Stikstofbemesting en stikstofbehoefte van granen: hoe op elkaar afstemmen?

Transcriptie

1 Stikstofbemesting en stikstofbehoefte van granen: hoe op elkaar afstemmen? Piet Ver Elst, Jan Bries, Bodemkundige Dienst van België De Bodemkundige Dienst van België voert jaarlijks een groot aantal analyses uit op landbouwpercelen waarbij de reserve aan minerale stikstof in het voorjaar wordt gemeten. Het N-index expert systeem berekent vervolgens een zeer nauwkeurige stikstofbemestingsadvies voor de verbouwde teelt. Dit voorjaar werden in België en Frankrijk reeds een ganse reeks graanpercelen bemonsterd, zodat we een vrij goed beeld krijgen van de actuele stikstoftoestand van de graanpercelen. Op de meeste tarwepercelen ligt de totale stikstofbehoefte op meer dan 15 kg N/ha, maar traditioneel zit er een grote variatie in de totale stikstofbehoefte en de optimale fractionering van de stikstofbemesting. Wat bepaalt stikstofreserve in het voorjaar? De hoeveelheid minerale stikstof in de bodem in het voorjaar is afhankelijk van een groot aantal factoren. De vertreksituatie is de hoeveelheid minerale stikstof welke de voorteelt bij de oogst in de bodem heeft achtergelaten. Na graangewassen, vlas of witloof is de voorraad bij de oogst over het algemeen klein. Na aardappelen, maïs, of na een vlinderbloemige voorteelt wordt dikwijls een hogere N-voorraad gemeten. De stikstofbemesting aan de voorteelt speelt hierbij een grote rol, maar ook de weersomstandigheden tijdens het groeiseizoen bepalen sterk hoeveel van de aanwezige stikstof achterblijft in het profiel als nitraatresidu. Ten tweede is er in het najaar ook nog een belangrijke toename mogelijk van de hoeveelheid minerale stikstof in de bodem. De hoeveelheid stikstof die via mineralisatie vrijkomt in het najaar heeft dikwijls een grote invloed op de reserve in het voorjaar. Deze stikstof is afkomstig van de mineralisatie van de bodemhumus, de oogstresten (erwtenloof, bietenloof, ), de groenbemester en de organische bemesting toegediend in het najaar (bijvoorbeeld drijfmest op de graanstoppel). Vervolgens is de minerale stikstofreserve in de bodem in het voorjaar ook afhankelijk van de bodembedekking in de wintermaanden. Het al dan niet uitzaaien van een groenbemester heeft een belangrijke invloed op het minerale stikstofgehalte in de bodem, alsook de verdeling van de stikstof over het profiel. In de wintermaanden kan ook een deel van de aanwezige minerale stikstof verloren gaan door uitspoeling. Belangrijk hierbij op te merken is dat er pas uitspoeling van nitraat kan optreden als het volledige bodemprofiel tot 9 cm diep verzadigd is met water. Het is enkel door het neerslagoverschot in het najaar en winterperiode dat een gedeelte van de N-reserve verloren kan gaan door uitspoeling. Op lichtere bodems wordt dit verzadigingspunt sneller bereikt dan op zwaardere gronden, waardoor op deze gronden ook meer stikstof kan uitspoelen bij eenzelfde neerslagoverschot. Op bepaalde gronden kan ook het N-verlies door denitrificatie belangrijk zijn. Specifiek voor de graangewassen is er ook nog de stikstofopname door de granen in het najaar. Voor de vroeg gezaaide granen kan dit oplopen tot ruim 3 kg N/ha, welke in het najaar hoofdzakelijk wordt opgenomen uit de bouwlaag.

2 Actuele situatie tarwepercelen In figuur 1 is de gemiddelde reserve aan nitrische stikstof op de wintertarwepercelen in functie van de voorteelt weergegeven. Deze figuur omvat de stalen genomen in België, exclusief de Polders. Na de vlinderbloemige teelten, erwten en bonen, worden doorgaans de hoogste reserves gemeten. Ook bij tarwe na tarwe worden, in vele gevallen wellicht door de toediening van drijfmest op de tarwestoppel, gemiddeld hoge minerale stikstofgehaltes in het profiel gemeten. Na aardappelen en maïs worden, in tegenstelling tot enkele jaren geleden, stikstofreserves gemeten welke gemiddeld slechts 1 tot 2 kg N/ha hoger zijn dan na bieten, de teelt met gemiddeld de laagste stikstofgehaltes het volgende voorjaar. Gemiddeld genomen zijn de reserves dit voorjaar relatief laag, maar wel vergelijkbaar met de voorbije jaren 21 en 22. De vele neerslag die we ook deze wintermaanden gekend hebben heeft opnieuw heel wat minerale stikstof uit het profiel gespoeld. Op de bemonsterde percelen in de Polders liggen de reserves, gemeten van -9 cm, gemiddeld een 2 tot 4 kg N/ha hoger dan op de zandleem en leemgronden. Voor de polders is de gemiddelde situatie ook sterk vergelijkbaar met het vorige groeiseizoen. Het is belangrijk om op te merken dat het hier gaat over een statistiek opgemaakt op 2 februari. Ondertussen worden er natuurlijk nog dagelijks een ganse reeks van percelen geadviseerd. 12 Nitrische stikstof (kg N/ha) Figuur 1: voorteelt cm 3-6 cm 6-9 cm bonen tarwe erwten aardappelen maïs suikerbieten Gemiddelde reserve aan nitrische stikstof op de wintertarwepercelen (België, exclusief Polders, voorjaar 23) in functie van de voorteelt. Bron: Bodemkundige Dienst van België

3 Adviezen op hoog niveau De N-index geeft aan hoeveel stikstof er tijdens het groeiseizoen beschikbaar komt voor opname door de teelt. Op basis van de N-index wordt dan het gedetailleerd bemestingsadvies berekend. Specifiek voor granen bestaat de stikstofindex uit de reeds opgenomen stikstof in het najaar, de stikstofreserve in het profiel van -9 cm diepte en de verwachte mineralisatie uit de organische stof in de bodem in de periode van intensieve stikstofopname door het gewas (grofweg van maart tot einde juni). Niet alleen de stikstofreserve (zie figuur 1), maar ook de mineralisatie tijdens het groeiseizoen kan sterk verschillen van perceel tot perceel. Enkele voorbeelden. Een humusarme perceel met een eerder lage ph geeft een nuttige mineralisatie van slechts 3 kg N/ha. Op een humusrijker perceel waarop bonenloof werd ingewerkt en er een nawerking is van droge kippenmest kan de mineralisatie oplopen tot meer dan 12 kg N/ha. In figuur 2 is de procentuele verdeling van de stikstofbemestingsadviezen voor wintertarwe weergegeven. Het stikstofadvies is hier de som van de drie stikstoffracties. In deze figuur wordt ook de vergelijking gemaakt met vorig voorjaar. Deze figuur toont aan dat de meeste tarwepercelen dit jaar een vrij hoge stikstofbemesting vragen, maar dat er toch een belangrijke spreiding in de stikstofbemestingsadviezen teruggevonden wordt. Een kleine 1% van de (tot op 2 februari ontleedde) tarwepercelen heeft een stikstofbehoefte van 15 kg N/ha of minder, terwijl meer dan 3% van de percelen meer dan 2 kg N/ha nodig heeft voor een optimale opbrengst van de tarwe. Hieruit blijkt dat de stikstofbehoefte van de tarwepercelen een duidelijke spreiding vertoont en dat de optimale stikstofbemesting sterk kan verschillen van perceel tot perceel. Aantal percelen (%) >225 advies (kg N/ha) Figuur 2 : Procentuele verdeling van de stikstofbemestingsadviezen voor tarwepercelen (België, exclusief Polders, voorjaar 22-23). Bron : Bodemkundige Dienst van België Fractionering van de stikstofbemesting De totale stikstofbehoefte varieert sterk van perceel tot perceel, maar de optimale fractionering van de stikstofbemesting varieert nog veel sterker. De verdeling van de minerale stikstof in het bodemprofiel, de eigenschappen van het tarweras wat betreft legergevoeligheid, de vereiste bakkwaliteit van de tarwe en de voorgeschiedenis en de bodemeigenschappen van het perceel

4 bepalen immers in welk groeistadium van de tarwe meer of minder stikstof moet bemest worden. Het N-index expertsysteem houdt rekening met al deze factoren en berekent op vraag van de landbouwer een stikstofbemestingsadvies in twee, drie of zelfs vier fracties. Op deze manier wordt het risico op legering van de tarwe vermeden en wordt een stikstofbemestingsadvies berekend dat rekening houdt met de vereiste bakkwaliteit van de tarwe. Uit het proefveldonderzoek weten we dat voor het bereiken van het beste economische rendement het toepassen van de juiste totale stikstofdosis in het algemeen belangrijker is dan de exacte wijze van fractioneren. Door via de fractionering in te spelen op de verdeling van de stikstofreserve in het bodemprofiel kan in sommige situaties de opbrengst nog duidelijk verhoogd worden. Typische voorbeelden hiervan zijn de adviezen met een hoge eerste gift bij een lage N-reserve in de bovenste bodemlagen (-6 cm) of de adviezen met een zeer lage tweede gift in het geval van een stikstofrijke ondergrond (6-9 cm). Voor percelen met een beperkte stikstofmineralisatie wordt automatisch een belangrijke derde gift geadviseerd. De spreiding van de bemestingsadviezen voor de eerste fractie is weergegeven in figuur 3. Het betreft hier alle onderzochte tarwepercelen (België en Frankrijk) waarvoor een bemestingsadvies in drie fracties werd gevraagd. Uit deze figuur komt de grote spreiding tussen de percelen duidelijk tot uiting. Voor slechts een beperkt aantal percelen is de eerste stikstoffractie lager dan 4 kg N/ha. Voor 14% van de percelen daarentegen bedraagt de eerste gift 9 kg N/ha. Deze laatste groep zijn wel vooral percelen uit Frankrijk. We moeten dan ook besluiten dat de variatie tussen de percelen te groot is om te spreken van een gemiddeld advies. Enkel een profielanalyse in het voorjaar kan uitsluitsel geven over de optimale eerste fractie voor elk tarweperceel. Aantal percelen (%) advies eerste fractie (kg N/ha) Figuur 3 : Procentuele verdeling van de stikstofbemestingsadviezen eerste fractie voor tarwepercelen (België+ Frankrijk). Bron: Bodemkundige Dienst van België Drijfmestinjectie in voorjaar De laatste jaren is er toenemende interesse voor het injecteren van varkensdrijfmest in de wintertarwe. In het kader van de werking van het Landbouwcentrum Granen Vlaanderen (LCG) is er reeds meerdere jaren ervaring opgedaan met deze techniek. Belangrijk is om de mest te injecteren bij goede bodemomstandigheden zodat geen structuurschade wordt veroorzaakt. Het

5 effect van de plantbeschadiging bij het injecteren op de opbrengst is zeer beperkt. Bij mestinjectie in goede bodemomstandigheden werden bij de combinatie dierlijke mest en minerale stikstof vergelijkbare opbrengsten gehaald als bij uitsluitend gebruik van minerale meststoffen. De vraag in de praktijk is natuurlijk : hoe de aanvullende minerale bemesting optimaal berekenen?. Vooreerst is het belangrijk om de totale stikstofaanvoer via de drijfmest te kennen. Baseer u hiervoor op een mestanalyse. De variatie in mestsamenstelling is te groot om te rekenen met een gemiddelde samenstelling. Bij een mestanalyse op de Bodemkundige Dienst wordt naast de analyseresultaten ook de verwachte bemestingswaarde vermeld. Stel dat we mest injecteren met een totaal stikstofgehalte van 7 kg per 1 l. Op het tweede blad van de mestanalyse staat dan voor een toediening in maart op akkerland (zandleem bodem) een bemestingswaarde van 42 kg N/1 ton vermeld. Bij een injectie van 2 ton/ha kunnen we dus rekenen op een stikstoflevering van 84 kg N/ha uit de mest. Het grootste deel hiervan is reeds beschikbaar voor de eerste stikstoffractie, de rest komt geleidelijk vrij gedurende het groeiseizoen. Alhoewel er nog elk jaar proefvelden worden aangelegd om de stikstofwerking van drijfmest in tarwe te bestuderen kan voorlopig de volgende leidraad gehanteerd worden : 4 % van de bemestingswaarde van de drijfmest in rekening brengen voor de eerste stikstoffractie, 35 % voor de tweede fractie en 25 % voor de derde fractie. In dit geval betekent dit een stikstoflevering door de mest van 34 kg N/ha voor de eerste stikstoffractie, 29 kg voor de tweede fractie en 21 voor de derde fractie. Stel we hebben een bemestingsadvies voor de tarwe van 18 kg N/ha met een volgende fractionering : 6 kg N/ha bij de uitstoeling, 5 kg N/ha bij het oprichten en 7 in het stadium laatste blad. Met hoger vermelde leidraad komen we dan aan de volgende benodigde stikstofgift 6 34 =26 kg N/ha bij de eerste fractie, 5-29=21kg N/ha bij het oprichten en 7-21=49 kg N/ha in het stadium laatste blad. In de praktijk zullen we dit dikwijls terug brengen tot twee aanvullende stikstofgiften. Dit voorbeeld maakt duidelijk dat meestal voldoende stikstof moet aangevuld worden in het stadium laatste blad. De stikstoflevering door de mest is op dat moment te beperkt om te voldoen aan de vraag door het gewas. Provinciale kortingen op N-indexanalyses In het kader van beredeneerde en verfijnde N-bemesting geven de provinciebesturen van Limburg en Vlaams-Brabant via de respectievelijke landbouwdiensten een belangrijke korting op het N-indexonderzoek. Deze korting : 1 per perceel in Limburg en 15 per perceel in Vlaams-Brabant wordt rechtstreeks op de factuur in rekening gebracht. Ook op de mestanalysen in het kader van oordeelkundige bemesting wordt in deze provincies en ook in Oost-Vlaanderen een belangrijk korting (25 ) toegekend op een volledige mestanalyse. Voor meer info of een staalnameaanvraag kan u terecht bij uw regionale staalnemer of op de Bodemkundige Dienst van België, tel: 16/ , fax 16/ , info@bdb.be, website: