Hoofdstuk 4: Elasticiteiten en Schokken

Economie, een Inleiding Hoofdstuk 4: Elasticiteiten en Schokken 1

Elasticiteiten en Schokken - Inhoudstafel 1. Elasticiteiten 2. De markt in werking 3. Prijsregulering 4. Quota s 5. Indirecte belastingen en subsidies 2

Elasticiteiten en Schokken - Inhoudstafel 1. Elasticiteiten 1. De eigen prijselasticiteit van de vraag 2. De inkomenselasticiteit van de vraag 3. De kruiselingse prijselasticiteit van de vraag 4. De prijselasticiteit van het aanbod 2. De markt in werking 3. Prijsregulering 4. Quota s 5. Indirecte belastingen en subsidies 3

1.1. De eigen prijselasticiteit van de vraag Mate waarin gevraagde hoeveelheden reageren op prijsveranderingen Beter dan richtingscoëfficiënt van vraagfunctie Prijsstijging van 1 euro Voor broodje Voor auto Moeilijk vergelijkbaar Vandaar relatieve prijs- en hoeveelheidveranderingen 4

1.1. De eigen prijselasticiteit van de vraag Prijselasticiteit van de vraag: Algemene uitdrukking: boogelasticiteit: 5

1.1. De eigen prijselasticiteit van de vraag Prijselasticiteit van de vraag: Puntelasticiteit: 6

1.1. De eigen prijselasticiteit van de vraag Twee bijzondere gevallen: Perfect inelastische vraagcurven Geen reactie van gevraagde hoeveelheid op prijsveranderingen Verticale curve Elasticiteit = 0 Perfect elastische vraagcurven Horizontale curve Elasticiteit = - 8

1.1. De eigen prijselasticiteit van de vraag Alle andere (lineaire) gevallen: Richtingscoëfficiënt constant langsheen curve Elasticiteit varieert langsheen curve Puntelasticiteit = -1 halverwege vraagcurve Scheidingslijn? Vraag is elastisch: prijselasticiteit in absolute waarde groter dan 1 Vraag is inelastisch: prijselasticiteit in absolute waarde kleiner dan 1 10

1.1. De eigen prijselasticiteit van de vraag Belang van scheidingslijn (Perfect) inelastische vraag: Prijsdaling: minder dan proportionele toename van gevraagde hoeveelheid, inkomsten nemen af Prijs en ontvangsten bewegen indezelfde richting (Perfect) elastische vraag: Prijsdaling: meer dan proportionele toename van gevraagde hoeveelheid, inkomsten nemen toe Prijs en ontvangsten bewegen in omgekeerde richting 11

1.1. De eigen prijselasticiteit van de vraag Elasticiteiten in realiteit 12

1.1. De eigen prijselasticiteit van de vraag Prijseffect meestal negatief, resultante van Substitutie effect Inkomenseffect Werken in dezelfde richting, nl. het goed wordt duurder (t.o.v. andere) én wij worden armer bij prijsstijging Maar er zijn uitzonderingen: Prijsstijging: toename gevraagde hoeveelheid Prijsdaling: afname gevraagde hoeveelheid Voorbeelden: Giffengoederen Snobgoederen 13

1.1. De eigen prijselasticiteit van de vraag Algemeen: vraag wordt elastischer naarmate er meer vervangproducten aanwezig zijn; vraag een minder dringend karakter heeft; aandeel van beschouwde goed in budget groter wordt; beschouwde tijdsperiode langer wordt 14

1.2. De inkomenselasticiteit van de vraag Inkomens(boog)elasticiteit van de vraag: Relatie tussen gevraagde hoeveelheid en inkomen Partiële vraagfunctie (Engelcurve) 16

1.2. De inkomenselasticiteit van de vraag Normale goederen Inkomenselasticiteit positief Onderscheid tussen Noodzakelijke goederen (inkomenselasticiteit tussen 0 en 1) drank Luxegoederen (inkomenselasticiteit groter dan 1) wonen Inferieure goederen Inkomenselasticiteit negatief Sommige goederen zijn niet-inferieur bij lage inkomens inferieur bij hoge inkomens 17

1.2. De inkomenselasticiteit van de vraag Budgetaandeel: 18

1.3. De kruiselingse prijselasticiteit van de vraag Kruiselingse prijselasticiteit van de vraag: Twee goederen: Complementen: kruiselingse prijselasticiteit < 0 Substituten: kruiselingse prijselasticiteit > 0 Onafhankelijke goederen: kruiselingse prijselasticiteit ~ 0 22

1.3. De kruiselingse prijselasticiteit van de vraag Illustratie: 23

1.4. De prijselasticiteit van het aanbod Boogelasticiteit: Puntelasticiteit: Scheidingslijn elastisch / inelastisch: Prijselasticiteit = 1 25

Elasticiteiten en Schokken - Inhoudstafel 1. Elasticiteiten 2. De markt in werking 1. Aanbodschokken 2. Vraagschokken 3. Prijsregulering 4. Quota s 5. Indirecte belastingen en subsidies 26

2.1. Aanbodschokken Aanbodcurve verschuift Bijvoorbeeld onder invloed van weersomstandigheden Naar links Aanbod perfect inelastisch (oogst) Vraagoverschot Opwaartse druk op prijs Nieuw evenwicht 27

2.1. Aanbodschokken Verandering in evenwichtsprijs? Beperking aanbod Leidt tot scherpe prijsstijging bij steile vraagcurve Leidt tot beperkte prijsstijging bij vlakke vraagcurve Heeft geen effect op prijs bij perfect elastische curve Vraagoverschot wordt weggewerkt zonder prijsstijging 29

2.1. Aanbodschokken Verandering in ontvangsten? Voor aanbodverschuiving Ontvangsten boeren: A + B Na aanbodverschuiving Inelastische vraag Ontvangsten boeren: B + C + D: boeren doen goede zaak Elastische vraag Ontvangsten boeren: B + C: boeren doen slechte zaak 31

2.1. Aanbodschokken Hetzelfde geldt voor aanbodverschuiving naar boven Normale vraagcurve: Prijs- en hoeveelheidseffect Afhankelijk van prijsgevoeligheid Kostenstijging te verdelen over beide marktpartijen Perfect inelastische vraagcurve: Prijseffect Geen hoeveelheideffect Kostenstijging ten laste van vrager Perfect elastische vraagcurve: Hoeveelheideffect Geen prijseffect Kostenstijging ten laste van aanbieder 32

Elasticiteiten en Schokken - Inhoudstafel 1. Elasticiteiten 2. De markt in werking 1. Aanbodschokken 2. Vraagschokken 3. Prijsregulering 4. Quota s 5. Indirecte belastingen en subsidies 34

2.2. Vraagschokken Volatiele grondstoffenprijzen Economische conjunctuur: verschuiving vraagcurven Eerder inelastische aanbodcurve grondstoffen Nieuwe mijn openen is dure en moeizame investering Eerder elastische aanbodcurve afgewerkte producten Exporteurs van grondstoffen Grote prijsschommelingen Exporteurs van afgewerkte producten Kleinere prijsschommelingen 36

Elasticiteiten en Schokken - Inhoudstafel 1. Elasticiteiten 2. De markt in werking 3. Prijsregulering 1. Maximumprijs 2. Minimumprijs 4. Quota s 5. Indirecte belastingen en subsidies 38

3. Prijsregulering Marktevenwicht (p*, q*) Vaak door overheid gecorrigeerd of bijgestuurd Redenen Prijs voor consument te hoog of te laag Verbruik of productie aanmoedigen / afremmen Prijs voor producent te laag Marktconform versus niet-marktconform Markconform: vrije prijsvorming gehandhaafd Niet-marktconform: vrije prijsvorming geblokkeerd 39

3.1. Maximumprijs Indien overheid oordeelt dat evenwichtsprijs sociaal niet verantwoord is Maximumprijs als bescherming tegen te hoge prijs Slechts bindend indien lager dan evenwichtsprijs 41

3.1. Maximumprijs Probleem: vraagoverschot Wordt nu niet weggewerkt door prijsmechanisme Nieuwe toewijzingsmechanismes: Zwarte markt First-come, first-served Trouwe klanten Arbitrair 43

3.2. Minimumprijs Indien overheid oordeelt dat evenwichtsprijs sociaal niet verantwoord is Minimumprijs als bescherming tegen te lage prijs Slechts bindend indien hoger dan evenwichtsprijs 45

3.2. Minimumprijs Probleem: aanbodoverschot Graanberg, wijnplas, boterberg Wordt nu niet weggewerkt door prijsmechanisme Alternatief: Overheid koopt overschotten op Slecht nieuws voor belastingbetalers & consumenten Slecht nieuws voor wereldmarkt 47

Elasticiteiten en Schokken - Inhoudstafel 1. Elasticiteiten 2. De markt in werking 3. Prijsregulering 4. Quota s 5. Indirecte belastingen en subsidies 48

4. Quota s Overheidsinterventie: Prijsreglementering Maar ook: restricties op verhandelde hoeveelheden Quota: ingeperkte hoeveelheid Voorbeeld: visvangst Slechts bindend indien quota beneden evenwichtshoeveelheid 49

4. Quota s Prijsregulering en quota s: Verstoren marktevenwicht Leiden tot aanbod- of vraagoverschotten of motieven voor producenten of gebruikers om quota s te omzeilen = Niet-marktconforme interventies Vergen inzet vanwege overheid (opkopen overschot, vergunningen, ) 51

Elasticiteiten en Schokken - Inhoudstafel 1. Elasticiteiten 2. De markt in werking 3. Prijsregulering 4. Quota s 5. Indirecte belastingen en subsidies 1. BTW en accijnzen 2. Verandering in het marktevenwicht als gevolg van de belasting 3. Verdeling van de belasting over consument en producent 4. Een belasting is niet wat ze lijkt 5. Belasting op de consument of op de producent? 52

5.1. BTW en accijnzen Accijnsbelasting: vast bedrag per fysieke eenheid van het product BTW: waardebelasting: belasting in verhouding tot de prijs van het goed Indirecte belastingen drijven wig tussen Prijs die kopers betalen (consumentenprijs, P V ) Prijs die verkopers ontvangen (producentenprijs, P A ) 53

5.1. BTW en accijnzen Accijnsbelasting op producenten Accijnsbelasting op consumenten Algemeen: accijnsbelasting Waardebelasting op consumenten 54

5.2. Verandering in het marktevenwicht als gevolg van de belasting Zie oefening Hoofdstuk 3: de markt van broodjes Belasting van 1 euro per geproduceerd broodje Marktevenwicht Kopers stemmen hun gedrag af op consumentenprijs Verkopers stemmen hun gedrag af op producentenprijs 56

5.2. Verandering in het marktevenwicht als gevolg van de belasting Nieuw marktevenwicht berekenen Los volgend stelsel op (oefening Hoofdstuk 3) 57

5.2. Verandering in het marktevenwicht als gevolg van de belasting Producentenbelasting Verschuiving van de aanbodcurve naar boven 58

5.2. Verandering in het marktevenwicht als gevolg van de belasting Evenwichtsprijs = 3,6 euro Evenwichtshoeveelheid = 240 eenheden (vraaguitval) Belastingsontvangst = 240 euro 60

5.3. Verdeling van de belasting over consument en producent Incidentie van de belasting Wie draait uiteindelijk op voor de belasting? 62

5.3. Verdeling van de belasting over consument en producent Verdeling van de belastingslast Via helling van vraag en aanbod Concreet: Hoe inelastischer de vraag, Hoe kwetsbaarder consumenten voor afwenteling van de producentenbelasting Via een verhoging van de consumentenprijs 64

5.4. Een belasting is niet wat ze lijkt Wie betaalt? Milieuheffingen Verhandelde hoeveelheid (vervuiling) terugdringen Maar vergelijk linker- en rechterpaneel in Figuur 4.12 Voedselsubsidies Tegen hongersnood Maar aanbod is perfect inelastisch Aanbod blijft ongewijzigd Subsidie in zakken van graanverkopers 66

Elasticiteiten en Schokken - Inhoudstafel 1. Elasticiteiten 2. De markt in werking 3. Prijsregulering 4. Quota s 5. Indirecte belastingen en subsidies 1. BTW en accijnzen 2. Verandering in het marktevenwicht als gevolg van de belasting 3. Verdeling van de belasting over consument en producent 4. Een belasting is niet wat ze lijkt 5. Belasting op de consument of op de producent 68

5. Belasting op de consument of op de producent? Voor marktevenwicht en verdeling belastingslast: Geen verschil tussen belasting op producent dan wel op consument Equivalentie gaat enkel op voor perfect competitieve markten Arbeidsmarkt: voldoet niet aan perfecte mededinging Geen perfecte equivalentie tussen sociale bijdragen werknemer en werkgever 69