Denken over systeem finance

Denken over systeem finance Essay door Harry te Riele

Denken over systeem finance Essay door Harry te Riele Van breed gelegitimeerd naar over capitalism. En wat nu? Beters of anders? Beide zijn nodig. Maar het eerste gebeurt, en voor het tweede moet nog ruimte komen. Geschreven voor het programma Leren voor Duurzame Ontwikkeling

4

5 Over de auteur Harry te Riele (1960) is zelfstandig adviseur en onderzoeker op het gebied van systeeminterventies voor een duurzame samenleving. Hij heeft een associatie met het Dutch Research Institute for Transitions (DRIFT) van de Erasmus Universiteit Rotterdam en een tweede met de Radboud Universiteit Nijmegen. Hij leidt de sectie Innovatie & Maatschappelijke Systemen bij de Vereniging voor Milieuprofessionals (VVM) en trekt een webgemeenschap van bijna 300 leden rond transities. Incidenteel is hij gastdocent bij universiteiten en private opleidingen. Na zijn studie aan de TUDelft werkte Harry bij TNO, de Twynstra Groep en de Erasmus Universiteit. Hij werkte op verzoek van praktisch alle overheidslagen (van gemeente via provincie en een serie ministeries tot aan EU en VN), issuegroepen, ondernemingen en hun koepels, innovatielichamen en high-level kennis-instituten. Samen met zijn broer Noud werkt hij de laatste jaren onder het label Storrm CS Consultants for Societal Transitions. Harry woont in Rotterdam met partner en twee kinderen. Met dank aan collega denkers voor hun input uit het veld: Sjaak Adriaanse, Marcel de Berg, Dennis Kerkhoven, Marten Witkamp, Jos van der Schot, Bart Nooteboom, Philip Vergragt, Jeroen Boon en John Huige en Cees van Straten.

6

7 Inhoud Samenvatting 8 1 De mooie lente van 2011 12 2 Een systeem tijdelijk onder curatele 14 3 Brengt beter maatschappelijke legitimatie weer in zicht? 16 4 Aanloop van een onderstroom 20 5 De afstand mainstream onderstroom 26 6 Mag robuustheid slechts een macropijler zijn? 28 7 Upswing Finance: van breed gedragen naar over-capitalism 32 8 Krijgt de onderstroom betekenis? 38 9 Wat zou u doen, wat zou ik doen? 42 10 Analogie Landbouw 44 11 Een weefsel dat knarsend en piepend de bocht om moet 48 12 De positie van cross-cutter Financiering 52 13 Finance blijft prooi voor het publiek tenzij het stuurt op een robuuster, zij het minder efficiënt stelsel 56 14 Op naar een maatschappelijke agenda 60 Naschrift 64 Bronnen beeldmateriaal 65

8 Samenvatting Dit essay belicht het systeem Financiering (ook wel Finance, Financieelmonetair systeem en zelfs F.) en zijn instabiliteit. De auteur laat zien hoe de nu zo instabiele systeemvariant stoelt op een aanvankelijk breedgedragen overtuiging en hoe die na een lange aanloopfase gaat excelleren op een verbazend eenvoudige grondwaarde: maximaliseren van welbevinden van zoveel mogelijk mensen door economische groei. Hierna ontwikkelt Financiering zich dóór op een wijze waarop het ver vreemdt van wat de rest van de samenleving inmiddels in een nieuwe fase nodig heeft. Met een mix van geldcreatie, lenen, rendementsmanagement en verbroken binding tussen financier, gefinancierde en plaats zet Finance in deze periode andere systemen naar zijn hand. Het omgekeerde gebeurt veel minder. Noem het een periode van over-capitalism. De vervreemding mondt uit in een instabiliteit waarop na ruim twintig jaar autonomie de samenleving het roer terug in handen neemt. De auteur ziet onder meer een analogie met de Landbouw. Rond duurzame ontwikkeling betoogt de auteur dat in ons maatschappelijk weefsel alle systemen in wisselwerking met elkaar een omslag moeten zien te maken. Hij ziet een transitie Financiering daarbij als een late volger in de reeks Agro-food, Energie, Bouw, Water, Ruimtelijke Inrichting en Zorg. Deze late herorientatie leidt vandaag de dag tot grote problemen bij het zoeken naar duurzame ontwikkelpaden in andere sectoren: Finance leeft letterlijk en figuurlijk in een andere wereld. De auteur stelt dat net als bij Energie, Water, Landbouw, Zorg, Ruimtelijke Inrichting en Besluitvoming, Financiering zich het beste kan voorbereiden op een periode van diversiteit op straffe van voortgaande uitsluiting en hoon. Zo n diversiteitsfase dient niet alleen het zoeken naar het nieuwe grote verhaal, het dient ook de systeemrobuustheid, mogelijk ten nadele van efficiency (zeker op korte termijn). Eén deelgebied neemt de auteur als voorbeeld. Na zestig jaar Dollardominantie wapenen investeerders zich op macroniveau tegen schokken middels een mandje schaduwmunten. De auteur betoogt dat robuustheid ook een opgave is voor de lagere niveaus en dat daarom community currencies behoren te worden ondersteund als aanvulling op de hoofdstroom. Naast robuustheid claimen voorstanders hiervan twee waarden te kunnen faciliteren die de hoofdstroom negeert: gemeenschapsvorming en duurzaamheid. Spelers in ons financieel-monetair systeem zullen ruimte moeten maken voor dergelijke diversiteit juridisch, mentaal, politiek, financieel en fysiek. Collectieven komen daarbij naar verwachting terug als kernspeler. In welke

9 mate overheden daartoe behoren hangt af van hun intelligentie en doortastendheid in optreden. Om Financiering beter te verbinden met andere ontwikkelpaden in onze samenleving is het raadzaam aan een gedeelde toekomstagenda te werken. De interface tussen de transitie Finance en de overige transities is daarbij een hoofdonderwerp. Gezien de ernst van crisis op dit moment en het feit dat in de voorbije dertig jaar nu twee politiek antagonistische kampen perversiteiten van een doorgeschoten versie hebben getoond zowel het socialiserende als het liberaliserende kamp werd historisch gecorrigeerd is het weinig zinvol daarbij oude politieke stokpaarden te berijden. Door geen van de partijen. De hoofdspelers kunnen zich beter richten op het creëren van ruimte voor vernieuwing.

10

11 Lente, maar tóch zwaar weer Mag robuustheid alleen op macroschaal een leidraad zijn?

12 Denken over systeem Finance 1 De mooie lente van 2011

De mooie lente van 2011 13 2011. De lente is vroeg extreem mooi dit jaar zelfs. De warmste sinds we ze meten. Mooier kán niet. Wat een contrast met het zwaar weer waarin het financiering systeem zich bevindt in grote delen van de wereld. Niet in alle, dat klopt, maar zeker in de ons zo vertrouwde delen de Verenigde Staten incluis. Wordt West-Europa op historische wijze overgoten met zon, op datzelfde moment ontwerpen boardrooms interventies op uiteenlopende schaalniveaus van het financieel-monetair systeem. De schalen van ingreep: individuele financieel-dienstverleners, systeembanken, pensioenstelsels, landen, EU en intercontinentale netwerken. Gedurende de erop volgende zomer komt er een lawine aan lijken uit de kast. Tekorten die niet kunnen worden terugbetaald. Malversaties. Leugens. Schandes. Faillissementen. Ook dít op alle schaalniveaus. Werk je in de financiële sector dan vertel je dat niet langer zonder behoedzaamheid. Op verjaarsfeestjes. Ik blader door een vuistdikke stapel krantenknipsels naast me. Pfff... De historisch-causale patronen lijken niet overal dezelfde. Eén man die een mondiale bank te gronde richt is iets anders dan een ontembare Spaanse werkloosheid, die weer niet eenzelfde oorzaak en impact heeft als een Grieks begrotingséchec, Italiaanse staatsschuld, Ierse of Franse. Nationalisering van systeembanken lijkt wat anders dan een dubbelrol van Amerikaanse rating agencies of onstuitbare topsalarissen in de Nederlandse Nuts & Zorg. Als Alan Greenspan weigert dekking voor herverzekeringen verplicht te stellen lijkt dat met andere causaliteiten omgeven dan wanneer een liberaal georienteerde sector Merkel en Sarkozy met klem vraagt de Euro te stabiliseren. Scheringa, woekerpolis, pensioendekking, ondoorgrondelijke hypotheekpakketten. De Prooi over de ondergang van ABNAMRO. China en Wereldbank die middels een mandje munten valutarisico s dempen. Nee, de causale patronen lijken niet overal identiek. Toch vinden velen de gedachte aanlokkelijk ze te zien als loten aan eenzelfde stam. Ook ík vind associatie verleidelijk met de idee dat een systeemcrisis zich op alle niveaus tegelijk manifesteert. Als ik dit schrijf heerst er maatschappelijke onrust op meerdere lagen tegelijk. Gewone mensen. Nobelprijswinnaars economie. Regeringsleiders. Wereldbank. De interventies volgen deze maatschappelijke opstootjes. Inmiddels is het eind zomer 2011. Een zomer trouwens die voor velen te wensen overliet.

14 Denken over systeem Finance 2 Een systeem tijdelijk onder curatele

Een systeem tijdelijk onder curatele 15 Finance staat even onder curatele. De rest van de samenleving verkiest op dit moment het terugdringen van perversiteiten boven het autonoom laten doorontwikkelen van een sector die zich in twee decennia opwerkte tot een geziene leverancier van werk en BBP. Onder publieke druk beginnen spelers transparantie toe te voegen, rendementsdoelen hier en daar te temperen, vrijwillig codes in te voeren, soms af te zien van bonussen, variabele beloning aan voorwaarden te binden, stresstests in te voeren en het publiek te vertellen wat de pijlers onder Financiering 1 eigenlijk zijn. Filmpjes op Youtube verhalen over Renteop-rente en over Risico&winst. De klant weer centraal. Honderd ideeën voor een vernieuwde sector. ECB moet aan Eurobonds om zwakke lidstaten het hoofd te bieden. De schade is groot. Een systeem dat een tijdlang vele andere zijn mores oplegde is nu zelf zijn autonomie kwijt en wordt publiek afgeschilderd als een bende graaiers. Wetten worden strikter. Systeemethiek draait. Goden zijn van hun voetstuk af. Mensen zien hun levenswerk vernietigd. Producten worden gedwongen bijgesteld. Dekkingspercentages bij banken iets opgetrokken. Sommige landen kortwieken hun hele financieringsector. Muntstelsels verliezen hun invloed. Veilige munten raken overgewaardeerd waardoor ondernemingen failleren. Bankaandelen zijn in duikvlucht, on zeker over wat de toekomst brengt rond regulering. Tot dan toe legalistische controle verschuift naar het principiëlere no-harm. Rule-based operating wordt daarmee het minder helder gedefinieerde principle-based. Een directeur van toezichthouders wordt niet herbenoemd. Er vallen grote aantallen ontslagen in de sector. De steun voor een tax op internationale transacties groeit en in het verlengde daarvan voor wereldomvattend toezicht. De schade is groot. Een dominante sector sailt met zijn omgeving into uncharted policy waters. 2 Sommige bankiers dreigen met het weghalen van werkgelegenheid als reactie op staatsinterventies, wat door anderen direct wordt gepareerd met de historische onontkoombaarheid daarvan. 3 Daarmee pareren ze een normaliter effectief argument om transitie-interventies af te zwakken. 4 Systeem Finance staat even onder curatele en past zijn routines aan. De klok gaat deels terug. Het wordt beter staat in de ondertitel van dit essay. Dat beter worden wederom op vele schaalniveaus is nu per dag te volgen in de media. De hervormingen gaan echter niet heel ver. Al worden risico s ingeperkt, werkingsprincipes blijven overeind. Sustaining Innovation zou Christensen, innovatiesocioloog van Harvard, de revisies van nu noemen. Ondersteunende innovatie, die wordt ingezet om de positie van het nu leidende principe te verstevigen, daarmee de basiswaarde onder een systeem bevestigend. Het kost hoofdrolspelers, zo stelt Christensen in zijn Innovator s Dilemma, nooit moeite brede steun te vinden om hierin te investeren. 5 Het staat in contrast met disruptive innovation, de opkomst van varianten die op andere basiswaarden steunen. Daarover verderop meer. 1 Onverwachte hoofdletters in dit essay duiden op een soortnaam van een maatschappelijk systeem: Geld, Agro, Water, Zorg, Besluitvorming en dergelijke 2 Gillian Tett, The Swiss Enter Alice in Wonderland Territory, Financial Times Comment, 15 Aug 2011 3 Frank Partnoy (University San Diego): The Incredible Shrinking Banks, Financial Times, 11 Aug 2011 4 Het werkgelegenheidargument speelt een grote rol bij systeemtransities zoals die gaande zijn bij Landbouw, Energie, Zorg en Verkeer&transport 5 Clayton Christensen, The Innovator s Dilemma, 1997, Harvard Press

16 Denken over systeem Finance 3 Brengt beter maatschappelijke legitimatie weer in zicht?

Brengt beter maatschappelijke legitimatie weer in zicht? 17 Brengt sustaining innovation weer de breed gedragen maatschappelijke legitimatie terug, zoals die er was in 1944, toen Finance inzette op maximaal welbevinden van zoveel mogelijk mensen via economische groei? Ik betwijfel het om twee redenen. Eén: Financiering heeft zich dóórontwikkeld tot een variant waarin de eigen regio ondergeschikt is, terwijl de locus voor andere transities naar duurzaamheid (Energie, Agro, Ruimtelijke inrichting, Productie&consumptie), juist een basisgegeven begint te worden. Óf Finance leeft de komende decennia letterlijk en figuurlijk in een andere wereld, óf het stelt zijn regioonafhankelijke werkwijzen bij. Twee: ons deel van de wereld zit inmiddels in een situatie waarin voortgaande groei onwaarschijnlijk en misschien zelfs een illusie is. In plaats daarvan is een ecologisering van systemen gaande, met veelal traagrenderende ontwikkeltrajecten. Da s een ongemakkelijke boodschap voor F, dat juist was gaan excelleren op snelle-groei-via-lenen-met-rente-alshefboom. Dit mechanisme zal Financiering niet zomaar kwijt willen. Snelle groei, lenen en rente zijn een onafscheidelijk trio in het Westen sinds begin jaren 70 een aanvankelijk zeer succesvol trio. Het maakt ontwikkelingen mogelijk in de snelgroeiende economieën die anders niet zouden hebben gekund. Schuld wordt ingezet voor economische groei die weer wordt ingezet voor het geluk van zoveel mogelijk mensen. En verreweg het meeste wordt terugbetaald. 6 Aan de andere kant: bij dóórontwikkeling van het systeem in de jaren 80 groeien de schulden zoveel harder dan de inkomens, dat het mechanisme omkeert: in plaats van voertuig voor de weg naar geluk wordt economische groei nu halszaak om rente en aflossing te kunnen blijven betalen. Tegelijkertijd beginnen een wijzigende bevolkingsamenstelling in ons deel van de wereld en de wijzigingen rond milieu, schaarste en geopolitieke verhoudingen langzaam maar zeker ten nadele te werken van doorgaande groei. Het succestrio Lenen/Rente/Groei komt ten val. Een basaal maatschappelijk mechanisme werkt niet langer en er moet iets anders voor terugkomen. Welbevinden hangt in ons deel van de wereld nu niet meer af van maximale economische groei, maar van andere zaken. Van wat dan? Van een adequate opleiding, van een betaalbaar huis, van aanpassingsdynamiek bij iedereen, van het vermijden van armoede, van schone lucht, biodiversiteit, stilte en ruimte, geen oorlog om grondstoffen, van voldoende aandacht voor je kind, je geborgen en welkom voelen waar je woont, een acceptabele behandeling van beesten, van een speelplek, weglekkende werkgelegenheid, droge voeten en een waardige zorg. Kortom: van een gladde en tóch energieke overgang naar de volgende fase van onze samenleving. Een beter Finance zal moeite hebben daarin zijn rol te spelen. Het stoelt immers op waarden die niet meer gelden. Het zal met alleen beter de boot missen naar hernieuwde legitimatie. De variant die zo succesvol was en die 6 Until today it worked zegt Alan Greenspan voor de Amerikaanse onderzoekscommissie n.a.v. de val van Lehmann Brothers in 2008

18 Denken over systeem Finance de halve samenleving naar haar hand zette, is nauwelijks in staat behoeften van nu te dekken. Ik heb sterk de indruk dat die behoeften wel eens prioriteit zouden kunnen krijgen boven een nóg verder voortgaande kapitaalopbouw. Ontdaan van zijn uitwassen zal Finance hooguit weer geduld worden door de rest van de samenleving. Om deze twee redenen losgezongen van de locus en incapabel in actuele behoeften te voorzien lijkt het me daarom een kwestie van tijd voor de financieel-monetaire spelers naast beter ook anders voor hun kiezen krijgen. Financiering zal werkwijzen moeten adopteren die nu nog tot de onderstroom behoren. Er gaan spelers opereren op andere grondwaarden, met nieuwe technieken of allebei. Hún praktijken luiden het ander-tijdperk in. Was de bankencrisis in 2008 de drup toen de zon nog straalde, 2011 lijken de stortregens die het einde van een systeemzomer markeren. Op dus naar de nieuwe lente. Met nog even een gure winter er tussenin waarin zowat alle sapstromen tot stilstand komen.

Brengt beter maatschappelijke legitimatie weer in zicht? 19

20 Denken over systeem Finance 4 Aanloop van een onderstroom

Aanloop van een onderstroom 21 Eigenlijk voorvoelde ieder de misstanden. Nou ja, vélen. Na een lange luwte komt er de laatste jaren niet voor niets een stroom aan boeken op gang binnen- en buitenland over anders gerichte financieel-economische systemen. Grafieken met rendementen, schuldquota en nationale inkomens, bedoeld om een bel te doen rinkelen, staan op vele sites. De OESO waarschuwt Nederland al jaren voor zijn schuldontwikkeling. Er is nu een dynamiek rond anders-denken die de vorm van een onderstroom begint aan te nemen. Ze verbindt de laatste vijf jaar steeds hechter publicaties en documentaires met theorie- en techniekontwikkeling, en met experimenten waarin de basis van het financieringsysteem wél wijzigt. De toon van de publicaties en media varieert van zakelijk en redenerend tot emotioneel en aanvallend. Een voorbeeld. De econoom Van Duijn rekent in zijn De Groei Voorbij tot de krachten achter systeemwijziging: einde van de bevolkingsgroei en van de constante economische groei, voorts de onhoudbaarheid van ozne schuldquote en van de diseconomies of scale. Tot die laatste rekent hij de teloorgang van ondernemend vermogen, degradatie van de professional, exorbitante inkomensstijging aan de top, risico-aversie door de hele samenleving en de managementcultuur die de ondernemingscultuur verdringt. Van Duijn vat de ophanden zijnde wijziging samen met: op naar een ander welvaartsbegrip. De eis die aan toekomstige economische groei in Nederland gesteld moet worden, is dat deze een beperkt ruimtebeslag heeft, niet vervuilend is en niet tot nog meer verkeers- en goederenstromen leidt. 7 Andere experimenteerders belichten technische alternatieven. Ze signaleren de opmerkelijke successen van het telefoongeld in Afrikaanse landen of komen met de vraag waarom Google en Facebook met slechts een fractie aan werknemers van grote banken een vergelijkbare informatiefunctie vervullen. Er is een forse groep die de geldscheppende functie van banken op de korrel neemt, zonder dat daar reële waarde tegenover staat. 8 Renteloos lenen, peer-to-peer financiering en revolving funds krijgen hun aandacht. Net als de open source software die nu voor iedereen beschikbaar is voor een eigen gelduitgifte. Turn every pc into a mint. 9 Velen zetten community currencies in de schijnwerper. Dit zijn parallelle geldsystemen met een beperkt verspreidingsgebied, die aanvullend op de hoofdstroom functioneren en die andere doelen dienen dan louter vermogensopbouw. Synoniemen: monetaire alternatieve systemen (MAS) en Complementary Currencies. Geef mij een gemeenschap met haar doelen ongeacht haar schaal en ik ontwerp u het financieel systeem erbij. En: Nederlanders zijn wereldwijd technisch expert rond aanvullende geldsystemen. Opmerkelijk is dat dat in hun eigen land zo goed als onbekend is. Plek en gemeenschap komen sterk terug in de onderstroom: Wat is een geldsysteem waard als het bovenlokale niveau wel betekenis heeft voor het lokale, maar niet andersom? En: We willen de asielopvangcentra 7 Jaap van Duijn, De Groei Voorbij, De Bezige Bij, 2008, Hoofstuk 6: Wat ons te doen staat. 8 Met talloze voorbeelden, waaronder films als Money As Dept, Inside Job en The Love of Money 9 Maak van elke pc een geld-creërende eenheid; uitspraak in kringen rond de open-source software Cyclos 10 Citaat Bernard Lietaer tijdens Masterclass The Future of Money, Den Haag, Ministerie BZK/FIN, augustus 2010 11 Uitspraak van een Spaanse betrokkene in de video A New Currency for Sevilla

22 Denken over systeem Finance voorzien van een community currency. Het faciliteert bewoners in de vaak lange tijd dat ze afgeschermd zijn van Nederland. 12 Wat veel publicaties en media delen is dat ook de quality of commons weer terug is van weggeweest. Collectieven (waaronder overheden) krijgen weer een wezenlijke rol. Een systeem dat wél rijkdom doet exploderen maar niet het aantal armen doet afnemen is pervers. Presentaties gaan weer over wat bankieren eigenlijk behoort te zijn. Of in elk geval over wat het wás: voldoening scheppen uit het verder kunnen helpen van de samenleving door het plaatsen van kapitaal. Ons geldsysteem houdt onze obsessieve groeidwangstoornis in haar greep van eindeloze economische groei om de groei. 13 Schreef ik eerder in dit essay hoe aanlokkelijk het is een manifestatie van systeemcrisis op vele niveaus te willen ontwaren. Een tweede verleiding bekruipt me bij het volgen van al deze publicaties en media. Het is de gedachte dat een systeem, opstomend naar excellentie, de kiem al in zich heeft voor zijn opvolger. Milton Friedman (zie ook hierna) krijgt in 1976 zijn Nobelprijs voor de economie. Achteraf gezien lijkt dat jaar me zo ongeveer het hoogtepunt van een socialiseringsgolf. Ook nu staan in de coulissen van het toneel denkers te popelen hún waarheden toe te voegen. Het lijkt wel of een zomer met ijsjes, wijn en jurkjes het verval al in zich weet en zich met zijn zaden voorbereidt op een nieuwe lente. Ik besluit deze fragmenten van onderstroom met drie illustratieve teksten. Het zijn betrekkelijk willekeurige voorbeelden. Ik verwijs de lezer net zo graag naar sites als die van Bernard Lietaer ( Currency solutions for a wiser world ) of naar publicaties als Body of Knowledge dat Qoin ( Money that matters ) in 2010 schreef voor het programma Leren voor Duurzame Ontwikkeling. 12 Uitspraak Stichting De Vrolijkheid (2011), een ngo die sinds 2001 actief is in Nederlandse AZC s 13 Citaat Martien van Steenbergen op Mindz.com, 2009 (visited 20 July 2011)

Aanloop van een onderstroom 23 Als eerste illustratie deze tekst van Sjaak Adriaanse, Beheerder Startpagina Complementaire Economie (http://complementaire-economie.startpagina.nl) Bij het geldsysteem moet je verschil maken tussen de behoefte aan een betaalmiddel en de behoefte aan schatvorming en andere zaken die op de langere termijn spelen (zoals investeren, sparen en pensioenen). Het is juist de vereniging van alle functies in één geldsoort die onrecht en andere problemen veroorzaakt. Alternatieven voor de betaalfunctie zijn goed ontwikkeld, al horen ze nog niet tot de mainstream. Dit zijn de echte community currencies. Zolang er vertrouwen is onder de deelnemers kan zo n stelsel stabiel blijven, in principe zelfs zonder dekking. De verbinding tussen lokaal geld en investeringen op korte termijn is ook vrij eenvoudig en werkt in beide richtingen. Lokale geldsystemen kunnen een pot hebben waaruit geleend kan worden, in euro s of dollars of in de eigen munt. Er zijn dan ook kleine alternatieve spaar- en afbetalingssystemen zoals Rosca, die gebruik maken van gewoon geld maar die de bank en dus rente omzeilen. De andere kant op: gekwantiseerde rechten gaan de rol van betaalmiddel spelen, zie de Deli Dollars. Voor investeringen op langere termijn is het meer een zaak van instituties. Andere vormen van eigenaarschap (bijv. coöperaties, Open Capital, LLP) en betalen voor gebruik in plaats van voor bezit, kunnen hierin een rol spelen, net als het uitdrukken van rendement in rechten. Er is daar veel mogelijk maar nog weinig ervaring, behalve misschien het Zwitserse WIR, een business-tobusiness systeem. Zelf zie ik veel mogelijkheden in het Open Capital van Chris Cook. Mijn stelling: je kan niet op een langere termijn met een munt werken dan de termijn waarop het voortbestaan van het stelsel voor zeker wordt aangenomen. Dat is dus grotendeels perceptie. Zie ook de link naar Douthwaite hieronder. Wie durft op een termijn van twintig jaar een uur zorg te garanderen bij overleggen van een vandaag uitgegeven tegoedbon? Een pensioenfonds zou van bedrijven waarin het belegt kunnen eisen zorg op lange termijn te organiseren, uitgedrukt in gegarandeerde zorgvouchers. Die vouchers kan het pensioenfonds uitkeren aan haar eigen klanten in plaats van of in aanvulling op het belegde geld. Het rendement, uitgedrukt in gegarandeerde uren zorg, is eenvoudig te bepalen en bedrijven komen er waarschijnlijk achter dat dit rendement eenvoudiger te vergroten is door samen te werken dan door te concurreren (iets wat bij financieel rendement moeilijker is aan te tonen). Alternatieve systemen pakken soms één probleem aan. C3 bijvoorbeeld richt zich op de cashflow-problemen van MKB-bedrijven. Opschaalbaar? Kijk eens naar On the Money door Richard Douthwaite, http://www.feasta.org/forum/download/file.php?id=138 De econoom Douthwaite, specialist op het gebied van duurzaamheid en fossiele brandstoffen en in CE-land bekend van onder andere The Ecology of Money en Short Circuit, stelt in dit stuk dat er een gezonde inflatie opgewekt moet worden, maar dan wel op een onconventionele manier. De conventionele manier (nog meer schuldgeld scheppen) werkt niet en maakt de problemen erger. Destroying a callous and unthinking monetary orthodoxy is the supreme challenge of our age. A much brighter future would open before us if it were gone. Nu mijn eigen denklijn kort door de bocht. Uitgangspunt is dat economische groei er niet meer in zit, vooral door schaarste van goedkope olie. Daardoor zijn leningen en de rente erop in de toekomst niet meer vanzelfsprekend te betalen. Daardoor wil niemand vandaag geld lenen of uitlenen. Daarom is geld scheppen door het uit te lenen (huidige praktijk) geen bruikbare methode meer. Toch is een vergroting van de geldhoeveelheid (in wezen inflatie) nodig om bijvoorbeeld projecten in hernieuwbare energiebronnen nog enigszins tijdig te financieren (de EROI Energy ROI speelt bij deze tijdigheid een grote rol). Daarom moet er schuldvrij geld geschapen worden, en wel door overheden. De persen moeten draaien, maar dit keer schuldvrij. Een groot deel van dit geld kan worden gebruikt om schulden van individuen af te lossen, maar aan de distributie moeten voorwaarden worden gesteld. De regering zou door geldgebrek gedwongen kunnen zijn bij een volgende bankencrisis de schade uit te keren in belastingcertificaten. Zie http://tinyurl.com/6z75tob

24 Denken over systeem Finance Tweede illustratie van de onderstroom: Salt Spring Dollars Bron: http://saltspringdollars.com/about-us, geraadpleegd 25 August 2011 About Salt Spring Dollars ($$) First of all, let us get one thing out in the open: Yes, Salt Spring Dollars are legal. We re not breaking any laws by issuing an alternative currency and you aren t breaking any laws by owning or using them. Everyone asks that question so we thought we d start there. Legally, Salt Spring Dollars are gift certificates, which is how they re treated (See the Canada Revenue Agency website for more information.) When you buy a Salt Spring bill (one dollar, two dollar, five, ten, twenty, fifty, or one hundred dollar bill) you re buying a gift certificate from the Salt Spring Island Monetary Foundation which we will honor if you ever choose to redeem it with us. In the meantime you can redeem it for goods and services. Banks and businesses can redeem the Salt Spring Dollars for Canadian cash through special trust accounts set up by the SS IMF at the three financial institutions on the island. If you think about it, that s basically the definition of national currencies like Canadian dollars except they don t keep a trust fund. The next thing everyone wants to know is why Salt Spring Dollars exist. Simply put, Salt Spring Dollars reflect our pride and love of this island and its community. The Salt Spring Island Monetary Foundation keeps an investment trust fund (to back the currency) and the investment s returns are re-invested on the island. Accumulated funds are available for community proposals on the basis of no-interest loans. This philosophy of no usury loans is fundamental to the concept of true community currency. Salt Spring Dollars are beautiful currency with a community link, wide acceptance, excellent press, and unique designs. Whether you re a tourist using our money for the first time or an islander using it on a daily basis for your financial transactions, using Salt Spring Dollars is convenient and fun and good for the community. About Salt Spring Island Salt Spring Island, British Columbia, is the largest and most populated of the Southern Gulf Islands situated between the massive Vancouver Island and the southern west coast of Canada. We re a 2-3 hour ferry ride from Vancouver on the mainland or from Victoria to the west. The population focuses much of its attention on art, farming, natural health, fitness, and our community. With a permanent population of around 10,000 and annual tourists topping 300,000, Salt Spring Island is a vibrant community indeed.

Aanloop van een onderstroom 25 Derde illustratie van de onderstroom: Nulpuntnul ( In Go.od We Trust ) Bron: Manifest 0.0, Marcel de Berg en Dennis Kerkhoven, www.nulpuntnul.nl Nulpuntnul (0.0) Nulpuntnul zet de economie op d r kop. Zet in op ondernemerschap in dienst van de basis - behoeften van burgers. Bedrijven, investeerders, maatschappelijke organisaties en overheden krijgen de ruimte dat innovatief en rendabel te doen. Doorbraakinnovaties ontstaan uit nieuwe inzichten. Daar zijn verrassende verbindingen tussen kennis, initiatieven en gevestigde sectoren en structuren voor nodig. Stichting Nulpuntnul wil daar dienstbaar aan zijn. [...] De financiële wereld verbindt zich direct met de reële wereld. Een gezamenlijke open marktplaats versnelt het tot stand komen van de natuurlijke innovatie-economie. Beleggers, groot en klein, kunnen gemakkelijk aanhaken bij de kansrijke maatschappelijke innovaties die door co.orperaties worden ontwikkeld. Riskmanagers krijgen een helder overzicht van kansen en risico s, zodat ze weloverwogen en met vertrouwen in kansrijke innovatieve projecten kunnen investeren. De match tussen innovatieve projecten en benodigde financiering komt zo gemakkelijker en sneller tot stand. [...] Onze echte basisbehoeften zijn het vertrekpunt. Innovaties de oplossing. Ons eigen (pensioen)kapitaal het smeermiddel. [...] Een nieuw soort Zwitserleven Gevoel. Nieuw omdat we weten dat het goed zit met onze toekomst en die van alle generaties na ons. [...] We gaan samenwerken in zwermen. Precies zoals vogels dat doen als ze met heel veel zijn. In een zwerm veroorzaakt de communicatie tussen de individuen een voortdurende verandering in de samenwerking met anderen en het gedrag van de groep. En daar heeft de hele zwerm baat bij. [...] o.o ondersteunt netwerken van stakeholders onder andere bij het opzetten van co.orperaties die het samen zwermen mogelijk maken. [...]Alle stakeholders kunnen gebruikmaken van de kennis die in de gemeenschap aanwezig is. Samen bewegen ze van beloning op basis van het gebruikelijke IP-recht, naar beloning op basis van een royaltymodel. [...] Producenten kunnen met moderne, innovatieve technieken massamaatwerk van goede kwaliteit maken. De productiemiddelen zijn via aandelen, institutionele beleggers, vermogensbeheerders van maatschappelijk verantwoorde welgestelde particulieren, stichtingen e.d. voor een belangrijk deel in handen van de gemeenschap. De eigenaren krijgen daar een faire beloning voor.