Moeheid, een onderbelicht probleem Evelien Pirard Revalidatiearts 18-05-2017
1. Introductie 2. NAH algemeen 3. Gevolgen van NAH 4. Moeheid na CVA
Samen met de revalidant werken wij professioneel, interdisciplinair en met toewijding aan eigen regie en zelfstandigheid
Medisch specialistische revalidatie; volwassen en kinderen; Klinisch en poliklinisch Neurologische revalidatie Hartrevalidatie Revalidatie bij complex chronisch longfalen Oncologische revalidatie Revalidatie bij pijn en gewrichtsaandoeningen Arm-, hand- en polsrevalidatie Revalidatie na amputatie Traumarevalidatie
Medisch specialistische revalidatie; volwassen en kinderen; Beroerte en andere vormen van niet aangeboren hersenletsel (NAH) Cerebrale parese Multiple sclerosis Ziekte van Parkinson ALS en andere vormen van neuromusculaire aandoeningen (NMA) Dwarslaesie ( poliklinische behandeling) Polyneuropathie Overige neurologische aandoeningen
Binnen Revant Breda werken: 16 artsen waarvan 13 revalidatieartsen, 2 longartsen en 1 algemeen arts 1 PA en 1 PA i.o. Behandelteam neurologie klinisch en poliklinisch: 45 behandelaren
behandelprogramma s [ CVA en moeheid] 08/12/2016
= verzameling van aandoeningen waarbij hersenbeschadiging is ontstaan en door de gevolgen van dit letsel ontstaat een breuk in levenslijn. 140.000 patiënten jaarlijks met NAH 10.000 patiënten overlijden 650.000 mensen leven met de gevolgen van NAH In Breda: 1400 NAH patiënten in 2015
= verzameling van aandoeningen waarbij hersenbeschadiging is ontstaan en door de gevolgen van dit letsel ontstaat een breuk in levenslijn. CVA Benigne/maligne tumoren Infectieuze hersenaandoening Hersenletsel na OHCA
= verzameling van aandoeningen waarbij hersenbeschadiging is ontstaan en door de gevolgen van dit letsel ontstaat een breuk in levenslijn. CVA 468 Benigne/maligne tumoren 41 Infectieuze hersenaandoening 25 Hersenletsel na OHCA 12
Gevolgen: Sensomotorische problemen Neuropsychologische problemen - Verandering in informatieverwerking: aandacht en concentratie, geheugen, taal, waarneming, executief functioneren. - Verandering in gedrag en emoties.
Sensomotorische problematiek: 80% van de patiënten met CVA Tgv spierkrachtverlies en coördinatieproblemen benen beperking op balans en lopen Verbetering in balans is belangrijkste determinant voor herstel lopen FT en ET start in vroege fase is belangrijk voor herstel o Hoge intensieve, repetitieve en taakspecifieke training
Sensomotorische problematiek: 60-80% van CVA patiënten kan onafhankelijk lopen 6 mnd na CVA Factoren die allen onafhankelijk geassocieerd zijn met de uitkomst lopen 6 maanden na CVA: Leeftijd, geslacht, ernst van sensorische en motorische dysfunctie van paretisch been, homonieme hemianopsie, urine incontinentie, zitbalans, initiële beperking in ADL en ambulation, niveau van bewustzijn op moment van opname, aantal dagen tussen onset CVA en start training Meeste herstel binnen 3 maanden, na 6 maanden geen herstel meer
Virtual Reality (VR) nieuwe methode voor oa trainen van onderste en bovenste extremiteiten. Onderzoek naar effect van VR training op de balans en het lopen ivm gewone fysiotherapie VR lijkt een sterk positief effect te hebben op vooruitgang in balans en het lopen ivm fysiotherapie bij CVA patiënten. De Rooij et all, Effect of Virtual Reality training on Balance and gait ability in patiënts with stroke: systematic review and meta-analysis. 2016. American Physical therapy association.
Harna s - EMG - Krachtenplatfor m - Real time feedback - Markers - Split belt - Self-paced loopband [ CVA en moeheid] 08/12/2016
Gebruik van de GRAIL 1) Behandeling 2) Diagnostiek: Gangbeeldanalyse
Reversibele afname van mogelijkheden, geassocieerd met een verhoogd gevoel van fysieke of mentale belasting, zelfs zonder echte inspanning, een overweldigend gevoel van uitputting, wat leidt tot de onmogelijkheid of moeite om zelfs routine activiteiten vol te houden en wat zich normaliter uit als een loss of drive (Staub) Een subjectief gebrek aan fysieke en/of mentale energie die interfereert met dagelijkse activiteiten
Borg schaal Meetinstrumenten: bijv. Fatigue Severity Scale, Fatigue Impact Scale, Checklist Individual Strength, Multidimensional Fatigue Symptom Intervention, Fatigue Assessment Scale Objectieve maten: spierkracht, conditie
1. Als ik moe ben ben ik minder gemotiveerd 2. Mijn vermoeidheid wordt opgeroepen door lichaamsbeweging 3. Ik ben snel vermoeid 4. Moeheid belemmert mijn lichamelijk functioneren 5. Mijn moeheid zorgt vaak voor problemen 6. Langdurig lichamelijk inspannen kan ik niet door de vermoeidheid 7. Moeheid belemmert mij bij het uitvoeren van bepaalde taken en verantwoordelijkheden 8. Van de klachten die mij het meest hinderen is vermoeidheid een van de drie ergste 9. Bij mijn werk, gezinsleven of sociale contacten word ik belemmerd door mijn vermoeidheid Gemiddelde score van 4 of hoger: vermoeidheid beïnvloedt dagelijks leven
Hoe vaak komt het voor? The prevalence of fatique after stroke: a systematic review and meta analysis. international journal of stroke. 2016. Andere artikelen: 29% - 77% 40% rapporteert moeheid als ergste symptoom impact op sociale leven,
Verloop van moeheid over de tijd 100 90 80 70 60 % 50 40 30 20 10 0 70 64 52 56 opname in RC 6 mnd 12 mnd 36 mnd Tijd na CVA Schepers et al, Arch Phys Med Rehab, 2006
Verloop van moeheid over de tijd N=223, revalidatiepopulatie FSS 6, 12, 24 mnd: 68%, 74% en 58% (vd Port 2007) N=138 General Fatigue (MFI) 10dgn, 3, 12 en 24 mnd: 59%, 44%, 38%, 40% (Christensen, 2009) N=95, na opname in ziekenhuis FSS Acuut, 6, 12, 18 mnd: gemiddelde score verandert niet (Lerdal, 2012)
Gerelateerde factoren Fatigue model (Choi Kwon, 2011) Demografische factoren: leeftijd, geslacht, burgerlijke status Fysiologische factoren: neurologische beperkingen, comorbiditeiten en medicatie, slaapstoornissen, premorbide vermoeidheid, pijn, ondervoeding Psycho-cognitieve factoren: stemming, cognitie Organische factoren: laesie locatie, neurotransmitters, ontstekingen en immunologische veranderingen, perfusie
Schepers et al,. Poststroke fatigue: course and its relation to personal and stroke-related factors, Arch Phys Med Rehab, 2006.
Alle interventies beginnen met Onzichtbare gevolgen
Goede en slechte dagen
Goede en slechte dagen
Multidisciplinaire aanpak
behandelprogramma s [ CVA en moeheid] 08/12/2016
Post-stroke fatique: epidemiology, clinical characteristics and treatment, Eur Neurol 2014.
1. Farmacologisch: Behandeling van depressie en /of angst Choi-Kwon et al onderzocht effect van fluoxetine 20 mg/dag op moeheid en andere emotionele verstoringen gaf daling van depressieve symptomen maar geen verandering op moeheidsschaal (FSS en VAS) Behandeling van pijn Behandeling van slaapverstoring (OSAS)
2. Fysiek Graded activity trainingsprogramma icm cognitieve therapie gedurende 12 weken reductie in moeheid Passier et al: Predicting fatique 1 year after subarachnoid hemorrhage; J. Neurol 2011 Grenshantering Ontspanningsoefeningen.
3. Psychologisch Doel: Compensatiestrategieën aanreiken om beter om te gaan met beperkte energie en/of cognitieve problemen en begeleiding bieden bij acceptatie en verwerkingsproces. Methode in Revant revalidatiecentrum: (naast PS en MW) Activiteitenweger - tijdschrijflijsten PRET groep/ regels Niet Rennen Maar Plannen Energiemanagement groep
Activiteitenweger Doel: Het vinden van een balans tussen belasting en belastbaarheid Het opbouwen van de algemene belastbaarheid Het geven van overzicht in de activiteiten die patiënt wil gaan doen Gebruik tijdschrijflijsten
PRET groep/ regels - P: pauzeren - R: rustige omgeving - E: één ding tegelijk - T: tempo aanpassen - Doel: inzicht geven in mogelijke strategieën die van toepassing kunnen zijn bij moeheid en cognitieve klachten. - Groepsdynamiek - 5 bijeenkomsten 18-05-207
Niet Rennen Maar Plannen Doel: psycho-educatie geven en beter om leren gaan met de cognitieve gevolgen van het letsel. 4 trainingsmodules mogelijk Vermoeidheid na hersenletsel Omgaan met tijdsdruk, vertraagde info verwerking Werken aan geheugenproblemen Grip op planning, vaardigheden voor het plannen en uitvoeren van activiteiten
Energiemanagement groep Groep 5 weken Doel: doelmatig omgaan met beperkte energie door ander gedrag (veranderen activiteitenpatroon, activiteiten plannen, ontspannen) Herkennen en toepassen van herstellers Herkenning van belasting bij jezelf en de mate waarin activiteiten belastend zijn Groepsdynamiek
Energiemanagement groep ( deelonderwerpen) Uitleg wat is vermoeidheid Vermoeidheid in het dagelijks leven Afstemmen belasting-belastbaarheid Energiebronnen Ik en mijn omgeving
NAH komt veel voor, verschillende oorzaken Sensomotorisch probleem in 80% vd gevallen. Motorische problemen herstellen meest eerste 3 maanden, na 6 maanden vaak geen herstel meer. Moeheid komt veel voor na CVA, gemiddeld 50% Moeheid na CVA is multifactorieel Onzichtbare gevolgen na CVA Multidisciplinaire aanpak met verschillende
Vragen?
Prognose ADL zelfstandig 6 maanden post stroke: Rompbalans Incontinentie urine Ernst hemiparese Ernst cognitieve stoornissen Depressie Bewustzijnsverlies bij start CVA
Inleiding Medisch specialistische revalidatie: wat houd dit in? [ CVA en moeheid] 08/12/2016
Inleiding NAH; niet aangeboren hersenletsel: cijfers in de regio en binnen Revant.
Artikelen Buma F, Kwakkel G, Ramsey N. Understanding upper limb recovery after stroke. Restor Neurol Neurosci. 2013 Aug 20. Kwakkel G, Kollen B, Lindeman E. Understanding the pattern of functional recovery after stroke: facts and theories. Restor Neurol Neurosci. 2004;22(3-5):281-99. Review. [ CVA en moeheid] 08/12/2016