief, export georiënteerd en kunnen een belangrijke bijdrage leveren aan het oplossen van maatschappelijke vraagstukken wereldwijd. Het kabinet verwacht dat de topsectoren daarom de aanjagers voor de economie zullen zijn. Het Centraal Bureau voor de Statistiek heeft afbakeningen gemaakt voor de topsectoren. Een aantal branches hoort tot meerdere topsectoren. De topsectoren overlappen daarom enigszins. De gemeente Haaren telt bijna 243 bedrijven die vallen onder de topsectoren. Dit is 21,8 procent van alle vestigingen. Dit is lager dan in de referentiegebieden Noord-Brabant en Noordoost-Brabant. De grootste topsector in termen van vestigingen in de Agrofood 4 (9%), gevolgd door de creatieve industrie (6%) en High Tech Systemen & Materialen (5%). In vergelijking tot regionale gemiddelden is de gemeente Haaren boven gemiddeld sterk in de Agrofood en logistiek. In termen van werkgelegenheid behoort in de gemeente Haaren 26,3 procent van de banen tot een topsector. Dit is eveneens lager dan in de referentiegebieden. Ook hier springt de Agrofood eruit met een aandeel in de economie dat hoger is dan in de referentiegebieden. Ook het aan deel in de logistiek is hoger. Tabel 5.8 Aantal vestigingen in topsectoren gemeente Haaren en referentiegebieden, 2015 Vestigingen Haaren Haaren Noordoost-Brabant Brabant Agrofood (smalle definitie) 50 4,5% 3,1% 3,5% Agrofood (brede definitie) 100 9,0% 7,4% 7,8% High Tech Systemen & Materialen 55 4,9% 7,7% 6,7% Water 1 0,1% 0,3% 0,3% Logistiek 22 2,0% 1,1% 1,9% Creatieve Industrie 67 6,0% 9,0% 8,4% Chemie 0 0,0% 0,2% 0,2% Life Sciences & health 0 0,0% 0,2% 0,2% Energie 0 0,0% 0,2% 0,1% Totaal topsector (excl. dubbeltelling) 243 21,8% 24,8% 25,1% Geen topsector 872 78,2% 75,2% 74,9% Totaal 1115 100,0% 100,0% 100,0% Bron: LISA Vestigingenregister 2015, bewerking Fanion onderzoek & advies 4 Zie voor een afbakening van de Agrofood bijlage I 38

Tabel 5.9 Aantal banen in topsectoren gemeente Haaren en referentiegebieden, 2015 Banen Haaren Haaren Noordoost-Brabant Brabant Agrofood (smalle definitie) 190 4,5% 6,1% 4,9% Agrofood (brede definitie) 700 16,2% 14,5% 12,9% High Tech Systemen & Materialen 120 2,8% 7,5% 9,2% Water 0 0,0% 0,5% 1,0% Logistiek 240 5,4% 3,3% 4,4% Creatieve Industrie 100 2,2% 2,4% 2,4% Chemie 0 0,0% 0,6% 1,4% Life Sciences & health 0 0,0% 1,7% 0,9% Energie 0 0,0% 0,5% 0,8% Totaal topsector (excl. dubbeltelling) 1.140 26,3% 29,1% 30,5% Geen topsector 3.180 73,7% 70,9% 69,5% Totaal 4.320 100,0% 100,0% 100,0% Bron: LISA/Vestigingenregister Noord-Brabant 2015, bewerking Fanion onderzoek & advies 5.5 Agrofood De grootste bedrijven in de Agrofood in de brede definitie zijn met name supermarkten en horecabedrijven. Als wordt ingezoomd op de agrofood in de smalle definitie dan is de samenstelling heel divers. De grootste bedrijven zijn een bakkerij, enkele agrarische dienstverleners en een bedrijf dat voedingspreparaten produceert. Tabel 5.10 Grootste bedrijven Agrofood (smalle definitie) Naam Omschrijving Grootteklasse (banen) Bakkerij Leo Geerts Bakkerij 20-49 Pius Floris Boomverzorging Vught Dienstverlening voor de akker- en/of tuinbouw 20-49 Loon- en Grondwerkbedrijf Mulders B.V. Dienstverlening voor de akker- en/of tuinbouw 10-19 Theo mallens constructie bedrijf Vervaardiging van machines, werktuigen voor land- en bosbouw 10-19 Het Kruidenrijk Vervaardiging van gehomogeniseerde voedingspreparaten 10-19 Peijnenburg Esch B.V. Dienstverlening voor de akker- en/of tuinbouw 5-9 Ormira BV Handelsbemiddeling in landbouwproducten, levende dieren 5-9 Vissers Mengvoeders B.V. Vervaardiging van veevoeders 5-9 J.A. van Roessel Teelt van granen, peulvruchten en oliehoudende zaden 5-9 Pagro Biezenmortel B.V. Akker- en/of tuinbouw in combinatie met veehouderij 5-9 Zorg-Tuinderij de Es Teelt van groenten en wortel- en knolgewassen 5-9 Fr. vd Linden Teelt van granen, peulvruchten en oliehoudende zaden 2-4 W.C. Gubbels Teelt van groenten en wortel- en knolgewassen 2-4 Gebrs G. en C. Klerks Dienstverlening voor het fokken en houden van dieren 2-4 Bron: LISA Vestigingenregister 2015, bewerking Fanion onderzoek & advies 39

Nederland Noord-Brabant Noordoost- Brabant Haaren Agrarisch grondgebruik Van het totale grondgebied van de gemeente Haaren is 73 procent van het grondgebied (excl. water) bestemd als landbouwgebied. Landelijk is dit met 67 procent aanmerkelijk lager. Opvallend is verder dat in Haaren een kwart van de agrarische grond wordt gebruikt voor tuinbouw. Dit is meer dan 2 keer zo hoog als in Brabant en Noordoost-Brabant en zelfs vijf keer zo hoog als landelijk. Het aandeel van de akkerbouw ligt juist aanmerkelijk lager in de gemeente Haaren. Van de tuinbouwgrond wordt 85 procent gebruikt voor teelt van bomen en vaste planten. De gemeente Haaren komt dan ook op de vierde plaats van de gemeenten met het grootste areaal landbouwgrond voor de boomteelt in Nederland na Zundert, Neder-Betuwe en Horst aan de Maas. Dit areaal is 7,8 procent van het totale areaal in Noord-Brabant en 3,5 procent van het landelijk areaal grond dat voor boomteelt wordt ingezet. In totaal zijn er in Haaren 52 bedrijven actief in teelt van bomen en vaste planten. Het areaal agrarische grond is tussen 2011 en 2014 redelijk constant gebleven. Van 2014-2015 stijgt het areaal landbouwgrond flink, waarbij het met name gaat om grasland en groenvoedergewassen, om tussen 2015 en 2016 weer af te nemen. Figuur 5.15 Agrarisch grondgebruik 2016 100% 80% 60% 0,6% 0,7% 0,4% 0,6% 61,7% 54,7% 64,9% 59,7% Tuinbouw onder glas Grasland 40% 20% 0% 5,8% 10,0% 31,9% 34,6% 10,9% 25,4% 23,8% 14,3% Tuinbouw open grond Akkerbouw Bron: CBS, Statline 40

Figuur 5.16 Ontwikkeling agrarisch grondgebruik 2011-2016, gemeente Haaren 4.000 in ha 3.500 3.000 614 586 621 687 660 2.500 496 599 461 2.000 470 535 512 391 1.500 1.000 1.933 1.879 1.856 1.797 2.144 1.628 500 0 2011 2012 2013 2014 2015 2016* Tuinbouw onder glas Overig tuinbouw open grond Bomenteelt Akkerbouw Grasland en groenvoedergewassen *) 2016 = voorlopig Bron: CBS Statline Landbouwbedrijven Het aantal landbouwbedrijven neemt af in de gemeente Haaren, tussen 2011-2016 daalde het totaal met 25 procent van 223 naar 168. Opvallend is de sterke daling tussen 2015 en 2016 in bedrijven met grasland en groenvoedergewassen (-19%) en akkerbouw (-28%). Figuur 5.17 Ontwikkeling akkerbouw en tuinbouwbedrijven gemeente Haaren, 2011-2016 180 160 140 120 100 aantal bedrijven 80 60 40 20 0 171 163 56 52 56 57 58 36 35 35 158 157 22 17 15 14 14 15 12 10 11 10 13 10 2011 2012 2013 2014 2015 2016* 31 36 170 52 26 138 Akkerbouw Tuinbouw overig Boomkwekerijgewassen en vaste planten Tuinbouw onder glas Grasland en groenvoedergewassen *) 2016 = voorlopig Bron: CBS Statline 41

Veehouderij Naast akker- en tuinbouwbedrijven heeft de gemeente Haaren ook nog 120 veehouderijen. Het aantal veehouderijen is tussen 2011 en 2016 met 31 procent gedaald. Het aantal dieren nam in de periode juist toe met 45 procent. Deze toename betreft vooral kippen. In totaal zijn er in 2016 ruim 266.000 kippen, een toename van 89 procent ten opzichte van 2011. Ook het aantal geiten nam toe van 8.300 in 2011 naar 11.300 in 2016, een groei van 36 procent. Het aantal runderen beslaat 2,2 procent van het totaal aantal dieren in de gemeente Haaren en nam tussen 2011 en 2016 met 5 procent toe. Varkens zijn na kippen de meest gehouden dieren in de gemeente Haaren. Het aantal varkens is tussen 2011 en 2016 wel afgenomen met 21 procent. Tabel 5.11 Aantal dieren bij veehouderijen, gemeente Haaren 2011 2012 2013 2014 2015 2016* Aandeel 2016 2011-2016 Kippen 141.035 222.445 240.657 238.450 284.028 266.328 76,7% 89% Varkens 71.457 58.888 61.098 63.890 63.178 56.678 16,3% -21% Geiten 8.331 8.020 8.224 8.541 11.393 11.324 3,3% 36% Rundvee 7.263 7.238 7.156 7.775 7.615 7.609 2,2% 5% Eenden 10.000 5.300 2.500 2.500 5.000 5.000 1,4% -50% Schapen 905 719 564 469 380 269 0,1% -70% Paarden en pony's 96 92 72 67 45 47 0,0% -51% Totaal dieren 239.087 302.702 320.271 321.692 371.639 347.255 100,0% 45% *) cijfers 2016 voorlopig Bron: CBS, landbouwtellingen 5.6 Toerisme en recreatie In toerisme en recreatie zijn in 2015 in de gemeente Haaren 78 vestigingen met in totaal 550 banen actief. Daarmee is 7 procent van alle vestigingen en 12,7 procent van de banen te vinden in de sector toerisme en recreatie. Het aandeel van de werkgelegenheid in toerisme en recreatie in de totale productiestructuur is hoog te noemen in vergelijking tot de referentiegebieden Nederland, Noord- Brabant en Noordoost-Brabant. De meeste vestigingen en banen in de gemeente Haaren zijn te vinden in de horeca als cafés en restaurants. Daarnaast is veel werkgelegenheid te vinden bij de logiesverstrekkende bedrijven. In vergelijking met de referentiegebieden springt het aandeel van de horeca en de logiesverstrekkende bedrijven binnen de structuur van de sector toerisme en recreatie eruit. Ook op het gebied van sport zijn relatief veel bedrijven actief. Haaren is minder sterk in de aan de sector toerisme en recreatie gerelateerde handel en de vervoersbranche. 42

Tabel 5.12 Vestigingen in Toerisme en Recreatie naar type in 2015 Aandelen branches Branche Vestigingen Haaren Nederland Brabant Noordoost- Brabant Horeca 27 35% 32,0% 34,2% 37,6% Sport 19 24% 16,0% 16,9% 17,0% Cultuur, recreatie, amusement 14 18% 18,1% 18,3% 16,7% Logiesverstrekking 10 13% 7,2% 5,4% 5,7% Detailhandel/Groothandel 3 4% 5,2% 5,7% 6,6% Vervoer 3 4% 11,6% 8,4% 7,8% Overig 2 3% 9,9% 11,0% 8,6% Toerisme & Recreatie 78 100% 100% 100% 100% Aandeel in totaal vestigingen 7,0% 8,6% 7,4% 7,2% Bron: LISA/Vestigingenregister Noord-Brabant 2015, bewerking Fanion onderzoek & advies Tabel 5.13 Vestigingen in Toerisme en Recreatie naar type in 2015 Aandelen branches Branche Banen (10-tallen) Haaren Nederland Brabant Noordoost- Brabant Horeca 320 58,0% 51,4% 56,3% 61,3% Logiesverstrekking 110 20,4% 14,5% 11,0% 9,2% Cultuur, recreatie, amusement 70 13,0% 11,4% 11,9% 8,6% Detailhandel/Groothandel 20 3,1% 3,1% 3,3% 4,6% Sport 20 2,7% 5,6% 5,4% 5,5% Overig 10 2,6% 7,1% 6,8% 6,3% Vervoer 1 0,2% 6,9% 5,2% 4,4% Toerisme & Recreatie 550 100% 100% 100% 100% Aandeel in totaal banen 12,7% 6,5% 6,1% 5,9% Bron: LISA/Vestigingenregister Noord-Brabant 2015, bewerking Fanion onderzoek & advies Ontwikkeling van de sector Toerisme en recreatie Tussen 2011 en 2016 is het aantal vestigingen in de sector gestegen van 70 naar 78. Dit betekent een toename met 11,4 procent. Dit is vergelijkbaar met de groei in Noord-Brabant en Nederland. De groei vond vooral plaats in de horeca, sportbedrijven en bedrijven actief in cultuur, recreatie en amusement. Het aantal bedrijven actief in logiesverstrekking nam licht af. Het aantal banen nam in dezelfde periode fors toe van 480 naar 550, een toename met maar liefst 17 procent. Deze groei is veel hoger dan in de referentiegebieden waar het aantal banen toenam van 1,4 procent in Noord-Brabant tot 2,9 procent in Noordoost-Brabant. De groei in de gemeente Haaren is met name afkomstig van branches horeca, logiesverstrekking en sport. De aan de sector gerelateerde handel zag het aantal banen juist afnemen. 43

Figuur 5.18 Ontwikkeling vestigingen in Toerisme en recreatie 114 112 110 108 106 104 102 100 98 96 111,6 111,4 110,7 107,4 2011 2012 2013 2014 2015 Haaren Noordoost-Brabant Noord-Brabant Nederland Bron: LISA/Vestigingenregister Noord-Brabant 2015, bewerking Fanion onderzoek & advies Tabel 5.14 Ontwikkeling vestigingen in Toerisme en recreatie naar branche 2011-2015 Vestigingen Ontwikkeling in procent Branche 2011 2015 Haaren Nederland Brabant Noordoost- Brabant Horeca 24 27 12,5% 2,2% 2,1% -1,5% Sport 13 19 46,2% 34,0% 36,5% 25,5% Cultuur, recreatie en amusement 12 14 16,7% 27,3% 25,7% 26,1% Logiesverstrekking 12 10-16,7% 8,7% 13,7% 11,1% Detailhandel/groothandel 4 3-25,0% -11,9% -13,6% -11,5% Vervoer 2 3 50,0% 9,7% 5,7% 0,0% Overig 4 2-50,0% 1,8% 11,1% 7,1% Toerisme & Recreatie 71 78 9,9% 10,7% 11,6% 7,4% Bron: LISA/Vestigingenregister Noord-Brabant 2015, bewerking Fanion onderzoek & advies 44

Figuur 5.19 Ontwikkeling banen in Toerisme en recreatie 121 116 117,4 111 106 101 96 102,9 2011 2012 2013 2014 2015 102,2 101,4 Haaren Noordoost-Brabant Noord-Brabant Nederland Bron: LISA/Vestigingenregister Noord-Brabant 2015, bewerking Fanion onderzoek & advies Tabel 5.15 Ontwikkeling banen in Toerisme en recreatie naar branche 2011-2015 Banen (afgerond 10 tallen) Ontwikkeling in procent Branche 2011 2015 Haaren Nederland Brabant Noordoost- Brabant Horeca 280 320 14,4% 4,8% 2,3% 2,5% Logiesverstrekking 80 110 36,6% 2,5% 3,0% 4,3% Cultuur, recreatie en amusement 70 70 2,9% 6,7% 6,0% 6,0% Detailhandel/groothandel 20 20-26,1% -7,5% -4,3% 13,5% Sport 10 20 87,5% 9,9% 3,3% 11,0% Overig 20 10-6,7% -9,1% -6,8% -2,5% Vervoer 1 1 0,0% -10,4% -8,8% -11,0% Toerisme & Recreatie 480 550 15,1% 2,2% 1,4% 2,9% Bron: LISA/Vestigingenregister Noord-Brabant 2015, bewerking Fanion onderzoek & advies 45

Aantal accommodaties en slaapplaatsen De gemeente Haaren telt in totaal 31 accommodaties die in totaal ca. 2.460 slaapplaatsen aanbieden. In Helvoirt is Hotel de Guldenberg gevestigd met in totaal 130 slaapplaatsen. Daarnaast zijn er 10 minicampings/boerderijcampings met in totaal ca. 272 staanplaatsen. Over het algemeen wordt uitgegaan van 5 slaapplaatsen per staanplaats. Dat betekent 1.360 slaapplekken op campings. Daarnaast zijn er ook diverse groepsaccommodaties: De Runsvoort (max. 100), Hoge Distel (50), de Zandkant (44) en De Beukenhof (max. 250) Tot slot zijn er 16 B&B s, losse vakantiehuizen en gastenverblijven met in totaal ca. 130 slaapplekken. Helvoirt telt met hotel Guldenberg, bezinningscentrum Emmaus en 5 minicampings veruit de meeste slaapplaatsen (ca. 1.480). Gevolgd door Biezenmortel (ca.770 slaapplaatsen) en Haaren (ca. 210 slaapplaatsen). In Esch zijn geen accommodaties aanwezig. Tabel 5.16 Aantal accommodaties en slaapplaatsen gemeente Haaren Staanplaatsen Camping Slaapplaatsen Groepsaccommodatie Slaapplaatsen*) Totaal Hotel/B&B/Pension (5 slaapplekken Kern/accommodatie per plaats) Haaren 56 30 206 B&B De Posthoornhoeve 6 6 B&B Ons genoegen 4 4 Gastenverblijf D'n Deel 2 2 Gastenverblijf Het Bergkristal 10 10 Pergama Camping + B&B 8 30 38 D'n Belvert- B&B + Appartement 4 4 Vakantiehuis Uilenpad (Belvilla) 8 8 Vakantiehuis Prinsenhof (Belvilla) 6 6 Vakantiehuis Broeksteeg (Belvilla) 8 8 Helvoirt 563 153 150 1.478 Recreatieoord Distelloo 48 49 293 Groepsaccommodatie Hoge Distel 50 50 De Distelhoeve 10 10 De Kerkhoeve 4 4 B&B Anny's hoeve 4 4 Bezinningscentrum Emmaus 315 315 B&B Sidaya 4 4 B&B Tussen Broek en Duin 4 4 B&B Vroomm 4 4 Hotel Guldenberg 130 130 De Runsvoort - Kampeerboerderij, Minicamping, Appartementen 16 21 100 221 Minicamping Weideblik 12 25 137 Minicamping De Gijzel 30 150 Minicamping 't Hoog 4 28 144 B&B Alle Tijd 4 4 B&B Helvoirtse Broek 4 4 46

(vervolg) Kern Slaapplaatsen Hotel/B&B/ Pension Staanplaatsen Camping Groepsaccommodatie Totaal Slaapplaatsen*) Biezenmortel 34 89 294 773 Camping Prisma 15 75 Minicamping Stamshoeve 26 130 Minicamping de Zandkant 6 23 44 165 Boerderijcamping Hoeve - De Mertel 24 25 149 De Beukenhof 250 250 B&B Biezenmortels End 4 4 Totaal Gemeente Haaren 653 272 444 2.457 *) slaapplaatsen campings is aantal staanplaatsen x 5 Bron: eigen inventarisatie op basis van websites accommodaties Fanion onderzoek & advies Overnachtingen Aan de hand van de inkomsten toeristenbelasting en het tarief per overnachting is een schatting gemaakt van het aantal toeristische overnachtingen in de gemeente Haaren. Over de periode 2011-2016 hebben er gemiddeld 99.600 overnachtingen per jaar plaatsgevonden. Het aantal overnachtingen is tussen 2011-2016 met 30 procent gestegen van 83.000 in 2011 naar 108.000 in 2016. Figuur 5.20 Toeristische overnachtingen gemeente Haaren (schatting o.b.v. toeristenbelasting) x 1000 120 106 106 108 108 100 80 83 86 60 40 20 0 2011 2012 2013 2014 2015 2016 Aantal overnachtingen Gemiddelde 2011-2016 Bron: Gemeente Haaren, bewerking Fanion onderzoek & advies 47

5.7 Detailhandel De gemeente Haaren telde in 2013 44 verkooppunten (vkp) met in totaal 10.630 m² winkelvloeroppervlak (wvo). Hiervan zijn 20 verkooppunten met 4.576 m² wvo voor dagelijkse goederen als boodschappen, geneesmiddelen en persoonlijke verzorging en 24 verkooppunten voor niet-dagelijkse goederen als kleding, bruin- en witgoed, interieurartikelen, etc. Tussen 2008 en 2013 is het aantal verkooppunten gedaald met 14 procent van 51 naar 44. Het verkoopvloeroppervlak daalde in dezelfde periode met 17 procent van 8.479 naar 6.054 m². Er is wel een duidelijk verschil tussen dagelijkse en niet dagelijkse goederen. Binnen de dagelijkse goederen kwam er een winkel bij en nam het verkoopvloeroppervlak met 6 procent toe. Bij de niet dagelijkse goederen nam het aantal verkooppunten met 25 procent af en daalde het winkelvloeroppervlak met 29 procent. Tabel 5.17 Verkooppunten en verkoopvloeroppervlak in de gemeente Haaren 2008 en 2013 Verkooppunten (vkp) Winkelvloeroppervlak (wvo) (m²) Bron: Locatus/BRO 2014 Soort 2013 2008 Ontwikkeling 2008-2013 Dagelijks 20 19 5% Niet-Dagelijks 24 32-25% Totaal 44 51-14% Dagelijks 4.576 4.297 6% Niet-Dagelijks 6.054 8.479-29% Totaal 10.630 12.776-17% Leegstand van winkels Naast dat er sprake is van een krimp van het aantal winkels en het verkoopvloeroppervlak heeft de gemeente Haaren ook nog te maken met leegstand. Het vloeroppervlak dat leegstaat fluctueert overigens sterk. In 2006 en 2007 was de leegstand nagenoeg nihil, daarna is deze afwisselend opgelopen en weer gedaald. In 2016 is vooralsnog de hoogste leegstand bereikt; 15,3 procent van het totale winkelvloeroppervlak stond leeg. Dit is hoger dan het landelijk gemiddelde van 11,4 procent. Landelijk is de leegstand vanaf 2008 eveneens gestaag toegenomen. 48

0,3% 0,0% 5,8% 6,2% 5,1% 5,9% 4,1% 5,8% 5,8% 5,7% 7,6% 6,3% 5,7% 6,3% 7,0% 7,3% 7,9% 9,8% 10,6% 8,5% 11,8% 9,5% 9,9% 10,1% 11,4% 15,3% Figuur 5.21 Ontwikkeling winkelleegstand gemeente Haaren 18% 16% 14% 12% 10% 8% 6% 4% 2% 0% 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 Haaren Nederland Bron: Locatus/Planbureau voor de Leefomgeving, bewerking Fanion onderzoek & advies Binding, toevloeiing en afvloeiing De binding van de koopkracht in de gemeente Haaren is laag te noemen in vergelijking tot het gemiddelde van de winkelgebieden in Noord-Brabant en Nederland. In 2014 blijft slechts 47 procent van de koopkracht in de gemeente Haaren. Voor de niet-dagelijkse goederen blijft 66 procent van de bestedingen in Haaren in voor de niet dagelijkse goederen is dit slechts 32 procent. Er is forse afvloeiing, vooral naar Tilburg (11,29%), Oisterwijk (10,2%), Vught (6,6%) en Boxtel (6,2%). Ten opzichte van 2009 is de totale binding nagenoeg gelijk gebleven. De binding voor dagelijkse goederen is iets teruggelopen van 66 procent naar 61 procent, de binding voor niet-dagelijkse goederen is licht gestegen van 27 procent naar 32 procent. De lokale koopkracht is goed voor 53 procent van de omzet in de winkels in de gemeente Haaren. Dat betekent dat 47 procent van de omzet afkomstig is uit toevloeiing. De toevloeiing voor dagelijkse goederen is 35 procent en die voor niet-dagelijkse goederen zelfs 45 procent. Dit is hoog in vergelijking tot de referentiegebieden. Deze toevloeiing komt vooral van toeristen in de zomermaanden en daarnaast in mindere mate vanuit de gemeenten Vught (3,2%) en Boxtel (1,3%). 49

2009 2014 2009 2014 Figuur 5.22 Koopkrachtbinding en toevloeiing Haaren, referentiegebieden 2009 en 2014 gemiddelde Nederland gemiddelde Noord-Brabant gemiddelde Nederland gemiddelde Noord-Brabant Koopkrachtbinding Haaren Haaren 73 81 64 71 80 60 46 61 32 71 78 63 71 80 62 47 66 27 Totaal Dagelijks Niet-Dagelijks gemiddelde Nederland gemiddelde Noord-Brabant Haaren gemiddelde Nederland gemiddelde Noord-Brabant Haaren Toevloeiing 27 19 36 31 20 42 39 35 45 29 22 37 30 21 41 43 43 42 0 50 100 0 10 20 30 40 50 Bron: Rabobank, Koopstromenmonitor Ontwikkeling vestigingen en banen in de detailhandel Uit het vestigingenregister Brabant kan ook informatie over de sector detailhandel worden gehaald. Deze gegevens wijken af van de cijfers van Locatus, omdat in deze cijfers ook de ambulante handel (markt) en internetwinkels worden meegenomen. Terwijl Locatus in haar cijfers alleen uitgaat van de fysieke winkels. De gemeente Haaren telt in 2015 65 bedrijven die zich met detailhandel bezig houden, waarvan 18 in dagelijkse goederen en 47 in niet-dagelijkse goederen. In 2011 waren er nog 80 bedrijven, waarvan 21 in dagelijkse goederen en 59 in niet-dagelijkse goederen. Per saldo daalde het aantal vestigingen met 18,8 procent. Ook in Noordoost-Brabant daalde het aantal vestigingen, maar met -6,3 procent was deze daling veel geringer. In de gehele provincie Noord-Brabant was er zelfs sprake van een bescheiden groei van het aantal detailhandelsvestigingen. Ook het aantal banen in de detailhandel daalde fors in de gemeente Haaren. In 2011 waren er nog 390 banen in de detailhandel, in 2015 is de werkgelegenheid gedaald tot 300. In de sector niet dagelijks daalde de werkgelegenheid met 34,4 procent harder dan in winkels met dagelijkse goederen (-11,8%). In Brabant en Noordoost-Brabant daalde het aantal banen in de detailhandel eveneens, maar aanzienlijk minder hard dan in de gemeente Haaren. 50

Tabel 5.18 Overzicht vestigingen detailhandel (incl. ambulante handel en internetwinkels) 2011 2015 2011-2015 Vestigingen Niet- Dagelijks Totaal Dagelijks Niet- Dagelijks Totaal Dagelijks Niet- Dagelijks Dagelijks Totaal Noord- Brabant 3.494 16.040 19.534 3401 16.326 19.727-2,7% 1,8% 1,0% Noordoost- Brabant 930 3.965 4.895 884 3.705 4.589-4,9% -6,6% -6,3% Haaren 21 59 80 18 47 65-14,3% -20,3% -18,8% Bron: LISA/Vestigingenregister Noord-Brabant 2015, bewerking Fanion onderzoek & advies Tabel 5.19 Overzicht banen detailhandel (incl. ambulante handel en internetwinkels) Banen 2011 2015 Niet- Dagelijks Totaal Dagelijks Niet- Dagelijks Totaal Dagelijks 2011-2015 Niet- Dagelijks Dagelijks Totaal Noord- Brabant 56.070 65.060 121.130 59.230 60.790 120.020 5,6% -6,6% -0,9% Noordoost- Brabant 14.620 16.640 31.260 15.250 15.130 30.380 4,3% -9,1% -2,8% Haaren 230 160 390 200 100 300-11,8% -34,4% -21,0% Bron: LISA/Vestigingenregister Noord-Brabant 2015, bewerking Fanion onderzoek & advies Figuur 5.23 Ontwikkeling banen detailhandel gemeente Haaren 450 400 350 300 250 200 150 100 50 0 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 Dagelijks Niet dagelijks Bron: LISA/Vestigingenregister Noord-Brabant 2015, bewerking Fanion onderzoek & advies 51

5.8 Conclusies In vergelijking met Nederland, Brabant en Noordoost-Brabant zijn in Haaren de agrarische sector, bouw, financiële dienstverlening en horeca sterk vertegenwoordigd in het aantal vestigingen. Het aantal vestigingen is tussen 2011 en 2015 met 3,2 procent toegenomen. Dit is laag in verhouding tot de referentiegebieden; De sectoren die vooral gegroeid zijn in het aantal bedrijven in de gemeente Haaren zijn onderwijs (56,5%), horeca (12,2%), bouw (22,1%) en Informatie en Communicatie (19%). De transportsector (-18,8%), handel (-7,6%), industrie (-11,4%) en Landbouw en visserij (-4,7%) laten juist een afname van het aantal bedrijven zien. 64,4 procent van de bedrijven in Haaren heeft 0-1 werkzame persoon en is daarmee ZZP er. De zakelijke diensten, handel en bouw tellen de meeste ZZP ers. Het aandeel van de ZZP er in het totaal aantal vestigingen is sterk gegroeid tussen 2011 en 2015. De sectoren met de meeste banen zijn in de zorg (17,8%), landbouw en visserij (14,4%), zakelijke diensten (12,8%), handel (12,2%) en horeca (10,2%). In verhouding tot de referentiegebieden regio Noordoost-Brabant, Brabant en Nederland zijn met name landbouw en visserij (5x groter dan landelijk), horeca (2x groter dan landelijk), bouw en zorg sterk vertegenwoordigd in de productiestructuur van de gemeente Haaren. De werkgelegenheid in de gemeente Haaren heeft harde klappen gekregen door de economische crisis, de werkgelegenheid daalde met maar liefst 9,9 procent. Veel harder dan gemiddeld in Nederland. Het aandeel van de topsectoren in de gemeente Haaren is laag. De topsectoren Agrofood en logistiek hebben wel een relatief groot aandeel. Haaren is binnen agrofood vooral sterk in tuinbouw en dan specifiek de teelt van bomen en vaste planten. De gemeente Haaren heeft in Nederland het op drie gemeenten na het grootste areaal landbouwgrond voor de bomenteelt. Zowel het aantal vestigingen als de werkgelegenheid in de agrofood neemt af in Haaren. Naast akker- en tuinbouwbedrijven heeft de gemeente Haaren ook nog 120 veehouderijen. Het aantal veehouderijen is tussen 2011 en 2016 met 31 procent gedaald. Het aantal dieren nam in de periode juist toe met 45 procent. Deze toename betrof vooral kippen en geiten. Het aantal varkens nam af. 7 procent van alle vestigingen en 12,7 procent van de banen in de gemeente Haaren is te vinden in de sector toerisme en recreatie. Het aandeel van de sector in de productiestructuur is daarmee veel hoger in vergelijking tot Nederland en Brabant. In de periode 2011-2015 zijn er acht bedrijven (11,4%) en 70 banen (17%) in de sector toerisme en recreatie bijgekomen. De groei vond met name plaats in de horeca, sportbedrijven en bedrijven actief in cultuur, recreatie en amusement. Het aantal bedrijven actief in logiesverstrekking nam licht af. De gemeente Haaren telt in totaal 23 accommodaties die in totaal ca. 1.580 slaapplaatsen aanbieden. Over de periode 2011-2016 hebben er gemiddeld 99.600 overnachtingen per jaar plaatsgevonden. Het aantal overnachtingen is tussen 2011-2016 met 30 procent gestegen van 83.000 in 2011 naar 108.000 in 2016. De gemeente Haaren heeft relatief weinig detailhandel. De detailhandel staat bovendien onder druk. Het aantal verkooppunten en het verkoopvloeroppervlak is afgenomen. Tegelijkertijd is de leegstand toegenomen. 52

De koopkrachtbinding bedraagt slechts 46 procent en is daarmee laag in vergelijking met de gemiddelden van Noord-Brabant en Nederland. De toevloeiing daarentegen bedraagt 39 procent en is daarmee wat hoger dan gemiddeld. Dit komt vooral door toeristen. 53

54

24,1 24,4 24,9 27 24,1 24,5 25 26,9 24,4 24,8 25,4 27,7 24,5 25 25,5 27,8 25,6 26,1 26,8 29,3 6. Inkomen 6.1 Besteedbaar inkomen Het gemiddeld (gestandaardiseerd) besteedbaar inkomen ligt in 2014 in Haaren op 29.300 per huishouden en daarmee 14 procent hoger dan landelijk. Het gemiddeld besteedbaar inkomen ligt ook hoger dan in Noord-Brabant ( 26.100) en Noordoost-Brabant ( 26.800). Tussen 2010 en 2014 is het besteedbaar inkomen met 8,5 procent toegenomen in de gemeente Haaren. Figuur 6.1 Besteedbaar inkomen per huishouden (gestandaardiseerd*) x 1000 35 30 25 20 15 10 5 0 2010 2011 2012 2013 2014 Nederland Noord-Brabant Noordoost-Brabant Haaren Bron: CBS Statline, 2016 *) gestandaardiseerd betekent dat is gecorrigeerd voor de huishoudenssamenstelling 6.2 Vermogen De inwoners van Haaren zijn relatief zeer vermogend. Het gemiddeld vermogen per huishouden bedraagt in 2014 355.800. Dit is veel hoger dan landelijk ( 149.500), Brabant ( 170.500) en Midden-Brabant (195.200). De verklaring is dat in Haaren gemiddeld meer huishoudens een koopwoning hebben dan Nederland en de gemiddelde woningwaarde hoger ligt. 55

162,6 159,3 145,5 149,5 188,1 183,4 166,3 170,5 214 208,5 188,9 195,2 354,7 359,9 336,1 355,8 Figuur 6.2 Gemiddeld vermogen per huishouden x 1000 400 350 300 250 200 150 100 50 0 Bron: CBS, Statline 2017 2011 2012 2013 2014 Nederland Noord-Brabant Noordoost-Brabant Haaren 6.3 Uitkeringen Het aantal mensen dat afhankelijk is van een uitkering ligt in Haaren lager dan landelijk, maar iets boven het niveau van Noord-Brabant en Noordoost-Brabant. In 2016 hebben per 1.000 inwoners in Haaren 281 personen een uitkering tegen 297 per 1.000 landelijk, 278 per 1.000 in Noord-Brabant en 265 per 1.000 in Noordoost-Brabant. In Haaren is vooral het aantal bijstandsgerechtigden relatief laag, met slechts 7 bijstandsgerechtigden per 1.000 inwoners. Landelijk zijn er 30 bijstandsgerechtigden per 1.000 inwoners. Haaren kent daarentegen wel relatief veel mensen die AOW genieten. Dit zijn er 206 per 1.000 inwoners tegen 198 per 1.000 landelijk en relatief veel mensen die arbeidsongeschikt zijn, namelijk 50 per 1000 inwoners, tegen landelijk 46 per 1.000 inwoners. Het aantal mensen dat afhankelijk is van een uitkering is de afgelopen jaren in de gemeente Haaren wel toegenomen van 251 per 1.000 inwoners in 2011 naar 281 per 1.000 inwoners in 2015. Met name het aantal mensen met AOW nam als gevolg van de vergrijzing fors toe, van 158 per 1.000 inwoners naar 206 per 1000 inwoners. Het aantal arbeidsongeschikten nam juist wat af van 58 per 1.000 inwoners in 2011, naar 50 per 1000 inwoners in 2015. Het aantal mensen dat afhankelijk was van aan werkloosheid of bijstandsuitkering bleef redelijk constant over de periode 2011-2015 en was duidelijk lager dan in de referentiegebieden. 56

Nederland Noord-Brabant Noordoost-Brabant Haaren Nederland Noord-Brabant Noordoost-Brabant Haaren Nederland Noord-Brabant Noordoost-Brabant Haaren Nederland Noord-Brabant Noordoost-Brabant Haaren Nederland Noord-Brabant Noordoost-Brabant Haaren Nederland Noord-Brabant Noordoost-Brabant Haaren Figuur 6.3 Aantal mensen per 1.000 inwoners met een uitkering, naar soort uitkering 350 300 250 200 150 24 18 15 48 46 50 16 17 17 6 24 18 15 58 47 45 49 12 17 18 17 5 25 54 47 13 22 19 16 6 45 51 52 23 23 18 27 47 27 21 17 8 45 50 52 27 28 21 28 47 26 22 18 45 50 27 26 7 30 52 46 20 25 23 19 44 49 26 25 7 50 18 100 157 163 158 175 164 169 165 181 186 173 169 183 191 177 174 190 195 182 179 199 198 185 184 206 50 - Bron: CBS, Statline 2017 2011 2012 2013 2014 2015 2016 AOW Werkloosheid Arbeidsongeschiktheid Bijstand 6.4 Conclusies Het gemiddeld (gestandaardiseerd) besteedbaar inkomen ligt in 2014 in Haaren op 29.300 per huishouden en daarmee 14 procent hoger dan landelijk. De inwoners van Haaren zijn relatief zeer vermogend. Het gemiddeld vermogen per huishouden bedraagt in 2014 355.800. Dit is veel hoger dan landelijk ( 149.500), Brabant ( 170.500) en Midden-Brabant (195.200). Per 1.000 inwoners hebben 281 inwoners in de gemeente Haaren een uitkering. Dit is laag in vergelijking met Nederland, maar wat hoger in vergelijking met Noord-Brabant en Noordoost- Brabant; In Haaren ligt het aantal mensen met AOW en een arbeidsongeschiktheidsuitkering hoger dan in de referentiegebieden. Het aantal mensen met een werkloosheidsuitkering of bijstand ligt juist aanmerkelijk lager. Vooral het aantal mensen met AOW nam als gevolg van de vergrijzing fors toe; Het aantal arbeidsongeschikten nam juist wat af. Het aantal mensen dat afhankelijk was van aan werkloosheid of bijstandsuitkering bleef redelijk constant over de periode 2011-2015. 57

58

7. Bedrijventerreinen 7.1 Areaal De gemeente Haaren heeft een beperkt areaal bedrijventerreinen. In totaal zijn er 4 bedrijventerreinen: Hopveld in Haaren, Industrieterrein Helvoirt en bedrijfslocatie Matador in Helvoirt en bedrijventerrein Broxven in Esch. Het totale areaal beslaat 14 ha bruto en 12,6 ha netto. Van het netto areaal is 10,5 ha uitgegeven en 2,1 ha nog uitgeefbaar. Dit uitgeefbaar terrein ligt op Hopveld II. Tabel 7.1 Bedrijventerrein gemeente Haaren, 1-1-2016 Kern Naam Bruto Netto Uitgegeven Uitgeefbaar Haaren Hopveld 2,1 1,7 1,7 0,0 Hopveld II 3,9 3,5 1,4 2,1 Helvoirt I.T. Helvoirt 3,7 3,4 3,4 0,0 Matador 1,5 1,5 1,5 0,0 Esch Broxven 2,8 2,5 2,5 0,0 Totaal 14,0 12,6 10,5 2,1 Bron: bedrijventerreinregister provincie Noord-Brabant Figuur 7.1 Overzicht locatie bedrijventerreinen gemeente Haaren Bron: QGIS, Google Maps, IBIS 2015, bewerking Fanion onderzoek & advies 59