Logische niveaus in ontwikkeling en leren anneke durlinger Wat is de essentie van leren? Welke aspecten hangen ermee samen? En wat betekent dat concreet in de praktijk? Bewustwording van de antwoorden op bovenstaande vragen zal als het effect hebben dat het leren beter en zuiverder gefaciliteerd kan worden. Knowledge is only rumour until it is in the muscle. (bron onbekend) 72 c o a c h l i n k Binnenwerk CLM5 72 magazine 11-05-16 14:33
In ontwikkeling en leren is de subjectieve ervaring het doelwit van de verandering. Als er in de subjectieve ervaring van degene die leert niets verandert wat betreft gedrag, denken, voelen en overtuigingen, dan heeft er ook geen leren plaatsgevonden. Bij het effectief begeleiden van de verandering helpt het om inzicht te hebben in de structuur van de subjectieve ervaring. De structuur van de subjectieve ervaring Elke ervaring wordt gekenmerkt door gedrag, gedachten (de afwezigheid daarvan kan ook significant zijn), gevoelens en overtuigingen. Al deze elementen hebben te maken met de intra-actie: hoe de persoon in kwestie met zichzelf communiceert. Om helderheid te krijgen over hoe iemand zijn probleem doet of hoe iemand zijn doel wenst te doen, kun je dit gestructureerd uitdiepen met behulp van de volgende vragen. Het resultaat is dan helderheid over de probleemtoestand en de doeltoestand. Wat doe je? Hoe kijk je? Hoe is je houding? Hoe zijn je gebaren? Wat denk je? Hoe denk je? Welke beelden? Wat zeg je in jezelf en hoe? Wat voel je? Waar voel je dat? Wat vind je belangrijk? Wat geloof je? Waar ga je van uit? Mijn expertise als coach dient het pulling out of potential. Bij zowel coaching als training in het kader van persoonlijke ontwikkeling neem ik als uitgangspunt aan dat de coachee/ trainee expert is in de inhoud van zijn veranderingsproces. Als coach ben ik expert in hoe iemand daarin te begeleiden. Mijn expertise als coach dient het pulling out of potential, waarbij de nadruk ligt op produceren. De coachee bepaalt zelf zijn doel, heeft weet van zijn eigen probleem en ook van de innerlijke hindernissen en hulpbronnen om het probleem op te lossen. Natuurlijk gebruik ik hierbij methodieken om de coachee te faciliteren in het tot uitdrukking brengen van zijn potentieel. Een adviseur, docent of vakgerichte trainer heeft meer inhoudsgerichte expertise om over te dragen. Dan staat putting in centraal, waarbij de nadruk ligt op consumeren. De trainee is in dit opzicht leerling, die de inhoudelijke expertise van de docent overgedragen krijgt. In beide gevallen is de persoon in kwestie aan het leren, alleen vanuit een ander perspectief. In dit proces van pulling out en putting in is er een hulpmiddel om helder te krijgen waarop de verandering betrekking heeft en hoe je deze kunt faciliteren: de logische niveaus. Logische niveaus De logische niveaus van leren en verandering zijn geformuleerd door Gregory Bateson, en uitgewerkt door Robert Dilts. Dilts is trainer op het gebied van NLP 1, en wordt wereldwijd gezien als een van de productiefste NLP-ontwikkelaars. De volgende niveaus worden onderscheiden: Zingeving/spiritualiteit: het besef van het grotere waar we deel van uitmaken. Identiteit: het besef van wie we zijn. Overtuigingen en waarden: waar we in geloven, onze waarden, wat belangrijk voor ons is. Vermogens: vaardigheden en kundigheden die we hebben. Gedrag: onze concrete mentale en motorische gedragingen en gevoelens die daarbij actief zijn. Omgeving: onze waarneming van de context waar we ons in bevinden. Elk niveau is van een hogere abstractie dan het niveau eronder. Het hogere niveau organiseert het lagere niveau en dit impliceert ook dat een verandering op een hoger niveau meer 1 Neuro-Linguïstisch Programmeren (NLP) is een model voor doelgerichte verandering, waarin de innerlijke beleving en het overdraagbaar maken van bijzondere menselijke vermogens centraal staan. coachlink magazine 73
impact heeft op het individu dan verandering op een lager niveau. Veranderingen op een hoger niveau leiden automatisch tot veranderingen op lagere niveaus. Dat hoeft omgekeerd niet zo te zijn. Voor coaches en trainers zowel als de coachees en trainees is het relevant om inzicht in deze niveaus te hebben om zo te herkennen op welk niveau doelen gesteld worden of de training gegeven wordt en de groep wordt aangestuurd. Het ultieme doel van leren In a state of grace everything is effortless. Dit statement hoorde ik voor het eerst van Judith Delozier, trainster aan de NLP University in Santa Cruz, Californië. De state of grace is de staat waarin alles in jou op alle logische niveaus perfect samenwerkt in het realiseren van je doel. Je levensenergie stroomt vrijelijk vanuit bezieling en missie, bekrachtigd door je overtuigingen, je kwaliteiten en vaardigheden voedend om via gedrag tot uitdrukking te brengen in de omgeving. Je tapt dan als het ware energie uit het universum: je voelt je deel van het grote geheel en staat in open contact daarmee. En binnenin je (op het niveau van je overtuigingen en vermogens) is alles op een positieve manier beschikbaar om die energie te geleiden. Het woord dat daarvoor binnen NLP wordt gebruikt is alignment. Alignment vindt niet alleen in je hoofd plaats, daar zijn je hart en ziel bij betrokken en alle cellen doen mee. Je bent in volledige harmonie met jezelf, er is een optimale samenwerking in je, waarbij het lijkt dat je er niets voor hoeft te doen. Je bent in een flow. In professionele ontwikkeling is dit het ultieme doel: je functioneert excellent. Je ziet je werk niet als werk, maar als een combinatie van roeping en hobby. Een combinatie die je ligt en waar je goed in bent. De focus in leren Inzicht in deze niveaus is relevant in het herkennen op welk niveau vragen of doelen worden gesteld. Zingeving/spiritualiteit waartoe Wat is de zin hiervan? Wat is het hogere doel? Identiteit wie Wie ben ik in dit verband? Overtuigingen en waarden waarom Wat is belangrijk Waarom is dit belangrijk? Vermogens hoe Hoe gaat dat in zijn werk? Gedrag wat Wat moet ik precies doen? Omgeving waar, wanneer en met wie Waar staat dat? De focus van een coaching of training kan liggen op een bepaald niveau, bijvoorbeeld het niveau van vermogens. Dan nog kunnen de deelnemers vragen vanuit de andere niveaus stellen. Het is zinvol deze niveaus te herkennen, zodat je op de juiste manier kunt ingaan op de vragen. Maar dat herkennen is nog niet altijd zo gemakkelijk. Woorden worden immers voorzien van een nadruk, een eigen klank: Persoon A: Ik kan dat niet, weet niet hoe het moet. Persoon B (op zeer besliste toon): Ik kan dat niet! Persoon C: Waarom moeten we dit leren? Bij persoon A ligt de aandacht op de vaardigheid (niveau van gedrag). De besliste toon van persoon B geeft mij het idee dat hij gelooft dat hij het niet kan; dan ligt de nadruk op de overtuiging. Persoon C vraagt expliciet naar de waardevolheid van dat wat geleerd gaat worden (niveau van zingeving/spiritualiteit). Voegt hij daar een schampere toon aan toe, dan zou het zomaar kunnen zijn dat hij de zin er niet van inziet of een geheel andere overtuiging is toegedaan. Dat vraagt dan weer om een andere benadering. Je tapt dan als het ware energie uit het universum: je voelt je deel van het grote geheel en staat in open contact daarmee. Het faciliteren van leren The greatest discovery of my generation is that a human being can alter his life by altering his attitudes. (William James) Vanuit de optiek van de logische niveaus kun je ook trainingen classificeren. In principe is elke training in meer of mindere mate transformerend. Ook vaardigheidstrainingen vooronderstellen een verandering in de subjectieve ervaring, in termen van kennis toevoegen of uitbreiding in handelingen. Trainingen op het niveau van overtuigingen en waarden (bijvoorbeeld in een cultuurveranderingsproces) richten zich meer op attitude. En trainingen op het niveau van identiteit gaan meer over een transformatie. Toch vraagt ook deze persoonlijke ontwikkeling in termen van authenticiteit uiteindelijk dat de verandering doorklinkt of zichtbaar en voelbaar wordt in gedrag. 74 coachlink magazine
Laatst kreeg ik een verzoek voor het geven van een feedbacktraining. Er werd bij gezegd: Eigenlijk kunnen ze het wel, maar in de praktijk passen ze het niet toe. Nu kan een probleem niet opgelost worden met hetzelfde denken dat het probleem veroorzaakt (aldus Einstein). Als mensen het wel kunnen, maar niet toepassen, dan is er in mijn ogen een innerlijk bezwaar. Dat kan en zal vaak de vorm hebben van een belemmerende overtuiging. Dan is het belangrijk om in een vervolgtraining daar aandacht op te richten. Die belemmerende overtuiging kan contextgevoelig zijn, bijvoorbeeld: Ik vind het heel makkelijk correctieve feedback te geven aan mijn collega s, maar niet aan mijn leidinggevende dan gaat er bij mij iets op slot! Dat geeft dan weer aanwijzingen voor hoe je daarop kunt inspelen in je training en welke methodiek je daarvoor inzet. Het kan ook zijn dat de toepassing in de praktijk geblokkeerd wordt door ervaren obstakels in de omgeving: geen tijd, geen ruimte, te druk. Misschien worden de obstakels beschouwd als buiten de eigen controle. Hoe ga je daarmee om als trainer? Welke vaardigheden/overtuiging heeft de trainee nodig om adequaat om te gaan met deze obstakels/bezwaren? In mijn training laat ik mensen nadenken over nut van een doel en ook van een overtuigingen. Dit versterkt de innerlijke motivatie. Ik ga ook in op de bezwaren tegen het doel of de nadelen van een overtuiging. Deze kunnen namelijk de verandering belemmeren. Met de bezwaren gaan we vervolgens aan de slag. Mijn favoriete uitspraak: We zetten geen punt achter het bezwaar, maar een komma. En concreet vraag ik dan: Wat is hierin voor jou belangrijk? En Hoe zou je dit kunnen meenemen en oplossen? Met de HOE-vraag activeer ik iemands eigen oplossend vermogen en gaat zijn brein vanzelf al aan de slag. Zo is hij niet afhankelijk van mijn inhoudelijke expertise. Met de HOE-vraag activeer ik iemands eigen oplossend vermogen en gaat zijn brein vanzelf al aan de slag. Rollen in begeleiding Bij elk logisch niveau zijn ook verschillende rollen te typeren die samenhangen met bepaalde kwaliteiten en die tot op zekere hoogte elk hun eigen methodieken kennen (Dilts, 2014). Zingevingsniveau: awakener. Een awakener helpt mensen spiritueel te ontwaken door zijn of haar eigen integriteit en congruentie. Een awakener brengt mensen in contact met hun eigen missie en levensbestemming door zelf volledig in contact te zijn met die van hemzelf. Dankzij een awakener ontkiemt (vaak zonder het zelf te weten) in iemand iets wat hem helpt het beste uit te drukken wat hij in zich heeft aan liefde, verbondenheid en zielsexpressie. Een awakener kan een mens zijn, maar ook bijvoorbeeld een landschap of een dier. Identiteitsniveau: sponsor. Sponsoring op het psychologisch vlak houdt in dat je een context schept waarin anderen kunnen handelen, groeien en excelleren. Een sponsor is toegewijd aan het versterken van iets wat al aanwezig is in een individu of groep, maar wat nog niet volledig tot expressie is gekomen. Een sponsor vertrouwt op iemands potentieel en door zijn aanwezigheid helpt hij bij het tot bloei komen daarvan. Overtuigingsniveau: mentor. Een mentor helpt iemand om zijn eigen waarden te ontdekken en overtuigingen te versterken of belemmerende overtuigingen te herkaderen. Vermogensniveau: leraar zijn. De leraar of trainer helpt bij het ontwikkelen van cognitieve vaardigheden en gedragsmatige vermogens. Bij onderwijs ligt de nadruk meer op nieuwe vaardigheden dan op het verbeteren van iemands bestaande prestaties, zoals bij coaching. Gedragsniveau: coach zijn. Coaching houdt in dat je de ander helpt om innerlijke krachten te mobiliseren en zo hindernissen te overwinnen. Een goede coach observeert de ander en begeleidt het proces naar optimaal gedrag in de gegeven context. Omgevingsniveau: gids en zorgdrager. Gidsen houdt in dat je iemand de weg wijst met betrekking tot simpele thema s: van het probleem (het hier ) naar het doel (het daar ). Gids zijn vooronderstelt dat je er zelf al eens geweest bent en dat je de beste route naar het doel kent. Je kunt het vergelijken met verdwaald zijn in een bos. Iemand die het bos kent, wijst je de weg. Zorgdrager zijn betekent dat je een veilige, ondersteunende, comfortabele en aantrekkelijke omgeving onderhoudt, door ervoor te zorgen dat al het noodzakelijke aanwezig is en er geen onnodige verstoringen of onderbrekingen van buitenaf optreden. Een fijne, frisse omgeving ondersteunt het leren. coachlink magazine 75
Gids simpele vraag, simpele oplossing Zorgdrager zorg voor de omgeving Coach vergroten beeld van de werkelijkheid Leraar/trainer toevoegen complexe vaardigheid, kennis Mentor verbinden met waarden Sponsor potentieel tot uitdrukking Awakener verbonden met groter geheel De verschillende rollen kennen, geeft een duidelijk besef van het belang en de daarbij behorende kwaliteiten. Het helpt om jezelf als trainer tot een allrounder te ontwikkelen. Of je nu leraar bent, coach of mentor: vaak zal je jezelf herkennen in meerdere rollen. Als je lesgeeft, kan het zijn dat je in je lesgeven ook samenvalt met de rol van sponsor (vertrouwen in het potentieel van je studenten) of die van mentor (motiveren). De diverse rollen laten zich zowel onderscheiden als scheiden; er horen verschillende acties bij. In de praktijk vallen rollen vaak met elkaar samen. Vooral de rol van sponsor laat zich in de attitude makkelijk verenigen met andere rollen. Weet hiervan sterkt je als trainer in het faciliteren van het leren van de trainee. Je eigen alignment, je geloof in eigen kunnen en feedback als groeimiddel zien ondersteunen je hierbij. Tegelijkertijd ben je dan een mooi rolvoorbeeld voor de trainee om te komen tot excellent functioneren. Bronnen Robert Dilts (2014). Coachen vanuit een veelzijdig perspectief. Heemskerk: GVMedia. Instituut voor Eclectische Psychologie (IEP Nijmegen). Anneke Durlinger (2011). Handboek voor trainers. Amsterdam: Mediawerf. Net even dat beetje meer, hoe doe je dat? Nederland kent veel goede coaches, maar waarom is de ene coach succesvoller dan de andere? Misschien wel door de bereidheid iets verder te kijken dan anderen dat doen. Even op je tenen staan, op zoek gaan naar de grenzen van je mogelijkheden, het vinden van kansen op plaatsen waar je nog niet eerder hebt gezocht. Wel eens gedacht aan internationaal gecertificeerd zijn? Steeds meer buitenlandse organisaties vestigen zich in Nederland. Ook die bedrijven maken gebruik van coaches en met name coaches die voldoen aan internationaal geformuleerde kwaliteitsnormen. Ben je er aan toe om weer een stap verder te komen? Met het programma Advanced à la Carte biedt de Coaching Square je de mogelijkheid versneld die stap extra te zetten. BEZOEK ONS OP DE DAG VAN DE COACH 2 JUNI IN DE REEHORST TE EDE STAND 18 Voor meer informatie: www.coachingsquare.nl, contact@coachingsquare.nl of bel 06-290 99 000 76 c o a c h l i n k Binnenwerk CLM5 76 magazine 11-05-16 14:33