Impact van landbouwpraktijken op de oppervlaktewaterkwaliteit: een succesvolle aanpak in het probleemgebied van de Horstgaterbeek in Noord-Limburg Mia Tits, Frank Elsen Project uitgevoerd door de Bodemkundige Dienst van België in samenwerking met de Vlaamse Landmaatschappij in opdracht van de Vlaamse Overheid Projectperiode: 2011-2014 12 de Waterforum, Gent, 2 oktober 2015 1
Project Horstgaterbeek aanpak probleemgebied MAP-meetpunt Probleemstelling MAP-meetnet 2012-2013 MP113350, Kanielstraatbeek: oorzaken? oplossingen? 12 de Waterforum, Gent, 2 oktober 2015 2
Project Horstgaterbeek aanpak probleemgebied MAP-meetpunt 1. Waar komt het water vandaan? -> afbakening afstroomgebied (Van Overtveld et al., 2011) met ArcSWAT, op basis van het digitaal hoogtemodel (DHM) en het hydrografisch netwerk (VHA, Vlaamse Hydrografische Atlas) 12 de Waterforum, Gent, 2 oktober 2015 3
Project Horstgaterbeek aanpak probleemgebied MAP-meetpunt Afbakening afstroomgebied Drain 12 de Waterforum, Gent, 2 oktober 2015 4
Project Horstgaterbeek aanpak probleemgebied MAP-meetpunt Kenmerken gebied: - eerder vlakke topografie - zand- en zandleembodem - ondiep grondwater, deels kwelzone - belangrijke landbouwactiviteit: - runderen, varkens - maïs, grasland, ook suikerbieten, bonen, erwten, wortelen, voederbieten, aardappelen, zomergerst - historiek: frequente toepassing van runder- en varkensdrijfmest MP113350 12 de Waterforum, Gent, 2 oktober 2015 5
Project Horstgaterbeek aanpak probleemgebied MAP-meetpunt 1. Waar komt het water vandaan? -> afbakening afstroomgebied MP113350 In het afstroomgebied (2012 2014 -...): 2. intensief overleg met en begeleiding van landbouwers, 12 landbouwbedrijven 3. opvolging landbouwpercelen 4. opvolging waterkwaliteit watermeetnet 12 de Waterforum, Gent, 2 oktober 2015 6
Project Horstgaterbeek aanpak probleemgebied MAP-meetpunt Belangrijk instrument in het gesprek met de bedrijven: Inzicht in de minerale-stikstofbalans in de bodem, per perceel -> Ontwikkeling van een mechanistisch modelmatig model 12 de Waterforum, Gent, 2 oktober 2015 7
Inzicht in de minerale-stikstofbalans in de bodem, per perceel Continue input-output-balans minerale N op perceelsniveau i.f.v. de tijd: Input ( aanvoer van N ) Output ( afvoer van N ) atmosferische depositie (30 kg N/ha.jr) mineralisatie uit organische stof in de bodem: i.f.v. - organischestofgehalte - bodemtextuur - bodemtemperatuur - bodemvochtgehalte mineralisatie van niet-afgevoerde gewasresten: - oogstresten: i.f.v. opbrengstniveau - groenbedekkers: i.f.v. gewasstand bemesting: - kunstmest - werkzame stikstof uit dierlijke mest uitscheiding tijdens begrazing: - i.f.v. aantal en type dieren, periode, uren per dag - forfaitaire N-uitscheidingsnormen - werkzame N = 20% opname door: - gewassen (oogst) - groenbedekkers verliezen door: - denitrificatie - uitspoeling: o.b.v. bodemwaterbalans 12 de Waterforum, Gent, 2 oktober 2015 8
(kgn.ha- 1 ) (kgn.ha- 1 ) (kgn.ha- 1 ) Stikstofmineralisatie uit organische stof in de bodem 12 de Waterforum, Gent, 2 oktober 2015 9
Minerale-stikstofbalans in de bodem Input-output-balans minerale N op perceelsniveau op jaarbasis Input (aanvoer) Output (afvoer) atmosferische depositie (30 kg N/ha) mineralisatie uit organische stof in de bodem: i.f.v. - C-gehalte (~ organische-stofgehalte) - bodemtextuur - bodemtemperatuur - bodemvochtgehalte mineralisatie van niet-afgevoerde gewasresten: - oogstresten: i.f.v. opbrengstniveau - groenbedekkers: i.f.v. gewasstand bemesting: - minerale bemesting uit kunstmest - werkzame stikstof uit dierlijke mest uitscheiding tijdens begrazing: - i.f.v. aantal en type dieren, periode, uren per dag - forfaitaire N-uitscheidingsnormen - werkzame N = 20% verliezen door: - denitrificatie - uitspoeling: o.b.v. bodemvochtbalans opname door: - gewassen: i.f.v. opbrengstniveau - groenbedekkers: i.f.v. gewasstand 12 de Waterforum, Gent, 2 oktober 2015 10
(kgn.ha- 1 ) (kgn.ha- 1 ) (kgn.ha- 1 ) Project Horstgaterbeek-Lossing Luik 1: opvolging landbouwpercelen Stikstofuitspoeling 12 de Waterforum, Gent, 2 oktober 2015 11
(kgn.ha- 1 ) Voorbeeld minerale-n-balans in een akkerperceel (2011-2014) Input-output-balans minerale N op perceelsniveau: tijdlijn HGL08: 2012 2013 2014 gras 1s / bonen gras 1s / snijmaïs wintertarwe / gras 1s 12 de Waterforum, Gent, 2 oktober 2015 12
(kgn.ha- 1 ) Voorbeeld minerale-n-balans in een akkerperceel (2011-2014) Input-output-balans minerale N op perceelsniveau: tijdlijn HGL21: 2012 2013 2014 mosterd/suikerbiet / bonen mosterd / aardappelen 12 de Waterforum, Gent, 2 oktober 2015 13
(kgn.ha- 1 ) Voorbeeld minerale-n-balans in een akkerperceel (2011-2014) Input-output-balans minerale N op perceelsniveau: tijdlijn HGL11: 2012 2013 2014 / snijmaïs gras 1s / snijmaïs / snijmaïs 12 de Waterforum, Gent, 2 oktober 2015 14
Projectresultaten - Nitraatresidu: verbetering met >30% op 3 jaar: Gewogen gemiddelden naar oppervlakte: 2012: 94 kg N/ha 2013: 70 kg N/ha 2014: 65 kg N/ha Weersomstandigheden? Meer mineralisatie in 2014! Optimale inzet van groenbedekkers Bemestingspraktijken: lagere, correcte bemestingsdosis zonder oogstderving (soms <wetgeving), correcte toediening: tijdstip, geen overlaps, controle in mestspreiding,... - Waterkwaliteit: - Fluctuaties, hier en daar verbetering merkbaar in oppervlakkig grondwater, (nog) niet in oppervlaktewater (Kanielstraatbeek) - Belang van de drainerende werking van de beek in de kwelzone, reistijden Drain 12 de Waterforum, Gent, 2 oktober 2015 15
Besluiten Mechanistisch modelmatige benadering van de minerale-n-balans : beter inzicht in de N-dynamiek in de bodem, beter inzicht in de factoren die een invloed hebben op het nitraatresidu, de nitraatuitspoeling, nitraatverliezen uit landbouwpercelen, efficiënt instrument in het gesprek met de landbouwers: inzicht, samenwerking en vertrouwen, en resultaat. Met dank aan de 12 bedrijfsleiders. 12 de Waterforum, Gent, 2 oktober 2015 16