Het effect van schulden op gezondheid

Het effect van schulden op gezondheid Helga Koper, Pytrik van der Lugt, Esther Klaster Platform31 Gemeente Rotterdam B&A groep

Opzet workshop Kennismaking en inventarisatie verwachtingen Relatie schulden en gezondheid op basis van onderzoek en inzichten in vogelvlucht De Rotterdamse situatie en aanpak Inzoomen op de praktijk In gesprek en discussie Goede voorbeelden uit de zaal, wensen en afsluiting

Reminder: de feiten, beleving, ambitie

Wat weten we Professionals constateren dat schulden vaak bovenliggend zijn Impact van financiële problemen is groot: langduriger gebruik van uitkeringen, hoger ziekteverzuim op het werk, slechtere relaties met familie en vrienden, toenemende fysieke en psychische klachten en een grotere kans op recidive bij criminaliteit. Veel bekend over de relatie tussen lage sociaal economische status en gezondheidsachterstand Over relatie tussen schulden en slechtere gezondheid is veel minder bekend Met name in Duitsland is vanaf 2009 wat onderzoek gedaan naar deze relatie via cross sectioneel onderzoek

Relatie problematische schulden gezondheid en sociaal netwerk (Münster, e.a.a, Universiteit van Mainz, 2012 ) - Cliënten van schuldhulpverlening (n=666) via enquete - 8 van de 10 respondenten geven aan minimaal 1 gezondheidsprobleem te hebben - Psychologische problemen, rug- en gewrichtsproblemen - 1/3 geeft aan schulden te hebben door de gezondheidsproblemen 1/3 geeft aan gezondheidsproblemen te hebben door schulden Problematische schulden Veranderingen in sociaal netwerk en contacten Psychologische Problemen

Gezondheidsbeleving bij problematische schulden N=666 Totaal Mannen (324) Vrouwen(340) Psychologische problemen 40,4% 34,6% 46,2% Gewricht- of rugklachten 38,9% 35,2% 42,4% Hoge bloeddruk 25,2% 28,1% 22,4% Ademhalingsproblemen 23,0% 19,4% 26,5% Buikklachten 20,9% 17,3% 24,4% Schildklieraandoeningen 13,5% 7,1% 19,4% Verslaving 13,4% 18,5% 8,5% Kanker 3,5% 1,5% 5,3%

We constateren - Wisselwerking: problematische schulden leiden tot slechte gezondheid en slechte gezondheid leidt tot schulden - Verlies van zelfvertrouwen, stigmatisering, familie en vrienden trekken zich terug, verlies van netwerk : leidt vaak tot psychologische problemen en/of verslaving. - Eigen bijdragen in de zorg voor mensen met problematische schulden zorgen er voor dat zij niet/ minder naar de dokter gaan of in een te laat stadium. Er is onwetendheid over kwijtscheldingsregelingen, men kijkt vaak alleen naar inkomen en niet naar schulden, veel bureaucratie bij aanvragen Integrale benadering nodig : combinatie van schuldhulpverlening en medische consultatie en psychologische hulp en opbouw sociaal netwerk

Relatie problematische schulden overgewicht / obesitas ( Prof. Dr. Eva Münster e.a., Onderzoek Universiteit Mainz, Universiteit Aken, King s College, 2009) Conclusie: er is een verhoogde kans op overgewicht en obesitas ten gevolge van problematisch schulden die niet te verklaren is door de (traditionele) definitie van sociaal economische status Controlegroep (n=8318) Problematische Schulden (n=949) Verschil Overgewicht 44,3% 56,8% 12,5% Obesitas 11,3% 25,1% 13,8%

We constateren - Mensen met problematische schulden hebben minder toegang tot gevarieerd en gezonde voeding en kunnen het niet betalen - Psychologische stress/ nood kan reden zijn voor meer voedsel inname - Eten als compensatie/substitutie van andere tekortkomingen Mogelijke effectieve maatregel: Low pricing campagnes

Relatie problematische schulden rugklachten (Ochsmann e.a., Universiteit Aken, 2009) 11% grotere kans op rugproblemen bij problematische schulden die niet te verklaren is door de (traditionele) definitie van sociaal economische status Klein deel te verklaren door fysiek inspannend werk (maar veel respondenten werkloos) (n=949) Problematische schulden Controlegroep 80,8% 22,2% sociaal/economische/wettelijke en politieke veranderingen standaard afnemen van schuldenanamnese bij gezondheidsonderzoeken meer dan 2 uur per week bewegen

Relatie problematische schulden met roken en met psychische problemen (Ruger, H. e.a. Universiteit Mainz, 2013) (Rüger, H. e.a., Universiteit Mainz, 2009) Roken (n=949) - 63% rookt dagelijks of bij gelegenheid - 1/5 rookt meer sinds ze problematische schulden hebben (vooral vrouwen, of 10 jaar in schulden) - bij afnemend sociaal netwerk neemt de tabakconsumptie toe Prijsbeleid (van Lente e.a. 2015) verhogen tabaksprijs, goedkopere hulpverlening bij stoppen, gratis hulpmiddelen - Psychische Problemen (n=666) - 40,4% (zie eerdere sheet) [ iets grotere kans bij vrouwen, 30 jaar,alleenstaand/gescheiden ] -Grotere prevalentie bij mensen die mentaal gebukt gaan onder de problematische schuldenproblematiek - nauwelijks tot geen sociaal netwerk bij psychische problemen altijd oog houden voor (verborgen) schuldenproblematiek en schuldhulpverlening vroeg betrekken

Financiële problemen veranderen ons gedrag (Jungmann/Wesdorp 2015, Gilde Vakmanschap)_ -Oplossen van financiële problemen en het ontgroeien van armoede is een lange en complexe weg -Van belang of je van jongs af aan in een context van armoede, onzekerheid en crises bent opgegroeid, dan leer je vaak reageren op acute gevaren en bedreigingen en focussen op urgente problemen en niet vooruit te plannen -Met als gevolg dat de circuits in de hersenen die nodig zijn voor het ontwikkelen van strategieën om dingen in de toekomst te bereiken worden simpelweg niet aangelegd -Financiële problematiek werkt op die manier door in een geringe zelfredzaamheid op allerlei levensdomeinen (o.a. opvoeden, werk, gezondheid, huisvesting en financiën), ook bij mensen die wel goed ontwikkelde executieve functies hebben Het stabiliseren of oplossen van schulden is een noodzakelijke stap maar niet vanzelfsprekend duurzaam trainingen Sturen op financiële zelfsturing

Resumerend - Integrale benadering noodzakelijk - Bij medische klachten altijd alert zijn op (verborgen) schuldenproblematiek - Bouwen aan het sociale netwerk - low pricing campagnes gezonde voeding - Verbinding sport en bewegen - Prijsbeleid - Betrek kennis over schaarste en hersenontwikkeling bij de ondersteuning van mensen met financiële problemen om duurzaam herstel van financiële zelfstandigheid te komen en een betere gezondheid

Rotterdam ZUID IJsselmonde Charlois Feijenoord IJsselmonde van deelgemeente naar gebied 59.000 inwoners 23% beperkt zelfredzaam 75% vragen heeft financiële component 10-6-2015

Omvang doelgroep Rotterdam Ca. 300.000 R dammers inkomen tot 130% WML (financieel kwetsbaar, inkomen 1.931,28 per maand) 56.000 R dammers inkomen tot 110% sociaal minimum 37.000 WWB-uitkeringen 27.000 R dammers met problematische schulden 39.360 verstrekkingen bijzondere bijstand 6.000 R dammers KBR-aanmeldingen per jaar 5.400 R dammers in budgetbeheer 15 10-6-2015

Welzijn oude stijl IJsselmonde Aanbieder Budget x miljoen Sociaal cultureel opbouwwerk 3,5 AMW 0,55 Sociale activering 0,6 VraagWijzer / ouderenwerk 1 Klein welzijn 1,5 16 10-6-2015

Nieuw welzijn Vraag gericht Inzicht in resultaten, outcome Wat en niet Hoe Strategisch partnership Integraliteit in uitvoering Nieuw Welzijn Taakstelling 17 10-6-2015

Contractmanagement Operationeel overleg Strategisch overleg Tactisch overleg Operationeel overleg Gebiedsmanager, gebiedsnetwerkers, belangrijkste partners, manager PIT010, W&I, MO. Is Welzijnsoverleg 18 10-6-2015

Na 3 jaar uitvoering Integrale aanpak (meer dan voorheen) Integrale aansturing Meer inzicht in wie we bereiken Meer inzicht in de resultaten bij de doelgroep Nieuw welzijn met minder budget 19 10-6-2015

Een opwaartse spiraal? De relatie tussen schulden, mentale en fysieke gezondheid

Voorstellen B&A Onderzoek en advies Sociaal domein Uitvoering Wmo/welzijn PIT 010 Rotterdam IJsselmonde en Charlois Brede welzijnsopdracht Esther Klaster Adviseur sociaal domein Onderzoek, rapportage en training

Integrale opdracht O.a. schulddienstverlening, vrijwilligerswerk, jongerenwerk, AMW, taal, bewegen Financien, gezonde voeding en bewegen als onderdeel van taalonderwijs Vrijwilligerswerk als vast onderdeel van ondersteuning Meerwaarde voor cliënt Voorbeeld casuïstiek

Zelfredzaamheid Inkomen Dagbesteding Huisvesting Gezinsrelaties Geestelijke gezondheid Fysieke gezondheid Verslaving ADL-vaardigheden Sociaal netwerk Maatschappelijke participatie Justitie Nulmeting 2 1 2 2 2 5 5 4 1 3 3 Tussenmeting 3 3 3 3 4 5 5 4 1 3 3 Eindmeting 3 5 5 5 4 5 5 5 4 5 5

Effectmeting Hoe effectief is het welzijnswerk van PIT 010 IJsselmonde (op korte- en langetermijn)? Diverse methodieken Kwantitatief onderzoek bij oud-cliënten Kwalitatief onderzoek: spiegelgesprekken

Resultaten algemeen Meest voorkomende problematiek Financien Dagbesteding/participatie Sterke relatie tussen schulden en gezondheid 63% zowel schulden als mentale klachten 40% zowel schulden als fysieke klachten 80% zowel mentale als fysieke klachten Grootste stijgers: mentale gezondheid en dagbesteding Stabilisatie op inkomen Stijging tijdens dienstverlening (gemiddeld 3,2) Stijging zet door na uitstroom (gemiddeld 6,5)

Relatie schulden en gezondheid Mensen die stijgen op schulden, stijgen ook op mentale gezondheid Mensen die stijgen op mentale gezondheid stijgen ook op fysieke gezondheid Geen directe relatie stijging schulden en fysieke gezondheid Indirect via mentale gezondheid

Relatie volgens klanten Quotes uit spiegelgesprekken: Ik sta weer steviger in mijn schoenen. Vroeger deed ik de deur niet open als er aangebeld werd, nu wel. Ik voel me weer vrij. Je probeert het eerst zelf op te lossen door het ene gat met het andere gat te dichten, hierdoor ga je lenen bij familie en vrienden. Het liefst wil je de relatie met deze mensen goed houden en ze als eerste terugbetalen, maar je weet dat dit niet gebeurt als je in de schuldsanering terecht komt.

Conclusies Belang integrale opdracht Breed kijken, breed acteren Schuldenknop randvoorwaarde Verbetering gezondheid, maar ook Sociaal netwerk Gezinsrelaties Niet per se schuldenvrij Inzicht in administratie Inkomsten en uitgaven in balans Schulhulpmaatje, postsorteergroep Toeleidend traject Schuldenknop opwaartse spiraal!

Stellingen Een cliënt die een schulddienstverleningstraject start bij de Kredietbank moet verplicht werken aan zijn gezondheid ( bijvoorbeeld middels verplichte deelname aan een lifestijltraject) Iedere gezondheidsambtenaar of professional moet een geschoold worden in schuldenproblematiek Goed gedrag moet beloond worden zowel bij het oplossen van schulden als gezondheidsachterstanden, dit vraagt om bestuurlijke ongehoorzaamheid op ons sociale zekerheidsstelsel GIDS middelen moeten ook geïnvesteerd kunnen worden in het oplossen van de schuldenproblematiek