Kwantitatief en kwalitatief onderzoek voor toegepaste psychologie

Kwantitatief en kwalitatief onderzoek voor toegepaste psychologie

Kwantitatief en kwalitatief onderzoek voor toegepaste psychologie Laurens Ekkel Tweede druk Boom Lemma uitgevers Amsterdam 2015

Voorwoord Dit boek is tot stand gekomen door feedback van lezers op de eerste druk en door adviezen van meelezers van de tweede druk, dank daarvoor! Feedback van Pieternel Dijkstra van NTI en NCOI, Wouter Reith van Haagse Hogeschool, Reitse Nijland van Stenden Hogeschool en Birgit van Ee leverde op dat casuïstiek en preventie thema s van het boek zijn geworden. Bianca Smeets van NTI, Carina Wiekens van Hanzehogeschool en Miranda Klompaards van Saxion zijn meelezers van het eerste uur en zij hebben mij gehouden op het spoor van praktijkgericht onderzoek voor toegepaste psychologie.

Inhoud Inleiding 11 Deel I Evidence based practice en onderzoek voor toegepaste psychologie 13 1 Evidence based practice 15 2 Kwantitatief en kwalitatief onderzoek 17 2.1 Kwantitatief onderzoek 17 2.2 Kwalitatief onderzoek 17 2.3 Reflectie in kwantitatief en kwalitatief onderzoek 18 3 Observatie 19 3.1 Waar, door wie, en hoe vinden observaties plaats? 19 3.2 Gestructureerde observatie 21 3.3 Participerende observatie 22 3.4 Beoordelingsfouten bij observatie 23 4 Interviews en gesprekken 27 4.1 Gestructureerde interviews 27 4.2 Gespreksvoering 28 5 Documenten en vakliteratuur 31 6 Vragenlijsten 33 6.1 Kwaliteit van vragenlijsten en tests 33 6.2 Vragenlijsten op internet 34 7 Veldexperiment met controlegroep 37 Deel II Thema s van onderzoek in de toegepaste psychologie 39 8 Thema s en casussen 41 9 Thema I: Vrijwilligers en organisaties 45 9.1 Casus 1: Competentie en motivatie van de vrijwilliger en randvoorwaarden voor de vrijwilliger bij een slachtofferhulp-organisatie 45

8 Kwantitatief en kwalitatief onderzoek voor toegepaste psychologie 9.2 Casus 2: Inzicht en beleidsverandering van verwachtingen management ten aanzien van cliënten en vrijwilligers bij een slachtofferhulp-organisatie 53 9.3 Casus 3: Optimaliseren van het ondersteuningsaanbod van vrijwilligers-hulporganisatie voor mantelzorgers in de palliatieve zorg 63 10 Thema II: Effectief onderwijs en innovaties 77 10.1 Casus 4: Effectieve begeleiding van vmbo-leerlingen bij studie- en beroepskeuze 77 10.2 Casus 5: Effectieve aansluiting van studievoorlichting op studiekeuzegedrag van hbo-studenten 91 11 Thema III: Organisatie verandering, arbeid, ziektepreventie en re-integratie 105 11.1 Casus 6: Bevordering van de zelfsturendheid van een team in de intramurale zorg voor mensen met een beperking 105 11.2 Casus 7: Beïnvloeden van participatiegedrag bij eindedienstverbanders 117 12 Thema IV: Effectieve extramurale zorg 129 12.1 Casus 8: Bevordering van therapietrouw van migranten met hiv 129 12.2 Casus 9: Preventie van negatieve gevolgen van echtscheiding ten aanzien van kinderen 144 13 Thema V: Preventie discriminatie en agressie 157 13.1 Casus 10: Discriminatie in het onderwijs 157 13.2 Casus 11: Ontwikkeling van agressieprotocol binnen verzorgings- en verpleeghuis 166 14 Thema VI: Bevordering leren en ontwikkeling 175 14.1 Casus 12: Zorg op maat ter bevordering van het welzijn van bejaarden in een bejaardenhuis 175 14.2 Casus 13: Bevordering psychosociaal welbevinden van vluchtelingen met behulp van interventie Acceptance and Commitment Therapy 186 14.3 Casus 14: Vergroting veiligheidsbewustzijn bij medewerkers 200 15 Thema VII: Beschrijving of effectiviteit van interventies 209 15.1 Casus 15: Werkzame bestanddelen van mindfulnesstraining 209

Inhoud 9 15.2 Casus 16: Samenstelling en effect van faalangstreductie-training op lagere school 220 15.3 Casus 17: Inventarisatie en implementatiemogelijkheden van bestaande behandelingen en vragenlijsten bij verstoord honger- en verzadigingsgevoel 234 Naslagwerken 245 Register 247 Over de auteur 249

Inleiding Aanleiding tot het schrijven van dit boek is de ervaring van de auteur dat studenten toegepaste psychologie praktijkgericht willen werken en dat opdrachtgevers in het psychologische werkveld vaak op zoek zijn naar praktische antwoorden. De tweede druk van dit boek onderscheidt zich van de eerste druk door concrete casussen uit het werkveld. Op grond van die casussen doorloop je een aantal keren het proces van zowel kwalitatief als kwantitatief onderzoek en krijg je uitleg over keuzes in dat proces. Het boek richt zich op de volgende doelgroepen: 1 studenten toegepaste psychologie die zelf kwantitatief en kwalitatief onderzoek doen en in bredere zin studenten psychologie, (ortho)pedagogiek en geestelijke gezondheidskunde; 2 studenten psychologie die er behoefte aan hebben hun kennis op het gebied van kwantitatief en kwalitatief onderzoek op te frissen; 3 medici, verpleegkundigen en maatschappelijk werkers die kennis willen opdoen over kwantitatief en kwalitatief onderzoek voor toegepaste psychologie. Opbouw van de hoofdstukken Deel I beschrijft het onderzoek voor toegepaste psychologie in termen van evidence based practice. In deel II komen thema s van onderzoek voor toegepaste psychologie aan de orde. De thema s worden aan de hand van casuïstiek uitgewerkt. Eerst bespreken we enkele aandachtspunten waarop je moet letten in de casuïstiek; daarna gaan we dieper in op de casus.

Evidence based practice 1 Onderzoek voor toegepaste psychologie wordt meestal in gang gezet als een opdracht gever uit het werkveld bij een toegepast psycholoog raad zoekt bij problemen. Een coachingsbureau kan bijvoorbeeld als vraag hebben: kinderen dreigen de dupe te worden van echtscheidingen, hoe kan dat vooraf worden voorkomen? Ook kan een vraag van een opdrachtgever zijn: onze zorg voor mensen is gedeeltelijk afhankelijk van vrijwilligers, hoe kunnen wij deze groep meer en langduriger binden aan onze organisatie? Om zulke vragen te beantwoorden zijn er vijf onderzoeksmethoden om gegevens te verzamelen, namelijk: 1 observatie; 2 interviews en gesprekken; 3 documenten en vakliteratuur; 4 vragenlijsten; 5 veldexperiment met controlegroep. In onderzoeken voor toegepaste psychologie worden diverse termen gebruikt voor deze vijf methoden. In tabel 1.1 zie je welke terminologie je kunt tegenkomen als je andere onderzoeken in de toegepaste psychologie leest.

16 Kwantitatief en kwalitatief onderzoek voor toegepaste psychologie Tabel 1.1 Methoden van gegevensverzameling en verwante terminologie Methoden van gegevensverzameling observatie interviews en gesprekken documenten en vakliteratuur vragenlijsten veldexperiment met controlegroep Verwante terminologie (on)gestructureerde observatie participerende observatie veld- of speciale observatie directe versus indirecte observatie verhulde versus onverhulde observatie (on)gestructureerd interview semigestructureerd interview telefonisch interview focusgroepgesprek groepsinterview expert-interview discourse-analyse documentanalyse secundaire analyse literatuuronderzoek bureauresearch inhoudsanalyse schriftelijke enquête surveyonderzoek test evaluatievragenlijst experimentele groep en controlegroep onderzoek/experiment met twee meetmomenten Als toegepast psycholoog in jouw rol van onderzoeker voer je observatie(s) uit, doe je interviews en gesprekken, raadpleeg je documenten en vakliteratuur, neem je vragenlijsten af, en probeer je in een veldexperiment groepen te vergelijken. Je kunt zeggen dat je met de vijf methoden van gegevensverzameling analyses maakt, onderzoek uitvoert, verantwoording aflegt en je steeds afvraagt: Wat hebben we geleerd en wat is het bewijs daarvoor? Dit noemen we ook wel evidence based practice. Dit is een stijl van onderzoeken waarbij je je bij een belangrijke beslissing afvraagt of er bewijsmateriaal is om deze beslissing te ondersteunen en hoe sterk het bewijs is. Dit vereist niet alleen kennis, maar ook vaardigheden zoals het maken van duidelijke vragen, strategisch zoeken naar informatie, kritische beoordeling van documenten en daarna het op de juiste manier toepassen van jouw bevindingen. Dit deel gaat in op vormen van onderzoek en gegevensverzameling die behulpzaam zijn bij praktijkgericht onderzoek in de toegepaste psychologie.