Zelfredzaamheid en burgerhulp Nancy Oberijé 2 oktober 2014 1
Doel 1. Bewustwording en kennis opdoen van fenomeen zelfredzaamheid/burgerhulp 2. Meningsvorming over mogelijkheid benutten zelfredzaamheid/burgerhulp
Inhoud 1. Begripsafbakening 2. Presentatie onderzoeksresultaten 3. Discussie aan de hand van stellingen
Zelfredzaamheid, burgerhulp en burgerparticipatie Begrippen
Zelfredzaamheid volgens Van Dale Het vermogen het leven in te richten zonder dat hulp van anderen nodig is. 5
Definitie zelfredzaamheid (POC) Zelfredzaamheid heeft betrekking op: vermogens en handelingen van burgers om incidenten te voorkomen of beheersen, om zichzelf én anderen te kunnen helpen de gevolgen van het incident, de ramp of de crisis te beperken; de eigen verantwoordelijkheid van burgers in relatie tot de overheid(szorg) ten behoeve van de fysieke veiligheid.
Definitie burgerhulp (POC) Met burgerhulp wordt het verschijnsel bedoeld dat: mensen die officieel geen deel uitmaken van de professionele rampenbestrijdingsorganisaties, tijdens en direct na een incident/ramp/crisis allerlei acties ontplooien om de gevolgen van dat incident zo beperkt mogelijk te houden en daarmee zichzelf en anderen te helpen.
Definitie burgerparticipatie (POC) Burgerparticipatie betreft: alle handelingen van burgers al dan niet op verzoek van en onder coördinatie/regie van hulpverleners verricht voor, tijdens en na incidenten, ramp- en crisissituaties.
Onderzoeksresultaten 3-11-2014 9
Wat doen mensen bij rampen en zware ongevallen?
Onderzoek 10 Rampen/incidenten Bijlmer 1992 Hoog water 1995 Enschede 2000 Volendam 2001 Dijkdoorbraak Wilnis 2003 Stroomstoring Haaksbergen 2005 Nijmeegse Vierdaagse 2006 Stroomstoring Bommeler- en Tielerwaard 2007 Koninginnedagdrama Apeldoorn 2009 Natuurbranden Schoorl en Bergen 2009 en 2010 Literatuurstudie en interviews (totaal 79 hulpverleners en 73 burgers)
Onderzoek Aanvullend (CBRN) Internationaal Aanvullend (met name geneeskundig) Treinincident Amsterdam 2012 Schietincident Alphen aan den Rijn 2011 Poldercrash 2009
Gevonden praktijkvoorbeelden
Analyse Uitgevoerde handelingen Mythes: paniek, apathisch gedrag, asociaal gedrag, plunderen Achtergrond Reactie hulpverleners Bereidwilligheid / motivatie Selectie Materiaal Tijdsduur Samenwerking Coördinatie Meningsverschillen en knelpunten Nazorg 3-11-2014 14
Mythes Plunderen/asociaal gedrag komt nagenoeg niet voor en wordt opgelost door burgers zelf Paniek en apathisch gedrag (shock) komt soms voor en dan vooral onder slachtoffers en direct betrokkenen bij slachtoffers
Uitgevoerde handelingen Vele en zeer diverse handelingen Naar tevredenheid van hulpdiensten én burgers uitgevoerd
Achtergrond Betrokken bij de situatie Mensen uit directe omgeving Specifieke achtergrond nevenfuncties EHBO/BHV Persoonskenmerken?
Bereidwilligheid/motivatie Bereidwilligheid groot: Sociale norm/burgerlijke plicht: ik moet iets doen Handelingsperspectief: ik kan iets doen Saamhorigheidsgevoel
Tijdsduur/aflossing Burgers helpen zo lang mogelijk: Totdat incident bestreden is Totdat ze uitgeput zijn Aflossing Door burgers komt niet vaak voor
Materiaal Meestal zelf verzorgd door burgers/bedrijven Vooral in beginfase of bij specifieke materialen Soms gebruikt van hulpdiensten Aanvullend op burgers en bij specifieke materialen
Reactie hulpverleners Tekort aan hulpverleners direct na incident Meerwaarde burgerhulp Verlichting taken hulpverleners Positief Burgers laten helpen Coordinatieprobleem Eigen veiligheid!
Selectie Soms wel soms niet Wel: bij bekendheid met achtergrond bij benodigde specifieke capaciteiten Niet: bij snelle inzet nodig bij algemene taken Burgers melden zelf welke capaciteiten zij hebben en welke taken zij kunnen uitvoeren Zij zijn daarin eerlijk
Instructie Burgers volgen instructies hulpdiensten netjes op Burgers hebben behoefte aan instructie van (semi)professionele hulpverleners
Samenwerking Soms wel, soms niet Mensen met specifieke achtergrond werken wel samen Nadere studie nodig naar achterliggende redenen
Coördinatie Over het algemeen werd de burgerhulp niet gecoördineerd Bij nazorg vaak coördinatie door burgers Werd soms overgenomen door overheid
Nazorg Registratie burgers die geholpen hebben ontbreekt Idee van overheid en burgers over nazorg verschilt: Door overheid aangegeven dat dit aangeboden is. Door burgers aangegeven dat dit niet aangeboden is door overheid. Burgers hebben behoefte aan geïntegreerde nazorg. Burgers hebben behoefte aan laagdrempelige nazorg door familie, vrienden etc.
Concrete knelpunten en meningsverschillen Wijze van nazorg verstrekken (kerk-ghor) Redden mensen uit brandend gebouw (burger-brandweer) Bestrijden brand in onveilig gebied Insmeren brandwonden met tandpasta (burgers-ghor)
Uitgangspunten Burgers willen en kunnen helpen: Burgers zijn direct ter plaatse Burgers leveren (specifieke) kennis Burgers leveren capaciteit Burgers leveren materiaal Burgers geven zelf aan welke taken zij kunnen uitvoeren Burgers volgen instructies van de hulpdiensten goed op Burgers hebben behoefte aan feedback van de hulpdiensten Burgers hebben behoefte aan erkenning en waardering door de hulpdiensten/overheid Burgers hebben behoefte aan nazorg 3-11-2014 28
Conclusie Burgers waardevolle hulpverleners bij rampen: betrokken beschikbaar bekwaam
En wat betekent dit voor uw organisatie?
Stellingen
Stelling 1 Zelfredzaamheid van burgers moet het uitgangspunt zijn bij beleid op het gebied van incidentbestrijding.
Stelling 2 Zelfredzaamheid van burgers moet het uitgangspunt zijn bij beleid op het gebied van preventie en risicobeheersing.
Stelling 3 De BHV moet burgerhulp benutten bij de ontruiming van een gebouw.
Stelling 4 Het benutten van burgers bij de rampenbestrijding brengt te veel risico s met zich mee.
Stelling 5 Je mag in de preparatiefase geen rekening houden met de inzet van burgers.
Stelling 5 Het gebruik van social media is noodzakelijk om zelfredzaamheid, burgerhulp en burgerparticipatie mogelijk te maken.
Meer info over zelfredzaamheid en burgerhulp bij rampen? www.infopuntzelfredzaamheid.nl Impact, HKV, TNO, Crisislab, 2BSafe, IFV Netwerk Virtueel kantoor Dossier 41