De Vlaamse havens: poorten naar onze welvaart Prof. Dr. Theo E. Notteboom Brugge, 10 februari 2007 Hong Kong, December, 2005 1 De Vlaamse havens Havenontwikkeling Havenfuncties.. en de Vlaamse havens Concurrentiepositie Economisch belang Havenbeleid 2 1
De Vlaamse havens Havenontwikkeling Havenfuncties.. en de Vlaamse havens Concurrentiepositie Economisch belang Havenbeleid 3 De groei van een haven Ontstaan Expansie Specialisatie 1 2 2 3 3 5 4 4 4 4 4 Stadskern Stedelijke expansie Terminalfaciliteiten Havengerelateerde act. Waterdiepte Spoor Weg Reconversie Bron: gebaseerd op Anyport model van James Bird 4 2
Ontwikkeling van de Antwerpse haven Begin 19de eeuw: Bonapartedok & Willemdok Einde 19de eeuw & begin 20 ste eeuw: Scheldekaaien en eerste dokken Interbellum: dokken tot aan Van Cauwelaertsluis - Albertkanaal Nederland België 1956-1966: dokken tot Zandvlietsluis 1975: Schelde-Rijnverbinding 1982: Delwaidedok 1987: opening Linkeroever 1989: Berendrechtsluis 1990-1997: Noordzee- & Europaterminal 2000-: Verrebroekdok & Deurganckdok Bron: Havenbedrijf Antwerpen Antwerpen 5 De haven van Zeebrugge 6 3
De Vlaamse havens Havenontwikkeling Havenfuncties.. en de Vlaamse havens Concurrentiepositie Economisch belang Havenbeleid 7 De functies van de Vlaamse havens Knooppunten in transport en logistiek Havens als transport- en logistieke knooppunten Havens als buffers in logistieke ketens Havens als waardetoevoegende schakels in logistieke ketens Draaischijven in internationale productienetwerken Vestigingsplaatsen voor industrie en dienstverlening Havens als vestigingsplaats voor industriële bedrijven (MIDA) 8 4
Havens als vestigingsplaats voor industriële bedrijven Antwerpen: (petro)chemische industrie: MIDA-ontwikkeling sinds jaren 50 Raffinaderijen BASF, Bayer, Monsanto, etc.. 2de grootste petrochemische complex ter wereld na Houston Automobielindustrie (Opel, New Holland) Energie (Kerncentrale Doel, windmolenpark, etc..) 9 Havens als vestigingsplaats voor industriële bedrijven Inplanting chemische industrie Bestaande chemische industrie (2348 ha) Beschikbare interne reserve (267 ha) 10 5
Gent: Havens als vestigingsplaats voor industriële bedrijven Staalindustrie: geïntegreerde staalfabriek van Sidmar (Mittal groep) Automobielindustrie (Volvo Cars, Volvo Trucks, Honda) Energie (kolencentrale, biomassa) Agro-industrie Papierindustrie (StoraEnso) Zeebrugge: Beperkt als industriële haven, wel logistieke autocluster Energie: knooppunt gasnet Oostende: Beperkt als industriële haven 11 Havens als vestigingsplaats voor industriële bedrijven De uitdagingen Nieuwe industriële processen (cascaden, industriële ecosystemen) Recycling activiteiten en energie (ook voor alternatieve energievormen) Ruimteintensivering (inbreiding, co-siting, pijpleidingssystemen, etc..) Milieu Uitdagingen op vlak van herallocatie of herverkaveling vrijgekomen gronden 12 6
De overslagfunctie Overslag in het havencomplex in de Rijn-Schelde Delta (cijfers 2005) Kilometers 0 25 50 100 150 200 Zeehaven in Rijn-Schelde Delta Amsterdam (incl.kanaalzone) 75 mln ton 65,844 TEU ROTTERDAM 369 mln ton 9.29 mln TEU The Hague Utrecht Nederland Zeebrugge 35 mln ton 1.41 mln TEU Oostende 7 mln ton 9,000 TEU Lille Zeeland Seaports 30 mln ton 39,000 TEU Gent 22 mln ton 30,529 TEU Moerdijk 4.5 mln ton ANTWERPEN 160 mln ton 6.48 mln TEU Brussels Belgium Liège Duitsland Duisburg Dortmund Duesseldorf Cologne Bonn Koblenz Frankrijk Lux Bron: Notteboom 13 Aandeel van de goederencategorieën in de havens 100% Marktaandeel binnen Vlaanderen 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% Gediversifieerde havens of meer specialisatie? Conventioneel stukgoed Roro Containers Vloeibare bulk Droge bulk 10% 0% Antwerpen Gent Zeebrugge Oostende Bron: op basis van cijfers Vlaamse Havencommissie 14 7
Aandeel van de havens in goederencategorieën (basis = ton) 100% 90% Marktaandeel binnen Vlaanderen 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% Oostende Gent Zeebrugge Antwerpen 10% 0% Droge bulk Vloeibare bulk Containers Roro Conventioneel stukgoed Bron: op basis van cijfers Vlaamse Havencommissie 15 De distributiefunctie van de Vlaamse havens Vlaanderen ligt centraal in de blauwe banaan.. maar deze kent een enorme dynamiek Bron: Cushman & Wakefield, Healey & Baker 16 8
De hoge centraliteit van de Vlaamse havens Hamburg Le Havre 138 158 Bremen Duinkerken Zeebrugge Amsterdam Rotterdam Antwerpen 196 223 225 263 265 285 0 50 100 150 200 250 300 350 Centraliteitsindex 17 De distributiefunctie van de Vlaamse havens De bereikbaarheid van het achterland Wegvervoer: - Dicht autosnelwegennet - Kwalitatief hoogstaande wegvervoerders Spoorvervoer: - Talloze shuttle- en bloktreinverbindingen - Dicht spoornetwerke binnen en buiten havens Binnenvaart: - Aansluiting op de Rijn - Gespecialiseerde binnenvaartterminals Kustvaart (Short-Sea shipping): - Talloze feeder-services (UK, Scandinavië) Gecombineerd vervoer en inland terminals: - Uitbouw achterlandnetwerken 18 9
De distributiefunctie van de Vlaamse havens Antwerpen: 12 miljoen m 2 opslagruimte, waarvan 5.2 miljoen m 2 overdekt Hooggespecialiseerde magazijnen voor o.a. gevaarlijke goederen, hout, fruit, kunststofgranulaten,... Voor bijna 10 miljoen m 3 tankopslagruimte. Uitgebreide distributieactiviteiten via zogenaamde districentra Soepel douaneregime en vrijhaven-faciliteiten Hoge productiviteit Talloze logistieke initiatieven voor de industrie als reactie op de trend tot outsourcing, subcontracting en value-added logistics 19 De distributiefunctie van de Vlaamse havens De ontwikkeling van een logistieke pool Kilometers 0 25 50 100 150 200 Harlingen Leeuwarden Groningen Drachten Veendam Zeehaven in Rijn-Scheldedelta Alkmaar Meppel Inland container terminal Zaandam Beverwijk Amsterdam Kampen Almelo Groeiregio Europese Hengelo Hillegom Netherlands distributie (buiten havensysteem) Utrecht Ede ROTTERDAM Zutphen Havensysteem met A. a/d Rijn Valburg corridors naar achterland Gorinchem Nijmegem Oss Oosterhout Den Bosch Emmerich Zeeland Seaports Moerdijk Tilburg Gennep Duisburg Zeebrugge Krefeld Dortmund ANTWERPEN Helmond Venlo Oostende Deurne Neuss Duesseldorf Gent Meerhout Genk Born Dormagen Willebroek Wielsbeke Stein Cologne Grimbergen Avelgem Brussel Bonn Belgium Liège Lille Germany Valenciennes Andernach Koblenz Bron: Notteboom (c) Frankrijk Lux Mertert 20 10
De Vlaamse havens Havenontwikkeling Havenfuncties.. en de Vlaamse havens Concurrentiepositie Economisch belang Havenbeleid 21 De Vlaamse havens als economische motor voor Vlaanderen, cijfers 2004 (lopende prijzen) 4 286 banen (direct) 346 mln TW (direct) 7,5 miljoen ton 28 313 banen (direct) 3397 mln TW (direct) 25 miljoen ton Aandeel in de Vlaamse economie Percent Tewerkstelling = 5,7% (direct + indirect) Oostende Zeebrugge Gent Antwerpen Bruto toegevoegde waarde = 18,1 % (direct + indirect) 9 712 banen (direct) 705 mln TW (direct) 31,8 miljoen ton 61 558 banen (direct) 8294 mln TW (direct) 152 miljoen ton Bron: NBB Indirecte effecten Vlaamse havens: 136 740 banen 12,1 miljard toegevoegde waarde Totale effecten Vlaamse havens (direct+indirect): 242 229 banen 25 miljard toegevoegde waarde 22 11
Direct en indirect economische belang van de Vlaamse zeehavens Toegevoegde waarde (miljoen Euro) Tewerkstelling In miljoenen (werkelijke prijzen) In aantal VTE 1995 1999 2002 1995 1999 2002 Directe effecten - Maritieme cluster Vlaamse havens 1.992 2.081 2.102 32.150 29.778 28.861 Antwerpen 1.575 1.551 1.559 23.363 21.451 21.156 Gent 152 207 214 2.053 2.339 2.312 Zeebrugge 185 238 271 3.921 4.394 4.533 Oostende 80 85 58 2.813 1.594 860 Directe effecten - Niet-maritieme cluster Vlaamse havens 6.979 7.697 8.865 72.454 71.581 74.083 Antwerpen 3.985 4.621 5.454 38.152 37.620 39.408 Gent 2.525 2.465 2.729 26.015 25.716 26.189 Zeebrugge 348 413 416 5.914 5.382 5.251 Oostende 121 198 266 2.373 2.863 3.235 Totaal directe effecten Vlaamse havens 8.971 9.778 10.967 104.604 101.359 102.944 Antwerpen 5.560 6.172 7.013 61.515 59.071 60.564 Gent 2.677 2.672 2.943 28.068 28.055 28.501 Zeebrugge 533 651 687 9.835 9.776 9.784 Oostende 201 283 324 5.186 4.457 4.095 Totaal indirecte effecten Vlaamse havens 17.603 20.299 22.229 210.535 215.509 213.184 Antwerpen 11.148 12.754 13.996 127.072 128.517 126.827 Gent 5.093 5.740 6.411 56.681 61.081 61.733 Zeebrugge 966 1.202 1.349 16.331 16.662 17.465 Oostende 396 603 473 10.451 9.249 7.159 Bron: op basis van cijfergegevens NBB 23 Indexevolutie van tewerkstelling en overslagvolumes voor de Vlaamse havens Vlaamse havens 140 Indexevolutie (1995 = 100) 130 120 110 100 90 Totale directe tewerkstelling haven (in VTE) Totale directe tewerkstelling in maritieme cluster (in VTE) Totale overslag (in miljoen ton) 80 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 Vlaamse havens 24 12
Duurzame inpassing in multifunctionele omgeving Zoeken naar een evenwicht Economische waarde De zoektocht naar een waardenbalans Milieuwaarde Sociale waarde 25 De Vlaamse havens Havenontwikkeling Havenfuncties.. en de Vlaamse havens Concurrentiepositie Economisch belang Havenbeleid 26 13
De Vlaamse havens en de Hamburg-Le Havre range Wilhelmshaven Hamburg Emden Bremerhaven Amsterdam Dunkirk Rotterdam Flushing Zeebrugge Ostend Antwerp Ghent BELGIUM NETHERLANDS GERMANY Le Havre Rouen 27 Marktaandeel van de Vlaamse havens binnen de Hamburg-Le Havre range 60.0% 55.0% 50.0% Marktaandeel in Hamburg-Le Havre range 45.0% 40.0% 35.0% 30.0% 25.0% 20.0% 15.0% Droge bulk Vloeibare bulk Roro Conventioneel stukgoed Totaal Containers TEU 10.0% 5.0% 0.0% 1980 1982 1984 1986 1988 1990 1992 1994 1996 1998 2000 2002 2004 Bron: op basis van cijfers Vlaamse Havencommissie 28 14
Gezamenlijke achterlanden Marktaandelen in relatie tot Duitsland (1997) Sleeswijk-Holstein Hamburg Mecklenburg-vorpommern Bremen Nedersaksen Berlijn Saksen-Anhalt Brandenburg Noordrijn-Westfalen Saksen Hessen Thüringen 1000 TEU 1.400 700 Rijnland-Palz 140 Saarland Baden-Württemberg Beieren Antwerpen Rotterdam Hamburg Bremen 29 De Middellandse zeehavens in volle ontwikkeling. Algeciras Fos. Trieste Venice.. Koper.. Genoa Ravenna La Spezia Leghorn.. Bar... Ancona Civitavecchia Barcelona Naples Salerno... Taranto. Valencia. Cagliari. Gioia Tauro. Malta. Odessa. Ilyichevsk. Constanza. Varna Haydarpasa. Armaport.. Kumport Thessaloniki Gemlik. Izmir. Piraeus Mersin. Lattakia. Limassol..Tartous Beirut. Haifa Ashod. Alessandria. Damietta Port Said Bron: Notteboom, ITMMA 30 15
De spelers worden groter Voorbeeld voor containerrederijen en containerrederijgroepen APL Cosco DSR Evergreen Hanjin Hapag-Lloyd Hyundai K Line Maersk MOL MSC Nedlloyd NOL NYK OOCL P&O Sea-land UASC Yang Ming APL Cosco Evergreen Hanjin/DSR Hapag Lloyd Hyundai K Line Maersk MOL MSC NYK OOCL P&O Nedlloyd Sea-land UASC Yang Ming Maersk Line Grand Alliance New World Alliance United Alliance Cosco/Yang Ming/K Line Evergreen MSC 1993 1998 2006 31 Felixstowe Hamburg Harwich Thamesport Bremerhaven Tilbury Rotterdam Southampton Antwerp Zeebrugge Le Havre Zeebrugge = Eurogate = Hutchison PH = PSA (incl. HNN) = P&O DP World Ports = APM Ports Terminals Lisbon Sines (Verdere betrokkenheid PSA is een vraagteken) Algeciras (joint-venture (Port Synergy met joint CMA-CGM) venture with CMA-CGM) Source: Notteboom Dunkirk Marseilles Genoa (joint-venture (Port Synergy met CMA-CGM) joint venture with CMA-CGM) Livorno Venice Ravenna La Spezia Salerno Cagliari Gioia Tauro Cagliari (sinds eind 2002) Marsaxlokk (Port Synergy) 32 16
De Vlaamse havens Havenontwikkeling Havenfuncties.. en de Vlaamse havens Concurrentiepositie Economisch belang Havenbeleid 33 Vlaams havenbeleid: aandachtspunten Groei en logistieke uitwaaiering brengt de havens dichter bij elkaar Havengebruikers zien de havens in toenemende mate als een complementair functioneel geheel. Complementariteit havens verder benutten, zonder concurrentie-aspect uit het oog te verliezen Rol Vlaamse overheid versus rol autonome havenautoriteiten (cf. havendecreet) Blijvend belang grote infrastructuurplannen: Maritieme toegang, sluis Terneuzen, tweede sluis Linkeroever, achterlandinfrastructuur, etc.. Duurzame havenontwikkeling 34 17