Titelgegevens / Bibliographic Description Titel Auteur(s) Boekbesprekingen / W.J. op 't Hof. Hof, W.J. op 't In Documentatieblad Nadere Reformatie, 7 (1983), no. 2, p. 68-70. Copyright 2007 / W.J. op 't Hof SSNR Claves pietatis. Producent Claves pietatis / 2007.07.17; versie 1.0 Bron / Source Annotatie(s) Website Nummer Onderzoeksarchief / Research Archive Nadere Reformatie Over: J. Trigland, De recht-gematigde christen. Zwijndrecht, 1983; W.F. Dankbaar, Calvijn, zijn weg en werk. Tweede druk. Nijkerk 1982. Sleutel tot de Nadere Reformatie B99000882 De digitale tekst is vrij beschikbaar voor persoonlijk gebruik, voor onderzoek en onderwijs. Respecteer de rechten van de rechthebbenden. Commercieel gebruik is niet toegestaan. The digital text is free for personal use, for research and education. Each user has to respect the rights of the copyright holders. Commercial use is prohibited. Het 'Onderzoeksarchief Nadere Reformatie' bevat digitale documenten over het gereformeerd Piëtisme en de Nadere Reformatie in Nederland tot 1800. Het is doorzoekbaar met de 'Bibliografie van het gereformeerd Piëtisme in Nederland (BPN)' op de website 'Sleutel tot de Nadere Reformatie'. The 'Research Archive Nadere Reformatie' contains digital documents about reformed Pietism and the Nadere Reformatie in the Netherlands until 1800. These can be retrieved by searching the 'Bibliography of the reformed Pietism in the Netherlands (BPN)' database at the 'Sleutel tot de Nadere Reformatie' website.
VII-68 BOEKBESPREKING Jacobus Trigland, De recht-gematigde christen, bewerkt door J. Koutstaal, Van den Berg, Zwijndrecht, 1983, 90 pp., gebonden, ƒ16,90. Deze keurig uitgevoerde uitgave bevat de in hedendaagse spelling overgezette tekst van een geschriftje van Jacobus Trigland uit 1615. Het handelt over de vraag in hoeverre er toentertijd verdraagzaamheid betoond mocht worden jegens de Remonstranten. Het is toe te juichen dat er alles aan gedaan is deze uitgave voor een zo breed mogelijk publiek toegankelijk te maken. Er wordt een door L.M.P. Scholten samengestelde inleiding gegeven, waarin op verantwoorde wijze de historische achtergrond en de inhoud van dit werkje getekend worden. Het geschrift wordt afgesloten met een naamregister, waarin achter iedere naam in het kort de belangrijkste gegevens vermeld worden. De niet ter zake kundige lezer ontvangt op deze wijze heel wat nuttige achtergrondinformatie. Voorts is het portret van Trigland weergegeven en is er een gedicht van Jacobus Revius opgenomen. Tenslotte is de weergave van de titelpagina van het origineel uit 1615 niet achterwege gebleven. Kortom, het betreft hier een uitgave die als voorbeeld kan dienen voor soortgelijke edities. Ik wil dit boek dan ook zonder meer aanbevelen. De verleiding is groot in te gaan op datgene wat door Scholten als de actualiteit van dit werkje gesignaleerd wordt. Het kader van dit blad laat dit echter niet toe. Hoewel er geen directe lijnen van Triglands boekje naar de Nadere Reformatie lopen, zijn er toch twee opmerkingen te maken die van enig belang zijn voor de lezers van dit blad. Den Recht-gematichden Christen is de reactie van Trigland op een geschrift van zijn Haagse ambtgenoot Jean de la Haye, getiteld Den gematichden Christen. Men behoeft slechts een enkel strijdschrift uit die tijd gelezen te hebben om te weten hoe fel en persoonlijk de toon van dit genre is. Triglands boekje vormt in dit opzicht een opmerkelijke uitzondering. Slechts twee keer gaat hij op J. de la Haye en zijn werkje in. De tweede keer doet hij dit louter in constaterende zin, terwijl hij de eerste keer aangeeft dat de bewijzen van J. de la Haye niet ter zake dienen omdat zij uitsluitend betrekking hebben op de burgerlijke moderatie. ledere persoonlijke aanval en denigrerende opmerking ontbreekt. In de woorden die Scholten in de inleiding aan J. de la Haye besteedt, valt wel een enigzins afwijzende toon te beluisteren. Naar zijn mening is J. de la Haye geen groot licht en heeft deze geen oog voor de diepte van het
VII-69 geschil tussen Remonstranten en Conraremonstranten. Bewust of onbewust zal Scholten zich hierbij hebben laten leiden door de wetenschap dat J. de la Haye in 1618 wegens onrechtzinnigheid geschorst wordt. Juist het laatstgenoemde feit maakt Triglands terughoudendheid met betrekking tot J. de la Haye uiterst merkwaardig. Gezien de verhoudingen toentertijd is de theoretische mogelijkheid dat Trigland niet weet wat voor vlees hij in de persoon van J. de la Haye in de kuip heeft weg te cijferen. Waar is die terughoudendheid dan een uiting van? Ik ben er van overtuigd dat hier een aspect naar voren komt dat al te zeer verwaarloosd wordt, n.l. dat de tegenstellingen niet zo scherp en duidelijk lagen in die tijd als wij nu denken. Er zijn in 1615 niet twee precies afgebakende fronten. Er zijn veeleer twee polen met veel daartussen. J. de la Haye staat dichter bij de pool van de Remonstrantie dan bij die van de confessie, dat is waar. Maar tevens is hij de vertaler van Den vreedsamen Christen van de hand van F. Junius, een onverdacht gereformeerd theoloog, terwijl hij bovendien twee werkjes van P. du Moulin in het Nederlands vertaalt: Theophilus en Heractitus. P. du Moulin is niet in het minst bekend vanwege zijn anti-remonstrantisme! Men zal J. de la Haye te zien hebben als een man van gematigd remonstrantse opvattingen, bij wie de vredelievendheid zozeer overheerst dat er van dogmatische strijdlust geen enkele sprake is en dat hij als vertaler juist die werken van dogmatisch andersdenkenden overzet die handelen over vreedzaamheid en liefde (Den vreedsamen Christen en Theophilus ofte een uytnemende tractaet van de Godlycke liefde). Deze vredelievendheid te interpreteren als geen oog hebben voor de diepte van het geschil, lijkt mij te gewaagd en te verregaand. Als dat waar was, zou Trigland wel anders over J. de la Haye schrijven. Wat hij nu over hem uitlaat, geeft te kennen dat hij diens vredelievendheid beslist niet negatief waardeert. De twee werkjes van P. du Moulin die door J. de la Haye vertaald worden, hebben een onmiskenbare piëtistische inslag. Het laatste zal wel niet los gezien moeten worden van het eerste. J. de la Haye blijkt dus niet alleen een vredelievend, maar ook een piëtistischgezind gematigd Remonstrant te zijn. Als zodanig staat hij niet alleen. Naar mijn inzicht zal nader onderzoek op dit gebied meer aan het licht brengen. Zoals in het eerste kwart van de zeventiende eeuw aan contraremonstrantse zijde aanzienlijke piëtistische tendensen uitgroeien tot een beweging als de Nadere Reformatie, zo is er ook aan remonstrantse kant een zekere piëtistische belangstelling en inslag merkbaar. Over de aard en de omvang ervan valt bij de huidige stand van het onderzoek nog niets stellig te zeggen. De tweede opmerking over Triglands geschriftje betreft de inhoud zelf.
VII-70 Wie Den Recht-gematichden Christen van Trigland naast het één jaar later verschijnende Eubulus van Willem Teellinck legt, wordt getroffen door het grote verschil in klimaat. Beide schrijvers zijn contraremonstrant; beiden lijden onder de heersende twist. Maar welk een onderscheid hierbij! Teellinck stoot in zijn werk door naar de diepte en legt als de oorzaak van de onenigheid de heersende zonden bloot, waarbij hij geen van beide partijen spaart. Van hieruit roept hij op tot berouw, boete en bekering. Bij Trigland is er geen spoortje van deze nadere-reformatorische visie op de die tijd beheersende tegenstelling te vinden. Het gaat hem om het dogmatisch gelijk van de Contraremonstranten en om het feit dat de overtuigde Remonstranten niet geduld mogen worden. Verder komt hij niet. Den Recht-gematichden Christen van Trigland betekent dan ook een minpunt in het noodzakelijk en toekomstig onderzoek naar de relatie Jacobus Trigland-Nadere Reformatie. W.J. op 't Hof Jacobus Trigland
BOEKBESPREKING VII-71 Dr. W.F. Dankbaar, Calvijn, zijn weg en werk, tweede druk, G.F. Callenbach bv, Nijkerk 1982, 227 pp., ƒ24,50. Het kan verbazing wekken dat bovenstaand boek in dit blad besproken wordt. Tussen Calvijn en de Nadere Reformatie ligt historisch toch minstens een halve eeuw? Inderdaad, en daarom wordt dit werk slechts kort besproken. Toch heeft het zin enige aandacht eraan te schenken. De theologie en praktijk van de geneefse hervormer vormen immers ontegenzeggelijk één van de sterkste wortels van de Nadere Reformatie. De naam van Dankbaar staat borg voor gedegen werk betreffende Calvijn. Het is een populaire biografie, waarin op verantwoorde wijze resultaten van het wetenschappelijk Calvijn-onderzoek tot op het heden verwerkt zijn. Wie zonder veel inspanning en moeite een goed zicht op Calvijn wil ontvangen, kan hier terecht. Stuk voor stuk worden de vele waanvoorstellingen over de persoon en het werk van Calvijn, die in de loop der geschiedenis ontstaan zijn en soms nog leven, van hun inhoud beroofd. Daarbij heeft de schrijver hier en daar kritiek op Calvijn niet achterwege gelaten. Kritiek die vaak voortkomt uit de subjectiviteit van de auteur en die van de weeromstuit kritiek oproept in de subjectiviteit van een lezer die zich verwant weet met de Nadere Reformatie. Ik denk in dit verband b.v. aan Dankbaars evaluatie van de verhouding Calvijn- Servet. Een wat objectievere weergave in de zin van onthouding van de nogal eens voorkomende subjectieve evaluaties, zou het werk er sterker op gemaakt hebben. Ook al heeft de schrijver bewust niet gestreefd naar zo groot mogelijke volledigheid, toch betreur ik het dat de spiritualiteit van de grote reformator zo goed als niet uit de verf komt. Was dit wel het geval geweest, dan had de geïnteresseerde in de Nadere Reformatie nog meer aan deze populaire en tevens gedegen Calvijn-biografie gehad. WJ. 't Hof