VOORONDERZOEK Een uitdagende en doelgerichte kieskast. Jessica Gotink, VR3C Vooronderzoek Toetscode: 120302-1B Daltonbasischool de Vlier in Winterswijk Kieskasten groep 4 en 5 Ester Alake, begleidend docent.
Inhoudsopgave Inhoudsopgave... 1 Samenvatting... 2 1. Theoretisch kader... 3 1.2 Schoolontwikkeling... 3 1.3 Schoolontwikkelthema... 4 2. Methode... 5 2.1 Onderzoeksgroep... 5 2.2 Onderzoeksinstrumenten... 5 3. Resultaten... 7 4. Conclusie... 9 5. Bronnen... 10 Bijlage:... 11 1
Samenvatting Dit is een vooronderzoek naar het werken met kieskast. Dit onderzoek verteld de werkwijze van de kieskast op dit moment. De school die benaderd is voor het onderzoek wil de werkwijze van de kieskast verder ontwikkelen. Er is een theoretisch en praktisch onderzoek gedaan. Het theoretische onderzoek is gedaan om bekend te worden met de verschillende begrippen rondom de kieskast en schoolontwikkeling. Het praktijkonderzoek bestaat uit een vragenlijst, een verkennend gesprek, een documentanalyse en een vergadering. Uit het praktijk onderzoek is gebleken wat de school wil bereiken en op welke manier zij dit willen aanpakken. De resultaten zijn in een verslag vastgelegd. In de literatuurlijst staan de verschillende bronnen die bij het theoretisch onderzoek zijn gebruikt. Als bijlage is het werkplan voor het verdere onderzoek toegevoegd. Hierin staan verschillende stappen beschreven die ondernomen worden om het grote onderzoek uit te voeren. 2
1. Theoretisch kader 1.2 Schoolontwikkeling De overheid heeft jarenlang ingewikkelde regels gesteld aan het onderwijs in Nederland. In de jaren negentig is gebleken dat deze regels de ontwikkeling van de school in de weg zaten. De overheid heeft toen besloten om de scholen meer vrijheid te geven. Dit door de scholen meer gebruik te laten maken van zelfsturing en zelfbeheer. De overheid controleert de scholen door middel van kwaliteitseisen. Dit bied voor scholen de mogelijkheid om eigen ideeën in te brengen en aanpassingen te doen binnen de school. Deze verandering in het onderwijs is niet eenmalig maar is een proces dat zich herhaald. Deze trend wordt schoolontwikkeling genoemd (Güthe, 1997). Fullan en Germain geven aan: Bij schoolontwikkeling gaat het vooral om het vormgeven van een verbetercultuur door de hele school, het radicaal verbeteren van het onderwijs in de groep en het creëren van duurzame passie en betrokkenheid van de professionals in de school (Fullan & Germain, 2009, p. 19). Belangrijke ijkpunten bij schoolontwikkeling zijn: verbetering, vernieuwing en professionalisering. Met verbetering wordt bedoeld dat de lat voor de leerlingen hoger gelegd wordt. Hierdoor wordt er met dezelfde methode een hogere prestatie bereikt. Door nieuwe ideeën en manieren toe te voegen aan het onderwijs wordt er gebruik gemaakt van vernieuwing. Ook gaat het erom dat de leerkracht zich aanpast. Hij of zij moet ervoor zorgen dat er verbetering of vernieuwing komt in het onderwijs. Natuurlijk ook het contact tussen de andere leerkrachten. Door met het team erover te praten kunnen er aanpassingen gedaan worden op het bestaande plan. Als het schooljaar is afgelopen vindt er een evaluatie plaats (Munnik & Vreugdenhil, 2003). Een verbetercultuur in een organisatie is belangrijk voor schoolontwikkeling. Om aanpassingen te doen op een school is niet gemakkelijk. Vaak vallen leerkrachten terug in hun oude werkwijze. Het is daarom belangrijk om niet te grote veranderingen in één keer door te voeren. Het is van groot belang om als organisatie te blijven verbeteren en ontwikkelen ( Mulder, 2008). Kwaliteitszorg. Iedere school heeft een kwaliteitsbeleid, dit is een manier om de kwaliteit van het onderwijs in de gaten te houden. Voldoet het onderwijs van de school aan de eisen die gesteld zijn door de overheid. Iedereen die hierin geïnteresseerd is mag dit inzien. Zo kan er een objectieve vergelijking worden gemaakt. Iedere school heeft een vorm van kwaliteitszorg om dit te bereiken. De doelen van kwaliteitszorg zijn: - Zicht krijgen op de kwaliteit van alles wat er gebeurt, waarmee en hoe. - De goede kwaliteit behouden. - Kwaliteit die niet goed is verbeteren. Het onderwijs wordt met behulp van verschillende onderzoeken gecontroleerd met behulp van deze kennis verbeterd. Alle leerkrachten moeten verantwoordelijk voelen voor kwaliteit ( Alkema, van Dam, Kuipers, Lindhout & Tjerkstra, 2009). De school als lerende organisatie. Een doel van schoolontwikkeling is ook de lerende school. Het is belangrijk dat de school blijft leren van de nieuwe ontwikkelingen die er ontstaan. Hiervoor zijn er nieuwe kennis en vaardigheden nodig. Dit heeft tijd nodig en het zal een lang proces zijn voordat de school een lerende organisatie is. Leerkrachten zijn belangrijk in dit proces, zij moeten nieuwe kennis vervaardigen en uitproberen (Güthe, 1997). Er zijn verschillende redenen van het leren van organisaties. Door de jaren heen zijn er meer snelle en onvoorspelbare veranderingen. Om hierin mee te gaan moet de school zich aanpassen. Ook de verandering van werk is een oorzaak. Kennis is steeds belangrijker geworden in de 3
maatschappij. Een lerende organisatie krijgt een gunstige plaats op de arbeidsmarkt. Het is voor iedere werknemer aantrekkelijk om in een bedrijf te werken waar er verschillende mogelijkheden zijn (Güthe, 1997). De samenwerking tussen leerkrachten. Samenwerking is een belangrijk aspect bij het begrip schoolontwikkeling. De school kan niet door één leerkracht veranderd worden. Als er een probleem ontdekt wordt, gaat de school samen dit probleem aanpakken. Er wordt samen gezocht naar een passende oplossing. Deze wordt toegepast en het team evalueert de opbrengsten. Er wordt in een team gebruik gemaakt van individuele krachten. Hierdoor kan de school verbeteren (Güthe, 1997). 1.3 Schoolontwikkelthema Dalton is een vorm van vernieuwingsonderwijs. De oprichtster van dit onderwijs is Helen Parkhurst. Zij heeft gezegd dat: Dalton is no method, no system, it s an inlfuence! Leerkrachten moet door middel van reflectie het onderwijs aanpassen op de leerbehoeften van de kinderen. De leerkracht is een begeleidende persoon. De leerlingen werken zelfstandig aan taken en kunnen daarbij de hulp van een medeleerling vragen of de hulp van de leerkracht. Er zijn 3 principes die centraal staan: vrijheid, zelfstandigheid en samenwerken. Bij vrijheid gaat het inplannen van het schoolwerk naar eigen inzicht. Er is veel keuzemogelijkheid, bijvoorbeeld waar de leerlingen gaan werken, welke volgorde van het werk en samenwerken of alleen. Zelfstandigheid leren de leerlingen door zelf aan het werk te zijn en hulp te vragen als het even niet lukt. Samenwerken leren de kinderen door tijdens taken samen te werken en met behulp van verschillende werkvormen ( Berends, 2011). Bij Daltononderwijs gaat het veel om keuzes maken en verantwoordelijk zijn voor de consequenties. Een keuzetaak is hiervan een onderdeel. Keuzetaken in het daltononderwijs passen zo goed bij dalton vanwege de keuzevrijheid. Het geeft leerlingen de kans om zelfgekozen leertrajecten te doorlopen. Daarmee worden zij gemotiveerd tot leren. Het sluit aan bij de opvatting dat daltononderwijs rekening houdt met het individuele kind. Bij keuzetaken wordt vaak gebruik gemaakt van een kieskast met een uitdagend aanbod. Het aanbieden van keuzewerk is in de meeste daltonscholen verbonden met het werken met taken. Sommige scholen misbruiken het keuzewerk als extraatje. Je mag iets kiezen uit de kieskast, als je andere werk af is. Dit betekent dat sommige leerlingen nooit een keuzetaak kunnen kiezen, omdat hun werk niet, of pas op het laatste moment af is. Daarom is het belangrijk om, bij het maken van de weektaak, rekening te houden met de taken maar ook de keuzetaken. Doordat de keuzetaken onderdeel zijn van de taak, komen alle leerlingen eraan toe. De leerling mag helemaal zelf kiezen wat voor keuzetaak hij gaat doen, niet de leerkracht. Het begrip keuze' verwijst dus naar het feit dat de leerling kiest welke taak hij wil doen. Er zijn vele manieren om de keuzetaak te organiseren. Een keuzekast of een bepaald gedeelte van het lokaal is zo ingericht dat al het keuzemateriaal daar te vinden is. Elke opdracht; elke probleemstelling; elke onderzoeksvraag; in feite alles dat de leerling tot zelf-leren stimuleert, komt voor keuzewerk in aanmerking. Immers: waar uiteindelijk op aangestuurd wordt is dat leerlingen komen tot zelfgestuurd leren, waarbij zowel het doel als de weg er naar toe door de leerling wordt bepaald ( Berends, 2011; Rohner & Wenke, 2005). 4
2. Methode 2.1 Onderzoeksgroep De Katholieke basisschool de Vlier in Winterswijk is sinds 2008 een daltonbasisschool. De uitgangspunten zijn vrijheid in gebondenheid, zelfstandigheid en samenwerking. Het is een school met ongeveer 190 leerlingen. Er zijn 8 homogene groepen. Met in iedere klas twee leerkrachten in de week. In iedere groep zijn er aspecten terug te vinden van het daltononderwijs, zoals; dagritmekaarten, kleuren van de dag, weektaak, uitgestelde aandachtblokjes, maatjesbord, etc. Ook staat er in iedere klas een kieskast. Hierover is nog geen eenduidig beleid. Elke klas pakt het anders aan. In iedere klas zijn er veel materialen aanwezig voor de kieskast. Een leerkracht van groep 5 is al bezig geweest met het aanpakken van de kieskast. Zij heeft mij een aantal sites gegeven waar ik ook veel over de kieskast kan vinden. Zij volgt een cursus voor daltoncoördinator en daar hebben ze het ook wel eens gehad over keuzetaken en kieskasten. De intern begeleidster van de school begeleid bij het schoolontwikkelthema en ze is ook opleider in de school. Zij is daltoncoördinator van de school. 2.2 Onderzoeksinstrumenten 2.2.1 Literatuurstudie Zoekaanpak Eerst zoek ik op de term daltononderwijs. Ik selecteer dit op bronnen die niet ouder zijn als 1980. Stap 2 is het verdiepen in kieskast. Door dit onderwerp op te zoeken krijg ik specifiekere resultaten, ik blijf wel in de gaten houden dat de bron moet aansluiten bij het onderwerp. Ik kijk eerst op Google en kijken vooral naar pdf-bestanden. Daarna gebruik ik sites waar ik specifieker kan zoeken zoals Scholargoogle en Metacrawler. De auteur moet vermeld zijn en de bron moet bij het onderwerp aansluiten. Zoektermen Daltononderwijs Kieskast Weektaak Keuzetaken Keuzewerk Zoeksystemen BICAT Scholargoogle Davindi Metacrawler Eric De beslisregels Wanneer lees je een bron wel? - Als de auteur vermeld is, of als er op een andere manier de betrouwbaarheid van de bron te achterhalen is. - Als de bronnen niet ouder dan het jaar 1995 zijn. - De titel moet voldoen aan de zoekopdracht. Wanneer lees je een bron niet? - Als de auteur niet vermeld is en/of als er op geen enkele ander manier de betrouwbaarheid te controleren is. - Als de bronnen ouder dan het jaar 1995 zijn, behalve als ze echt bruikbaar zouden zijn voor het onderzoek. - De titel niet voldoet aan de zoekopdracht. 5
2.2.2 Verkennend gesprek Aan het begin van mijn onderzoek ga ik een gesprek houden met de IB-er. Met haar ga ik bespreken wat de wensen zijn van de school en welke documenten ik eventueel zou kunnen inzien. Verder bespreek ik met haar mijn plannen, hoe ga ik het onderzoek aanpakken. Met haar wil ik een aantal data vastzetten wanneer ik mijn voortgang rapporteer aan het team. 2.2.3 Documentanalyse Tijdens een aantal studiedagen zijn de leerkracht bezig geweest met het onderwerp keuzetaak hiervoor zijn hebben zij documenten opgesteld met een layout van een keuzetaak. Ik ga deze documenten bestuderen. Hiervoor is een speciale Dalton map. Wat is er al gedaan en op welke manier kan ik dit gebruiken. De basisschool is een daltonschool. Iedere vier jaar is er een visitatie om te kijken of de school nog steeds voldoet aan de daltoneisen. Dit schooljaar is er weer een visitatie. Hiervoor zijn de mappen van de vorige visitatie weer boven gekomen. In deze documenten ga ik op zoek naar informatie over kieskast en keuzetaak. Ook ga ik de schoolgids bestuderen. Wat wordt er hier in genoemd over de keuzetaken en samenwerken tussen de leerlingen. 2.2.4 Vragenlijst Alle leerkrachten krijgen van mij een vragenlijst met daarin een aantal algemene vragen met betrekking tot de kieskast. Op deze manier wil ik inventariseren wat er op dit moment al met de kieskast wordt gedaan en wat de wensen zijn. 2.2.5 Vergadering Op donderdag 1 november ben ik bij een teamvergadering. Ik wil in deze vergadering mijn werk tot nu toe bespreken en mijn ideeën. Ik hoop tijdens deze vergadering duidelijk te krijgen of ik de goede kant uit zit te denken. Samen hoop ik de opzet van de kieskast vast te leggen. 6
3. Resultaten Vragenlijsten leerkrachten. Uit de vragenlijsten is gebleken dat de leerkrachten de kieskast gebruiken als er tijd over is of als de leerlingen klaar zijn met de taak. De kieskasten zijn niet aan een thema gebonden en worden tussendoor niet gewisseld. De kasten bestaan uit rekenspelletjes, taalspellen, constructiematerialen, gezelschapspellen, kleine spellen voor tussendoor. De leerkrachten geven aan dat deze manier van werken redelijk bevalt. De kieskasten zijn te vol, de leerlingen kunnen hierdoor niet goed kiezen en kiezen vaak hetzelfde. Soms komen alleen de snelle leerlingen aan de kieskast toe. De leerkrachten zouden graag willen dat de kieskasten een wisselend aanbod krijgt. De kieskast moet een beperkte inhoud hebben, zodat de leerlingen goed kunnen kiezen. Meer structuur in het werken met de kieskast, wie mag er wanneer aan werken. Bij een aantal spellen is een werkbeschrijving nodig, de leerlingen weten soms niet wat ze met de spellen moeten doen. Verkennend gesprek. Ik heb met de ib-er een gesprek gehad. Daarin hebben we besproken hoe het idee tot stand is gekomen. De school heeft al een aantal jaar een kieskast, maar er is hier nooit een eenduidig beleid over afgesproken. Iedere groep heeft een kast en heeft er heel veel spelletjes inzitten. Het aanbod is te groot. De leerlingen kiezen altijd dezelfde spellen en weten niet goed wat de bedoeling is van een aantal spellen. De school wil hier graag verandering in brengen. De leerlingen moeten door het schooljaar heen een gevarieerd aanbod aan materiaal krijgen. De kast moet zo samengesteld worden dat de leerlingen makkelijk kunnen kiezen. Aan het gebruik van de kieskast moeten regels worden gesteld, zodat er niet altijd dezelfde spellen worden gekozen. In een teamvergadering is besloten dat de kieskast het onderwerp wordt voor schoolontwikkeling, omdat het onderwerp steeds vooruit geschoven werd. Er was geen tijd om hier aan te werken en het bleef iedere keer liggen. Vergadering. Tijdens de vergadering heb ik de afgenomen vragenlijsten besproken. De leerkrachten waren het eens met de genoemde punten. Samen hebben we een aantal afspraken gemaakt met betrekking tot de doorlopende lijn in de school. In iedere klas is er een kieskast aanwezig. De groepen 3 t/m 8 werken hiermee. We hebben afgesproken dat de inhoud per periode wisselt, ongeveer 2 tot 3 keer in het schooljaar. Een aantal spellen zijn erg lastig, deze moeten van een werkbeschrijving worden voorzien. Ook is het aan het begin van een periode nodig om de leerlingen kennis te laten maken met de spellen. Zodat ze weten wat er in de kast staat. Er is afgesproken dat de leerlingen van groep 3 t/m 5 op een vast moment uit de kieskast een spel kiezen. Zodat alle leerlingen hier aan toe komen. Als er tijd over is na een taak, mogen de leerlingen een spel kiezen aansluitend bij de taak. Bijvoorbeeld na een rekenles mogen de leerlingen een rekenspel kiezen, etc. Groep 6 gaat onder begeleiding de kieskast zelf proberen in te plannen. Ook is er een vast moment wanneer zij kunnen werken met de kieskast. Deze klas is een overgangsklas. In de groepen 7 en 8 is het namelijk de bedoeling dat zij zelfstandig de kieskast op de weektaak inplannen. Om de keuzes van de leerlingen enigszins in de gaten te houden komt er een aftekenlijst. Deze lijst is alleen bedoeld om af te vinken welke spellen de leerlingen al eens gehad hebben. Zodat de leerlingen niet altijd hetzelfde spel kiezen. Op deze manier worden de leerlingen gestimuleerd om een ander spel te kiezen. De vergadering liep erg goed, we waren het samen snel eens over de vastgestelde regels. 7
Documentanalyse. Er zijn niet veel documenten waarin het onderwerp besproken wordt. Op de computer staat er een document met een afspraak die gemaakt is. Hier wordt in genoemd dat het werken met de kieskast op een vast moment in de week gebeurd. Ik kan hier niets vinden over het algemene inhoud van de kieskast. 8
4. Conclusie Uit het theoretisch onderzoek is gebleken dat de overheid jarenlang regels heeft gesteld aan het onderwijs in Nederland. Deze regels zaten de ontwikkeling van een school in de weg. De overheid heeft op dat moment besloten de scholen meer vrijheid te geven door middel van zelfsturing en zelfbeheer. Wel worden er kwaliteitseisen gesteld, hiermee kunnen ze de scholen controleren. Deze veranderingen in het onderwijs is een proces dat zich herhaald, ook wel schoolontwikkeling genoemd. Met behulp van deze ontwikkeling kan een school zich verbeteren, vernieuwen en professionaliseren. Op deze manier kan de school voldoen aan de kwaliteitseisen van de overheid (Güthe, 1997; Munnik & Vreugdenhil, 2003). Bij Dalton draait het om vrijheid, zelfstandigheid en samenwerken. De leerkracht speelt hierin een begeleidende rol. De leerlingen krijgen de mogelijkheid om zelf te plannen en te kiezen. De leerlingen leren hierbij om keuzes te maken en de consequenties daarvan onder ogen te zien (Berends, 2011). Uit het praktijkonderzoek is gebleken dat er in de school nog geen duidelijke afspraken zijn gemaakt met betrekking tot de kieskast. De leerkrachten pakken het op een eigen manier aan. Dit komt omdat ze niet goed weten wat de bedoeling is. De kasten zitten allemaal erg vol en veel leerlingen kunnen niet goed kiezen uit de spellen, omdat er teveel in staat. Veel leerlingen kiezen vaak hetzelfde spel, omdat andere spellen als moeilijk worden ondervonden. Dit komt meestal doordat er een lastige beschrijving bij zit. Dit probleem speelt al jaren, maar het probleem wordt ieder jaar vooruit geschoven. Daardoor hebben de leerkrachten er samen voor gekozen om deze taak als schoolontwikkelthema aan te bieden. Uit het grote onderzoek komt een doorlopende leerlijn voor het werken met de kieskast. Daarnaast worden de kieskasten van groep 4 en 5 aangepast, met daarin ook een mogelijkheid tot wisselen. Bij een aantal spellen wordt er een werkwijze gemaakt. 9
5. Bronnen Alkema, E., Dam. E. van., Kuipers, J., Lindhout, C. & Tjerkstra, W. (2009). Meer dan Onderwijs ( pp. 420-422). Assen: van Gorcum. Berends, R. (2011). Dalton werkt. Den Haag : Nederlandse Dalton Vereniging NDV. Bruijn, M. de. (2012). Evaluaties: kieskast-online.nl. COS, 29, 14-15. Derksen, R. (2001). De kieskast. Praxisbulletin, 19, 24-29. Fullan, M., & Germain, C. St. (2009). Passie en kracht in schoolontwikkeling. Vlissingen: Bazalt. Güthe, K. (1997). Indicatoren van schoolontwikkeling. Verkregen op 29 september, 2012, van http://doc.utwente.nl/27831/1/00000005.pdf Janson, D. (2011). Handelingsgerichte weektaak. Pulse Primair Onderwijs, 3, 19-21. Mulder, A. (2008). Verbetercultuur als voorwaarde voor continu verbeteren. Sigma, 3, 24-30. Munnik, C. de. & Vreugdenhil, K. (2003). Kennis over onderwijs. Groningen/Houten: Noordhoff Uitgevers B.V. Mijnster, T. (2006). Kern- en keuzetaak. Praxisbulletin, 23, 23-27. Rohner, R. & Wenke, H. (2005). Hallo Dalton. Nieuwegein : Arko uitgeverij. 10
Bijlage: Werkplan SOT 2012-2013 algemene gegevens Naam: Klas: Jessica Gotink VR3C gekozen onderwerp Korte beschrijving van het gekozen onderwerp: Probleemstelling: Mijn schoolontwikkelthema is het verbeteren van de kieskast in groep 4 en 5. Er zijn al kieskasten aanwezig, maar deze worden niet in alle klassen op dezelfde manier gebruikt. De school wil hier een eenduidig beleid in. Het onderwerp is het verbeteren van de kieskast en het gebruik hiervan. Er is geen eenduidig beleid over de kieskast, daardoor is er geen doorlopende leerlijn. De school wil hier graag één lijn in trekken. Ik ga mij bezig houden met de kieskasten in groep 4 en 5. De school hoopt hiermee de andere groepen op weg te helpen met het verbeteren van de kieskast. De school heeft al bestaande kieskasten, maar is niet tevreden over het gebruik hiervan. Er zijn teveel materialen die gebruikt zouden kunnen worden. De leerkrachten hebben er een aantal activiteiten ingezet zonder een onderbouwende reden. Het is belangrijk om aandacht te besteden aan het verbeteren van de kieskast, zodat deze op een effectieve manier gebruikt kan worden. Het is de bedoeling dat de leerlingen er met plezier aan werken, maar er ook wat van leren. Ik ben in de literatuur al verschillende begrippen tegengekomen. Het begrip keuzetaak kom je veel tegen tijdens het zoeken naar kieskast. Meestal wordt een kieskast gebruikt als keuzetaak. De leerlingen mogen dan als keuzetaak iets uit de kieskast kiezen ( Berends, 2011). De kieskast is een begrip dat samenhangt met daltononderwijs. In dit onderwijs is de keuzevrijheid van de leerling belangrijk. De leerling krijgt de mogelijkheid om zelf keuzes te maken met betrekking op niveau, interesse en of ze samen willen werken of alleen. De leerlingen werken met een weektaak, daarop staat wat zij in die week af moeten hebben. Zij mogen de verschillende taken zelf plannen. Ze moeten zorgen dat zij zo plannen dat ze de taken aan het eind van de week af hebben. De leerkracht heeft zo de mogelijkheid leerlingen individueel te begeleiden (Rohner & Wenke, 2005). Een begrip dat ik ook veel ben tegengekomen tijdens de literatuurstudie is zelfstandigheid. Dit is ook een belangrijk begrip bij daltononderwijs. De leerlingen moeten de mogelijkheid krijgen zichzelf te ontwikkelen en te vormen. De leerling moet leren zelf verantwoordelijk te zijn voor zijn taak. Dit doormiddel van zelf zijn werk te organiseren (Berends, 2008). Met dit onderzoeksverslag wil ik duidelijk maken hoe er het beste gewerkt kan worden met een kieskast en wat hiervoor de regels/eisen zijn. Ik wil laten zien hoe je een uitdagende kieskast maakt waarmee de leerlingen met plezier mee werken. De school wil graag een kieskast voor groep 4 en 5 met daarin uitdagend en wisselend materiaal waarmee de leerlingen kunnen werken. Ze willen weten hoe ze de kieskast het beste kunnen benutten, waardoor er geen effectieve leertijd verloren gaat. 11
Rollen Praktische relevantie: Aan het begin van het schooljaar ben ik vooral bezig als onderwijsonderzoeker. Ik ga onderzoeken wat er in de literatuur beschreven wordt over kieskasten. Ook ga ik onderzoeken wat de school precies wil. Wat zijn de wensen van de leerkrachten. Als ik deze informatie heb uitgezocht kan ik starten met het onderzoeken van het materiaal dat er al is. Dan kies ik een moment om het uit te proberen en daarna te evalueren. Aan de hand van deze evaluatie kan ik mijn producten aanpassen. Als educatief ontwerper ben ik bezig om de kieskast van groep 4 en 5 zo in te richten dat er makkelijk mee gewerkt kan worden. De kieskasten moeten voor de leerlingen uitdagend zijn. De leerkrachten moeten op een simpele manier de inhoud kunnen aanpassen. De leerlingen zijn bezig met een taak en leren er wat van. De kieskast-tijd is zo gepland dat er geen effectieve leertijd verloren gaat. Deze manier van werken met de kasten ga ik uitproberen en aan de hand van een evaluatie ga ik de kasten verbeteren. De manier van werken past in de dagelijkse gang van zaken: sluit aan bij de betreffende werkwijze van de groepen en de leeftijd/ontwikkelingsniveau van de leerlingen. Door de kieskasten in groep 4 en 5 uit te testen kan ik de leerkrachten informeren over de werkwijze. Ik kan deze manier onderbouwen aan de hand van mijn literatuurstudie. Op dat moment ben ik vooral bezig als kennismakelaar. Aan het eind van mijn schoolontwikkelthema hebben de groepen 4 en 5 een uitdagende en doelgerichte kieskast waar zij in de klas mee kunnen werken. Het werken met de kieskast wordt in beide groepen op dezelfde manier aangepakt. De kieskast heeft een wisselend aanbod. Tussen de verschillende groepen zit een opbouwende lijn, zowel qua vakinhoudelijke doelen als op het gebied van zelfstandig werken, deze lijn zou dan eventueel doorgetrokken kunnen worden naar de andere groepen. Voorbereiding literatuurstudie Werkwijze Zoektermen Daltononderwijs Kieskast Weektaak Keuzetaken Zoeksystemen BICAT Scholargoogle Davindi Meervoudige intelligentie Zelfstandig werken Keuzewerk Eric Metacrawler De beslisregels Wanneer lees je een bron wel? - Als de auteur vermeld is, of als er op een andere manier de betrouwbaarheid van de bron te achterhalen is. - Als de bronnen niet ouder dan het jaar 1995 zijn. - De titel moet voldoen aan de zoekopdracht. Wanneer lees je een bron niet? - Als de auteur niet vermeld is en/of als er op geen enkele ander manier de betrouwbaarheid te controleren is. - Als de bronnen ouder dan het jaar 1995 zijn, behalve als ze echt bruikbaar zouden zijn voor het onderzoek. - De titel niet voldoet aan de zoekopdracht. Onderzoeksvragen a. Literatuurstudie 12
Hoofdvraag: 1. Welke voorwaarden kunnen worden gesteld aan de competenties van de leerkracht, de vaardigheden van de leerlingen, de leeromgeving en de leertaak zo dat het werken met de kieskast in de verschillende groepen een doorlopende leerlijn vormt. Wat zegt de literatuur over de competenties van de leerkracht die ondersteunend kunnen zijn bij het werken met de kieskast? Welke vaardigheden van de leerlingen zijn voorwaardelijk voor het werken met de kieskast? Aan welke kennis, vaardigheden en attitude met betrekking tot samenwerken van de leerlingen kan worden gewerkt met de kieskast in de verschillende groepen? Welke voorwaarden moeten er worden gesteld aan de leeromgeving om doelgericht te werken met de kieskast? Welke voorwaarden moeten er worden gesteld aan de leertaak om doelgericht te werken met de kieskast? 2. Op welke manier kan een kieskast worden ingericht zodat deze uitdagend en doelgericht materiaal bevat voor de leerlingen van groep 4 en 5 van de Vlier? Wat is de definitie van kieskast? Aan welke kennis, vaardigheden en attitude met betrekking tot rekenen en/of taal en/of motoriek van de leerlingen kan worden gewerkt met de kieskast in de verschillende groepen? Wat is uitdagend materiaal voor de leerlingen van groep 4 en 5? Wat is doelgericht materiaal voor de leerlingen van groep 4 en 5? Hoe kan de kieskast ingericht worden zodat de leerlingen kunnen kiezen? b. Onderzoeksmethode Tijdens het onderzoek ga ik gebruik maken van een interview ik wil de leerkrachten van groep 4 en 5 interviewen. Voor ik dit interview ga afnemen zorg ik ervoor dat ik op de hoogte ben van de literatuur en eventuele ideeën heb met betrekking tot de vormgeving van de kieskast. Dit past bij mijn onderzoeksvraag omdat ik samen met de leerkrachten van de groepen 4 en 5 kan overleggen hoe zij tegen over mijn ideeën staan. Het is namelijk de bedoeling dat zij gaan werken met de uiteindelijke kieskast. Ook ga ik een verdere literatuurstudie doen. Wat zegt de literatuur over de kieskast, zijn er eisen aan verbonden met betrekking tot het werken met de kieskast. Hierbij rekening houdend met de leerlingen, leerkracht, leeromgeving en de leertaak. Daarnaast wil ik verschillende voorbeelden bekijken op basisscholen die al een doordachte kieskast hebben opgezet. Met behulp van deze voorbeelden hoop ik mijn ideeën te kunnen verbeteren. Daarnaast maak ik ook gebruik van een soort focused interview. Tijdens de vergadering wil ik mijn bevindingen en ideeën bespreken en laten zien waar ik mee bezig ben. 13
Bronnen 1 Alkema, E., Dam. E. van., Kuipers, J., Lindhout, C., & Tjerkstra, W. (2009). Meer dan Onderwijs ( pp. 420-422). Assen: van Gorcum. 2 Berends, R. (2011). Dalton werkt. Den Haag: Nederlandse Dalton Vereniging NDV. 3 Berends, R. (2008). Hoe meer de leraar onderwijst, des te minder leert de leerling. Verkregen op 8 oktober, 2012, van http://www.daltondeventer.nl/literatuur/titels/07_het_begrip_zelfstandigheid_bij_helen_parkhurst.pdf 4 Bruijn, M. de. (2012). Evaluaties: kieskast-online.nl. COS, 29, 14-15. 5 Derksen, R. (2001). De kieskast. Praxisbulletin, 19, 24-29. 6 Förrer, M., & Schouten, E. (2009). Klassenmanagement in de basisschool. Amersfoort: CPS. 7 Fullan, M., & Germain, C. St. (2009). Passie en kracht in schoolontwikkeling. Vlissingen: Bazalt. 8 Güthe, K. (1997). Indicatoren van schoolontwikkeling. Verkregen op 29 september, 2012, van http://doc.utwente.nl/27831/1/00000005.pdf 9 Janson, D. (2011). Handelingsgerichte weektaak. Pulse Primair Onderwijs, 3, 19-21. 10 Mulder, A. (2008). Verbetercultuur als voorwaarde voor continu verbeteren. Sigma, 3, 24-30. 11 Munnik, C. de., & Vreugdenhil, K. (2003). Kennis over onderwijs. Groningen/Houten: Noordhoff Uitgevers B.V. 12 Mijnster, T. (2006). Kern- en keuzetaak. Praxisbulletin, 23, 23-27. 13 Rohner, R., & Wenke, H. (2005). Hallo Dalton. Nieuwegein : Arko uitgeverij. Planning van het onderzoek 3 okt 2012 Vragenlijst rondsturen 5 okt 2012 Werkplan + vooronderzoek af voor feedback 23 okt 2012 Vragenlijsten inventariseren en informatie verwerken 1 nov 2012 Bijwonen vergadering. Opbrengsten en vragenlijst bespreken 2 nov 2012 Daniëlle informeren over werkplan 7 nov 2012 Werkplan + vooronderzoek definitief af nov 2012 Literatuur onderzoek nov 2012 Interview Sanneke/Dorien en Natascha/Willy dec 2012 dec/jan 2012 dec/jan 2012 jan/feb 2012 feb 2012 apr/mei Materiaal inventariseren + werkbeschrijving Opstellen werkwijze kieskast door gehele school Opstellen plan wisselend aanbod kieskast (plan van aanpak) Kasten vullen + uittesten en evalueren Wisselend materiaal ordenen + plan van aanpak uitbreiden Afronden verslag 14
Uitwerking van de hoofd- en deelvragen Hoofdvraag 1 Welke voorwaarden kunnen worden gesteld aan de competenties van de leerkracht, de vaardigheden van de leerlingen, de leeromgeving en de leertaak zo dat het werken met de kieskast in de verschillende groepen een doorlopende leerlijn vormt? Welke onderzoeksactiviteiten ga je Hoe ziet de praktijkcomponent eruit? ondernemen voor iedere deelvraag? Deelvragen 1 Wat zegt de literatuur over de competenties van de leerkracht die ondersteunend kunnen zijn bij het werken met de kieskast? Literatuurstudie Literatuuronderzoek 2 Aan welke kennis, vaardigheden en attitude met betrekking tot samenwerken van de leerlingen kan worden gewerkt met de kieskast in de verschillende groepen? Literatuurstudie Literatuuronderzoek 3 Welke voorwaarden moeten er worden gesteld aan de leeromgeving om doelgericht te werken met de kieskast? Literatuurstudie Literatuuronderzoek 4 Welke voorwaarden moeten er worden gesteld aan de leertaak om doelgericht te werken met de kieskast? Literatuurstudie Literatuuronderzoek 5 Welke vaardigheden van de leerlingen zijn voorwaardelijk voor Literatuurstudie Literatuuronderzoek het werken met de kieskast? Waarom zijn deze vragen interessant en relevant? De antwoorden op deze vragen zijn interessant omdat deze helpen bij het ontwerpen van de kieskast en bij het ontwerpen van de doorlopende lijn binnen de school. Met behulp van deze vragen kan ik kijken of de verschillende taken in de kieskast voldoen aan de voorwaarden. Wat zijn de beoogde uitkomsten en opbrengsten van jouw onderzoek? Na mijn literatuuronderzoek weet ik wat de competenties zijn van de leerkracht bij het werken met de kieskast. Ook weet ik wat de leerlingen moeten kunnen om met de kieskast kunnen en wat zij kunnen leren door het werken met de kieskast. Daarnaast weet ik na de literatuurstudie welke voorwaarden er zijn voor de leeromgeving en voor de leertaak. 15
Hoofdvraag 2 Op welke manier kan een kieskast worden ingericht zodat deze uitdagend en doelgericht materiaal bevat voor de leerlingen van groep 4 en 5 van daltonbasisschool de Vlier? Welke onderzoeksactiviteiten ga je Hoe ziet de praktijkcomponent eruit? ondernemen voor iedere deelvraag? Deelvragen 1 Wat is de definitie van kieskast? Literatuuronderzoek Literatuuronderzoek 2 Aan welke kennis, vaardigheden en attitude met betrekking tot rekenen en/of taal en/of motoriek van de leerlingen kan worden gewerkt met de kieskast in de verschillende groepen? 3 Wat is uitdagend materiaal voor de leerlingen van groep 4 en 5? 4 Wat is doelgericht materiaal voor de leerlingen van groep 4 en 5? 5 Hoe kan de kieskast ingericht worden zodat de leerlingen kunnen kiezen? Literatuuronderzoek Obeservatie Observatie Observatie Literatuuronderzoek Uittesten in de klas Uittesten in de klas Uittesten in de klas Waarom zijn deze vragen interessant en relevant? Deze vragen zijn relevant omdat het werken met de kieskast op dit moment nog niet soepel verloopt. De leerlingen hebben te veel keus en er is geen wisselend aanbod. Door deze vragen te stellen kom ik erachter wat ik het beste kan gebruiken in de kast en welke de leerlingen stimuleert. Wat zijn de beoogde uitkomsten en opbrengsten van jouw onderzoek? Met behulp van deze vragen kan ik erachter komen op welke manier ik de kieskast het beste in kan richten zodat de kast uitdagend materiaal bevat en de leerlingen goed kunnen kiezen. 16
Interactie met het schoolteam Hoe plan de interactie met Samen met de ib-er hebben ik afgesproken dat ik op 1 november het schoolteam? 20 minuten krijg in de vergadering. Ik heb de leerkrachten voor de herfstvakantie een vragenlijst opgestuurd met daarin vragen over de wensen van een kieskast. In de teamvergadering ga ik samen met de leerkrachten mijn opbrengsten uitwisselen en de ideeën bespreken. De leerkrachten van groep 4/5 wil ik in het verdere onderzoek gaan interviewen. Ook heb ik van de leerkracht van groep 5 al een aantal sites gekregen over daltononderwijs. Aan het eind van mijn onderzoek wil ik dit aan de leerkrachten presenteren en hoop dat zij hierdoor mijn ideeën verder gaan uitwerken. Tussendoor wil ik nog een aantal keer een vergadering bij wonen, alleen al om mijn vorderingen te laten zien. Zo wil ik de leerkrachten betrekken bij mijn onderzoek. In oktober is er ook een studiedag HGW en Dalton, hier mag ik ook aan deelnemen. Misschien dat er op deze dag iets besproken wordt over keuzetaken/kieskast. Overleg met de begeleidende docent Hoe plan je het overleg met Tijdens de bijeenkomsten kan ik vragen stellen over het jouw begeleidend docent? onderwerp. Als ik een kleine vraag heb kan ik een mail sturen. Mocht ik er toch niet uitkomen kan ik op bepaalde vrijdag een afspraak maken. Overige opmerkingen
Bijlage: Vragenlijst kieskast Mijn naam is Jessica Gotink. Ik loop stage in groep 4 op de maandag, dinsdag en woensdag. Daarnaast houd ik mij ook bezig met jullie schoolontwikkeling. Ik ga werken aan het verbeteren van de kieskast. Samen met Daniëlle heb ik besloten dat ik dit beperk tot groep 4 en 5. Toch wil ik heel graag jullie mening horen. Daarom heb ik deze vragenlijst gemaakt. Ik ben heel erg benieuwd naar jullie mening. Alvast heel erg bedankt. Ik hoop dat ik door mijn inbreng jullie op weg kan helpen om alle kieskasten te verbeteren. Op 1 november ben ik aanwezig op de vergadering. Dan zou ik graag de vragenlijsten willen bespreken en de theorie die ik heb bestudeerd. Ook zal ik dan vertellen waar ik mee bezig ben en hoever ik ben. Graag terugsturen of op papier inleveren voor 23 oktober (jessica.gotink@hotmail.com). En beschrijving van de genoemde begrippen: Kieskast: kast met ontwikkelingsmateriaal waaruit de leerlingen uit kunnen kiezen. Keuzetaak: Gekozen taak, soms wel soms niet, op een vast moment / of opgenomen in weektaak. Dit kan materiaal uit kieskast zijn. 1. Op welke momenten wordt de kieskast gebruikt in de klas? 2. Wordt er ook gebruik gemaakt van keuzetaken? 3. Op welke plek staat de kieskast? 4. Wat staat er zoal in de kieskast? Is dit aan een thema gebonden? 5. Wordt de kieskast gewisseld? 6. Bevalt het werken met kieskast? Zijn de leerlingen actief bezig met de activiteiten? 7. Wat zijn de wensen? Wat zou anders kunnen? 8. Ideeën/opmerkingen 1