Hoe werken architecturen? Mastercourse Architectuur Archiefwereld Wim Bakkeren 16 november 2015

Even voorstellen Wim Bakkeren, zelfstandig consultant Architect sinds 2000 Geschoold in, en docent geweest van, de Infrastructurele Benadering Programma-, project- en stelselarchitect Overheidsdomein, uitvoeringsinstanties, digitale overheid (stelsels, ketens en netwerken) nl.linkedin.com/in/wimbakkeren 16 november 2015 Wim Bakkeren 2

Inhoud 1. Doelgerichte architectuur 2. Architectuur in de overheid NORA en dochters Stelsel van Basisregistraties 3. Groeifasen in digitalisering 16 november 2015 Wim Bakkeren 3

Mijn boodschap vandaag Architectuur is geen doel maar een middel Architectuur is effectief indien afgestemd op: Doel, doelgroep, doelgebruik Onderwerp, scope en tijdshorizon (nu, straks of ooit) Architectuur is meer dan een (eenmalig) product Bijbehorende governance, organisatie, processen 16 november 2015 Wim Bakkeren 4

1. Doelgerichte architectuur 16 november 2015 Wim Bakkeren 5

Jason Bloomberg In fact, just what an Enterprise Architect is actually supposed to do is curiously still up for debate, more than 25 years after EA s invention. Unfortunately, EA is often synonymous with the practice of documenting one person s viewpoint of their company s IT Ken Griesi Jason Bloomberg And yet, organizations still require a high level of overall design and coordination that supports the agility goals of the business without hindering them. 16 november 2015 Wim Bakkeren 6

Doelgerichte architectuur Architectuur is een eigenschap van iets Architectuurbeschrijving beschrijft de architectuur van iets middel voor het richten van de ontwikkelingen van dat iets stakeholders, concerns, viewpoints bij dat iets Scope: kijk naar het doel en naar de baas! Vele onderwerpen en doelen -> vele soorten architecturen 16 november 2015 Wim Bakkeren 7

Waarom architectuur? Architectuur geeft richting Onder architectuur worden resultaten tot stand gebracht, die zonder architectuur niet of nauwelijks mogelijk zijn Achterliggende visie bepaalt het uiteindelijke resultaat Taylorism als voorbeeld Uitgangspunt: luiheid van werknemers Visie: zo gering mogelijke inspanning Principes: Scheiding denken en doen Splitsen complexe taken tot eenvoudige routinetaken Resultaat: lopende band 16 november 2015 Wim Bakkeren 8

Lagen in de organisatie Mogelijkheden business doelen producten / diensten processen Eisen technische infrastructuur Business development Proces ontwikkeling Informatievoorziening Informatievoorzieningontwikkeling Infrastructuur ontwikkeling Gelijktijdige, elkaar beïnvloedende processen! 16 november 2015 Wim Bakkeren 9

Het richten van ontwikkelingen Business Model / Productarchitectuur business doelen producten / diensten processen Informatievoorziening Technische infrastructuur Business development Proces ontwikkeling Proces of Organisatiearchitectuur Informatiearchitectuur Infrastructuurarchitectuur Informatievoorzieningontwikkeling Infrastructuur ontwikkeling 16 november 2015 Wim Bakkeren 10

Architectuur is een eigenschap De wijze waarop een visie of idee herkenbaar is geconcretiseerd in de opbouw van iets Onderdelen, samenhang intern en met omgeving, bijdrage van onderdelen aan doel (functie in het geheel), visie en principes Fundamental concepts or properties of a system in its environment embodied in its elements, relationships, and in the principles of its design and evolution ISO/IEC/IEEE 42010 Systems and software engineering - Architecture description De architectuur van iets is kenbaar in de werkelijkheid of in het ontwerp en wordt beschreven in een architectuurbeschrijving 16 november 2015 Wim Bakkeren 11

ISO/IEC/IEEE 42010 16 november 2015 Wim Bakkeren 12

16 november 2015 Wim Bakkeren 13

Stakeholders, concerns en viewpoints Neem de archiefwereld! Wat zijn stakeholders! Wat zijn hun concerns? Met welke viewpoints kan je die concerns afdekken? 16 november 2015 Wim Bakkeren 14

ARCHITECTUUR IS MEER DAN DOCUMENTEREN! 16 november 2015 Wim Bakkeren 15

Scope: kijk naar doel en de baas! Het doel bepaalt de scope, maar het moet wel haalbaar zijn Afbakeningscriteria: 1. Kan het doel worden behaald? 2. Baken af op functie (bijdrage), niet op activiteiten of afdelingen! Bijv. archieffunctie ook in primaire proces 3. Valt het binnen de invloedssfeer van de verantwoordelijke? Bijv. hoofd Archief of Algemeen Directeur? 16 november 2015 Wim Bakkeren 16

Vele soorten architectuur Naar organisatielaag Naar aspect Naar beschouwingsniveau Naar doel Naar tijdshorizon: nu, straks, ooit Naar architectuurschool Referentiearchitectuur Bedrijfsarchitectuur As is To be Doelarchitectuur Projectstartarchitectuur Enterprisearchitectuur Business Model / Productarchitectuur 16 november 2015 Wim Bakkeren 17 business doelen producten / diensten processen Informatievoorziening Technische infrastructuur Procesarchitectuur Informatiearchitectuur HRM- architectuur Bedrijfsarchitectuur Producten- en diensten-portfolio Proces of Organisatiearchitectuur Informatiearchitectuur Infrastructuurarchitectuur Procesontwerp (nadere inrichting) Huisvesting- architectuur...

NORA negenvlaksmodel Enterprise Architectuur Scope: organisatie of organisatiedomein Projectstartarchitecturen Scope: projectmatige verandering 16 november 2015 Wim Bakkeren 18

Vijf eisen aan architectuur- (beschrijving) Beschrijft de structuur van iets Componenten, samenhang Bijdrage aan doelstellingen Instrument voor sturen op de kwaliteit van het geheel Voorkomen suboptimalisatie Geeft uitdrukking aan een visie Is onderhandelingsresultaat Management Doorlooptijd, kosten Disciplines Technologie Scharnier tussen doelen enerzijds en mogelijkheden anderzijds Strategische wenselijkheid versus technische en projectmatige uitvoerbaarheid 16 november 2015 Wim Bakkeren 19

2. Architectuur in de overheid A. Nederlandse Overheid Referentiearchitectuur B. Stelsel van Basisregistraties 16 november 2015 Wim Bakkeren 20

Nederlandse Overheid Referentie Architectuur (NORA) Een referentiearchitectuur met kaders en afspraken voor de digitale overheid, gericht op optimale dienstverlening en samenwerking In 2009 vastgesteld als norm voor de Nederlandse overheid Opdrachtgever en eigenaar is Ministerie BZK Governance belegd bij Regieraad Interconnectiviteit NORA Gebruikersraad adviseert Regieraad Beheer belegd bij ICTU http://www.digitaleoverheid.nl/onderwerpen/nora http://www.noraonline.nl 16 november 2015 Wim Bakkeren 21

NORA Inhoud Context Inventarisatie beleidskaders (verouderd) Normatief Normatief / Informatief Informatief 10 Basisprincipes en 40 afgeleide principes Bouwstenen en standaarden Thema's, communities en expertgroepen, dochters Instrumenten Projectstartarchitectuur en NORA review 16 november 2015 Wim Bakkeren 22

NORA Principes Principe: een richtinggevende uitspraak Bestaat uit: Stelling, Beschrijving, Rationale, Implicaties, Voorbeelden NORA-principes zijn kaders en afspraken voor de digitale overheid Basisprincipes beschrijven de kwaliteit van overheidsdienstverlening vanuit het perspectief van de de samenleving, burgers en bedrijven Afgeleide principes geven invulling aan de basisprincipes. Ze zijn te beschouwen als een checklist voor producten/diensten, ketens, processen en systemen 16 november 2015 Wim Bakkeren 23

NORA - 10 Basisprincipes 16 november 2015 Wim Bakkeren 24

NORA - 10 Basisprincipes 16 november 2015 Wim Bakkeren 25

NORA Basisprincipes en de archiefwereld Wat betekenen de NORA Basisprincipes voor de archiefwereld? Zijn ze toepasbaar? Gelden er andere principes? 16 november 2015 Wim Bakkeren 26

NORA Inhoud Context Inventarisatie beleidskaders (verouderd) Normatief Normatief / Informatief Informatief 10 Basisprincipes en 40 afgeleide principes Bouwstenen en standaarden Thema's, communities en expertgroepen, dochters Instrumenten Projectstartarchitectuur en NORA review 16 november 2015 Wim Bakkeren 27

NORA Bouwstenen en Standaarden Bouwstenen Voorzieningen die deel uitmaakt van de infrastructuur van de e-overheid De Generieke Digitale Infrastructuur (GDI): Standaarden, producten en voorzieningen Gebruikt door alle overheden, vele publieke organisaties en soms private partijen Onmisbaar deel van de digtale basisvoorzieningen Niet organisatie, sector- of domeinspecifiek. Standaarden Regels die beschrijven hoe mensen materialen, producten, diensten, technologieën, taken, processen en systemen dienen te ontwikkelen en beheren Bureau Forum Standaardisatie Lijst met gangbare open standaarden (aanbevolen) Lijst met pas-toe-of-leg-uit standaarden (verplicht bij aanschaf en (ver)bouw) 16 november 2015 Wim Bakkeren 28

Idensys NORA 16 november 2015 Wim Bakkeren 29

NORA thema s en communities Zaakgericht werken Beveiliging Ketensturing Duurzame toegankelijkheid Samenwerking met Nationaal Archief Semantiek Stelsel van Basisregistraties Knooppunten Internationaal Aanschaf 16 november 2015 Wim Bakkeren 30

NORA dochters Bestuurslagen EAR Enterprise Architectuur Rijksdienst GEMMA - Gemeentelijke ModelArchitectuur PETRA - Provinciale EnTerprise ReferentieArchitectuur WILMA - Waterschaps Informatie & Logisch Model Architectuur Ketens en domeinen AORTA - Landelijke infrastructuur voor berichtuitwisseling in de zorg CORA woningcorporaties Referentie Architectuur KarWei Ketenarchitectuur Werk en Inkomen MARTHE Modelarchitectuur RijksToezichten Handhavingseenheden PURA Publieke gezondheid Referentiearchitectuur TARA Toegankelijke Archieven Referentie Architectuur VeRA Veiligheidsregios Referentiearchitectuur Vreemdelingenketen 16 november 2015 Wim Bakkeren 31

Is NORA succesvol? Ja Stimulans voor werken onder architectuur Basisprincipes goede vertaling van beleid Communities: netwerk van architecten, voor en door architecten Netwerk van architecturen: NORA en dochters Nee Geen toezicht en handhaving basisprincipes Geen instrument voor bestuurders (er is geen baas!) Doel, visie en scope niet scherp Draagt het bij aan samenhang en bereiken doelstellingen digitale overheid? 16 november 2015 Wim Bakkeren 32

2. Architectuur in de overheid A. Nederlandse Overheid Referentiearchitectuur B. Stelsel van Basisregistraties 16 november 2015 Wim Bakkeren 33

Stelsel van Basisregistraties Het geheel van afspraken en voorzieningen gericht op het doelmatige en efficiënte beheer van een beperkt aantal gegevens, die nodig zijn voor de uitvoering van de taken van de overheid, vastgelegd in gegevensverzamelingen met een wettelijke basis (de basisregistraties), inclusief hun onderlinge samenhang en de gemeenschappelijke voorzieningen die nodig zijn voor verzameling, verspreiding en gebruik. 16 november 2015 Wim Bakkeren 34

Het Stelsel in de NORA-plaat CONTACT BEDRIJFS PROCESSEN INFORMATIE call center burger basis registratie basis registratie basis registratie website basis registratie basis registratie basis registratie bedrijf bouwsteen basis registratie basis registratie basis registratie basis registratie basis registratie basis registratie overheid standaard Digilevering Vier Digikoppeling Digimelding Stelselvoorzieningen 16 november 2015 Wim Bakkeren 36 Stelselcatalogus

DOELGROEPEN STELSEL VAN BASISREGISTRATIES Legenda beschikbaar niet beschikbaar Verstrekker Bronhouder Opdracht gever Stelselregie MAATSCHAPPIJ Kadaster Gemeenten MinIenM BAG Ministeriële Commissie Digitale Overheid Kadaster UWV Diversen MinIenM MinSZW BGT BLAU Ambtelijke Commissie Digitale Overheid Bedrijf / Instelling Knooppunten Belastingdienst Kadaster MinFin MinIenM BRI BRK Nationaal Beraad Digitale Overheid TNO Diversen MinIenM BRO Overheid RvIG Kadaster Diversen MinBZK MinIenM BRP BRT Nationaal Commissaris Digitale Overheid Bureau NCDO RDW MinIenM BRV KvK MinEZ HR Regieraad Gegevens Burger Kadaster Gemeenten MinFin WOZ Afnemersraden Beheerder Verantwoordelijk voor inhoud Opdracht gever Stelsel- Bestuursorganen met 16 november 2015 Wim Bakkeren MinBZK diensten verantw. 37 publiekrechtelijke taak Logius ICTU Beleids- MinBZK

Rollen Opdrachtgever: verantwoordelijke ministerie Bronhouder: verantwoordelijk voor inwinnen en kwaliteit gegevens Verstrekker: verstrekken gegevens en faciliteren gebruik Afnemer: verplicht of vrijwillig gebruiker van gegevens 16 november 2015 Wim Bakkeren 38

De visie voor het stelsel Aanleiding: de constatering dat de gegevenshuishouding van de overheid structurele verbetering behoefde Visie: een overheidsbrede, organisatie-onafhankelijke gegevensinfrastructuur voor de meest essentiële gegevens Doel: Een onmisbare voorwaarde voor een overheid die: Niet naar de bekende weg vraagt klantgericht is Zich niet voor de gek laat houden Weet waar ze het over heeft en Haar zaken op orde heeft en niet meer uitgeeft dan nodig 16 november 2015 Wim Bakkeren 39

De inrichtingsprincipes voor het stelsel 1. Beperkt aantal registraties 5. Uitgangspunt is voor meest essentiële laagdrempelige gegevens beschikbaarstelling van 2. Basisregistraties beperkt tot gegevens binnen wettelijke compacte en beheersbare kaders basisgegevens 6. Basisregistraties dienen 3. Per basisregistratie bij wet naleving van privacywetgeving actief te ondersteunen vastgesteld: moeten voor burger transparant doel, werkingsgebied, maken hoe overheid met kwaliteitseisen en -borging, persoonsgegevens omgaat en autorisatie, financiering moeten hem in staat stellen 4. Uitgangspunt is hierop invloed uit te oefenen gebruikmaking van 7. Het stelsel gedraagt zich naar bestaande organisatorische afnemers als één geheel. en informatie-infrastructuren 16 november 2015 Wim Bakkeren 40

Twaalf eisen aan basisregistraties 1. De registratie is bij wet geregeld 2. De afnemers hebben een terugmeldplicht 3. De basisregistratie wordt verplicht gebruikt door de hele overheid 4. Er is duidelijkheid over de aansprakelijkheid 5. De realisatie en exploitatie geschieden tegen redelijke kosten en er is eenduidigheid over de verdeling ervan 6. Er is duidelijkheid over inhoud en bereik van de registratie 7. Er zijn sluitende afspraken en procedures tussen de houder van het register enerzijds en de leveranciers en de afnemers van gegevens anderzijds 8. Er zijn duidelijke procedures met betrekking tot de toegankelijkheid van de basisregistratie 9. Er is een stringent regime van kwaliteitsborging 10. Er is vastgelegd dat en hoe afnemers van gegevens op een niet-vrijblijvende wijze betrokken worden bij de besluitvorming over de registratie 11. De positie van de basisregistratie binnen het Stelsel van Basisregistraties is duidelijk en de relaties met de basisregistraties zijn beschreven 12. De zeggenschap over de basisregistratie berust bij een bestuursorgaan en er is een minister verantwoordelijk voor het realiseren, respectievelijk het functioneren van de registratie 16 november 2015 Wim Bakkeren 41

De ontwikkeling van het stelsel 1999 (SBG) Voorwaarden voor authentieke registraties 2004 (SBG 2) 2006 Semantische kern Relaties 2008 (NUP, ODP) Samenhang Realisatie van basisregistraties Gegevensarchitectuur Stelselvoorzieningen 2011 (PSB, i-nup) Van werkend Naar gebruik Naar kwaliteit Naar duurzaam beheer 2015 (NCDO, Digiprogramma) Generieke Digitale Infrastructuur Stelsel van Overheidsgegevens 16 november 2015 Wim Bakkeren 42

Visie op het Stelsel van Overheidsgegevens 16 november 2015 Wim Bakkeren 43

Stelsel van Basisregistraties succesvol? Ja Obv visie en doel Principe-gedreven Wettelijk geregeld Verantwoordelijkheden helder Bouwt voort op bestaande structuur 12 Basisregistraties (3 in voorbereiding) Toenemend gebruik Nee Geen toezicht en handhaving Aanbodgedreven, onvoldoende gebruikersinbreng Samenhang alleen door wettelijke verplichting Gebaseerd op denken uit 1999 (stilstand is achteruitgang), Nederland loopt achter Er is geen baas! 16 november 2015 Wim Bakkeren 44

3. Groeifasen in digitalisering 16 november 2015 Wim Bakkeren 45

Om mee af te sluiten! Voorgaande is oud denken! Stelsel van Basisregistraties 1999 NORA 2008 Focus op landelijke infrastructuur Eenmalige ontwerpen, geen continue ontwikkeling Nederland loopt achter! Er is een nieuwe manier van architectureren voor de digitale overheid nodig! 16 november 2015 Wim Bakkeren 46

Just in Time Architecture James Thomas Many enterprise architects overly focus on documentation and frameworks- instead of delivering real value and effecting business change Those EAs who truly embrace change who work directly with business stakeholders to move their organizations to an increasingly agile state of continuous business transformation will more likely find themselves adding real value to their enterprises. Jason Bloomberg 16 november 2015 Wim Bakkeren 48

Nolan groeifasenmodel Organisatorische Herbezinning Technologische Herbezinning 1 2 3 4 5 6 Ontwikkeling ICT met sprongen Iedere fase kent drie delen 1. Introductie 2. Uitbouw 3. Formalisatie Overgang nav crisis (de rek is eruit) 1. Introductie (aanbod van technologie is leidend) 2. Uitbouw (organisatorisch beleggen) 3. Formalisatie (gericht op beheersing en overzicht) 4. Integratie (samenhang met andere IV) 5. Gegevensgericht (uitwisseling: structureren samenhang = structureren gegevenshuishouding) 6. Strategisch (netwerk- / ketengericht) 49

Groeifasen voor de overheid Roep om kostenbesparing en controle op (wild-)groei Besef: winst door digitaal gegevens uitwisselen tussen organisaties die al veel samenwerken Besef: winst door het uitwisselen van informatie tussen organisaties uit verschillende sectoren Globalisatie en steeds meer afspraken op Europees niveau vragen om stroomlijning Internationale Informatie-uitwisseling Afdeling Organisatie Sector/keten Intersectoraal/ nationaal Internationaal Automatisering vanuit perspectief afdeling: ook bekend onder de naam eilandautomatisering. Automatisering vanuit perspectief organisatie en processen: afstemming tussen afdelingssystemen. Verantwoordelijkheid informatie hoger en centraler belegd. Centrale databases voor belangrijke gegevens Binnen sectoren zoals zorg of justitie worden afspraken gemaakt om meer op dezelfde manier te gaan werken: ketenautomatisering. Gezamenlijke bouwstenen, standaarden en sectorregistraties. Perspectief: één overheid gedachte. Op dezelfde manier gegevens uitwisselen met dezelfde doelgroepen, geen informatie vragen die al bekend is. Gezamenlijke bouwstenen, standaarden en Basisregistraties. Internationale standaarden, bouwstenen en afspraken worden ontwikkeld. Trends in automatisering van Anton van Weel, vrij naar Richard Nolan en Arre Zuurmond

Groeifasen en architectuur Gartner: Gartner Nexus of Forces Mobile, Social, Information, Cloud Before the web Before the Nexus of Forces After the NoF Data processing Bedrijfs IV, ketens, web E-business, Digital marketing, Cloud Digital, Ambient, Autonomous, Uitdagingen Reacties Mainframes, minicomputers, standalone PCs Complexe systemen, nooit af Methodisch ontwikkelen, samenhangende systemen Onstaan architectuurdenken, methodisch, gecontroleerd, eerst denken, dan doen Technologie Integratietechnologie, netwerken, fileservers, internet Alles gekoppeld (1 op 1), veel afhankelijkheden ook buiten organisatie, beveiliging Architectuur, standaardisatie Service-orientatie eoverheid Web, Portals, BI Mobile, information, cloud, social Onvoorzien gegevensgebruik, semantiek, beveiliging gegevens Agile, DevOps, Continuous delivery JiT-architectuur? (bottomup ipv topdown) Sensors, IoT, 3Dprinting, Machine Intelligence, Drones Communities ipv organisaties, sharing economy, smart government? Digitale Overheid Smart Government

Mijn boodschap vandaag Architectuur is geen doel maar een middel Architectuur is effectief indien afgestemd op: Doel, doelgroep, doelgebruik Onderwerp, scope en tijdshorizon (nu, straks of ooit) Architectuur is meer dan een (eenmalig) product Bijbehorende governance, organisatie, processen 16 november 2015 Wim Bakkeren 52

Dank u voor uw aandacht! Mastercourse Architectuur Archief2020 Wim Bakkeren 16 november 2015 nl.linkedin.com/in/wimbakkeren