Discussienota duurzaam beheer Haven De Pijp 28 oktober 2014 1. Inleiding Veel mensen die ontdekken dat Beverwijk een zeehaven heeft, reageren in eerste instantie verrast. Tot ze zich realiseren dat Beverwijk in de IJmond ligt en dus aan de monding van het Noordzeekanaal. De verrassing is nog groter als ze ook horen dat Beverwijk jarenlang de grootste pootaardappelhaven van de wereld was. Nu staat die positie de laatste jaren onder druk, maar het geeft nog steeds aan dat Beverwijk een haven heeft om trots op te zijn! Misschien is dit wel kenmerkend voor De Pijp: goed verstopt achter de woonboulevard en het bedrijventerrein en op steenworp afstand van de drukbezochte Bazaar, ligt een haven waar elk jaar honderden schepen honderdduizenden tonnen lading komen brengen en halen, met een economische toegevoegde waarde van miljoenen euro s en werkgelegenheid voor honderden mensen. Eerst intern de zaak op orde De relatieve onbekendheid bij het publiek, betekent niet dat het continu stil geweest is rondom De Pijp. De gemeente en het bedrijfsleven hebben gewerkt aan de ontwikkeling van de haven, onder andere aan de CTB, kistdam en Abeko-terminal. Er zijn grote fluctuaties geweest in de ladingstromen met het wegvallen van de kunstmest als belangrijkste voorbeeld en er is veel onderzocht, geschreven en gesproken over verzelfstandiging, verkoop of fusie van de haven. In 2001 door Dynamar (privatisering in een havenexploitatiemaatschappij) en in 2011 door Decisio (fusie van de IJmondhavens). Het college had in 2011 echter vooral behoefte aan een goede analyse van de stand van zaken in de haven en een hanteerbaar toekomstperspectief, met oog voor de wijze waarop de haven wordt aangestuurd. Adviesbureau MTBS heeft hiertoe een visie opgesteld met de titel Op Koers, volle kracht vooruit (2011/41281, vastgesteld door het college). Het bureau gaf geen grootse vergezichten, maar kwam met het advies om, vrij vertaald, eerst de boel intern op orde te maken en pas daarna naar de toekomst te kijken. De aanbevelingen zijn vrijwel allemaal gericht op de organisatie en financiën van de haven. daarna naar de toekomst kijken Onder de vlag van het Verbeterprogramma Haven De Pijp (collegebesluit, 2012/7864) zijn veel van de aanbevelingen geheel dan wel gedeeltelijk geïmplementeerd. Zie ook de tussenrapportage aan de raad met kenmerk 2012/55778. Daarmee is een scherper beeld ontstaan van de situatie in De Pijp en is ruimte ontstaan om gefundeerd naar de toekomst te kijken. Het college hecht eraan om de raad mee te nemen in het denkproces en op een open manier van gedachten te wisselen over de mogelijke toekomstscenario s. Daartoe is deze discussienota opgesteld. Hierin wordt aan de hand van 5 constateringen de stand van zaken van het havenbeheer geschetst, inclusief de sterke en zwakke kanten. Op basis hiervan worden de randvoorwaarden beschreven waaraan het toekomstige beheermodel zou moeten voldoen. Omwille van de leesbaarheid is de onderliggende feitelijke informatie in de bijlagen opgenomen. Discussie in de raad De discussienota leidt bewust niet tot een voorkeursscenario en ook niet tot een gevraagd raadsbesluit. Immers, het optimale beheerscenario is sterk afhankelijk van de opstelling en inzichten van onze mogelijke samenwerkingspartners: Haven Amsterdam, Zeehavens IJmuiden en onze eigen havenondernemers. Het college is dan ook van plan om een verkenning uit te voeren met deze partijen, waarin wordt onderzocht welke beheertaken het beste door welke partij kan worden uitgevoerd. INT-14-14406 1
De raad zal de resultaten van deze verkenning rond de zomer van 2015 kunnen toetsen aan een aantal indicatoren, waarna de raad een duidelijke voorkeur uit zal kunnen spreken. In hoofdstuk 3 van deze discussienota is een voorzet gegeven voor de te gebruiken indicatoren (financieel, economisch, niveau van dienstverlening, etc.). De raad kan in de aanstaande discussie vroegtijdig richting geven aan de te hanteren indicatoren. De voorliggende nota leidt dus nog niet tot een raadsbesluit, maar geeft de raad de mogelijkheid om in een vroeg stadium zijn gedachten en overwegingen aan het college mee te geven ten behoeve van de verkenning met potentiële samenwerkingspartners. INT-14-14406 2
2. De huidige situatie Een haven is meer dan wat je met je ogen kan zien, of wat je in harde cijfers kan weergeven. Het is een ingewikkeld samenspel van publieke en private belangen, van ondernemerschap en macroeconomische trends en van financiële en politieke afwegingen. Zo ook haven De Pijp. In dit hoofdstuk wordt de huidige situatie in De Pijp beschreven aan de hand van een aantal constateringen, ondersteund door relevante gegevens. Het uitgangspunt is hierbij geweest om vooral de factoren uit te lichten die relevant zijn voor een betekenisvolle discussie over het beheer. Informatie die hier niet direct aan bijdroeg is ten behoeve van de leesbaarheid niet opgenomen. De bullets onder het kopje relevante gegevens verwijzen naar de bijlagen. Constatering 1: De haven is belangrijk voor Beverwijk, maar heeft niet altijd de zorg gekregen die hij verdiende Relevante gegevens Ladingstromen Uitgevoerde acties verbeterprogramma De haven is belangrijk voor Beverwijk. De Pijp is jaarlijks goed voor de overslag van 900.000 ton goederen (incl. binnenvaart), met een toegevoegde waarde van 60 miljoen euro. De haven biedt (indirecte) werkgelegenheid aan circa 500 personen bij circa 50 bedrijven 1. Elk jaar verwerkt de haven circa 150 zeeschepen en 800 binnenvaartschepen. Dat is een behoorlijke prestatie voor een kleine havenbekken als De Pijp. Het belang van de haven gaat echter verder dan alleen economie. Het feit dat de gemeente een haven heeft die onderdeel uitmaakt van het Noordzeekanaalgebied maakt dat de gemeente Beverwijk een vanzelfsprekende gesprekspartner is in deze belangrijke economische zone en de beslissingen die daar worden genomen over ruimtelijke en economische ontwikkeling en bereikbaarheid. Toch heeft de haven niet altijd de zorg gekregen die hij verdiende. Daardoor is er op veel gebieden sprake van achterstallig onderhoud. Niet alleen ten aanzien van de infrastructuur, maar ook ten aanzien van zaken als de tarieven, port security, overeenkomsten, aansturing en financiën. Onder de vlag van het Verbeterprogramma Haven De Pijp (collegebesluit, 2012/7864) is een behoorlijke inhaalslag gemaakt. Een nieuwe tarievenstructuur, reguliere onderhoudsplanning, andere aansturing, meer inzicht in de financiën, een nieuw port security plan, etc. Het verbeteren van het havenbeheer blijft echter werk in uitvoering. Wel is er door de kwaliteitsimpuls een basis ontstaan om naar de toekomst te kijken. Constatering 2: De Pijp draait op volle toeren, maar de exploitatie is niet sluitend Relevante gegevens Overzicht financiële resultaten 2010 2013 Overzicht ladingstromen 2010 2013 Eigendommen De Noorderkade ligt regelmatig van voor tot achteren vol met hout. De aardappelcampagne is een balanceeract geworden waarbij elke strekkende meter kade dubbel moet worden benut om de ladingstroom te kunnen verwerken. De containerterminal heeft een dagelijkse afvaart naar Rotterdam. Kortom: de Pijp draait op volle toeren. Desondanks is de exploitatie van de haven de afgelopen jaren meestal verliesgevend. Een structureel tekort op de exploitatie hoeft overigens geen probleem te zijn. Immers, in zekere zin is een haven een publiek stuk infrastructuur, net als een weg of fietspad. Ook daar is het rendement van 1 Bron: Havenmonitor. INT-14-14406 3
investeringen niet altijd direct aanwijsbaar. Havens zijn echter kapitaalsintensief, dus als er geïnvesteerd moet worden gaat het meestal om grote bedragen, met forse impact op de gemeentelijke begroting als gevolg. Binnen de huidige negatieve exploitatie is er bovendien geen ruimte om buffers aan te leggen voor eventuele tegenvallers. Hiervoor zou elders in de gemeentebegroting ruimte moeten worden gevonden.. De exploitatie van de haven is niet zo eenvoudig kostendekkend te krijgen. Daaraan liggen drie factoren ten grondslag: 1. De verdiencapaciteit is beperkt 2. De kosten voor het beheer zijn relatief hoog 3. Inkomsten en uitgaven zijn moeilijk voorspelbaar 1. Verdiencapaciteit De gemeente krijgt twee soorten inkomsten uit de haven: havengeld, voor de aanwezigheid van schepen in de haven. Hierbij wordt onderscheid gemaakt tussen binnenvaart en zeevaart. kadegeld, voor de verhuur van de openbare kades voor opslag van goederen. Er zijn geen overige inkomsten, bijvoorbeeld uit erfpacht of nog uitgeefbare gronden. De inkomsten uit de huurovereenkomst met de CTB zijn apart benoemd binnen de begroting en hier staan even grote vaste kosten tegenover. De totale inkomsten uit havengeld en kadegeld bedragen jaarlijks ongeveer 500.000 600.000. Hiervan is het grootste deel zeehavengeld. Binnenhavengeld levert jaarlijks ongeveer 160.000 200.000 op. Kadegeld is heel bescheiden, met circa 40.000. De gemeente heeft geen of beperkte mogelijkheden om de inkomsten te vergroten. De tarieven zijn redelijk marktconform (zie het raadsvoorstel INT-13-04956 en INT-13-04971 over de zee- en binnenhaventarieven van eind 2013). Een transitohaven, waarin goederen voornamelijk worden overgeslagen en foot loose zijn, is bovendien erg prijsgevoelig. De havengelden zijn een heffing. Dat betekent dat het niet toegestaan is winst te maken en dat de opbrengsten maximaal gelijk mogen zijn aan de uitgaven ten behoeve van de haven. De gemeente heeft geen uitgeefbare gronden. Acquisitie van nieuwe bedrijven is dan ook weinig zinvol, zeker nu de openbare kade al erg intensief gebruikt wordt. De gemeente is voor toename van de inkomsten dus volledig afhankelijk van de activiteiten van de gebruikers in de haven. Die kunnen nieuwe ladingstromen aanboren, of initiatief nemen voor nieuwe havenontwikkelingen. Deze zullen echter hoogstens tot wat extra havengelden leiden. 2. De kosten zijn relatief hoog Doordat de Beverwijkse haven volledig zelfstandig opereert, en dus alle taken moet uitvoeren die bij het beheer van een zeehaven horen, moet de overhead binnen de relatief kleine exploitatie worden opgevangen. Van de totale uitgaven gaat circa de helft naar personele lasten: de havenmeester en zijn vervanger, economische zaken (ca 1,5 dag p/w), coördinatie onderhoud en overhead (juridische zaken, planning en control, etc.). Er blijft na afschrijving en rente nog maar een relatief klein bedrag over voor onderhoud en inkoop van overige goederen en diensten. Groot onderhoud in de vorm van baggerwerk is elke drie jaar in de meerjarenraming opgenomen en leidt dan tot een tekort op het product haven. Er is in de huidige begroting echter geen rekening gehouden met reserveringen voor ander groot onderhoud, of het opvangen van tegenvallers. 3. Inkomsten en uitgaven zijn moeilijk voorspelbaar Beverwijk is grotendeels een transitohaven. Dat betekent dat de meeste goederen er alleen worden overgeslagen en niet verwerkt. Daardoor is de omvang van de ladingstroom en daarmee van de opbrengsten moeilijk te voorspellen. Een voorbeeld is de aardappelexport, die vorig jaar plotseling voor een groot deel via andere havens verliep. De inkomsten van de komende jaren kunnen dus alleen trendmatig worden geraamd. De omvang van de uitgaven is redelijk te voorspellen, voor zover het de reguliere kosten betreft: bemensing, klein onderhoud, rente en afschrijving, etc. De omvang van groot onderhoud is echter al veel moeilijker. Voor baggeren is dat gedeeltelijk opgevangen door elke drie jaar een bedrag te begroten, dat is gebaseerd op ervaringen uit het verleden. De werkelijke kosten kunnen echter behoorlijk afwijken, zowel naar boven als naar beneden. De kosten voor groot onderhoud aan de INT-14-14406 4
gemeentelijke kades zijn nog moeilijker te voorspellen en vragen veel kennis van haveninfrastructuur en regelmatige (dure) inspecties. Deze onvoorspelbaarheid en de beperkte mogelijkheden om hiervoor buffers aan te leggen binnen het product Haven vormen een financieel risico voor de gemeente, dat zoveel mogelijk ondervangen moet worden. Constatering 3: Het dagelijkse beheer is persoonlijk, maar ook kwetsbaar Relevante informatie Verdeling haventaken Het dagelijkse beheer van de haven is grotendeels belegd bij één persoon: de havenmeester. Hij is de oren, ogen en mond van de gemeente, is aanspreekpunt, scheidsrechter, oppasser, acquisiteur, ligplaatscoördinator, administrator en port security facility officer in één persoon. De havenmeester heeft één vervanger die kan inspringen tijdens weekenddiensten, vakanties of ziekte. Een compactere organisatie dan dit is nauwelijks denkbaar. De kleine organisatie is kenmerkend voor de Beverwijkse haven en de persoonlijke sfeer wordt door veel gebruikers van de haven gewaardeerd. De concentratie van kennis en taken op één plek in de organisatie maakt het havenbeheer echter ook erg kwetsbaar. Dit houdt een risico in op drie gebieden. 1. Continuïteit Doordat de havenmeester vrijwel alle dagelijkse taken in de haven op zich neemt, ligt daar een grote kennisconcentratie. Niemand anders is in staat die positie volledig over te nemen wanneer daar plotseling noodzaak toe zou zijn. De havenmeester heeft jarenlang een vaste freelance vervanger gehad, maar deze is in 2014 gestopt met zijn werkzaamheden. Inmiddels wordt gebruik gemaakt van de diensten van een nautisch uitzendbureau. 2. Professionaliteit Er zijn te weinig mensen in de organisatie die inzicht hebben in de haven. Hierdoor is de organisatie onvoldoende in staat professioneel advies of gezond tegenspel te bieden bij de specialistische kennis die bij het havenbeheer horen. 3. Conflicterende rollen De havenmeester heeft verschillende petten op, die soms op gespannen voet met elkaar kunnen staan. Hij is er bijvoorbeeld verantwoordelijk voor om gebruikers aan te spreken wanneer zij zich niet aan de regels houden. De volgende dag kan hij echter de medewerking van diezelfde gebruiker nodig hebben om ruimte te maken voor een schip van een ander. Constatering 4: De haven is goed in het oplossen van problemen op korte termijn, maar komt onvoldoende toe aan de lange termijn Relevante informatie Onderhoudsplan Peilkaart Het beheer in de haven is vooral gericht op het oplossen van problemen op de korte termijn. Er wordt met veel creativiteit en flexibiliteit nagedacht over het hier en nu, steeds met het belang van de gemeente en de klanten in het achterhoofd. Er is echter te weinig aandacht voor de lange termijn. Onderhoud Het onderhoud is nauwelijks planmatig. Het beschikbare budget wordt aangewend daar waar het nodig blijkt. Dat is prima voor klein onderhoud, maar groot onderhoud moet planmatig worden aangepakt. Er is in het kader van het verbeterprogramma wel gewerkt aan een onderhoudsplan. Grote onbekende was tot nu toe de Noorderkade en de staat daarvan. Er is net onderzoek gedaan, naar aanleiding van schade aan het wegdek, waardoor een beeld is ontstaan van de staat van de kade. Dit INT-14-14406 5
moet nog verder worden onderzocht, maar wel is duidelijk dat er aanzienlijk groot onderhoud aan zit te komen. De raad zal hier apart over worden geïnformeerd zodra de informatie volledig is. De focus op korte termijn is ook bij veel gebruikers van de haven te zien: het werk van vandaag moet af en morgen wacht alweer de volgende lading. Baggerwerk De gemeente voert bewust al jaren een ad hoc beleid voor baggeren. Er is geen vastgesteld havenprofiel dat kan dienen als onderlegger voor het al dan niet op diepte zijn van de haven. De diepte wordt regelmatig gepeild en indien blijkt dat het huidige gebruik van de haven bemoeilijkt dreigt te worden, dan wordt er gebaggerd. Hier is elke drie jaar geld voor beschikbaar. Door het ontbreken van een profiel is ook niet bij voorbaat duidelijk wie de kosten moet dragen voor het verder uitdiepen van de haven wanneer een gebruiker met dieperliggende schepen wil gaan varen. Faciliteren ontwikkelingen In het recente verleden is bij projecten als de CTB en de kistdam gebleken dat het ontwikkelen van een haven geen sinecure is. Het zijn stuk voor stuk unieke projecten, die om veel expertise vragen en waar grote investeringen mee gemoeid zijn. De gemeentelijke organisatie is daar onvoldoende op toegerust. Dat is niet goed voor het langetermijnperspectief van de haven. Constatering 5: De omgeving verandert De Pijp is geen solitaire haven, maar is onderdeel van een groter geheel: het Noordzeekanaalgebied. In dat gebied zijn er twee zaken veranderd die wellicht relevant zijn voor de toekomst van De Pijp. Verkoop Grote Hout De gemeente Velsen heeft de kade en achterliggende terreinen van de Grote Hout in de verkoop gezet. Er is vanuit verschillende kanten belangstelling getoond. In oktober zal waarschijnlijk worden bepaald wie de haven zal kopen. In de praktijk functioneren de havens rondom industrieterrein De Pijp (de Beverwijkse haven, de kades langs de Velsense zijde van zijkanaal A en de Grote Hout) min of meer als één samenhangend havengebied. Er is uitwisseling van schepen, de MEO is in beide haven actief en de Beverwijkse havenmeester wordt ingehuurd door Velsen om het nautisch beheer uit te voeren. De vraag wie de Grote Hout in de toekomst zal gaan exploiteren is dus relevant voor de exploitatie van de Beverwijkse haven. Verzelfstandiging haven Amsterdam De Haven Amsterdam is verzelfstandigd tot overheids-nv. Belangrijke overwegingen voor de gemeenteraad van Amsterdam waren dat de haven makkelijker samenwerkingen aan kan gaan met andere havens en makkelijker kan concurreren op de snel schakelende wereldmarkt. De eerste jaren is de gemeente Amsterdam nog volledig eigenaar van Haven Amsterdam NV, maar daarna staat de onderneming open voor participaties van anderen. Haven Amsterdam heeft het afgelopen jaar al laten blijken intensiever samen te willen werken. De havens van IJmuiden zijn al sinds 1989 een private onderneming. INT-14-14406 6
3. Visie op beheer De haven is belangrijk voor Beverwijk, vanwege werkgelegenheid en de verbondenheid met het Noordzeekanaalgebied. De Beverwijkse haven is kleinschalig, persoonlijk en flexibel. Dat is voor veel gebruikers een reden om hier te werken. Het bedrijfsleven is heel actief en steeds op zoek naar nieuwe zakelijke mogelijkheden. Bij gesprekken over de toekomst of intensivering van samenwerking met andere havens wordt dan ook al snel de vrees uitgesproken dat het unieke karakter van de Beverwijkse haven zal verdwijnen. Echter, juist met het oog op het behouden van het unieke Beverwijkse karakter is het noodzakelijk om niet alleen te wijzen op de punten die positief zijn, maar vooral duidelijk en realistisch te zijn over de zwakke punten. Het verbeterprogramma heeft niet alleen veel verbeteringen in het beheer van de haven gebracht, maar ook een scherper beeld opgeleverd van de zwakke plekken van het huidige beheermodel zijn. Deze zijn in het vorige hoofdstuk uitgebreid toegelicht. In het kort: Er is te weinig financiële ruimte in de exploitatie om groot onderhoud te plegen of tegenvallers op te vangen. De beheerorganisatie is door de beperkte omvang kwetsbaar op de punten continuïteit, kennis en conflicterende rollen. Er is bij alle partijen veel focus op de korte termijn, maar onvoldoende aandacht voor de lange termijn. Hierdoor is het langetermijnperspectief van de haven niet goed in beeld. Definitie van duurzaam beheer Een beheermodel dat gebruik maakt van de sterke punten en een oplossing biedt voor de zwakke punten is een kwestie van maatwerk, dat rekening houdt met de specifieke omstandigheden in de Beverwijkse haven. Het is echter wel mogelijk de definitie van een geschikt beheermodel te geven. Die is als volgt geformuleerd: Haven De Pijp is een efficiënt en professioneel beheerde haven, waarin bedrijfsleven en gemeente gezamenlijk optrekken om duurzaam economische meerwaarde te creëren. Deze definitie is hieronder verder uitgewerkt en voorzien van indicatoren. Die zijn te beschouwen als knoppen waaraan de raad bij het uiteindelijke besluit kan draaien om een optimaal besluit te nemen over de toekomst. Efficiënt en professioneel beheer De Pijp is een kleine haven, met beperkte verdiencapaciteit voor de beheerder. Voor een gezonde exploitatie is het dus noodzakelijk om de overhead zo klein mogelijk te houden. Dat betekent efficiënt omgaan met beschikbare middelen en menskracht. Minstens zo belangrijk is echter dat de taken professioneel en met kennis van zaken worden uitgevoerd, gebruikmakend van alle expertise die beschikbaar is binnen én buiten de organisatie. Alleen zo is het mogelijk de financiële en organisatorische risico s in de hand te houden. Indicatoren hiervoor zijn: - totale kosten voor beheer - beschikbare capaciteit om haventaken uit te voeren - aantoonbare kennis om haventaken uit te voeren Gezamenlijk optrekken Bedrijfsleven en gemeente hebben elkaar nodig om de haven goed te laten functioneren en maximaal bij te laten dragen aan de werkgelegenheid en groei van de bedrijven. Daarbij moet elke partij zich bewust zijn van zijn verantwoordelijkheid om de haven gezond en exploitabel te houden. De rolverdeling moet duidelijk zijn en partijen moeten ervoor zorgen dat ze die rol in kunnen vullen. Partijen moeten elkaar kunnen aanspreken op hun verantwoordelijkheid op het moment dat het belang van de haven in het geding komt. Dit vraagt om korte lijnen en wederzijds vertrouwen, zowel onderling als naar relevante partijen buiten de gemeente. INT-14-14406 7
Indicatoren voor dit aspect zijn: - wijze van samenwerking met het bedrijfsleven - niveau van dienstverlening Duurzaam economische meerwaarde De activiteiten in de haven moeten op korte termijn economische meerwaarde hebben, maar de lange termijn is minstens zo belangrijk. Dit vereist duurzaam havenbeheer, gericht op het behoud en de uitbouw van de functionaliteit van de haven, in evenwicht met de ruimtelijke en economische ontwikkelingen in de omgeving. Dat kunnen stedelijke transformaties zijn, maar ook havengerelateerde ontwikkelingen elders. Indicatoren hiervoor zijn: - aanwezigheid van langetermijnvisie, gericht op gezonde exploitatie - planmatige en meerjarige aanpak beheer en onderhoud - mate waarin ingespeeld wordt op ontwikkelingen INT-14-14406 8
4. Naar een uitwerking Het is in het belang van iedereen die bij de Beverwijkse haven betrokken is en hecht aan het behoud van de sterke punten, dat er een beheervorm wordt gezocht waarin een oplossing wordt gevonden voor de zwakke plekken. Het uitwerken van een beheermodel kan het beste aan de hand van de diverse taken. Onderzocht moet worden welke partij het best in staat én bereid is om een bepaalde taak uit te voeren en welke voorwaarden daaraan moeten worden gesteld om ieders belangen te borgen. Dit kan zowel binnen de gemeentelijke organisatie zijn als daarbuiten. Uitwerking met partners Zowel Zeehaven IJmuiden als Haven Amsterdam als de Beverwijkse havenondernemers hebben al aangegeven dit gesprek met de gemeente aan te willen gaan. Voorgesteld wordt om een proces te starten waarin met Haven Amsterdam, Zeehaven IJmuiden en de Beverwijkse ondernemers parallel een serie gesprekken wordt gevoerd. Aan de hand van de eerder genoemde randvoorwaarden efficiënt en professioneel beheer, gezamenlijk optrekken en duurzaam economische meerwaarde wordt verkend wat de optimale beheervorm zou zijn en onder welke voorwaarden die zou kunnen functioneren. In principe is de heroverweging van alle taken bespreekbaar, maar er zijn natuurlijk zaken die onvervreemdbaar bij de gemeente thuishoren, zoals ruimtelijke ordening en openbare orde en veiligheid. Per taak zullen de voorwaarden moeten worden verkend. Denk hierbij aan afspraken over de te leveren prestaties, looptijden, controlemogelijkheden, prestatie-indicatoren en de financiële consequenties die voortvloeien uit deze afspraken. In de gesprekken zal worden getrechterd naar twee of drie uitgewerkte beheermodellen, met een duidelijk overzicht van de gevolgen voor de gemeente. Ook zal bij ieder model een stappenplan worden opgesteld, omdat niet ondenkbaar is dat een geleidelijke overgang het beste zal blijken. De modellen zullen worden teruggelegd bij de gemeenteraad met het verzoek een voorkeur uit te spreken. De looptijd van dit proces is een half jaar, zodat in de zomer van 2015 een besluit kan worden genomen in de gemeenteraad over het te implementeren beheermodel. Bespreking memo in de raad Het college bespreekt de hier uiteengezette gedachtengang graag met de raad alvorens met de genoemde partijen in gesprek te gaan. INT-14-14406 9
Bijlagen 1: financiële resultaten 2: overslag 3: havenkaart met eigendommen 4: verdeling haventaken 5: uitgevoerde acties verbeterprogramma 6: peilkaart 7: onderhoudsplan INT-14-14406 10
Bijlage 1: Financiële resultaten De cijfers van de haven fluctueren, vooral aan de inkomstenkant. Onderstaand overzicht geeft het beeld over de afgelopen jaren. De cijfers zijn afkomstig uit het financiële systeem van de gemeente, maar wijken op twee punten af van het product haven om een zo zuiver mogelijk beeld te krijgen: De kadegelden zijn opgeteld bij de baten. In de gemeentelijke begroting vallen deze onder het product precario. De baten en lasten die samenhangen met de aanleg van de CTB zijn buiten beschouwing gelaten. Dit is in lijn met het uitgangspunt dat deze met elkaar in evenwicht zouden moeten zijn. Financiële resultaten Haven Beverwijk 2010 2011 2012 2013 euro s euro's euro's Inkomsten totaal 438.001 615.459 522.007 456.570 Uitgaven totaal 516.303 558.796 588.175 561.642 Saldo -78.301 56.663-66.168-105.072 INKOMSTEN Zeevaart 298.480 411.242 334.201 260.263 Binnenvaart 97.621 158.193 138.212 146.308 Kadegeld (Let op! Valt formeel onder Precario) 41.526 46.024 31.610 50.000* Overig 374 0 17.984 0 Inkomsten totaal 438.001 615.459 522.007 456.570 UITGAVEN Salarissen en overhead 235.429 292.913 312.653 272.386 Diverse kosten 52.363 69.150 56.486 42.779 Port Security 64.648 43.011 50.441 81.078 Onderhoud 45.511 37.590 52.728 53.488 Baggeren 45 45 1.890 0 Afschrijving en rente 118.305 116.087 113.868 111.911 Uitgaven totaal 516.303 558.796 588.175 561.642 *inschatting Specificatie van de posten Kadegeld: op basis van administratie KVSA KRIS. In jaarrekening onderdeel van precario opbrengsten. Omdat het direct met de haven te maken heeft, is het in dit overzicht meegenomen. Salarissen en overhead: bestaat uit salarislasten havenmeester en zijn vervanger, beleidsmedewerker (ca. 1,5 dag/wk), coördinatie onderhoud. Overhead betreft management, P&O, juridische zaken, financiële administratie, Planning & Control, ICT etc. Onderhoud is 'klein onderhoud'. Voor baggerwerk wordt sinds enkel jaren iedere drie jaar apart 150.000 geraamd. Dat zou voor het eerst nodig zijn in 2014. Dit jaar is echter gebleken dat er geen groot baggerwerk nodig is. Het grootste deel van het bedrag schuift dus door naar 2015. Diverse kosten betreft o.a. kosten software, telecommunicatie, nutsvoorzieningen, belastingen, contributie/lidmaatschap, incidentele inhuur deskundige advisering. Port security: deze kosten bestaan voor het leeuwendeel uit het inhuren van beveiliging tijdens laad- en losactiviteiten. Sinds vorig jaar worden deze kosten deels doorbelast aan de partij die de kade op dat moment huurt. De bedragen die samenhangen met de aanleg en exploitatie van de CTB-kade en de afhandeling daarvan zijn in dit overzicht niet meegenomen. INT-14-14406 11
Bijlage 2: Overslag zeevaart OVERSLAG 2010 2011 2012 2013 Gelost zeevaart tonnen tonnen tonnen tonnen Hout 40.236,37 30.979,39 25.856,72 21.204,73 Schoot (HBI) 71.979,74 86.155,88 - - Baseoil 2.900,00 2.644,00 2.981,00 3.550,00 OSB 43.499,85 43.990,83 43.529,71 47.559,13 Stammen (logs) 33.141,65 31.261,27 23.855,73 50.988,12 Houtsnippers 800,00 - - 41.756,79 Woodpellets 4.801,00 8.277,42 28.533,27 9.236,68 Zeezand 32.400,00 - - - Ferromangaan 1.145,00 - - - Huisvuil - 2.600,00 - - Schroot - 5.039,39 2.385,21 1.600,00 Vis - - 9.250,91 - Totaal gelost zeevaart 230.903,61 210.948,18 136.392,55 175.895,45 Geladen zeevaart tonnen tonnen tonnen tonnen Aardappelen 54.871,51 70.467,37 56.300,51 30.192,85 Maïsmeel 1.793,44 6.469,84 6.854,48 - Schroot 34.545,83 14.670,42 16.485,78 14.162,80 Uien - 2.018,20 6.601,30 - Maïsgluten - 800,00-1.397,12 OSB - - - 4.228,68 Totaal geladen zeevaart 91.210,78 94.425,83 86.242,07 49.981,45 TOTAAL OVERGESLAGEN 322.114,39 305.374,01 222.634,62 225.876,90 Aantal zeeschepen 116 115 100 148 Aantal binnenvaartschepen 889 953 839 781 Uit het overzicht blijkt duidelijk hoe ladingstromen kunnen fluctueren. In 2013 zijn significant minder aardappelen overgeslagen. Houtproducten zijn echter gestaag gegroeid, tot inmiddels meer dan de helft van de totale overslag. Een ladingstroom als Hot Bricketed Iron (HBI) kan van de ene op de andere dag verdwijnen, als gevolg van een aanpassing in het proces bij Tata Steel. Ook wordt duidelijk dat de fluctuatie in het aantal schepen niet synchroon loopt met de fluctuatie in de overslag. Met andere woorden: de schepen zitten minder vol. INT-14-14406 12
Bijlage 3: havenkaart met eigendommen INT-14-14406 13
INT-14-14406 14
Bijlage 4: Verdeling haventaken Havens vertegenwoordigen een mix van publieke en private goederen. Ze genereren directe economische toegevoegde waarde via overslag van goederen, maar zorgen ook voor een multiplier effect. Dat is een veelgebruikt argument voor publieke betrokkenheid bij en investeringen in havens. Het delicate evenwicht tussen publieke en private belangen bepaalt de structuur van het havenbeheer en het beleid ten aanzien van havenontwikkeling. Aan het ene eind van het spectrum zijn er havens die volledig publiek worden beheerd en ontwikkeld. Aan het andere eind van het spectrum zijn private havens, waar publieke sturing vrijwel afwezig is. Havenbeheermodellen Type Infrastructuur Suprastructuur Op-/overslag Nautische diensten Private Service Port Privaat Privaat Privaat Meerderheid privaat Landlord Port Publiek Privaat Privaat Gemengd Tool Port Publiek Publiek Privaat Gemengd Public Service Port Publiek Publiek Publiek Meerderheid publiek De grote zeehavens in Nederland werken volgens het landlord-model. Binnenhavens zijn overwegend georganiseerd als private service port, vaak wel gecombineerd met openbare kades. De haven van Beverwijk is grotendeels georganiseerd als Landlord Port, maar in verschillende varianten: - de meeste kademuren en taluds en een smalle strook grond daarachter is eigendom van de gemeente. Kademuur en grond zijn bestemd voor publiek gebruik. Deze worden niet op basis van een huurcontract ter beschikking gesteld, maar op basis van feitelijk gebruik via kadegelden; - afgezien van de smalle strook achter de kade is vrijwel alle grond in privaat eigendom; - voor de containerterminal ligt dat anders. Daar is sprake van gemeentelijk grondeigendom van de kademuur en de strook grond daarachter en beschikbaarstelling van groen en kademuur aan CTB op basis van een huurcontract; - zee- en binnenvaartschepen betalen havengeld aan de gemeente op basis van de BT-maat. Haventaken De volgende taken en verantwoordelijkheden worden onderscheiden in het beheer van havens: Regulering Opstellen van beleid en wetgeving ten aanzien van het gebruik van de haven en handhaving hiervan. Dit is inclusief port security. Havenplanning Bestemmingsplannen, ordening binnen het havengebied, vergunningen, faciliteren van toekomstige ontwikkeling. Nautische diensten Begeleiden van het scheepvaartverkeer, toezien op orde en veiligheid. Havenexploitatie Opstellen tarievenbeleid, heffen en innen havengelden, grondbeleid, leveren voorzieningen als drinkwater, walstroom en afvalverwerking. Beheer en onderhoud Opstellen van een onderhoudsplan en (laten) uitvoeren van onderhoud voor korte en lange termijn. Overslagactiviteiten Op- en overslag door bedrijven, uitvoering port securitymaatregelen. Havenontwikkeling Ontwikkelen van nieuwe infrastructuur en nieuwe terreinen Acquisitie Werven van nieuwe gebruikers, ondersteuning bij verwerving ladingstromen, representatie in binnen- en buitenland. INT-14-14406 15
Eigendom van kades en infrastructuur Dit is de eigenlijke haveninfrastructuur. Eigendom van suprastructuur en equipment Dit zijn gebouwen, kranen, etc. In Beverwijk zijn die alle in private handen. De havengerelateerde taken zijn verspreid door de organisatie belegd, met een zwaartepunt bij de havenmeester en economische zaken (Team Omgeving). Feitelijk horen bij e.z. vooral de beleidstaken thuis. Voor het verbeterprogramma haven is echter ook (de coördinatie van) een groot aandeel operationele zaken bij economische zaken belegd. Overige haventaken liggen onder andere bij Omgeving (waterbeheer), TOR (havenmeester en onderhoud) en Projecten (Kop van de Haven). De vakafdelingen worden daarbij geadviseerd door Planning en juridische control op het gebied van overeenkomsten, mandaten, verordeningen, planning & control. In onderstaand schema is per taak aangegeven welke organisatie daarvoor verantwoordelijk is. De havenmeester is uiteraard onderdeel van de gemeente, maar is apart in het overzicht genoemd omdat inzichtelijk te maken welke taken bij hem liggen. Verantwoordelijke partij Centraal Nautisch Beheer Gemeente Havenmeester Cocensus Private bedrijven Regulering Beleid en Wetgeving Handhaving Havenplanning Ruimtelijke ordening Havenontwikkeling Acquisitie Nautische diensten Begeleiden scheepvaart Orde en veiligheid Loodsen, slepers toezicht toezicht uitvoerend Havenexploitatie Beleid haven- en Heffen haven- en registratie Innen haven- en Grondbeleid, beleid huren Heffen huren Innen huren Beheer en onderhoud Onderhoud natte infra Onderhoud openbare Overslagactiviteiten Op- en overslag Bedrijfsmiddelen Grond Openbare kade Basis infrastructuur Droge ontsluiting Haveninfrastructuur Insteekhavens Kademuren en taluds Terminal (supra)structuur Materieel INT-14-14406 16
Bijlage 5: Uitgevoerde acties verbeterprogramma In de Tussenrapportage van het verbeterprogramma (2011/55778) is beargumenteerd welke aanbevelingen van bureau MTBS overgenomen zouden worden. De geheel en gedeeltelijk over te nemen adviezen zijn hieronder opgenomen. Acties verbeterprogramma Organisatie 1 Een duidelijke beschrijving van taken, bevoegd- en verantwoordelijkheden met betrekking tot het havenbeheer. 2 Toewijzen van taken, bevoegd- en verantwoordelijkheden aan gemeentelijke medewerkers, die de uitoefening van deze taken tot hun vaste takenpakket gaan rekenen. 3 Het scheiden van de toezichthoudende (havenmeester-)functietaak en de ontwikkelings- en exploitatiefunctie. Financiën 4 Inventariseren van alle havengerelateerde activa en passiva en daaraan verbonden rechten en verplichtingen. Stand van zaken Gedeeltelijk voltooid, in de vorm van een inventarisatie van alle werkzaamheden en een profielbeschrijving van een havencoördinator. De functie van de havenmeester is nog niet beschreven. De havengerelateerde taken zijn duidelijk belegd. Het grootste deel van de uitvoerende taken ligt bij de havenmeester. Binnen de bezetting van economische zaken worden de andere taken opgepakt en gecoördineerd. De meeste ontwikkelings- en exploitatieaspecten zijn het afgelopen jaar structureel door EZ. opgepakt. Daarmee is de taak van de havenmeester duidelijker afgebakend. Dit wordt mogelijk relevant zodra er sprake zou zijn van overdracht van de havenexploitatie. 5 Reserveren en toewijzen van middelen. De financiën van het product Haven zijn voor de afgelopen vier jaar met grote aandacht doorgenomen. Hieruit is een scherper beeld gekomen over de bestedingen en is binnen het product geschoven met posten. Alle gemeentelijke kades en taluds zijn in beeld gebracht en er is een inschatting gemaakt van het toekomstig onderhoud en de benodigde middelen. Dit is vastgelegd in een meerjarenonderhoudsplan (zie bijlage 7). Dit plan moet nog worden vastgesteld door het college en voor zover extra middelen nodig zijn via de begrotingscyclus door de raad. 6 Opstellen en implementeren van een kostengeoriënteerd tarievenbeleid. De haven- en kadegeldverordeningen zijn opnieuw opgesteld, inclusief een nieuw tariferingssysteem. De verwachting is dat de tarieven daarmee meer gerelateerd zijn aan de kosten. Belangrijke aanpassing is dat voor het gebruik van port security betaald moet worden. Toekomst 7 Opstellen van een ondernemingsplan. Nog niet uitgevoerd. Is te sterk afhankelijk van de discussie over de toekomstscenario s. 8 Aftasten van de mogelijkheden voor verdere vergroting van de mate van autonomie en mogelijke vormen van samenwerking met omliggende havens. Er zijn verkennende gesprekken gevoerd met Haven Amsterdam en Zeehavens IJmuiden om af te tasten op welke punten zij samenwerkingsmogelijkheden zien. Naast deze acties is onder meer het volgende gedaan: - De gang van zaken rondom Port Security is aangepakt. Op dit moment wordt het Port Security plan herschreven. Ook wordt de inhuur van bewakers heroverwogen. - Er wordt samengewerkt met Haven Amsterdam voor het uitvoeren van inspecties in het kader van de Regionale Havenverordening. - Er is actie ondernomen om de schade aan de Noorderkade als gevolg van het gebruik van zware kranen met rupsbanden te onderzoeken. INT-14-14406 17
Bijlage 6: Peilkaart INT-14-14406 18
INT-14-14406 19
Bijlage 7: Onderhoudsplan Dit onderhoudsplan bestaat uit de volgende onderdelen: 1. Overzicht gemeentelijke haveninfrastructuur 2. Factsheets per kadedeel, met een complete beschrijving van de constructie, staat van onderhoud, uitgevoerde werkzaamheden, etc. 3. Onderhoudsplanning komende jaren 1. De haveninfrastructuur Op onderstaande kaart is aangegeven welke delen van de kades en taluds eigendom zijn van de gemeente. kade talud eigendom gemeente 1 Noorderkade West 2 Noorderkade Oost 3/4/5/8 Talud 6 CTB 7 Zuiderkade 9 Kop van de Haven INT-14-14406 20
2. Factsheets per kadedeel 1. Noorderkade (west) Constructie Gebruikseis Staat van onderhoud Regulier onderhoud Voorzien groot onderhoud Risico s Schematische tekening De kadewand bestaat uit damwanden met een betonnen sloof erbovenop. De damwanden zijn in de achterliggende kade verankerd. Ter bescherming van de constructie zijn met behulp van stalen flenzen houten wrijfstijlen bevestigd. De loswal bestaat uit een aantal stroken met stelconplaten. Direct daarachter ligt de openbare rijweg met klinkers. Laad- en loswal Juli 2013: Matig. Veel wrijfstijlen ontbreken, Periodiek flenzen en wrijfstijlen vervangen Herstel van ankers en damwanden - Door de ontbrekende wrijfstijlen ontstaat er kans op schade aan schepen. - De verankering voldoet mogelijk op een aantal plekken niet meer, waardoor verzakkingen op kunnen treden. - De bodem is waarschijnlijk vervuild, waardoor bij het eventueel vervangen van de ankers aanvullende saneringsmaatregelen genomen moeten worden. INT-14-14406 21
2. Noorderkade (oost) Constructie Gebruikseis Staat van onderhoud Regulier onderhoud Voorzien groot onderhoud Risico s Schematische tekening De kadewand bestaat uit damwanden die op holle stalen buizen zijn gemonteerd. Hier bovenop ligt een betonnen sloof. Met behulp van stalen flenzen zijn hieraan houten wrijfstijlen bevestigd. 10 Jaar geleden is op een diepte van 8 meter een voorzetwand geplaatst, ten behoeve van de uitdieping van de haven. De loswal bestaat uit een aantal stroken met stelconplaten. De rijweg bestaat uit klinkers. Een deel van de kade is in 2013 geasfalteerd t.b.v. stuwadoorswerkzaamheden. Laad- en loswal. Wordt voornamelijk gebruikt voor het verladen van houtproducten. Slecht. Met name de eerste drie stroken stelconplaten vanaf het water zijn verzakt en beschadigd als gevolg van het regelmatige gebruik van een zware hijskraan. Hierdoor is ook de betonnen sloof op diverse plekken beschadigd, waarbij het wapeningsstaal zichtbaar is geworden. Op diverse plekken zijn scheurtjes in het beton ontstaan ter plaatse van de bevestigingspunten van de wrijfstijlen. Periodiek vervangen wrijfstijlen en reparatie betonwerk - Oplossen verzakking en herstel verharding. - Aanpassen van de bevestigingsmethode van de wrijfstijlen - Door het gebruik van verschillende soorten staal bij de damwanden en de stalen buizen kan versnelde corrosie optreden. Dit wordt nog onderzocht voor de Noorderkade. Indien dat het geval is, zal actie moeten worden ondernomen. - Er wordt eveneens onderzocht wat de beste methode is om de verzakkingen op te lossen en welke kosten hiermee gemoeid zijn. - Het wapeningsstaal van de betonsloof kan gaan roesten, waardoor verdere schade kan ontstaan. - De scheuren ter plaatse van de wrijfstijlen kunnen verergeren, waardoor reparatie kostbaar wordt. - Bij verdere aantasting van de verharding komt de exploitatie van de kade in gevaar. INT-14-14406 22
3/4/5/7. Waterkering Constructie Gebruikseis Staat van onderhoud Regulier onderhoud Voorzien groot onderhoud Risico s Schematische tekening De waterkeringen bestaan uit een talud van grond, beschermd door beschoeiing van steenblokken. De keringen zijn begroeid met gras en andere planten. Primaire waterkering. Redelijk, hier en daar ontstaan af en toe gaten bij de aansluitingen met kades. Repareren gaten De waterkering ter hoogte van de zwaaikom ziet er matig uit. Nader onderzoek, ook onder de waterlijn, moet uitwijzen of groot onderhoud nodig is. Bij slecht onderhoud kan een grote massa grond de haven in schuiven, met gevolgen voor de diepgang en de sterkte van de waterkering. Foto's INT-14-14406 23
6. CTB Constructie Gebruikseis Staat van onderhoud Regulier onderhoud Voorzien groot onderhoud Risico s Schematische tekening De constructie bestaat uit een damwand die, met het oog op de grote belasting van de containerkraan, stevig is verankerd. Bovenop de damwand ligt een betonsloof. De kade is bestraat met klinkers. Laden en lossen van containers De kade is recent opgeknapt. Wel is onzeker of de verankering nu stevig genoeg is om verzakking te voorkomen. De gemeente is verantwoordelijk voor het onderhoud van de kade. Daarvoor wordt jaarlijks een bedrag van ca 13.000 euro betaald door de CTB. Dat is voldoende voor regulier onderhoud, maar niet voor grote zaken. Mogelijk is het nodig om de kade regelmatig opnieuw op te hogen, ivm de grote belasting van de kraan. In dat geval is het onderhoudsbudget niet toereikend. Verzakkingen INT-14-14406 24
7. Zuiderkade Constructie Gebruikseis Staat van onderhoud Regulier onderhoud Voorzien groot onderhoud Risico s Schematische tekening De Zuiderkade is een voorzetkade, bestaande uit een damwand met een betonnen sloof erop, die over de bestaande beschoeiing is gebouwd. Ligplaats. Deze kade wordt niet gebruikt voor zwaar laad- en loswerk. Juli 2013: Matig. Het hoogstnodige onderhoud wordt gedaan. Wrijfstijlen vervangen - Geen INT-14-14406 25
9. Kop van de Haven Constructie Gebruikseis Staat van onderhoud Regulier onderhoud Voorzien groot onderhoud Risico s Schematische tekening De Kop van de Haven is een voorzetkade, bestaande uit een damwand met een betonnen sloof erop, die over de bestaande beschoeiing is gebouwd. (Lichte) laad- en loswerkzaamheden Juli 2013: Redelijk. De betonsloof is kortgeleden opgeknapt. Planten verwijderen, wrijfstijlen vervangen - Geen INT-14-14406 26
3. Onderhoudsplanning Naast het reguliere onderhoud en het te voorziene groot onderhoud worden jaarlijks kosten gemaakt voor port security (onderhoud aan slagbomen en hekken). Ook blijken er elk jaar wel wat schades te zijn waarvan de dader niet te achterhalen is. Hiervoor is een aparte post ingeruimd. Voor baggeren is iedere drie jaar 150.000 euro beschikbaar. Het geraamde onderhoud aan de CTB-kade wordt gedekt uit de huurinkomsten van de kade. Dat is dus buiten dit overzicht gehouden. In onderstaand schema is per jaar aangegeven hoe het onderhoudsbudget besteed gaat worden. DE PIJP ONDERHOUD 2014 2015 2016 2017 2018 Noorderkade west regulier 3.000 3.000 3.000 3.000 3.000 groot 15.000 Noorderkade oost regulier 20.000 20.000 20.000 20.000 20.000 groot PM PM Waterkeringen regulier 10.000 10.000 10.000 10.000 10.000 groot Zuiderkade regulier 1.000 1.000 1.000 1.000 1.000 groot Kop van de Haven regulier 3.000 3.000 3.000 3.000 3.000 groot Schadeherstel 8.000 8.000 8.000 8.000 8.000 Baggeren 30.000 120.000 150.000 Port Security 10.000 10.000 10.000 10.000 10.000 Onderhoud overig 1.000 1.000 1.000 1.000 1.000 TOTAAL 86.000 176.000 71.000 56.000 206.000 Regulier budget 56.000 56.000 56.000 56.000 56.000 Beschikbaar voor baggeren 30.000 120.000 150.000 EXTRA BENODIGD 0 0 15.000 0 0 + PM! + PM! In deze bedragen is geen rekening gehouden met eventueel aanwezige bodemvervuilingen. INT-14-14406 27