Mediatheekformulier Naam: J. Nellen Datum: 14-08-08 Opleiding Logistiek en economie Soort verslag Afstuderen Auteur J. Nellen Titel en ondertitel Inkoopstrategie Zeeweringen zet zoden aan de dijk Een marktverkenning naar aannemers in de waterbouw Naam bedrijf / instantie Afstudeerplaats: Rijkswaterstaat Zeeland Bedrijfsvoering Inkoopondersteuning Plaats Middelburg Bedrijfsbegeleider J. Prince-Kastelein Hogeschoolbegeleider S. de Jong Summary Het projectbureau Zeeweringen heeft als missie om enkele honderden kilometers dijk te versterken om een superstorm tegen te houden. Dit project moet in 2015 opgeleverd worden. De vraag vanuit Rijkswaterstaat is hoe dit het beste bereikt kan worden. Hiervoor is een marktverkenning gemaakt van de aannemerij in de waterbouw. Op basis van deze marktverkenning, in combinatie met enkele analyses zoals de inkoopportfolio, accountportfolio en de confrontatiematrix, zijn aanbevelingen geformuleerd hoe 2015 het best gehaald kan worden. De aanbevelingen zijn opgesplitst in drie delen: 1. de aanbestedingsprocedure; 2. de contractvorm; 3. de wijze van gunning. Trefwoorden (5x) Waterbouw, inkoopstrategie, marktverkenning, Rijkswaterstaat, Zeeweringen.
Inkoopstrategie Zeeweringen zet zoden aan de dijk Een onderzoek naar de inkoopstrategie voor het project Zeeweringen J. Nellen Middelburg, 14 augustus 2007
Inkoopstrategie Zeeweringen zet zoden aan de dijk Een onderzoek naar de inkoopstrategie voor het project Zeeweringen Middelburg, 14 augustus 2007 Auteur: J. Nellen Student nummer: 030093 Opdrachtgever: Rijkswaterstaat Zeeland Opleiding: Logistiek & Economie Instelling: Nationale Hogeschool voor Toerisme en Verkeer (NHTV) Externe begeleider: Interne begeleider: J. Prince-Kastelein S. de Jong
Voorwoord........................................................................................ In het vierde jaar van de studie Logistiek & Economie aan de Nationale Hogeschool voor Toerisme en Verkeer (NHTV) bestaat het laatste gedeelte uit een afstudeerstage. Dit stageonderzoek is uitgevoerd in het kader van het afstudeerproces. Het onderzoek is uitgevoerd bij Rijkswaterstaat Zeeland, één van de tien landelijke diensten van Rijkswaterstaat (RWS). Het onderzoek betreft een marktverkenning van aannemers in de waterbouw en is uitgevoerd in de maanden april tot en met augustus 2007. Ik heb de afgelopen maanden met plezier bij RWS Zeeland gewerkt. Ik heb veel mensen leren kennen en heb kennis gemaakt met een branche waar ik weinig tot niets van wist toen ik begon aan dit onderzoek. Ik zou de mensen die mij hebben geholpen met het onderzoek willen bedanken. Zo wil ik als eerste mijn opdrachtgever, hoofd inkoopondersteuning Martin Oosse, bedanken. Daarnaast wil ik mijn externe begeleider, Jeannette Prince- Kastelein, bedanken voor de dagelijkse begeleiding, kritische opmerkingen en handige aanwijzingen. Tevens gaat dank uit naar iedereen die tijd voor mij vrij heeft gemaakt om te discussiëren over het onderzoek; Jack van der Horst, Silvester Vermunt, Harry Pegel, Rense Dop, Juriaan Dreumer en Leo van Hese. Speciale dank gaat ook uit naar Leo Tromp, voor de geboden hulp bij het gebruik van SAP. Natuurlijk wil ik iedereen op mijn afdeling bedanken, in het bijzonder Sander Meijers, Mireille Vrijenhoek, Sjaak Bal en Ewald van Pamelen. Ten slotte wil ik mijn interne begeleider, Sjef de Jong, bedanken voor zijn begeleiding, suggesties en hulp bij het structureren van het onderzoek en het verslag. 2
3
Samenvatting........................................................................................ In 1996 is gebleken dat een gedeelte van de dijken in Zeeland niet voldoen aan de geldende veiligheidseisen. Daarom is besloten om de constructie van de dijken te verbeteren. De toenmalige staatssecretaris van Verkeer en Waterstaat heeft de politieke belofte gedaan dat de werkzaamheden (het project Zeeweringen) in 2015 opgeleverd zullen worden. Om deze datum te halen is inzicht nodig in de bewegingen van de markt, aangezien bij het Projectbureau Zeeweringen het idee is ontstaan dat aannemers zich mogelijk gaan verplaatsen naar andere projecten. Als dit zo is, moet tijdig op deze ontwikkeling worden gereageerd. Om dit te onderzoeken is de volgende doelstelling geformuleerd: Het doel van dit onderzoek is om een advies te formuleren op welke manier het project Zeeweringen uitbesteed dient te worden, zodat het project uiterlijk in 2015 opgeleverd wordt. Om dit doel te bereiken is er gebruik gemaakt van de ABC-analyse, de inkoopportfolio, de accountportfolio en de confrontatiematrix. De ABC-analyse is toegepast om een eerste beeld te krijgen van de mogelijk te voeren strategie. Het geeft de belangrijkste spelers in de markt weer, tezamen met de concurrentieverhoudingen. De inkoopportfolio is gebruikt om de inkoopstrategie verder te onderbouwen. Uit de inkoopportfolio is gebleken dat dijkbouw zich in het hefboomkwadrant bevindt. Aangezien het hefboomkwadrant een strategie van verdeel en heers aanraadt, is er gezocht naar nieuwe potentiële inschrijvers. Hiervoor is een enquête onder waterbouwers gehouden. In de enquête gaven acht waterbouwers, die voldoen aan de geschiktheidseisen aan bij het project betrokken te willen raken. Dit maakt het mogelijk om de verdeel en heers strategie beter te benutten. De account portfolio is vergelijkbaar met de inkoopportfolio, met het verschil dat er het perspectief van de leverancier in plaats van de inkoper wordt ingenomen. Uit de account portfolio is naar voren gekomen dat de leveranciers Rijkswaterstaat voornamelijk in het kern- en ontwikkelingssegment positioneren. Na toepassing van de account portfolio is met behulp van de confrontatiematrix de inkoopportfolio en accountportfolio gecombineerd. Op basis hiervan blijft verdeel en heers de te volgen strategie. Naast de theorie is er tevens in de praktijk onderzocht hoe het project Zeeweringen dient te worden uitbesteed. Dit is gedaan door de visie van zowel de opdrachtgever als de opdrachtnemers te inventariseren op drie punten; de aanbestedingsprocedure, de contractvorm en de wijze van gunning. Tijdens de inventarisatie is er nog een vierde aandachtspunt bijgekomen, namelijk het clusteren van dijkvakken. Wanneer de theorie en de praktijk met elkaar geconfronteerd worden, leveren dit de volgende conclusies op: 1. Aanbestedingsprocedure: Hoewel de opdrachtgever samenwerking zoekt, dient de huidige aanbestedingsprocedure ( verdeel en heers ) niet te veranderen, gezien het potentieel aantal inschrijvers en de mogelijkheid om de inschrijvers tegen elkaar uit te spelen. 4
2. Contractvorm: Zowel de opdrachtgever als de opdrachtnemers zien geen voordeel bij een D&C contract. De huidige contractvorm (E&C contract) dient behouden te blijven. 3. Wijze van gunning: De opdrachtgever wil in de toekomst op EMVI gunnen, slechts één van de opdrachtnemers wil dit. De wijze van gunning dient te gebeuren op de laagste prijs, aangezien er (te) weinig mogelijkheden zijn voor EMVI. Daarnaast kan EMVI het aantal inschrijvers verminderen, wat de waarde van de strategie verdeel en heers verminderd. 4. Clustering: Zowel de opdrachtgever als de opdrachtnemers staan open voor het clusteren van dijkvakken. Clustering dient echter alleen toegepast te worden wanneer dit niet leidt tot een uitsluiting van aannemers die zonder clustering wel hadden ingeschreven. Op basis van bovenstaande conclusies zijn de volgende drie aanbevelingen geformuleerd. 1. Stimuleer de (acht) aangewezen potentiële gegadigden om in te schrijven, bijvoorbeeld door deze waterbouwers (apart) te informeren dat er binnenkort een opdracht op de markt komt waarop zij in kunnen schrijven. 2. Vul de account portfolio verder aan met waterbouwers die in dit onderzoek nog niet zijn opgenomen, maar wel bij het project betrokken zijn. 3. Onderzoek de mogelijkheid om de selectiecriteria aan te passen, wanneer clustering van dijkvakken toegepast wordt. De selectiecriteria dienen op een dergelijke manier te worden geformuleerd dat het aantal inschrijvers niet daalt ten opzichte van de situatie wanneer er geen clustering plaatsvindt. 5
Inhoudsopgave....................................................................................... 1 Inleiding 8 1.1 Aanleiding 8 1.2 Doelstelling 8 1.3 Afbakening 9 1.4 Stappenplan 9 1.5 Methode van onderzoek 10 1.6 Indeling rapport 11 2 Bedrijfsbeschrijving 12 2.1 Rijkswaterstaat 12 2.2 Rijkswaterstaat Zeeland 12 2.3 Bedrijfsvoering Inkoopondersteuning 13 2.4 Overige organisaties 13 3 Theorie/Methoden & Technieken 16 3.1 Inleiding 16 3.2 Methodieken 16 3.3 ABC-analyse 17 3.4 De inkoop portfolio van Kraljic 18 3.5 De account portfolio van Carter 20 3.6 De confrontatiematrix 21 4 Toepassing 24 4.1 Inleiding 24 4.2 ABC-analyse 24 4.3 Inkoopportfolio 25 4.4 Potentiële leveranciers 25 4.5 Account portfolio 26 4.6 Confrontatiematrix 27 4.7 Deelconclusie 28 5 De aanbestedingsprocedure 30 5.1 Inleiding 30 5.2 Mogelijke aanbestedingsprocedures 30 5.3 Selectiecriteria 32 5.4 Gunningscriteria 33 6 Visie opdrachtgever/opdrachtnemer 34 6.1 Inleiding 34 6.2 Visie opdrachtgever 34 6.3 Visie opdrachtnemer 36 6.4 Overeenkomsten in visies 37 7 Conclusies en aanbevelingen 7.1 Conclusies 7.2 Aanbevelingen 40 40 41 6
7
1 Inleiding........................................................................................ Rijkswaterstaat (RWS) is de rijksdienst die werkt aan droge voeten, schoon en voldoende water en aan de vlotte en veilige doorstroming van het verkeer. 1 Bij Rijkswaterstaat Zeeland wordt een groot deel van het werk beheerst door het eerste gedeelte van deze missie. Om droge voeten te behouden is het Projectbureau Zeeweringen (PBZ) opgericht. PBZ coördineert in opdracht van het Ministerie van Verkeer en Waterstaat de dijkversterkingen in Zeeland. 2 De afdeling Bedrijfsvoering Inkoop Ondersteuning (BIO) ondersteunt PBZ door de uitbesteding van de dijkversterkingen te verzorgen. 1.1 Aanleiding In 1996 is gebleken dat een gedeelte van de dijken in Zeeland niet voldoen aan de geldende veiligheidseisen. De steenbekleding bleek op veel plaatsen niet sterk genoeg om een superstorm 3 te kunnen doorstaan. Daarom is besloten om de constructie van de dijken te verbeteren. De toenmalige staatssecretaris van Verkeer en Waterstaat heeft aan de Tweede Kamer beloofd dat de werkzaamheden in 2015 opgeleverd zullen worden. RWS wil het project Zeeweringen zo efficiënt en zo spoedig mogelijk uitvoeren. Dit houdt in dat een duidelijk zicht nodig is in de bewegingen van de markt. Bij RWS lopen namelijk ook andere projecten waarbij beslag wordt gelegd op dezelfde marktpartijen. Daarnaast zijn er natuurlijk partijen buiten RWS die beslag leggen op de capaciteiten van de markt. Inzicht in deze situatie is gewenst, aangezien het besef binnen RWS groeit dat kennis van de (deel)markten onontbeerlijk is om gedegen inkoopafwegingen te maken. 4 RWS Zeeland heeft besloten dat een marktverkenning naar aannemers in de waterbouw nodig is. De wens van RWS Zeeland is dat de marktverkenning leidt tot een beter inzicht in de (nationale) aannemersmarkt. De marktverkenning moet tevens bruikbaar zijn om een advies te formuleren over de huidige aanbestedingsprocedure. 1.2 Doelstelling Het doel van dit onderzoek is om een advies te formuleren op welke manier het project Zeeweringen uitbesteed dient te worden, zodat het project uiterlijk in 2015 opgeleverd wordt. 1 Missie Rijkswaterstaat. Internet: http://www.rijkswaterstaat.nl/ 2 http://www.zeeweringen.nl/organisatie/ 3 Een superstorm is een storm die gemiddeld eens in de 4.000 jaar voorkomt. 4 Interne memo verstuurd door IMG (Inkoop Management Grond-, Weg-, en Waterbouw) aan de Regionale Diensten en de hoofden van de afdelingen BIO. 8
Bovenstaande doelstelling leidt tot de volgende centrale vraag: Op welke manier moeten de projecten in 2008-2015 uitbesteed worden om de opleverdatum zeker te stellen? Het antwoord is te vinden door de volgende deelvragen te beantwoorden. De categoriale vragen in dit onderzoek zijn: 1. Hoe ziet de aannemersmarkt er uit? Welke informatie is beschikbaar binnen de verschillende diensten van RWS? Is additionele informatie nodig om een overzicht van de markt te creëren? 2. Hoe ziet de huidige aanbestedingsprocedure er uit? 3. Hoe denken de opdrachtgever en opdrachtnemers over de huidige aanbestedingsprocedure? 4. Op welke manier is de huidige uitbestedingsprocedure te verbeteren? 1.3 Afbakening In samenspraak met de externe begeleider is besloten dat de marktverkenning zich met name richt op de aannemersmarkt in Nederland en België. Gezien de versnippering van het werk (er wordt aanbesteed per dijkvak van 0,1 tot 7,7 kilometer), is het onwaarschijnlijk dat bedrijven buiten de genoemde landen geïnteresseerd zijn in het project Zeeweringen, gezien de benodigde investeringen en de verwachte opbrengsten. De opvattingen van de opdrachtnemers zullen voornamelijk uit documentatie van RWS Zeeland gehaald worden. Er zijn namelijk al in een eerder stadium (twee weken voordat dit onderzoek begon) naar de opvattingen van de opdrachtnemers gevraagd. Additionele vragen zijn gesteld bij een bijeenkomst tussen de opdrachtgever en opdrachtnemers in juni 2007. 1.4 Stappenplan 1. Definiëren onderzoeksdoelstelling Hierdoor wordt een duidelijk beeld van de opdracht geschetst, wat het mogelijk maakt om doelgericht naar het antwoord op de centrale vraag te zoeken. 2. Vergaren van benodigde informatie Nadat de doelstelling helder is geformuleerd, wordt de benodigde informatie verzameld die in de volgende stappen nodig is. 3. Bedrijfsprofiel schetsen Hierdoor wordt duidelijk in welke omgeving de stage zich afspeelt en welke partijen bij het onderzoek betrokken zijn. 4. Methode van onderzoek ontwikkelen De methode van onderzoek maakt duidelijk op welke manier de vragen, zoals die in paragraaf 1.2 zijn gesteld, worden beantwoord. Dit maakt het wederom mogelijk om doelgerichter te werken. 9
5. Uitvoeren marktverkenning De uitvoering van de marktverkenning is een wezenlijk onderdeel van het onderzoek én het verslag. De marktverkenning dient bij te dragen aan het antwoord op de gestelde vragen in paragraaf 1.2. 6. Beschrijven huidige aanbestedingsprocedure Een beschrijving van de aanbestedingsprocedure dient om een duidelijk beeld van de huidige procedure te krijgen. Wanneer dit eenmaal is gedaan, is het gemakkelijker om een aanbestedingsprocedure aan te bevelen in de volgende stap. 7. Advies opstellen De laatste stap in het onderzoek betreft het opstellen van een advies hoe het project uiterlijk in 2015 opgeleverd dient te worden. Dit gebeurt onder andere door de wensen van zowel de opdrachtgever en de opdrachtnemers te vergelijken met de mogelijkheden in de huidige aanbestedingsprocedure, met de behaalde resultaten uit de vorige stappen in het achterhoofd. 1.5 Methode van onderzoek De methode van onderzoek is gebaseerd op de categoriale vragen zoals die gesteld zijn in paragraaf 1.2. 1. Hoe ziet de aannemersmarkt er uit? Deze vraag is opgedeeld in twee deelvragen. De eerste deelvraag wordt beantwoord door verschillende mensen binnen RWS te interviewen. Op de afdeling BIO is de kennis aanwezig om te bepalen welke mensen geïnterviewd dienen te worden. Daarnaast is het mogelijk om op het intranet van RWS te zoeken naar bruikbare informatie. Zoals eerder vermeld is bruikbare informatie beschikbaar, maar de locatie is niet altijd bekend. Voor de tweede deelvraag is internet een geschikt middel om een antwoord te vinden. Door gebruik te maken van een zoekmachine is het mogelijk om potentiële aannemers te vinden. Nadat een aannemer is gevonden is het internet tevens bruikbaar voor een verdere analyse, aan de hand van de bedrijfsbeschrijving. Naast het internet is er de Vereniging van waterbouwers in Bagger-, Kust- en Oeverwerken (VBKO) die voor informatie over waterbouwers kan zorgen. 2. Hoe ziet de huidige aanbestedingsprocedure er uit? De huidige aanbestedingsprocedure is te beschrijven aan de hand van interviews met enkele betrokken mensen. Binnen de afdeling BIO is de kennis aanwezig om de mensen aan te wijzen die hiervoor geïnterviewd dienen te worden. Daarnaast is het mogelijk om de aanbestedingsprocedure te beschrijven aan de hand van aanwezig materiaal binnen RWS en op het intranet. 10
3. Hoe denken de opdrachtgever en opdrachtnemers van de huidige aanbestedingsprocedure? De opvatting van de opdrachtgever over de aanbestedingsprocedure wordt achterhaald door de sleutelfiguren te interviewen. Aangezien BIO de opdrachtgever ondersteunt, is het mogelijk om van dit contact gebruik te maken. De wensen van de opdrachtnemers (aannemers) worden in kaart gebracht door gebruik te maken van de notulen, opgesteld naar aanleiding van gehouden bijeenkomsten. 5 Additionele vragen zijn gesteld bij een bijeenkomst tussen de opdrachtgever en opdrachtnemers in juni 2007. 4. Op welke manier kan de huidige uitbestedingsprocedure worden verbeterd? Het antwoord op de laatste vraag is te vinden door de visie van de opdrachtgever en de opdrachtnemer met elkaar te confronteren, met de resultaten van de vorige vragen in het achterhoofd. Uit deze confrontatie komen de mogelijke verbeterpunten aan het licht. 1.6 Indeling rapport In het volgende hoofdstuk is een beschrijving van RWS en RWS Zeeland te vinden. Hierin wordt uitgelegd in welke omgeving het onderzoek heeft plaatsgevonden. Hoofdstuk 3 bevat de theorie welke gebruikt is in het onderzoek. Hierop volgt de uitwerking, oftewel de marktverkenning, van deze theorie in hoofdstuk 4. In hoofdstuk 5 is beschreven hoe de huidige aanbestedingsprocedure verloopt. Hierop volgen de visies van zowel de opdrachtgever als de opdrachtnemer op het project Zeeweringen in hoofdstuk 6. Uiteindelijk zijn de conclusie en aanbevelingen te vinden in hoofdstuk 7. 5 Rijkswaterstaat heeft al meerdere aannemers geïnterviewd. Verslagen hiervan zijn te vinden binnen RWS Zeeland. 11
2 Bedrijfsbeschrijving........................................................................................ In hoofdstuk 2 is te lezen in welke omgeving het stageonderzoek is uitgevoerd. De opbouw van dit hoofdstuk volgt in grote lijnen de hiërarchische opbouw van RWS. Eerst is RWS beschreven, waarna de dienst Zeeland is uitgelicht. Daarna wordt ingezoomd op de afdeling Bedrijfsvoering Inkoop Ondersteuning, de afdeling waar het grootste deel van het onderzoek is verricht. Aan het einde van dit hoofdstuk zijn de belangrijke relaties van BIO beschreven die verband houden met dit onderzoek. 6 2.1 Rijkswaterstaat RWS is de uitvoerende organisatie van het Ministerie van Verkeer en Waterstaat (V&W). Om zijn functie goed uit te voeren heeft RWS zijn activiteiten in vier kerntaken vastgelegd, te weten; 7 Nederland beschermen tegen overstromingen Zorgen voor schoon en voldoende water voor alle gebruikers Aanleggen, beheren en onderhouden van de rijkswegen en rijksvaarwegen Zorgen voor vlotte en veilige doorstroming van het verkeer Om bovenstaande taken uit te voeren is RWS opgedeeld in meerdere diensten; tien regionale en zes specialistische diensten. RWS Zeeland is één van deze regionale diensten. 2.2 Rijkswaterstaat Zeeland RWS Zeeland is één van de tien regionale diensten van RWS. De belangrijkste taak van RWS Zeeland is het onderhoud, beheer en aanleg van de hoofdinfrastructuur. Hierbij moet met name gedacht worden aan de vaarwegen (Rotterdam Antwerpen, Rotterdam Gent en de Westerschelde), enkele rijkswegen (N57, N59, A58) en de spoorlijn (Sloelijn). Figuur 2.1: Werkveld RWS Zeeland Bron: Intranet RWS Zeeland 6 In bijlage 1 is de opbouw van Rijkswaterstaat weergegeven. 7 Naar: http://www.rijkswaterstaat.nl/over/missie/index.jsp 12
2.3 Bedrijfsvoering Inkoopondersteuning De afdeling BIO binnen RWS Zeeland ondersteunt andere afdelingen op het gebied van inkoop. BIO formuleert zijn rol als volgt: BIO ziet toe op de juiste toepassing van (interne) regels, wettelijke kaders en procedures bij de inkoop voor projecten. Daarnaast werkt de afdeling continu aan verbetering van het beleid rond het inkoopproces. BIO streeft ernaar om een door iedereen gedragen inkoopstrategie te ontwikkelen. Het doel is komen tot een gestructureerde manier van inkopen die voor alle partijen efficiënt en overzichtelijk is. Daarom stelt BIO (raam)contracten op met optimale prijs/prestatieverhoudingen, die zijn gebaseerd op doorlopende analyses van de bestelstromen en marktbewegingen. 8 2.4 Overige organisaties Onder de overige organisaties vallen instanties die een relatie hebben met BIO en die tevens van belang zijn voor dit onderzoek. Dit zijn instanties zoals het Inkoopmanagement Grond- Weg- en Waterbouw (IMG), Vernieuwing en Infrastructuur (WVI), PBZ en de Zeeuwse Waterschappen. 9 2.4.1 IMG Het Inkoopmanagement Grond- Weg- en Waterbouw is een relatief nieuwe specialistische dienst die een uniforme manier van inkopen probeert te realiseren binnen RWS. Dit volgt ook uit de missie van IMG: "IMG is het toonaangevend expertise centrum binnen V&W voor het optimaal inschakelen van de markt door de diensten, gerelateerd aan de primaire taken van RWS. Dit doet IMG vanuit een corporate rol samen met de diensten. De voorloper van IMG (ECO; Expertise Centrum Opdrachtgeverschap) had drie hoofdtaken; adviseren, beleid verder vormgeven en het beleid ondersteunen door middel van ontwikkeling van methodieken, systemen, hulpmiddelen, opleidingen en geautomatiseerde systemen. 10 De nieuwe dienst IMG heeft een afgeslankt takenpakket waarbij deze zich geheel concentreert op de GWWinkoop. Een andere verandering is dat IMG zich - in tegenstelling tot ECO - geheel richt op de tactische kant van de inkoop. 11 2.4.2 WVI 12 Vernieuwing en Infrastructuur valt onder de bevoegdheid van de Directie Wegen en Verkeer en is verantwoordelijk voor alle aanleg-, onderhoud- en renovatieprojecten van de totale infrastructuur (wegen, vaarwegen, waterkeren) van RWS Zeeland. WVI is de opdrachtgever richting de markt voor deze multidisciplinaire projecten. 8 Intranet RWS Zeeland. 9 Aangezien IMG de opvolger van ECO is, zijn de missie en omschrijving van ECO overgenomen, waarbij ECO vervangen is door IMG. 10 Naar: Bouwdienst Magazine september 2004; Uniformiteit in inkoop RWS. 11 Intranet RWS. 12 Intranet RWS Zeeland. 13
Conform het beleid van Rijkswaterstaat schakelt WVI (in het totale traject van voorbereiding tot uitvoering van haar werkzaamheden) steeds meer de markt in. WVI werkt in opdracht van afdelingen binnen de dienst Zeeland [RWS Zeeland, JN] en Rijkswaterstaat breed. In voorkomende gevallen wordt ook samen met collega diensten (bijvoorbeeld aanleg A4 dienst Noord-Brabant) en andere overheden gewerkt. 2.4.3 Projectbureau Zeeweringen 13 Het projectbureau Zeeweringen coördineert in opdracht van het Ministerie van Verkeer en Waterstaat de dijkversterkingen in Zeeland. Het is een samenwerkingsverband tussen RWS, waterschap Zeeuws-Vlaanderen en waterschap Zeeuwse Eilanden. Het projectbureau bereidt de dijkversterkingen voor en houdt toezicht op de uitvoering. In het project wordt meer dan 250 kilometer dijk aangepast om Zeeland tegen het water te beschermen. Dit project moet uiterlijk in 2015 afgerond zijn. Hoewel al meerdere kilometers dijk zijn verstevigd, moet vanaf 2008 nog meer dan 180 14 kilometer opgeleverd worden. Om dit te bereiken is vorig jaar een versnelling ingezet waarbij tot 2015 gemiddeld circa 20 km wordt verbeterd. PBZ is in 1997 opgericht en heeft slechts één opdracht; zorgdragen voor het versterken van de dijken. Hoewel de waterschappen de wettelijke beheerders van de dijken zijn, is door V&W besloten om zelf een groot deel van de kosten van de dijkversterkingen op zich te nemen, aangezien V&W verantwoordelijk is voor een duurzame bescherming tegen het water. Voor de waterschappen zou het namelijk een groot beslag leggen op hun financiële speelruimte. Voor Zeeland alleen is ruim 900 miljoen Euro gereserveerd om de dijken te versterken. 2.4.4 Zeeuwse Waterschappen 15 In Zeeland zijn er twee waterschappen; Waterschap Zeeuwse Eilanden en Waterschap Zeeuws-Vlaanderen. Een waterschap heeft in het algemeen vier taken: onderhoud, beheer en aanleg van waterkeringen en wegen, waterkwantiteitsbeheer en waterkwaliteitsbeheer. De Zeeuwse Waterschappen zijn in dit onderzoek betrokken omdat zij de wettelijke beheerders van de dijken zijn. 13 Internet: http://www.zeeweringen.nl. 14 Zie planning Projectbureau Zeeweringen. Internet: http://www.zeeweringen.nl/ dbdocs/page_23_attachment.pdf 15 Internet: http://www.wszv.nl/content/blogsection/5/35/ en Internet: http://www.wze.nl/. 14
15
3 Theorie/Methoden & Technieken........................................................................................ De meeste inkopers en wetenschappers zijn het er over eens dat de selectie van de juiste leverancier één van de belangrijkste beslissingen is waaraan de inkoopfunctie een bijdrage levert. 16 In hoofdstuk 3 is uitgelegd op welke manier tot een selectie van potentiële opdrachtnemers is gekomen. Na een korte inleiding is het soort onderzoek vastgelegd en zijn de vier gebruikte methodieken beschreven. De methodieken zijn: de ABC-analyse, de inkoopportfolio, de account portfolio en de confrontatiematrix. In hoofdstuk 4 zijn deze methodieken uitgewerkt en geïnterpreteerd. 3.1 Inleiding De belangstelling voor inkoop houdt gelijke tred met de voortdurende stijging van het inkoopaandeel in veel organisaties. Niet alleen vanuit de kostentechnische kant speelt inkoop een grotere rol dan voorheen binnen bedrijven. Inkoop dient tevens als instrument voor bedrijven om zich meer op hun kernactiviteiten te richten, door bepaalde activiteiten af te stoten. 17 Bij Rijkswaterstaat is dit ook het geval. Hierbij moet worden gedacht aan één van de motto s binnen RWS; de markt, tenzij. 18 Echter, de vraag van RWS is tegelijkertijd hoe de markt er uit ziet. Om dit te onderzoeken is gebruik gemaakt van enkele beproefde methodieken. 3.2 Methodieken Voordat bepaald is welke methodieken geschikt zijn, is vastgelegd wat voor type onderzoek nodig is. Dit onderzoek is een pro-actieve vorm van marktonderzoek, op meso-economisch niveau. Pro-actief In lijn met de functie van IMG (zie paragraaf 2.4.1) wordt op periodieke basis informatie verzameld over de GWW-sector. Het resultaat hiervan is de, op onregelmatige momenten verschijnende Marktmonitor Grond- Water- en Wegenbouw. De gegevens van de Marktmonitor schetsen een algemeen beeld van relevante aspecten van de markt voor GWW-werken. De gegevens van de Marktmonitor kunnen daarnaast worden gebruikt als startpunt voor specifieke verkenningen naar de marktomgeving voor een concreet uit te voeren infrastructureel project. 19 Dit laatste is hier het geval; er is onderzoek gedaan naar de markt voor het specifieke project zeeweringen. 16 Naar Marktonderzoek en Leveranciersselectie, NEVI 2, module 5, pag. 4. 17 Naar Professioneel inkopen, C.J. Gelderman en B.J. Albronda, pag. v. 18 Ondernemingsplan Rijkswaterstaat, pag. 15. 19 Marktmonitor Grond- Weg en Waterbouw 2007, EIB, pag. 2. 16
Meso-economisch Meso-economisch onderzoek richt zich op een specifieke branche. In dit geval de waterbouwmarkt. Bij dit type onderzoek gaat het er om de marktvorm, de concurrentieverhoudingen, de aanwezige capaciteit en de belangrijkste spelers in kaart te brengen. 20 3.3 ABC-analyse Een ABC-analyse is een techniek waarbij de inhoud van het artikelen- of leveranciersbestand wordt ingedeeld op basis van de omzet. Deze techniek wordt toegepast om een eerste beeld te krijgen van de mogelijk te voeren strategie. Door in kaart te brengen welke leveranciers de meeste omzet realiseren, verduidelijkt de ABC-analyse aan welke leveranciers de meeste aandacht dient te worden geschonken. Aangezien de ABC-analyse alleen gebruik maakt van financiële gegevens, geen rekening houdend met andere factoren zoals kwaliteit, marktomstandigheden etc., zijn de aanbevelingen na deze analyse beperkt. In de theorie van de ABC-analyse zijn drie groepen te onderscheiden: A-groep Dit is een relatief klein aantal leveranciers dat voor de grootste omzet zorgt (vaak is er sprake van de 20-80 regel: circa 20% van het totale aantal producten zorgt voor ongeveer 80% van de omzet). Dit zijn de belangrijkste leveranciers, waar een organisatie de meeste aandacht aan dient te besteden. Vertaald naar dit onderzoek is de A-groep een groep van waterbouwers die verantwoordelijk zijn voor de grootste waarde van de verschillende aanbestedingen. B-groep De B-groep is een grotere groep leveranciers dat voor een groot deel van de resterende omzet zorgt (circa 30% van het totale aantal leveranciers dat verantwoordelijk is voor ongeveer 18% van de omzet). Dit zijn minder belangrijke leveranciers, waaraan een organisatie dan ook minder aandacht aan dient te besteden Figuur 3.1: Voorbeeld van een ABC-analyse en de 80-20 regel Naar: Professioneel inkopen, C.J. Gelderman & B.J. Albronda, pag. 101 C-groep De C-groep bestaat uit de grootste groep leveranciers dat voor de minste omzet zorgt (circa 50% van het totale aantal producten, verantwoordelijk voor ongeveer 2% van de omzet). Dit zijn de minst belangrijke leveranciers voor een organisatie, waarbij het verstandiger is om de leveranciers niet meer te gebruiken voor zover dit mogelijk is. Een voorbeeld van de ABC-analyse en de 80-20 regel is te zien in figuur 3.1. 20 Naar: Marktonderzoek en Leveranciersselectie, NEVI 2, module 5 en Professioneel inkopen, C.J. Gelderman & B.J. Albronda, pag. 100-102. 17
21 3.4 De inkoop portfolio van Kraljic De portfolio benadering van Kraljic is een veelgebruikte techniek, waarbij producten (leveranciers) in vier verschillende segmenten worden ingedeeld op basis van twee criteria; de invloed op de winst en het inkooprisico. De invloed op de winst wordt gebruikelijk bepaald door het totale inkoopvolume en/of het aandeel van het desbetreffende product in de kostprijs van het eindproduct. Het inkooprisico wordt bepaald door de kans op onderbreking van de bevoorrading en de ernst van een dergelijke onderbreking. 22 Voor elk segment zijn aanbevelingen gegeven op welke manier de inkoop is te verbeteren. Er zijn vier soorten producten te onderscheiden, te weten: Knelpuntproducten De invloed op de winst is laag, terwijl het inkooprisico hoog is. Dit soort producten zijn essentieel voor een bedrijf; zonder deze producten kan een bedrijf niet goed functioneren. Het inkoopbeleid dient zich te richten op het verzekeren van deze producten, zo nodig tegen meerkosten. Routineproducten Zowel de invloed op de winst en het inkooprisico zijn laag bij dit soort producten. Organisaties streven ernaar de inkoop van dit type producten zo gestroomlijnd mogelijk te organiseren. Efficiëntie wordt door middel van vermindering van de logistieke en administratieve complexiteit behaald. Hefboomproducten De invloed op de winst is hoog, terwijl het inkooprisico laag is. Er zijn relatief veel mogelijkheden om in te kopen, terwijl een prijswijziging sterk doorwerkt in de totale uitgaven. De strategie voor dit soort producten is het vinden van de beste deal in de markt, oftewel; verdeel en heers. Strategische producten Dit zijn producten met een hoog inkooprisico en een hoge invloed op de winst. Voor strategische producten ligt het voor de hand om de vaak wederzijdse afhankelijkheid te formaliseren via een partnership. 23 De strategie bij dit soort producten is het realiseren van duurzame samenwerking. Binnen elk kwadrant zijn minimaal twee strategieën te onderscheiden. De volgende negen inkoopstrategieën (zie figuur 3.2) zijn gebruikelijk: 24 Knelpuntkwadrant 1. Accepteren van de situatie, verminderen van het risico De inkoper realiseert dat het niet mogelijk is om de afhankelijkheid te verminderen. De enige optie is om het risico te verkleinen door de aantrekkelijkheid van de inkopende partij voor de leverancier te vergroten. 21 Marktonderzoek en Leveranciersselectie, NEVI 2, module 5, pag. 34 46 & pag. 70 92. 22 Naar: Purchasing Excellence Publiek, MSU+ model, NEVI, 2005, pag. 49 en Internet: http://www.pianoo.nl/dsc?c=getobject&s=obj&objectid=8890&!dsname =CADMZ&sitename=PIANOo&name=MSU%2B+Model.pdf. 23 Professioneel inkopen, C.J. Gelderman & B.J. Albronda, pag. 178. 24 Marktonderzoek en Leveranciersselectie, NEVI 2, module 5, pag. 77-92. 18