WELKOM 113Online Stichting voor zelfmoordpreventie 1
Even voorstellen Lisette Spanjar Psycholoog Peter Holthuis Bedrijfsarts & vrijwilliger 2
Programma Wat doet 113Online? Cijfers en achtergronden Signalen van suïcidaliteit Wat te doen bij zelfmoordgedachten? Do s en don ts in gesprekken 3
Mythen Praten over zelfmoord brengt iemand op het idee Mensen die erover praten doen het niet Suïcidaal gedrag betekent dat iemand dood wil Zelfmoord gebeurt plotseling, in een impuls 4
Missie 113Online Iets met suïcidepreventie en E-health, toch? 5
Zero Suïcide Zero Suïcide Landelijk beleid Onderzoek Trainingen E-health 6
www.113online.nl 7
113Online - E-health 8
113Online: cijfers* & feiten 2015 Crisisopvang vrijwilligerschat 12.500 Crisisopvang vrijwilligerstelefoon 9.500 Online therapie (behandeltrajecten) 1000 Begeleide online zelfhulp 500 *afgerond 9
10
Suïcidaliteit: Cijfers en achtergronden Bronnen: Centraal Bureau voor de Statistiek (2015) / NEMESIS-2 (2011) 11
Suïcidaliteit in Nederland (1) Per jaar denken 450.000 volwassenen aan zelfmoord Naar schatting 100.000 suïcidepogingen per jaar (meeste jongeren) 14.000 pogingen jaarlijks behandeld in het ziekenhuis 2x zoveel mannen sterven aan zelfmoord (onder 45-60 jaar het hoogst) Jongeren (10 tot 20 jaar) doodsoorzaak nr. 2 (20 tot 40 jaar) doodsoorzaak nr. 1 Jongvolwassenen 12
Suïcidaliteit in Nederland (2) 1871 suïcides in 2015 = 5 per dag 13
Meest voorkomende psychische problematiek bij suïcidaliteit Stemmingsstoornissen Middelengebruik / misbruik (alcohol, drugs) Psychotische stoornissen Persoonlijkheidsproblematiek Trauma (PTSS) Rouw / verlieservaringen Angst en paniek(-stoornissen) Eetstoornissen Borderline persoonlijkheidsstoornis 14
Risicofactoren (1) Hopeloosheid, hulpeloosheid, gebrek aan toekomstperspectief Entrapment: in een fuik beland Suïcide in de familie Eerdere, vooral recente pogingen Chronische en/of progressieve lichamelijke ziekte Detentie 15
Risicofactoren (2) Stress en kwetsbaarheid Ik hoor nergens bij Ik ben een last voor anderen Zelfmoord Ik ben niet bang om mezelf iets aan te doen 16
Waarom zelfmoord? Een (dreigend) verlies, trauma of ziekte Piekergedachten die alles beheersen Gevoelens zoals angst, somberheid, leegte, zelfverwijt, boosheid, schaamte, vernedering, schuld, isolatie, Kiezen uit twee kwaden: zo verder leven of zichzelf beschermen tegen de pijn van dit leven. Vooral: zó niet verder willen leven! 17
Hoe ontstaan gedachten aan zelfmoord? (Dreigend) Verlies veroorzaakt een aanhoudende emotionele pijn Klem zitten door Ondragelijke Pijn door Onoplosbare Problemen K.O.P. O.P. Mensen zien zelfmoord niet als een probleem maar als een oplossing 18
Van denken naar doen (suïcidale proces) Zichtbaar Onzichtbaar 19
Risico van een poging Na 1 poging 10% overlijdt later aan suïcide Na meer pogingen het risico loopt op Pogingen zijn oefeningen in suïcidaal gedrag 20
Beschermende factoren Ingebed in sociaal steunsysteem Goede band met behandelaar Religieuze overtuiging Zorg voor jonge kinderen 21
Hulp voor suïcidale mensen is er in overvloed, maar helpt het? 1) De huisarts: Van de mensen die een suïcide(poging) hebben gedaan is 50% bij huisarts geweest in maand eraan voorafgaand En slechts 7% heeft het over suïcidaliteit gehad 2) GGZ instellingen: 40% van de zelfmoorden in Nederland vindt plaats in de GGZ De meerderheid is dus onbekend bij de hulpverlening 22
Wat te doen? 23
Algemene principes: richtlijn 1. Contact maken 2. Zorg voor veiligheid en continuïteit 3. Betrekken van naasten 24
Algemene principes: contact Contact om: je belangstelling en betrokkenheid te tonen de suïcidale persoon te begrijpen in contact te komen met naasten van de persoon risico- en beschermende factoren te inventariseren veiligheid en continuïteit te organiseren 25
Veiligheidsplan Beschrijft specifieke risicosituaties en wat te doen Beschrijft vroege signalen en latere signalen en wat te doen Leg veiligheidsafspraken vast (Bijv.) kleurcodes diverse stadia en concrete stappen hierbij Gegevens (telefoonnummers) over hulpbronnen in crisis Dit alles in nauwe samenspraak met de familie / naasten 26
Do s en don ts in gesprekken 27
Wat maakt gesprekken over zelfmoord moeilijk? Voor de hulpverlener of naaste: Straks gaat iemand dood door mijn schuld Zo meteen breng ik nog iemand op ideeën Onbegrip, boosheid, verzet Eigen ervaringen 28
Wat maakt gesprekken over zelfmoord moeilijk? Voor de hulpverlener of naaste: Straks gaat iemand dood door mijn schuld Blijft iemands eigen verantwoordelijkheid Zo meteen breng ik nog iemand op ideeën Werkt niet zo, blijkt uit onderzoek Onbegrip, boosheid, verzet Proberen te begrijpen waarom iemand dit als een oplossing ziet Eigen ervaringen Bespreken met anderen 29
Wat maakt gesprekken over zelfmoord moeilijk? Voor de persoon zelf: Er is toch niemand die het kan begrijpen Taboe Schuldgevoelens Zichzelf niet begrijpen Angst dat anderen autonomie afnemen 30
Wat maakt gesprekken over zelfmoord moeilijk? Voor de persoon zelf: Er is toch niemand die het kan begrijpen doorvragen, samenvatten, verbreden gesprek Taboe we vinden niets gek Schuldgevoelens tegenover anderen ook stilstaan bij perspectief van de persoon zelf Zichzelf niet begrijpen mag tegenstrijdig zijn Angst dat anderen autonomie afnemen benadrukken dat we niet ingrijpen buiten iemands wil 31
Wat maakt gesprekken over zelfmoord moeilijk? Mismatch Hulpverlener: zelfmoord is een probleem Hulpvrager: zelfmoord is een oplossing 32
De dood: probleem of oplossing? Mensen die zelfmoord plegen willen niet per se dood maar willen niet leven met hun pijn, ze willen leven, maar dan anders. Suïcidaal gedrag is verandering brengen in een wanhopige situatie. De dood biedt bescherming tegen pijn, krenking, verlies, lijden. 33
Suïcidaliteit: een moeilijk te bespreken onderwerp? Suïcidale mensen zijn meestal ambivalent. Ze willen een beter leven, maar zien de dood als oplossing, als nooduitgang Ze willen die optie niet kwijt voordat er een ander perspectief is Ze zijn bang dat het bespreken van de problemen de nooduitgang gaat blokkeren (anderen gaan ingrijpen) Hulpverleners zijn bang voor het onderwerp omdat het ze verantwoordelijk maakt, tijd kost, de dagroutine verstoort 34
Ambivalentie? 35
Hoe wij werken - grondhouding 1. Contact maken: aansluiten 2. Niet-weten: open vragen stellen 3. Gezonde nieuwsgierigheid: doorvragen 4. Waardering en erkenning: respect voor de persoon, zijn pijn en overtuigingen 5. Veiligheid boven alles: hoeveel haast heeft iemand om dood te gaan? 6. Onderzoeken van ambivalentie: Ik hoor je zeggen dat en ook dat klinkt alsof Herken je dat? 7. De hulpvrager als expert 36
Contact maken: waarover? 1. Ziet u zelfmoord als de enige oplossing? Hoe gaat u het doen, wanneer? Waarover bent u wanhopig? 2. Praten over zelfmoord is oké; tot actie overgaan niet. 3. Hoe intens, hoe vaak, hoe lang denkt u over zelfmoord? 4. Maakt het denken over suïcide u bang of zorgt het voor rust? 37
DO s de kern van contact maken (1) Doorvragen en concretiseren Je zegt, ik stop ermee, wat bedoel je daarmee? Je zegt zó hoeft het niet meer. Wat bedoel je met zó? Als ik het goed begrijp, denk je aan zelfmoord, klopt dat? Veiligheid Heb je een plan? Hoe ziet je plan eruit? Hoeveel haast heb je om je leven te beëindigen? 38
DO s de kern van contact maken (2) Impulscontrole Heb je controle over je gedachten? Zou je je plan kunnen uitstellen? Hoe denk je dat je nu veilig blijft? Versterken Wat helpt je meestal als je je zo rot voelt? Hoe is het je de afgelopen weken gelukt om je weer kalmer / minder gespannen / veiliger te voelen? 39
DON TS Wat helpt niet? (1) In paniek raken Blijf even zitten, dan bel ik nú iemand voor overleg! Jeetje, wat verschrikkelijk, dat is echt heel erg! Meepraten Ik snap wel dat je niet meer wilt Tja, als ik in jouw schoenen zou staan zou ik het misschien ook wel opgeven De zonnige kant van het leven laten zien Ach joh, het kan altijd nog erger Ik heb dat ook wel eens gehad, maar daar kwam ik gelukkig ook gewoon weer goed uit! 40
DON TS Wat helpt niet? (2) In het gesprek een oordeel vellen Dat kun je niet maken! Denk toch aan je kinderen! Adviseren Waarom ga je niet gewoon wat vaker voetballen? Het zou goed zijn om minder te gaan werken lijkt me 41
Wees ongecensureerd nieuwsgierig Voor wie is het een oplossing? Wat zou je ermee tegen je nabestaanden, je maten, je superieuren, justitie willen zeggen? Wie komt er op je begrafenis en wat zullen ze zeggen? Hoeveel haast heb je om je plannen uit te voeren? Welke pijn, gedachten en problemen wil je met je dood oplossen? Zijn er eventueel nog andere oplossingen die je overweegt? Hoe denk je dat het er na je dood uitziet? 42
Respectvol luisteren Wie respectvol luistert hoeft niet bang te zijn een verkeerde vraag te stellen 43
Weer oog krijgen voor anderen Hoe ziet of ervaart een nabije naaste de wanhoop en zelfmoord? denk aan partner, kinderen, familie, vrienden, buren, collega s, etc. ook overleden dierbaren Hoe is het contact met die naaste? waardoor werd het verstoord, wat zou die band beter kunnen maken? Breng het denken op gang door te vragen naar verschillen tussen vroeger en nu feit en verlangen 44
Bedankt voor je aandacht 020 3 113 883 (algemeen) info@113.nl www.113.nl 45
Meer informatie Over online hulp: Over trainingen: Over landelijke inzet: www.113online.nl www.trainingen.113.nl www.preventie.113.nl Voor algemene vragen: info@113online.nl 020 3 113 883 Spreekuur psychologen: 020 3113 888 (11.00 tot 12.00 uur) 46