Wegen veiliger door toepassing bermverharding. Auteur: Jan de Ruiter, Holcim BV, Aalst Een goed idee is achteraf beredeneerd eenvoudig, maar je moet er maar opkomen. Holcim Betonproducten BV bedacht dat de Betomat, die ontwikkeld is voor de waterbouw, ook een prima oplossing is als bermverharding. Uit een onafhankelijk onderzoek van de Provincie Overijssel waarbij verschillende halfverhardingstypen zijn uitgetest blijkt dat de Betomat type Bermmat PE-GR kwalitatief als meest geschikte semi-verharding wordt aanbevolen. Met een vervolgopdracht voor 10 km verharding met bermmatten langs de N 348 gedeelte Raalte-Ommen is het Nederlandse wegennet weer iets veiliger geworden. U kent het wel, een vrachtauto voor u raakt even uit het spoor en pakt net een rand van de berm mee. Soms gaat het goed maar in een aantal gevallen is dit de aanleiding van een ernstig ongeval. In het kader van Duurzaam Veilig wordt onderzoek verricht naar verkeersonveilige situaties van het wegennet. Ruim één op de drie ongevallen buiten de bebouwde kom zijn enkelvoudig. Hierbij raken auto s van de rijbaan en botsen tegen een obstakel, slaan over de kop of belanden in de sloot. Het komt ook voor dat ze op de rand van de verharding blijven hangen en vervolgens door overstuur frontaal in botsing komen met tegemoet komend verkeer. De afloop van dergelijke ongevallen is meestal catastrofaal. Vrachtwagens die van de weg raken veroorzaken daarbij ook grote schade aan de bermen. Al in 1985 is er onderzoek uitgevoerd naar de draagkracht van bermen langs rijkswegen. Hieruit bleek dat veel bermen door de gebruikte grondsoort onvoldoende stabiel zijn. Ook de bermen van het onderliggende wegennet zijn vaak niet sterk genoeg. Op diverse plaatsen is door de lage ligging de afwatering van de berm onvoldoende zodat bij regenval de grond verzadigd raakt. Hierdoor neemt de stabiliteit nog verder af. Met name in de winterperiode ontstaan de meeste ongevallen. Slecht zicht, verkeersdrukte, vermoeidheid en haast zijn enkele oorzaken die genoemd kunnen worden. Door een aanpassing aan de Europese wetgeving van 1995 is de toegestane aslast in Nederland voor aangedreven assen van vrachtwagens met circa 15 % verhoogd van 10 naar 11,5 ton. Het ligt voor de hand dat traditionele bermconstructies dit soort belastingen niet altijd goed op kunnen nemen. Om de veiligheid te garanderen zijn op veel plaatsen in Nederland aanvullende maatregelen in de vorm van bermverharding noodzakelijk. 1
Foto: Aanleg bermverharding met Betomat type Bermmat PE-GR Proefproject Onderzoek veilige wegbermen In het handboek wegontwerp (CROW 2002) is aangegeven dat een bestuurder van een motorvoertuig gunstige omstandigheden geboden moet worden om een voertuig dat in de berm is geraakt onder controle te krijgen. Hiervoor zijn twee oplossingen geboden: De berm op gelijke hoogte aan laten sluiten op de verharding; Zorgen voor een vlakke en draagkrachtige berm met voldoende ruwheid voor grip van de autobanden. Op de N746 Almelo-Tubbergen (km 4,6-km 5,5) werden in de periode 1995-2001 totaal 20 ongevallen geregistreerd, waarvan één met dodelijke afloop. Een belangrijk deel hiervan waren bermongevallen. Rijsporen in de berm getuigen van meerdere bermincidenten die niet geregistreerd zijn. Om te kunnen beoordelen welk verhardingstype het meest geschikt is heeft de provincie Overijssel besloten om proefvakken aan te leggen. Op basis van productinformatie, ervaringen van derden en toepassingen bij andere opdrachtgevers zijn uiteindelijk acht verschillende typen producten geselecteerd. De bermverhardingen zijn in de periode februari/maart 2002 aangelegd. Op basis van de functionele eisen die aan een bermverharding worden gesteld zijn een aantal criteria geformuleerd. De gehanteerde criteria zijn: Mogelijkheden om stuurcorrecties uit te voeren (redresseren) Stabiliteit of draagkracht Een selectie uit de verschillende producten die als bermverharding leverbaar zijn Mogelijkheden van begroeiing van de berm Wijze waarop de verharding wordt aangebracht Reparatiemogelijkheden en hergebruiksmogelijkheden Waterdoorlatendheid Beheer en onderhoudsmogelijkheden en kosten Visuele aspecten 2
Kader De Betomat, type Bermmat PE-GR is een composietconstructie die prefab in de fabriek vervaardigd wordt. De mat bestaat uit een weefsel van kunststof waarop de grasbeton tegels met kunststofpennen bevestigd zijn. Het percentage open ruimte van deze grastegel bedraagt circa 35 %. De mat heeft standaardafmetingen van 2 x 3,6 m maar is ook in smallere stroken leverbaar, bv 0,80-1,20-1,60 m. Oorspronkelijk is de Betomat, ontwikkeld als oeverbescherming voor de waterbouw. De positieve eigenschappen die de mat in de waterbouw heeft zoals waterdoorlatendheid, stabiliteit en weerstand tegen dynamische belastingen zijn ook in de functie als semibermverharding vereist. Verder moet een bermverharding bestand zijn tegen wrijvingskrachten die bij het berijden door een vrachtauto ontstaan. De combinatie van het kunststofweefsel en de grasbetontegels van de Betomat type Bermmat PE-GR zorgt voor een zeer goede weerstand tegen dit type vervorming. Ook vanuit Duurzaam Bouwen heeft dit systeem een aantal voordelen. Steeds vaker wordt het principe van Industrieel, Flexibel en Demontabel bouwen (IFD) nagestreefd. Bij het prefab vervaardigen in de fabriek wordt een hoge nauwkeurigheid en productiesnelheid behaald. Door gebruik van standaardafmetingen kunnen de matten direct van de vrachtauto in het werk gelegd worden. Bij eventuele reconstructie van de weg zijn de bermmatten herbruikbaar omdat ze in omgekeerde volgorde opgenomen en voor dezelfde of een nieuwe toepassing inzetbaar zijn. Het energie- en materiaalgebruik wordt door het IFD systeem tot een minimum beperkt. Na aanleg worden de open ruimten in de grasbetontegels gevuld met teelaarde of grond. Vervolgens wordt een speciaal langzaam groeiend maar goed slijtvast bermgrasmengsel in gezaaid. Hierdoor blijft de grasopbrengst beperkt en is minimaal onderhoud noodzakelijk. De hoeveelheid gras die afgevoerd moet worden ligt lager dan bij een traditionele berm. Visueel oogt de Bermmat als een groene berm zodat de weggebruiker alleen in noodgevallen gebruik zal maken van deze semi-verharding. Door de profilering van de grasbetontegels ontstaat bij het berijden van de bermmat een waarschuwend rammeleffect zodat de bestuurder tijdig een stuurcorrectie uit kan voeren Aanleg van het proefvak Met de loskraan en een speciale klem zijn de bermmatten Betomat type Bermmat PE- GR direct van de vrachtwagen in de berm te leggen. De matten hebben een lengte van 3,60 m. Dit is een economische lengtemaat omdat bij dit formaat precies 3 matten in de lengterichting op de vrachtauto geladen kunnen worden. Kleinere matten zijn niet gewenst omdat dit minder efficiënt is bij de productie, het transport en de legsnelheid. Ook de stabiliteit en het materiaalverlies (meer overlappen van het geotextiel) van kleine matten is ongunstiger. Per dag kan een productie van minimaal 400 m² behaald worden. De open ruimte in de grasbetontegels zijn opgevuld met uitkomende bermgrond, waarna het geheel is ingezaaid met een standaard grasmengsel (B3). 3
Foto: De semi- verharding wordt afgewerkt door het vullen met bermgrond. Monitoring en resultaten van het proefproject Om de producten op hun waarde te kunnen beoordelen is de aanleg van de vakken nauwkeurig vastgelegd. Verder zijn de proefvakken maandelijks geschouwd, en heeft men proefritten met een personenauto en een onbeladen vrachtauto uitgevoerd. Ook is het verkeer omgeleid (totaal 4 keer) en zijn de aanlegkosten bepaald. Na het onderzoek zijn de waarnemingen geïnventariseerd en verwerkt in een onderzoeksrapport dat verkrijgbaar is bij de provincie Overijssel Op grond van de onderzoeksresultaten komt de werkgroep van Provincie Overijssel tot de aanbeveling om de Betomat type Bermmat PE-GR kwalitatief als meest geschikte semi-bermverharding aan te merken. 4
Beheer en onderhoud Een semi-verharding met bermmatten vraagt nagenoeg geen beheer of onderhoudsactiviteiten. De grasbetontegels zijn bestand tegen hoge wielbelastingen. Daarnaast wordt de belasting via het drukverdelende kunststof weefsel (geotextiel) gelijkmatig op de ondergrond overgebracht. Betonelementen kunnen eventuele kleine zettingsverschillen goed opvangen zonder dat schade ontstaat die in de winter tijdens vorst-dooi wisselingen tot functieverlies zou leiden. Ook het groenonderhoud blijft beperkt. Omdat het open ruimte percentage van de grasbetontegels ca. 35 % bedraagt is de hoeveelheid gras die jaarlijks afgevoerd moet worden een flink stuk lager dan bij een traditionele berm. De semi-verharding geeft een groen aanzien zodat dit deel niet als verharding wordt waargenomen en is sterk waterdoorlatend en vorstbestendig zo blijkt uit jarenlange ervaringen in de waterbouw. Hergebruik is zelfs na 20 jaar in de praktijk (waterbouw) mogelijk gebleken. Om dit mogelijk te maken moet de strook geotextiel aan één zijde (die als hijslus functioneert) niet afgesneden worden omdat de bermmat hiermee later weer opgepakt en geplaatst kan worden. Toekomstige ontwikkelingen Naar aanleiding van de ervaringen bij de Proefvakken heeft de Provincie Overijssel een vervolgopdracht verleend voor het aanbrengen van Bermmatten over een lengte van 10 km. In juni 2003 zijn de matten direct vanaf de vrachtauto in het werk aangebracht langs de N 348 gedeelte Raalte-Ommen ter hoogte van Lemelerveld. De grasbetontegels zijn daarna gevuld en ingezaaid met graszaad. Hierdoor is de veiligheid van de berm nog voor de winter van 2003 gewaarborgd. Projectgegevens Project Locatie Opdrachtgever Opdrachtnemer Levering bermmatten Totale lengte Breedte bermmat Looptijd project : Aanleg semi-verharding voor bermen : Provinciale weg N 348, gedeelte Raalte-Ommen : Provincie Overijssel, District Midden, kantoor Raalte : KWS Koninklijke Wegenbouw Stevin, Zwolle : Holcim Betonproducten BV te Aalst. : 10 km : 0,80 m, geplaatst aan twee zijden van de weg : Juni 2003 De verwachting is dat ook andere opdrachtgevers over zullen gaan tot de aanleg van bermverhardingen om het Nederlandse maar mogelijk ook het Europese wegennet veiliger te maken. Om dit te bevorderen is het belangrijk om eisen voor bermverharding in de (Europese) regelgeving voor een Duurzaam Veilige aanleg van wegen op te nemen. ***** 5