Bewust en positief omgaan met jongeren met ADHD

Evaluatierapport Training Bewust en positief omgaan met jongeren met ADHD Heerbeeck College Best Groep 1: 3 februari & 24 maart Groep 2: 21 april & 17 mei Groep 3: 26 april & 27 mei Drs. Arno de Poorter Drs. Anne van Hees

Hulp bij ADHD, 2010

Inhoudsopgave Pag. 1. Inleiding 2 2. Deelnemers/respondenten 2 3. Opzet en inhoud evaluatie 2 4. Resultaten 4 4.1 Eerste meting (groep 1) 4 4.2 Tweede meting (groep 2 en 3) 5 4.3 Overallscores 7 5. Conclusie 8 5.1 Eerste meting (groep 1) 8 5.2 Tweede meting (groep 2 en 3) 8 5.3 Vergelijking resultaten eerste en tweede meting 9 5.4 Overall conclusie 9 6. Vervolgacties 11 6.1 Naar aanleiding van de eerste meting 11 6.2 Naar aanleiding van de tweede meting 11 7. Opmerkingen/suggesties deelnemers 12 7.1 Mate van interactie tijdens de training 12 7.2 Informatiewaarde van de training 13 7.3 Relevantie van de training voor uw werk 14 7.4 Tips ter verbetering van de training 15 8. Vragenlijst 16 1

1. Inleiding In dit document wordt de evaluatie van de training Bewust en positief omgaan met jongeren met ADHD gepresenteerd. Deze training is gegeven aan drie groepen, telkens gedurende twee middagen van twee uur en drie kwartier op respectievelijk 3 februari en 24 maart, 21 april en 17 mei en 26 april en 27 mei 2010. De lezer die zich snel een beeld wil vormen van de kwaliteit van de training en de geplande vervolgstappen, kan zich beperken tot het lezen van paragraaf 5.4 en 6.2. 2. Deelnemers/respondenten Aan de training namen docenten deel. Op een enkele docent na, waren alle docenten werkzaam in het VMBO. In de eerste groep (3 februari en 24 maart) hadden alle docenten naast hun taak als docent, ook de rol van personal coach. De meeste van hen hebben de scholing tot personal coach geheel doorlopen, een enkele deelnemer had dit traject nog niet helemaal afgerond. In de groepen 2 en 3 (april en mei 2010) hadden enkele deelnemers ook de taak van personal coach. In het schema hieronder staat het aantal deelnemers en de samenstelling groep. Groep Datum Aantal Samenstelling nummer deelnemers 1 10 februari 10 10 nieuwe deelnemers 24 maart 8 7 deelnemers uit de groep van 10 feb., 1 nieuwe deelnemer 2 21 april 9 9 nieuwe deelnemers 17 mei 11 6 deelnemers uit de groep van 21 april, 2 deelnemers uit de groep van 26 april en 3 deelnemers uit de groep van 10 feb. 3 26 april 10 10 nieuwe deelnemers 27 mei 12 8 deelnemers uit groep van 26 april, 3 deelnemers uit de groep van 21 april en 1 nieuwe deelnemer 3. Opzet en inhoud evaluatie De evaluatie heeft telkens plaatsgevonden na afloop van de tweede en tevens laatste bijeenkomst van de training (zie roodgemarkeerde data in het schema hierboven). We onderscheiden twee meetmomenten: het eerste meetmoment heeft plaatsgevonden op 24 maart, na afloop van de tweede bijeenkomst van de eerste groep. Het tweede meetmoment heeft plaatsgevonden op 17 en 27 mei, na afloop van de tweede bijeenkomst van de tweede en derde groep. We maken dit onderscheid omdat we na de eerste meting in de gelegenheid zijn geweest om de training aan te passen naar aanleiding van de resultaten van deze meting. Zodoende hebben er enkele kleine aanvullingen/wijzigingen plaatsgevonden in de training die vervolgens is aangeboden aan de tweede en derde groep. De resultaten zijn per meting weergegeven (hoofdstuk 4). Vervolgens is er allereerst per meting een conclusie getrokken. Daarna worden de conclusies van beide metingen vergeleken. Als laatste wordt er een overall conclusie gegeven van de beide metingen samen (hoofdstuk 5). De evaluatie is uitgevoerd met behulp van een evaluatieformulier dat de deelnemers schriftelijk en anoniem hebben ingevuld (zie hoofdstuk 8, pagina 16). De evaluatie vraagt de deelnemers naar hun beleving van de training wat betreft drie onderdelen, te weten: 1. De mate van interactie 2. Informatiewaarde 3. Werkrelevantie Daarnaast werd er naar hun algemene beleving gevraagd. Er is allereerst voor deze onderdelen gekozen omdat er zonder interactie geen leren plaats kan vinden. Leren is interactie (Kirschner). Daaropvolgend dient er voldoende (nieuwe) inhoud beschikbaar te worden gesteld om 2

effect te bereiken en ook dienen de inhouden relevant te zijn voor het werk. Dit laatste natuurlijk ter verantwoording van de opdrachtgever en ook niet in minste plaats bij het bereiken van de missie van Hulp bij ADHD: het creëren van ruimte voor kinderen met ADHD. Hiervoor dienen professionals in het begeleiden en opvoeden van kinderen zich bewust te worden van hun handelen naar kinderen (met ADHD). De deelnemers is gevraagd om per onderdeel een rapportcijfer te geven en daarna eventueel aanvullende opmerkingen. Na het rapportcijfer voor de gehele training (algemene beleving), wordt hen afsluitend gevraagd om tips ter verbetering van de training te geven (zie verder het evaluatieformulier achterin dit rapport). Zowel voor het laatste als voor de andere drie onderdelen geldt dat het rapportcijfer een algemeen beeld geeft van de tevredenheid over (het betreffende aspect van) de training. De aanvullende opmerkingen maken de beleving meer specifiek en concreet en bevatten mogelijk suggesties ter verbering. 3

4. Resultaten 4.1 Eerste meting (groep 1) Hierna volgen de resultaten van de eerste meting per item. Voor alle items geldt dat de scores een spreiding hebben tussen de 7,5 en de 10 (op een schaal van 1 tot en met 10). 1. Mate van interactie De deelnemers waarderen dit onderdeel met gemiddeld een 8,9. Uit aanvullende opmerkingen blijkt dat: Er een grote mate van interactie is ervaren. Daarnaast was er een open sfeer. Er werden veel verhalen/ervaringen uitgewisseld en Anne en Arno sprongen goed in op geluiden vanuit de groep. Wellicht kan er meer interactie in het doen worden gerealiseerd. 2. Informatiewaarde De deelnemers waarderen dit onderdeel met gemiddeld een 8,8. Uit aanvullende opmerkingen blijkt dat: Dat er door een deel van de deelnemers is ervaren dat de informatie niet te veel was en ook niet te technisch, maar vooral toegespitst op de praktijk. Daarnaast wordt de inhoud vanuit iemand die ADHD heeft als interessant ervaren. Er is dan ook vooral een omslag in denken ervaren. 3. Werkrelevantie De deelnemers waarderen dit onderdeel met gemiddeld een 9,1. Uit aanvullende opmerkingen blijkt dat: De training als zeer bruikbaar voor de praktijk is ervaren. Er is een positievere kijk op ADHD en een bredere kijk op onderwijs is ontstaan. Algemene waardering van de training De deelnemers waarderen de training als geheel met gemiddeld een 9,1. Uit de aanvullende tips ter verbetering blijkt dat: De deelnemers zeer positief zijn over de training als geheel. Daarnaast zijn er twee concrete verbetersuggesties gegeven, namelijk: aanreiken van tips voor films/literatuur en het invoegen van groepswerk binnen de training. Overzicht scores Eerste meting, 24 maart 2010 (groep 1) DEELNEMER INTERACTIE INFORMATIEWAARDE WERKRELEVANTIE TOTAAL BEOORDELING 1.1 9 9 10 9 1.2 10 9,5 9 10 1.3 10 9 10 10 1.4 9 9 9 9 1.5 9 9 10 9,5 1.6 9 8 9 9 1.7 8 8 8 8 1.8 7,5 9 8 8,5 Gemiddeld 8,9 8,8 9,1 9,1 N.B. Deelnemer 1.6 betekent de zesde deelnemer van de eerste groep. 4

4.2 Tweede meting (groep 2 en 3) Hierna volgen de resultaten per item. 1. Mate van interactie De deelnemers waarderen dit onderdeel met gemiddeld een 8,8. De scores hebben een spreiding van 7,0 tot 10 (op een schaal van 1 tot en met 10). Uit aanvullende opmerkingen blijkt dat: Er veel ruimte is ervaren voor inbreng van de deelnemers. Zowel in de vorm van het geven van je mening als het stellen van vragen. Een deelnemer geeft aan dat Arno soms over een onderwerp te lang doorpraat en ander geeft aan dat hij/zij het prettig vond om af en toe iets te mogen doen en ter verduidelijking van uitleg 2. Informatiewaarde De deelnemers waarderen dit onderdeel met gemiddeld een 8,2. De scores hebben een spreiding van 6,0 tot 10 (op een schaal van 1 tot en met 10). Uit aanvullende opmerkingen blijkt dat: De meeste deelnemers de informatie als verhelderend hebben ervaren. Er worden termen gebruikt als: goed uitgelegd, herkenbaar. Ze geven aan dat ze nieuwe inzichten en handvatten hebben gekregen. Voor een aantal anderen was er geen nieuwe informatie, zij ervaren de inhoud als opfrissend en motiverend. Een aantal deelnemers vindt het vooral interessant om de inhoud vanuit ervaring van personen te horen en geven aan de praktijkvoorbeelden hen veel zeggen. Dit is tegelijkertijd ook een punt van kritiek dat door enkele deelnemers wordt gegeven: teveel vanuit een individu verteld en minder vanuit een groep. Vier deelnemers geven expliciet aan dat zij de reader als zeer informatief hebben ervaren. Geen enkele deelnemer ontkracht dit. Twee deelnemers hebben ervaren dat er tijdgebrek was waardoor niet alle inhoud behandeld is, één daarvan geeft aan dat dit kwam door teveel ruimte voor interactie. Eén deelnemer geeft aan dat er teveel informatie is gegeven over wat niet moet en te weinig over wat wel. 3. Werkrelevantie De deelnemers waarderen dit onderdeel met gemiddeld een 8,3. De scores hebben een spreiding van 6,0 tot 10 (op een schaal van 1 tot en met 10). Uit aanvullende opmerkingen blijkt dat: Alle deelnemers die een opmerking geplaatst hebben, positief zijn op dit onderdeel. De deelnemers geven of wel expliciet aan dat zij een duidelijke relatie zien met hun werk of ze geven aan dat veel tips en handvatten hebben gekregen waar zij me aan de slag kunnen. Twee deelnemers geven ook nog aan dat alle docenten deze training eigenlijk zouden moeten volgen. Een derde deelnemer geeft aan dat de training een plek in de opleiding zou moeten hebben. Algemene waardering van de training De deelnemers waarderen de training als geheel met gemiddeld een 8,7. De scores hebben een spreiding van 7,0 tot 10 (op een schaal van 1 tot en met 10). Uit de aanvullende tips ter verbetering blijkt dat: De meeste deelnemers geen tips hebben, maar voornamelijk complimenten over de kwaliteit van de training. Vooral de sfeer en het enthousiasme van de training worden genoemd. Vier deelnemers geven aan dat de training wat hen betreft uitgebreid mag worden, dus meer tijd. Twee andere deelnemers geven als suggestie om leerlingen met ADHD van de eigen school in de training te betrekken. Weer twee andere deelnemers suggereren dat het gebruik van filmmateriaal en een reflectie daarop zinvol kan zijn. Een andere deelnemer had graag meer over medicatie willen weten en een andere visie dan die van de trainers daarop willen leren kennen. Buiten de training om geeft een deelnemer nog aan dat hij/zij ideeën heeft voor een verdere samenwerking tussen de school en Hulp bij ADHD. 5

Overzicht scores Tweede meting: 17 en 27 mei 2010 (groep 2 en 3) DEELNEMER INTERACTIE INFORMATIEWAARDE WERKRELEVANTIE TOTAAL BEOORDELING 2.1 10 10 10 10 2.2 8 6 6 7 2.3 8 8 9 8,5 2.4 7 8 8 8 2.5 10 10 10 10 2.6 8 8 9 9 2.7 10 8 8 8,5 2.8 10 9 10 9 2.9 10 8 10 9 2.10 8 7 8 7,5 2.11 8 8 8 8 3.1 10 10 10 10 3.2 10 10 10 10 3.3 8 7 8 8 3.4 9 9 9 9 3.5 8 8 8 8 3.6 9 8 10 9 3.7 8 8 10 9,5 3.8 8 8 8 8 3.9 8 7 7 7,5 3.10 9 8 8 8 3.11 10 8 8 8,5 3.12 8 8 8 9 Gemiddeld 8,8 8,2 8,3 8,7 6

4.3 Overzicht overallscores Een samenvatting van de opmerking van alle deelnemers is al gegeven in paragraaf 4.1 en 4.2. We geven hier nog een overzicht van de gemiddeld scores die de in totaal 31 deelnemers hebben gegeven. Uit het onderstaande overzicht blijkt dat de deelnemers de training als geheel en de onderdelen interactie en werkrelevantie gemiddeld met een 8,8 beoordelen. Het onderdeel informatiewaarde wordt gemiddeld iets lager beoordeeld, namelijk met een 8,4. Eerste en tweede meting samen: 24 maart, 17 mei en 27 mei (groep 1, 2 en 3) DEELNEMER INTERACTIE INFORMATIEWAARDE WERKRELEVANTIE TOTAAL BEOORDELING Totaalscore over 31 deelnemers 273,5 259,5 273 272 Gemiddelde van 31 deelnemers 8,8 8,4 8,8 8,8 7

5. Conclusie 5.1 Eerste meting (groep 1) Uit de beoordeling zowel in cijfers als aanvullende opmerkingen wordt duidelijk dat de deelnemers zeer tevreden zijn over de training. Met name de sfeer tijdens de training en de relevantie van de training voor de praktijk zijn als zeer positief ervaren. Uit de aanvullende opmerkingen en verbetersuggesties komt een tweetal punten naar voren. Allereerst wordt duidelijk dat naast interactie in de vorm van een gesprek, er meer interactie mag zijn door andere activiteiten. Ten tweede wordt er aangegeven dat het geven dat er suggesties voor literatuur en/of films mogen worden gegeven. Naast deze expliciet gegeven tips, wordt er impliciet ook een tip gegeven als het gaat om de informatiewaarde van de training. Deelnemers geven aan dat de informatiewaarde weinig technisch was en dat veel informatie al bekend was. Tegelijkertijd geven zij ook aan dat deze informatie of wel op een andere wijze is belicht, dan wel via praktische handvatten voor hem bruikbaar is geworden, waardoor dit onderdeel toch zeer positief is beoordeeld. Dit onderdeel heeft echter wel het laagste cijfer van alle onderdelen. Mogelijk zou de informatiewaarde van de training verder versterkt kunnen worden door nieuwe informatie toe te voegen. Gezien de cijfers en de overwegend zeer positieve opmerkingen, kunnen we spreken van een succes en concluderen dat de huidige opzet en uitvoering van de training al tot grote tevredenheid bij de deelnemers leidt. Een verbetering aan de hand van de gegeven tips zou dan ook hooguit tot verdere verfijning kunnen leiden. 5.2 Tweede meting (groep 2 en 3) Uit de beoordeling zowel in cijfers als aanvullende opmerkingen wordt duidelijk dat ook de deelnemers van de tweede en derde groep zeer tevreden zijn over de training. De gemiddelde beoordeling in cijfer is hoog, tussen de 8,2 en 8,8, en de gegeven opmerkingen en tips overwegend positief. Uit de aanvullende opmerkingen en verbetersuggesties wordt duidelijk dat er wat betreft de interactie binnen de training en de werkrelevantie van de training, er niets kan worden verbeterd. De informatiewaarde van de training mag wel worden verhoogd. De wijze waarop de informatie wordt gebracht veel in praktische voorbeelden wordt door de meeste deelnemers echter wel als zeer positief ervaren. Ook mag er meer tijd worden vrijgemaakt voor de informatieoverdracht, waarbij in de gaten wordt gehouden dat deze vooral gericht is op hoe docenten wel met leerlingen met ADHD om kunnen gaan. Uitbreiding van de training, het betrekken van een leerling met ADHD van de eigen school, inzetten van filmmaterialen en meer informatie over medicatie, zijn enkele punten die mogelijk tot verdere verbetering van de training kunnen leiden. Gezien de cijfers en de overwegend zeer positieve opmerkingen, kunnen we spreken van een succes en concluderen dat de huidige opzet en uitvoering van de training al tot grote tevredenheid bij de deelnemers leidt. Een verbetering aan de hand van de gegeven tips zou dan ook hooguit tot verdere verfijning kunnen leiden. 8

5.3 Vergelijking resultaten eerste en tweede meting We vergelijken de resultaten van de twee metingen op twee onderdelen: de cijfermatige beoordeling en de kwalitatieve beoordeling (de gegeven opmerkingen en tips). Op cijfermatig niveau geeft het onderstaande overzicht een duidelijk beeld: DEELNEMER INTERACTIE INFORMATIEWAARDE WERKRELEVANTIE TOTAAL BEOORDELING Gemiddeld score eerste meting 8,9 8,8 9,1 9,1 Gemiddeld score tweede meting 8,8 8,2 8,3 8,7 Hoewel de scores zowel bij de eerste als tweede meting hoog zijn, hebben de deelnemers bij de eerste meting hogere cijfers gegeven dan de deelnemers bij de tweede meting. Een daling per onderdeel van respectievelijk 0,1, 0,6, 0,8 en 0,4. Dit is opvallend, vooral omdat er na de eerste meting, naar aanleiding van de opmerkingen en suggesties van de deelnemers van de eerste groep, kleine verbeteringen in de training zijn aangebracht. Dit brengt ons bij de kwalitatieve beoordeling. Na de eerste meting gaven deelnemers aan de interactie heel goed te vinden, maar dat er mogelijk meer interactie in de vorm van een oefening kon worden ingebouwd. Dit is gebeurd en bij de tweede meting doen de deelnemers deze suggestie niet meer. Blijkbaar is er voldoende interactie, ook in de vorm van oefeningen ervaren. Wat betreft de informatiewaarde suggereerde de deelnemers in de eerste meting dat er literatuurtips en filmtips toegevoegd konden worden. Dit is gebeurd, er zijn literatuursuggesties en een suggestie voor een filmpje op www.youtube.com aan de reader toegevoegd. Meerdere deelnemers zijn bij de tweede meting lovend over de reader en geen enkele deelnemer geeft meer aan deze suggesties te missen. Verder zien we een gelijkwaardig beeld in de opmerkingen omtrent de informatiewaarde van de training. Grote tevredenheid, maar bij beide metingen geven enkele deelnemers aan dat dit onderdeel uitbreid en uitgediept mag worden. Hoewel het derde onderdeel werkrelevantie cijfermatig duidelijk lager wordt beoordeeld in de tweede meting dan in de eerste meting, wordt uit de opmerkingen duidelijk dat er op dit onderdeel, zowel bij de eerste als tweede meting geen kritiek is. De totale beoordeling is cijfermatig ook wat lager in de tweede meting. Deelnemers van de tweede meting geven meer gerichte suggesties ter verbetering van de training. Hoewel aan de hand van de suggesties van de deelnemers in de eerste meting/groep de training is aangepast heeft dit niet geleid tot een hogere cijfermatig beoordeling. Juist het tegengestelde heeft plaatsgevonden, de training scoort op alle onderdelen lager tijdens de tweede meting. Uit de kwalitatieve meting blijkt echter wel dat de meeste kritiekpunten uit de eerste meting niet meer aanwezig zijn bij de tweede meting. Met uitzondering van de kritiekpunten rondom informatiewaarde, deze blijven ook bij de tweede meting aanwezig. Een mogelijk verklaring voor het bovenstaande kan zijn dat de groepen die aan de tweede meting hebben deelgenomen groter waren dan de groep die aan de eerste meting heeft deelgenomen. 5.4 Overall conclusie Nogmaals: grote tevredenheid bij 31 deelnemers. De scores laten dit zien door de gemiddelde waardering van een 8,8 (op de onderdelen interactie, werkrelevantie en totale beoordeling ), uitgezonderd de informatiewaarde met een score van 8,4. Beide zijn echter zeer hoge scores voor een training. De opmerkingen die deelnemers plaatsen zijn overwegend positief, er worden enkele kleine suggesties ter verbetering gedaan, met name op het onderdeel informatiewaarde. Ook wat betreft de totale training worden er suggesties gedaan. Een belangrijk deel daarvan is niet zozeer op de inhoud en opzet van de training 9

gericht, maar op de omvang van de training - de mag worden uitgebreid - en de verdere mogelijkheden rondom samen werking tussen de school en Hulp bij ADHD. 10

6. Vervolgacties 6.1 Naar aanleiding van de eerste meting De training is ter voorbereiding op de volgende uitvoering verbeterd op de volgende punten: Er worden suggesties voor literatuur en voor filmmateriaal toegevoegd aan de reader; Het theoretische deel wordt uitgebreid en daarbij wordt een filmpje van youtube ter ondersteuning ingezet; Een deel van de inhoud wordt aangeboden door middel van een werkvorm waarbij de deelnemers zelf aan het werk worden gezet, in plaats van door mondelinge overdracht. 6.2 Naar aanleiding van de tweede meting De training wordt verbeterd op de volgende onderdelen: Meer op onderzoek gebaseerde informatie wordt ingevoegd. Hiervoor wordt ruimte gecreëerd door minder tijd te reserveren voor gesprek/interactie; Er wordt gezocht naar mogelijkheden om meer filmmateriaal in te zetten en hierop te reflecteren. Wij zullen hierbij echter zeer kritisch zijn naar de kwaliteit van het filmmateriaal en de waarde die het kan hebben voor de training. Daarnaast zal Hulp bij ADHD in gesprek met het Heerbeeck College en andere toekomstige opdrachtgevers, mogelijkheden verkennen voor het aanbieden van een meer uitgebreide variant van de training. Er is inmiddels een training van drie bijeenkomsten ontwikkeld, waarin meer aandacht wordt gegeven aan het ontwikkelen van vaardigheden. Ook is er een training van vier bijeenkomst ontwikkeld, waarin zowel meer aandacht wordt gegeven aan het trainen van vaardigheden als het toepassen van de verkregen inzichten en vaardigheden in de praktijk. In hetzelfde gesprek zal ook worden gekeken of er mogelijkheden zijn om een leerling te benaderen en te betrekken in de training. Hulp bij ADHD staat hier zeker voor open en denkt dat dit een verrijking kan zijn. Hulp bij ADHD wil ik ook graag vooraf tijd investeren door in gesprek te gaan met de betreffende leerling. 11

7. Opmerkingen/suggesties deelnemers Hierna wordt per item de letterlijke opmerkingen van de deelnemers weergegeven. De deelnemers zijn genummerd. Zo heeft bijvoorbeeld de eerste deelnemers van de eerste groep, nr. 1.1 en de vierde deelnemer van de tweede groep nr. 2.4, enzovoorts. 7.1 Mate van interactie tijdens de training 1.1 Prettige combinatie van luisteren en zelf dingen doen en ervaringen delen 1.2 Er was een erg open sfeer. Iedereen kon zeggen wat hij wou. En iedereen dacht ook echt goed mee. 1.3 Alles is mogelijk. Open sfeer. 1.4 De verhalen die uitgewisseld worden en die jullie vertellen is super. Op die manier krijg je een duidelijk beeld. 1.5 1.6 Super! De manier waarop Arno en Anne inspringen op geluiden uit de groep is zeer goed. Heel veel persoonlijke voorbeelden maken voor ons de essentie duidelijk. 1.7 Groot. 1.8 Interactie in het gesprek prima. Wellicht meer interactie in het doen 2.1 Iedereen krijgt volop ruimte voor eigen inbreng 2.2 2.3 2.4 Arno praat soms over een onderwerp te lang door. 2.5 Het was prettig om met eigen ervaringen te kunnen komen, maar 2.6 2.7 Alle cursisten worden goed gehoord en de persoonlijke ervaringen van Arno zijn bijna emotioneel. Goed en eerlijk verteld! 2.8 2.9 Heel veel ruimte voor inbreng van cursisten. 2.10 Veel over en weer praten. Heel goed. 2.11 Alle ruimte voor inbreng. 3.1 Ik vond het een prettige training, werd goed geluisterd naar elkaar en ingesprongen op opmerkingen. 3.2 Veel doen en bespreken dat is erg fijn. 3.3 Prettig om af en toe iets te mogen doen en ter verduidelijking van uitleg. 3.4 Alle mogelijkheden tot vragen, opmerkingen plaatsen e.d.. 3.5 3.6 Zeer prettig dat je veel vragen mag/kan stellen. 3.7 3.8 Genoeg ruimte voor discussie. 3.9 3.10 Het was altijd mogelijk om vragen te stellen. Er ontstond een prettige sfeer. 3.11 Goede balans. Als het meer zou zijn, zou het kunnen neigen naar kinderachtig. 3.12 Volop interactie vanuit jullie, maar ook regelmatig binnen de groep! Erg goed en fijn om ieders ideeën te horen. 12

7.2 Informatiewaarde van de training 1.1 Veel al bekend, maar vooral de omslag in denken wordt goed benadrukt en verwoord. 1.2 Erg interessant om van iemand die zelf ADHD heeft te horen hoe hij dat ervaart. 1.3 Niet heel technisch, maar aan de andere kant zijn de concrete voorbeelden het meest nuttig! 1.4 Duidelijk verschillende kenmerken en eigenschappen beschreven. 1.5 1.6 Prima, niet te veel maar wel bruikbaar. 1.7 Veel nieuwe aspecten leren kennen. Een andere kijk gekregen. 1.8 Ik heb heel veel geleerd en ben bevestigd in de weg die ik ben ingeslagen in het lesgeven. 2.1 Er goed, werkt heel verhelderend, waardoor een beter inzicht verkregen wordt. 2.2 Erkenning voor de individuele leerling, heb, ik, denk ik, altijd al gehad. 2.3 2.4 2.5 Herkenbaar!! Maar nu met meer achtergrond, waardevol van iemand die zelf ADHD heeft. 2.6 2.7 Goed uitgelegd en duidelijke syllabus. 2.8 Door de training zeer veel wijzer geworden en handvaten gekregen. 2.9 Door teveel interactie af en toe te weinig ruimte voor info. 2.10 Te veel vanuit één persoon, wat heel goed is, toch fijn om ook andere ADHD aan het woord te laten (of laten zien in uitzending) die ook anders zijn. 2.11 3.1 Prima reader en prima presentatie en powerpoint. 3.2 Jammer dat de tijd zo snel ging, want nu hebben we dia s gemist. Of te wel niets negatiefs. 3.3 Veel over wat niet, voor mij ook te lang, liever wat meer over wat wel. 3.4 Voor mij minder informatiewaarde als zodanig, wel heel veel herkenning. Wel informatie over het persoonlijk beleven van ADHD er (Arno + Davey) en van degene die daarmee leeft (Anne). 3.5 3.6 Goed naslagwerk. Gelukkig geen hoorcollege. 3.7 Heel positief om een cursus te volgen vanuit ervaring en niet enkel vanuit kennis. 3.8 Veel goede informatie, ook in de reader! Praktijkvoorbeelden zeggen heel veel. 3.9 Heb niet veel nieuws gehoord omdat ik er al veel van wist. Voor leken erg informatief. 3.10 Ik heb veel nieuwe informatie gekregen die ik als nuttig heb ervaren. 3.11 Voor mij is er niets nieuws verteld, maar de boel opfrissen en vooral motiveren is erg belangrijk. Arno als levend voorbeeld is natuurlijk ijzersterk. 3.12 13

7.3 Relevantie van de training voor uw werk 1.1 Dit zou iedereen/alle docenten moeten weten/doen! 1.2 Het is goed dat je positiever tegen mensen met ADHD aan gaat kijken. Ik zie het nu echt als dat het een voordeel kan zijn als je ADHD hebt. 1.3 1.4 Je ziet duidelijker dat leerlingen veel zaken niet bewust doen. 1.5 Zeer zeker dingen gebruiken in de benadering van groepen, maar zeker ook individuen. 1.6 Zeer groot, hele bruikbare tips waar wij meteen mee aan de slag kunnen. 1.7 Heel bruikbaar. Zeker voor in de klas en als personal coach. 1.8 Geeft een bredere kijk op onderwijs. 2.1 Heel duidelijk tips waarmee je als docent aan de slag kunt. 2.2 Ik ben weer iets bewuster. 2.3 2.4 2.5 Iedere docent zou dit eigenlijk moeten weten, het is op zoveel situaties toepasbaar. 2.6 2.7 Beter beeld gekregen en handvatten hoe om te gaan! 2.8 Zeer relevant. Wij hebben regelmatig te maken met leerlingen die ADHD hebben. 2.9 Helemaal te gebruiken. 2.10 Goed, veel beleving uit schooltijd. 2.11 Super, hier kun je echt mee aan de slag. 3.1 Ik hoop dat ik het in de praktijk kan brengen (op dit moment heb ik geen leerlingen met ADHD). 3.2 Hier kun je tenminste iets mee, betere bewustwording en nuttige tips. Eigen ervaringen geven goed beeld! 3.3 Dit zou eigenlijk wat duidelijker in de opleiding moeten zitten 3.4 Zinvolle tips gekregen. Niet alleen voor in mijn werk, maar ook voor de relatie met mijn dochter [naam dochter]! 3.5 Inzicht belangrijk in elke tak waar je met mensen werkt. 3.6 Duidelijke handvaten. 3.7 Moet elke docent gevolgd hebben. Zeker in het basisonderwijs omdat die de hele dag met hetzelfde kind werken. Dan kan het kind op de juiste manier gevormd worden. 3.8 Zeer relevant, ADHD komt heel veel voor! 3.9 Positieve benadering sprak me aan; had nog wel graag meer handvatten gekregen voor in de klas. 3.10 Hierdoor heb ik zonder twijfel meer begrip voor leerlingen met ADHD en ik kan daar mijn lessen op aanpassen. 3.11 Ik zou het wel mooi vinden als het jullie ook lukt om de niet-gemotiveerde collega s ook mee te krijgen: lijkt me héél moeilijk. Is iets waar ik als coach tegen aanloop. 3.12 Ik weet nu wat er speelt bij iemand met ADHD, wist ik al wel, maar voorbeelden vanuit Arno werken hier nog positiever op!! 14

7.4 Tips ter verbetering van de training 1.1 Zie boven. Zeer prettige workshop, ik had zin in de tweede bijeenkomst en zat er ook meteen weer in. Veel dingen bekend, maar wel weer op een constructieve manier aan het denken gezet. Anne en Arno: super! 1.2 - Jullie hebben het geweldig gedaan. Zo positief! Super hoor. 1.3 Literatuurlijst/films etc. geven. 1.4 1.5 Nee, hou dit enthousiasme erin!! 1.6 Super, ga zo door. 1.7 Misschien meer groepswerk voor eigen ervaringen. Deze dan samenbundelen en bespreken. 1.8 Kan niets bedenken. 2.1 Geen, maar blijf vooral zo enthousiast!! 2.2 2.3 Zo houden, combinatie is goed. Jullie zijn enthousiast en vullen elkaar aan. De cursus is verfrissend! 2.4 Leerlingen met ADHD van onze school ondervragen en uitkomst bespreken. Veel succes en misschien tot ziens! 2.5 2.6 Geen verbetertips. Hele fijne cursus met praktische handvatten. Zet aan tot reflectie! 2.7 Deel 3 is welkom! t Was jammer niet alle sheets gelezen te hebben en dat Arno af en toe afgekapt moest worden! Bedankt, [naam deelnemer] 2.8 Leerlingen van deze school erbij betrekken. 2.9 Niet voor de training. Misschien wel voor de toekomst als het gaat om wat jullie voor het HBC [Heerbeeck College] kunnen doen. Misschien wat meer tijd voor een training?? 2.10 nog andere ADHD, volwassenen laten zien. 2.11 Wat mij betreft zou er best een dagdeel bij kunnen om extra praktische tips/ideeën op te doen. Interessante artikelen! 3.1 Niks! 3.2 (eerste keer dat ik een tien voor een training geef.) N.v.t. [naam deelnemer] 3.3 Toch een stukje medicatie gemist, ook al staan jullie voor wat anders, dit om een goede vergelijking te maken. 3.4 3 of 4 zittingen. Eventueel cases behandelen/bespreken [naam deelnemer] 3.5 Misschien maar DVD s stukjes waarin gedrag geobserveerd wordt en waarop een actie van de deelnemers gevraagd wordt. 3.6 Fijn dat iemand met ADHD de voorbeelden geeft, daardoor is het geen droge materie. Input Anne is wel noodzakelijk om het duidelijk te houden. [naam deelnemer] 3.7 3.8 Hele plezierige sfeer en goed gebracht! Veel meer inzicht gekregen! 3.9 Vond het de eerste bijeenkomst lastig dat ik een oordeel voelde naar ouders. Tweede keer was dat voor mij veel minder. 3.10 Misschien zou het een optie zijn om concrete situaties te oefenen. Algemeen: fijne cursus! Bedankt daarvoor, [naam deelnemer] 3.11 3.12 Niks! Gewoon zo doorgaan! Hoop dat er nog veel docenten mogen genieten van deze leerzame training!! Succes! Groetjes [naam deelnemer] 15

8. Vragenlijst Evaluatie training Bewust en positief omgaan met jongeren met ADHD Anne van Hees en Arno de Poorter Zou u bij elk criterium een rapportcijfer (1-10) willen toekennen en eventueel aanvullende opmerkingen willen plaatsen? Bij voorbaat hartelijk dank. Mate van interactie tijdens de training: Informatiewaarde van de training: Relevantie van de training voor uw werk: Rapportcijfer gehele training: Tips ter verbetering van de training: 16