xi Woord vooraf...................................... Dankwoord....................................... Lijst van veel gebruikte afkortingen...................... i iii vii Inleiding......................................... 1 Algemene situering....................................... 1 Uitgangspunt........................................... 1 Stelling............................................... 2 Doelstelling............................................ 4 Materieel en formeel voorwerp.............................. 4 Methodologie........................................... 6 Verantwoording......................................... 7 Deel I Wijzigende technologie, markten en overheid Hoofdstuk 1. Technologische (r)evoluties.................. 13 Afdeling A. Afdeling B. Digitalisering: steeds meer soorten informatie kunnen worden verwerkt.............................. 13 Bandbreedte: steeds groter volume aan informatie kan worden getransporteerd........................ 14 Afdeling C. Individualisering, personalisering en globalisering...... 14 Afdeling D. Miniaturisering en energie-efficiëntie............... 14 Afdeling E. Connectiviteit en lokalisatie..................... 15 Afdeling F. Gebruiker wordt aanbieder...................... 15 Hoofdstuk 2. Convergentie............................ 17 1. Technologische convergentie.......................... 17 2. Economische convergentie............................ 18 3. Juridische of beleidsmatige convergentie.................. 19 Hoofdstuk 3. Wijzigende markten en overheid............... 21 Afdeling A. Telecommunicatie als natuurlijk (overheids)monopolie... 21
xii Afdeling B. Wijzigende omgevingsfactoren en markten........... 23 Afdeling C. Wijzigende taakomschrijving overheid.............. 25 I. Verschuiving van overheidsoptreden........................ 25 II. Nieuwe markttoezichthoudende rol van de overheid............. 26 1. Evolutie naar en toezicht op eerlijke mededinging............ 27 2. Consumentenbescherming en universele dienst.............. 27 3. Overige externaliteiten.............................. 28 Hoofdstuk 4. Niveaus van overheidsingrijpen................ 31 Afdeling A. Algemeen overheidstoezicht: de traditionele staatsmachten 31 I. Algemeen.......................................... 31 1. Uitgangspunten................................... 31 2. Delegatieverbod.................................. 32 II. De wetgevende macht................................. 33 III. De uitvoerende macht................................. 33 1. Uitgangspunt..................................... 33 2. Reglementaire bevoegdheden.......................... 33 IV. De rechterlijke macht................................. 35 Afdeling B. Specifieke overheidstaken....................... 36 I. De markttoezichthoudende en marktregulerende functie.......... 36 1. Algemeen....................................... 36 2. Markttoezicht.................................... 38 3. Marktregulering................................... 39 II. De operationele functie................................ 39 Hoofdstuk 5. Synthese............................... 41 Deel II Belgische en Europese elektronische-communicatiesector in perspectief Hoofdstuk 1. Europa................................. 47 Afdeling A. Liberalisering en harmonisering................... 47 I. Situering.......................................... 48 II. Juridische grondslag................................... 50 1. Het Europese mededingingsrecht....................... 50 2. Harmonisering.................................... 53
xiii Afdeling B. Toepassing op ontluikende telecommunicatiemarkten (1987-1997)...................................... 55 I. Voor het Groenboek 1987............................... 55 II. 1987-1998: van groenboek tot volledige liberalisering............ 56 1. Groenboek 1987................................... 56 2. Eerste resultaten van het Groenboek 1987................. 58 3. De Review van 1992............................... 59 4. 1996-1998: geleidelijke overgang naar volledige liberalisering.... 61 Afdeling C. Van telecommunicatie tot elektronische communicatie (1998-2002)................................. 63 I. Groenboek Convergentie................................ 63 II. De Review 1999 en zijn resultaten........................ 65 III. 2002: regelgevend kader voor elektronische communicatie......... 66 1. Overzicht....................................... 66 2. Doelstellingen en krachtlijnen......................... 67 3. Verruimd toepassingsgebied technologieneutraliteit.......... 68 4. Vereenvoudigde toegang tot de markt.................... 69 5. Markttoezicht in snel evoluerende markten noodzaak aan flexibiliteit...................................... 71 6. Universele dienst.................................. 76 7. Consumentenbescherming en privacy..................... 77 Afdeling D. 2003-2009: nieuwe bijsturing van richtlijnen.......... 78 I. Herziening regelgevend kader: review 2006 en voorstellen Commissie. 78 II. Verdere werkzaamheden................................ 80 1. Reeds doorgevoerde aanpassingen regelgevend kader.......... 80 2. Globale herziening regelgevend kader.................... 81 III. Nieuwe richtlijnen 2009................................ 83 1. Beperkte uitbreiding toepassingsgebied................... 84 2. Versterken van de interne markt........................ 85 3. Europese toezichthoudende instantie..................... 88 4. Onafhankelijkheid nationale regelgevende instanties en beroep... 91 5. Betere en meer proportionele marktregulering.............. 95 6. Bescherming van belangen en rechten van gebruikers.......... 97 7. Netwerkneutraliteit................................ 99 Afdeling E. AVMD-richtlijn............................... 99 Hoofdstuk 2. België................................. 101 Afdeling A. Bevoegdheidsverdeling......................... 102 I. Bevoegdheidsverdeling beginselen en terminologie............. 102 1. Toegewezen en residuaire bevoegdheden.................. 102
xiv 2. Principe van de exclusiviteit van de bevoegdheden........... 103 3. Beslechting van bevoegdheidsgeschillen en samenwerking....... 111 II. Bevoegdheidsverdeling inzake de elektronische communicatie....... 114 1. Economische bevoegdheden: federaal vs. gewesten........... 114 2. Culturele bevoegdheden: federaal vs. gemeenschappen........ 126 3. Toegewezen en residuaire federale bevoegdheden............ 156 4. Synthese........................................ 160 Afdeling B. Samenwerking................................ 162 I. Adviezen Raad van State en arresten Grondwettelijk Hof: overzicht... 163 II. Adviezen Raad van State en arresten Grondwettelijk Hof: analyse.... 167 1. Algemeen....................................... 167 2. Omvang van de samenwerkingsverplichting................. 169 3. De vorm die deze samenwerking aanneemt................. 184 4. Overige aspecten.................................. 185 III. Mogelijke instrumenten van samenwerking................... 190 1. Instrumenten van samenwerking: overzicht................. 190 2. Mogelijke opties in de elektronische-communicatiesector....... 190 IV. Evaluatie huidige samenwerkingsvormen..................... 196 1. Overzicht huidige samenwerkingsakkoord.................. 196 2. Het samenwerkingsakkoord in de praktijk.................. 201 3. Synthese........................................ 239 Deel III Organisatie van markttoezicht inzake elektronische communicatie Hoofdstuk 1. Europese kader inzake markttoezicht........... 249 Afdeling A. Het NRI -begrip: bron van verwarring en fragmentatie.. 250 I. Verwarring: nationale regelgevende instantie................ 250 II. Fragmentatie: beperkte reikwijdte van het NRI-begrip............ 253 Afdeling B. Institutionele eisen............................ 254 I. Onafhankelijkheid.................................... 255 1. Vroege vereisten van onafhankelijkheid................... 255 2. De mededeling van de Europese Commissie................. 259 3. Functionele omschrijving en toegenomen onafhankelijkheid..... 261 4. Artikel 3 en 11 kaderrichtlijn.......................... 263 5. Hof van Justitie 2008............................... 266 6. Toezichthouders audiovisuele sector..................... 268 7. Synthese........................................ 269 II. Beleidsdoelstellingen en regelgevingsbeginselen................ 271 III. Overige eisen....................................... 275
xv 1. Transparantie en samenwerking........................ 275 2. Rechtsmiddelen................................... 275 Afdeling C. Bevoegdheden, procedures en instanties............. 277 I. Taken en bevoegdheden van nationale regelgevende instanties...... 277 1. Algemene bevoegdheden............................. 278 2. Markttoegang: voorwaarden voor het toetreden tot de markt..... 281 3. Marktregulering: opvolging en aansturing marktgedrag marktspelers 283 4. Bevoegdheden in verband met bescherming van gebruikers...... 287 5. Bevoegdheden in verband met universele dienst............. 288 II. Transparantie- en harmonisatieprocedures.................... 289 1. Verplichtingen om bepaalde informatie te publiceren.......... 291 2. Verplichtingen om andere overheden te berichten of informeren.. 292 3. Verplichtingen op het vlak van raadpleging................. 294 4. Procedures op het vlak van samenwerking en harmonisatie...... 295 III. Instanties met oog op geharmoniseerde toepassing wet- en regelgeving 300 1. Europese netwerken van regelgevende instanties............. 300 2. Europese regelgevende instanties....................... 303 IV. Samenwerking nationale regelgevende instanties en mededingingsautoriteiten............................... 304 1. Algemene verplichting.............................. 305 2. Specifiek geval: marktanalyse......................... 307 3. Mogelijkheid van een unieke nationale regulator............. 307 Afdeling D. Synthese................................... 309 Hoofdstuk 2. Organisatie van markttoezicht in België.......... 315 Afdeling A. Overzicht Belgische telecommunicatiesector.......... 316 I. Technologische ontwikkelingen............................ 316 II. Evolutie Belgische telecommunicatiesector................... 318 Afdeling B. Administratief statuut en bevoegdheden BIPT......... 327 I. 1991 2002: het BIPT als parastatale A....................... 327 1. Algemeen kader: wet toezicht instellingen openbaar nut........ 327 2. WHOB......................................... 334 3. Overzicht bevoegdheden BIPT (1991 1997)................. 338 4. Bevoegdheden BIPT op geliberaliseerde markten (1998 2002)..... 340 5. Groeiende druk voor aanpassing statuut en bijkomende bevoegdheden.................................... 346 II. BIPT sui generis (2003-...)............................... 351 1. Achtergrond: consultatie hervorming markttoezicht in post en telecommunicatie................................. 351 2. BIPT-wet 2003.................................... 352 3. Wet betreffende de elektronische communicatie (2005-...)...... 388
xvi III. Case study: interactie tussen BIPT en mededingingsautoriteiten..... 421 1. Bronnen en krachtlijnen mededingingsrecht................ 422 2. Institutionele aspecten inzake mededinging................ 423 3. Samenwerking toezichthouders mededinging en elektronische communicatie.................................... 433 IV. Synthese.......................................... 438 Afdeling C. Overige toezichthoudende instanties inzake elektronische communicatie................................ 449 I. Geschillenbeslechting: Raad voor de mededinging............... 449 1. Oorsprong: Kamer voor Interconnectie.................... 449 2. Hervorming: Raad voor de Mededinging................... 451 II. Rechtsmiddelen: Hof van beroep te Brussel................... 457 1. Wettelijke grondslag................................ 457 2. Statuut, omvang en procedure......................... 461 3. Beoordeling...................................... 466 III. Ethische Commissie voor telecommunicatie................... 467 1. Oprichting en statuut............................... 467 2. Bevoegdheden.................................... 468 IV. Ombudsdienst voor telecommunicatie....................... 471 1. Oprichting en statuut............................... 471 2. Bevoegdheden.................................... 472 V. Raadgevend Comité voor de telecommunicatie................. 475 1. Oprichting en statuut............................... 475 2. Bevoegdheden.................................... 477 VI. Observatorium van de rechten op het Internet................. 478 VII. FOD Economie DG informatiemaatschappij POD wetenschapsbeleid. 479 VIII. Koning, Ministerraad en minister(s)........................ 480 IX. Gemengde Commissie voor Telecommunicatie.................. 481 X. Belgacom en Astrid................................... 481 Afdeling D. Omroeptoezichthouders en elektronische communicatie.. 481 I. Vlaamse Regulator voor de Media.......................... 482 1. Oprichting en statuut............................... 482 2. Bevoegdheden kamers............................... 493 3. Synthese........................................ 496 II. Conseil Supérieur de l Audiovisuel de la Communauté française de Belgique.......................................... 497 1. Algemeen....................................... 497 2. Bureau......................................... 498 3. Colleges........................................ 498 4. Werking en toezicht................................ 499
xvii III. Medienrat......................................... 501 IV. BIPT niet-uni-communautaire omroep te Brussel............... 503 Afdeling E. Samenwerkingsakkoord e-communicatie: CRC en IMCTR... 503 I. CRC en IMCTR als nationale regelgevende instanties?............. 504 1. Onafhankelijkheid CRC.............................. 504 2. Samenwerkingsplicht CRC............................ 505 3. Beleidsdoelstellingen en beginselen CRC.................. 506 II. Overige kritieken of onduidelijkheden uit Europese hoek.......... 507 Afdeling F. Gemeenrechtelijke jurisdictionele instanties.......... 507 Deel IV Conclusies en aanbevelingen Hoofdstuk 1. Evaluatie huidig constitutioneel kader inzake elektronische communicatie.................. 515 Afdeling A. Bevoegdheidsverdeling......................... 516 Afdeling B. Samenwerking................................ 519 Afdeling C. Opties en aanbevelingen........................ 527 I. Status quo......................................... 527 II. Ruimer kader voor samenwerking.......................... 529 1. Huidige samenwerking institutionaliseren.................. 529 2. Ruimere samenwerking organiseren en/of institutionaliseren..... 529 III. Wijziging van de bevoegdheidsverdeling..................... 530 1. Uitbreiden gemeenschaps- en/of gewestbevoegdheden......... 531 2. Aanpassingen i.v.m. technische aspecten................. 532 3. Meer horizontale bevoegdheidsverdeling.................. 533 IV. Eindoverweging...................................... 533 Hoofdstuk 2. Evaluatie huidig institutioneel kader inzake elektronische communicatie.................. 535 Afdeling A. Toezicht op markttoezicht....................... 536 I. Toenemende bevoegdheden toezichthouders.................. 537 II. Afnemend toezicht op toezichthouders...................... 538 1. BIPT.......................................... 538 2. Overige toezichthouders in elektronische communicatie........ 545 Afdeling B. Ruimere inpassing van markttoezicht............... 546 I. Veelheid aan statuten................................. 546
xviii II. Afstemming met mededingingsbeleid....................... 546 III. Rechtsmiddelen en geschillenbeslechting..................... 547 1. Rechtsmiddelen................................... 548 2. Geschillenbeslechting............................... 549 Afdeling C. Opties en aanbevelingen........................ 551 I. Herstellen beleidstoezicht.............................. 551 1. Uitvoeren schorsingsbevoegdheid ministerraad.............. 551 2. Goedkeuring beheersplan door minister(raad)............... 552 3. Ontwikkelen en publiceren strategische visie............... 552 4. Informatie-uitwisseling met minister..................... 553 5. Investeren in ruimer draagvlak voor toezicht................ 553 II. Verder onderzoek naar ruimer institutioneel model.............. 553 1. Harmonisatie statuten............................... 554 2. Afstemming markttoezicht op mededingingsbeleid............ 554 3. Rechtsmiddelen en geschillenbeslechting.................. 554 Hoofdstuk 3. Slotoverweging........................... 557 Bibliografie....................................... 559