ASSERTIVITEIT & ZELFVERTROUWEN WWW.I-LEARNING.BE
WAT IS ASSERTIVITEIT? Subassertief, agressief, manipulatief of assertief? Assertief gedrag Assertief ben je als je op een vriendelijke, kalme manier opkomt voor je mening, je rechten en je standpunten met respect voor je gesprekspartner. Assertief gedrag zit tussen twee gedragsvormen in: subassertief gedrag en agressief gedrag. Je bent assertief als je: - Je emoties op een gepaste manier kan uiten. - je eigen mening durft uiten, los van wat de andere wil horen. - Kritiek kan uiten op een gepaste manier. - Complimenten durft geven en ontvangen. - Verzoeken op een gepaste manier kan weigeren. In welke situatie is het voor jou gemakkelijk om je assertief te gedragen? In welke situatie is het voor jou moeilijk om je assertief te gedragen? Wat is dan de reden? 68
Gedraag jij je assertief? Ja Soms Nee Ik kom op voor mijn eigen rechten zonder daarbij die van anderen te schaden. Ook tegenover lastige mensen blijf ik bij mijn mening. Mijn relaties zijn gebaseerd op vertrouwen en niet op dominantie Ik kan in de meeste situaties gewoon mezelf zijn Als ik geconfronteerd wordt met boze mensen blijf ik toch kalm en kan ik praktische oplossingen voorstellen om de problemen op te lossen Als ik met iets niet akkoord ga, zal ik dat kunnen duidelijk maken op een rustige manier. Ik kan hulp of advies vragen als het nodig is Als ik iets niet begrijp dan vraag ik meer uitleg Ik straal zelfvertrouwen uit Ik kan mijn gevoelens uiten op de juiste manier Als je vaak ja antwoordde op de vragen dan is het goed gesteld met jouw assertiviteit. Als je vaak nee antwoordde, kan je nog heel wat bijleren over assertiever zijn. Subassertief gedrag Veel mensen die zich onzeker voelen komen moeilijk op voor zichzelf. Ze durven hun eigen mening niet goed uiten en ze durven niet tegen anderen ingaan ook al gaan ze niet akkoord. Het is voor alle partijen vaak in eerste instantie gemakkelijk als iemand subassertief reageert. De persoon die zich subassertief gedraagt vermijdt op die manier conflicten en de andere mensen krijgen hun zin. Als je subassertief bent laat je je makkelijk de mond snoeren door anderen. Maar subassertief gedrag werkt enkel op korte termijn. Mensen die zich subassertief gedragen zullen over hun grenzen gaan en te veel werk aannemen. Zo zullen ze in tijdsnood geraken en fouten beginnen maken. 69
Ook zorgt subassertief gedrag ervoor dat men onderhuidse spanningen opbouwt. Zo kan subassertief gedrag zorgen voor heel wat stressklachten en op termijn ook voor overspannenheid of burn-out. Subassertief gedrag kan ontstaan door een gebrek aan zelfvertrouwen, verkeerde overtuigingen of een gebrek aan sociale vaardigheden. Voorbeelden van subassertief gedrag zijn: - Moeilijk complimenten kunnen ontvangen - Ja zeggen en nee voelen - Snel toegeven - Moeilijk complimenten kunnen geven - Geen kritiek durven uiten - Zwijgen terwijl je eigenlijk iets wil zeggen Wanneer en in welke situatie gedraag jij je subassertief? Wat is de reden? 70
Gedraag jij je soms subassertief? Ja Soms Nee Ik zeg ja terwijl ik eigenlijk nee zou willen zeggen Als mensen mij vragen iets te doen, durf ik niet te weigeren Op het werk vraag ik liever geen hulp aan een collega Ik vind het moeilijk om kritiek te krijgen en voel me dan geviseerd Ik zeg vaak sorry Als ik in een groep de enige ben met een bepaalde mening, zal ik eerder zwijgen dan voor mijn mening uit te komen Soms heb ik het gevoel dat de mensen van mij profiteren Als ik geconfronteerd wordt met lastige mensen voel ik me onzeker Ik sta niet graag in de belangstelling Als iemand mij een compliment geef, wordt ik verlegen en weet ik niet hoe ik me moet gedragen 71
Agressief gedrag Agressief gedrag kan heel intimiderend overkomen en het kan bij de gesprekpartner overkomen als zelfzeker gedrag. Agressief gedrag is echter een uiting van machteloosheid. Op korte termijn zal dit effect hebben doordat mensen jouw je zin geven omdat ze bang zijn van jou of zich geïntimideerd voelen. Op lange termijn zullen mensen je niet meer serieus nemen en je vermijden. Omdat mensen die zich dominant opstellen, weinig respect hebben voor andermans mening, slecht luisteren, zelfs soms schreeuwen of zich beschuldigend uitlaten namelijk geen aangename mensen zijn om mee om te gaan. Voorbeelden van agressief gedrag: - Slecht luisteren - Schreeuwen of de stem verheffen - Dreigingen uiten - Kritiek uiten op een niet respectvolle manier - Anderen willen overheersen - Anderen negeren In welke situatie heb jij je op een agressieve manier gedragen? Wat was de reden? Wat leverde het je op? 72
Gedraag jij je soms agressief? Ja Soms Nee Ik gedraag me dominant en sturend Ik geef kritiek en ik maak me geen zorgen hoe dit bij andere mensen overkomt Ik bereik mijn doel door anderen bang te maken Ik babbel veel en onderbreek anderen geregeld als zij aan het praten zijn Als iemand iets verkeerd gezegd heeft of me iets heeft aangedaan, vind ik het moeilijk om dat te vergeten of vergeven Ik ben ambitieus en ik ga over lijken om mijn doelen te behalen Als ik overtuigd ben dat mijn mening de juiste is, blijf ik doorduwen wat de gevolgen ook zijn voor de relatie met de mensen waarmee ik discussieer. Als de mensen niet luisteren, sla ik met de vuist op tafel Ik shockeer graag mensen Als mensen niet doen wat ik wil dan ga ik dreigen met gevolgen Hierboven werd uitgelegd wat assertief, subassertief en agressief gedrag inhoudt en hoe je het kan herkennen. Iedere mens gedraagt zich in zijn leven op deze drie manieren. Hieronder vindt je in deze tabel nog wat meer uitleg over wat de kenmerken zijn van iemand die zich op 1 van deze 3 manieren gedraagt. 73
Assertief Subassertief Agressief Je oogcontact Je durft iemand aan te Je kijkt weg of naar de Je staart of kijkt teveel kijken grond Je spreekstijl Goed tempo en Onduidelijk articuleren, Te snel spreken en articulatie aarzelen teveel woorden gebruiken je Luisterhouding Zwijgen en aandacht Zwijgen en alles over Ongeduldig, niet goed geven aan de ander zich heen laten komen luisteren Je Open mimiek en Ineengedoken of Grootse of dreigende lichaamshouding bewegelijk bevroren gebaren maken Je Stem Duidelijk en Fluisteren Schreeuwen of de stem verstaanbaar verheffen De vragen die je Vragen durven stellen Geen vragen durven Te veel vragen ineens stelt en doorvragen stellen Manipulatief gedrag Naast assertief, subassertief of agressief is het ook mogelijk dat iemand zich manipulatief gedraagt. Manipulatie betekent het indirect proberen te beïnvloeden van andermans gedrag of daden. Vaak heeft diegene die manipuleert een verborgen agenda of geheime motieven. Het is vaak subtiel en dus moeilijk te herkennen. En soms als het een gewoonte is geworden ben je je er niet van bewust dat de ander je manipuleert. Wanneer en in welke situatie gedraag jij je manipulatief? Wat is de reden? 74
Gedraag jij je soms manipulatief? Ja Soms Nee Bij nieuwe mensen bedenk ik hoe ik hen kan benaderen zodat ik mijn doelen kan bereiken. Om iets te bereiken vind ik het gemakkelijker een tussenpersoon te gebruiken Ik zorg dat ik op een goed blaadje sta bij de belangrijke mensen. Ik doe vaak alsof. Als ik iemand bekritiseer dan probeer ik dat te doen door zijn zwakke plekken te gebruiken als voorwerp van kritiek. Ik vlei vaak bij mensen om mijn doel te bereiken. Ik hou mijn bedoelingen zo lang mogelijk voor mezelf. Alle mensen vertoon weleens manipulatief gedrag maar voor sommige mensen is het een gedragspatroon. Aangezien manipulatief gedrag vaak moeilijk te herkennen is, worden hier wat tips meegegeven. Hoe herken je manipulatie in gedrag? - Bij manipulatief gedrag is de persoon die zich zo gedraagt er vaak op uit om de sterke en zwakke kanten van iemand te ontdekken om dit later te kunnen gebruiken bij het behalen van zijn doelen. Als iemand dus veel over jou wil te weten komen zonder weinig over zichzelf te vertellen ben je best alert. - Iemand die zich manipulatief gedraagt zal zijn of haar charme gebruiken om zijn of haar doelen te bereiken. Bijvoorbeeld geeft iemand jou uitgebreid complimenten om daarna jou te vragen iets voor hem of haar te doen. - Bij manipulerend gedrag zal die ander je proberen te overhalen met dreigementen. De ander zal bijvoorbeeld zeggen als je dit of dat niet doet... - Als iemand het niet zo nauw neemt met de waarheid of je probeert te imponeren met de hoeveelheid kennis waarover hij of zij beschikt, kan het zijn dat hij of zij je probeert te manipuleren. - Als iemand vaak in de slachtofferrol kruipt, kan het zijn dat hij of zij je probeert te manipuleren. - Als iemand allerlei dingen voor je doet waar je eigenlijk niet om gevraagd hebt en dat vervolgens gebruikt tegen jou en je dan verwijt dat je ondankbaar bent. Dan probeert 75
iemand je waarschijnlijk te manipuleren. - Soms is de vriendelijkheid van iemand die probeert te manipuleren voorwaardelijk. Dan is iemand enkel vriendelijk als je doet wat hij of zij wil en als jij iets weigert of iets doet dat hem of haar niet bevalt is de vriendelijkheid van die persoon niet meer zo vanzelfsprekend. Hoe herken je manipulatief gedrag In communicatie? - Soms kan iemand jou gewoon negeren. Iemand negeren is een heel krachtige manier om iemand onzeker te maken en om macht over iemand te krijgen. - Soms wil iemand je een schuldgevoel proberen aan te praten. Dat kan hij of zij doen zodat jij je verantwoordelijk voelt voor zijn welzijn. Zo zal jij je namelijk verplicht voelen om dingen te doen voor die persoon die je eigenlijk niet wilt. - Soms kan je bij een iemand die manipuleert het gevoel krijgen dat jij iets verkeerds hebt gedaan of dat jij verantwoordelijk bent voor een situatie waarvoor je geen verantwoordelijkheid draagt. - Soms kan iemand die manipuleert je steeds vergelijken met anderen. Zo kan hij of zij als je iets niet wil doen, verwijten dat andere mensen het wel zouden doen. Hoe omgaan met manipulatief gedrag? - Iemand kan jou maar manipuleren als jij het toestaat. Je mag altijd zonder je schuldig te voelen nee zeggen op een verzoek van iemand als jij dat wilt. - Ken je eigen grenzen en laat anderen er niet over gaan. - Als iemand jou iets probeert te laten doen door zich hulpeloos voor te doen, hoef je niet op zijn of haar vraag in te gaan. Het is niet jouw taak om iedereen te redden. - Als je je slecht voelt over jezelf wees je dan bewust waarom je je slecht voelt. Soms wil de ander jou een slecht gevoel geven zodat je dingen voor hem doet. - Luister naar jezelf. Hoe denk jij over een bepaalde situatie? Vraag je af hoe je je voelt bij iemand en welke relatie en contact je wilt met deze persoon. - Maak geen overhaaste beslissingen. Iemand die manipuleert kan de ander vaak dwingen snel te beslissen. - Richt je op gezonde relaties en ga manipulatieve mensen zoveel mogelijk uit de weg. 76
Wat zijn de voordelen van assertief zijn? Assertiviteit heeft op heel wat vlakken voordelen en de positieve invloed op je leven is bijna niet te overschatten. Zowel op professioneel als persoonlijk vlak is het voordelig om assertief te zijn. Assertiviteit en gezondheid Niet assertief zijn zorgt voor heel wat stress en angsten. Als je niet assertief bent zal je namelijk vaak te kampen hebben met gevoelens van ontevredenheid, frustratie en onzekerheid. Assertief zijn is dus heel goed voor je gemoedsrust en zal zo ook op lichamelijk vlak gezonder zijn. Merk jij een invloed van je niet- assertief gedrag op jouw gezondheid? Assertiviteit en zelfvertrouwen Als je assertiever wordt, zal je meer zelfvertrouwen krijgen. Je zal minder angsten hebben en zal daardoor meer jezelf kunnen zijn. Je zal je minder laten beïnvloeden door wat anderen over je denken. Je weet wie je bent, wat je kunt en waar je voor staat. Je kan dit ook zo uitstralen naar de buitenwereld. Assertiviteit geeft je kracht om beter om te kunnen gaan met moeilijkheden op je pad en je zult meer charisma en overtuigingskracht uitstralen. Hoe is het met jouw zelfvertrouwen gesteld? Waar voel jij je onzeker over? Assertiviteit en betere relaties Als je assertief ben, dan ken je je eigen mooie en minder mooie kanten. Je accepteert jezelf zoals je bent. Doordat je jezelf kan zijn, zal je gemakkelijker contact maken anderen en relaties kunnen aangaan. Mensen weten namelijk wat ze aan je hebben, omdat je eerlijk bent, doordat je je eigen gedachten en gevoelens kan uiten maar daarbij ook de ander respecteert. Dit zorgt voor vertrouwen bij de ander en dit vormt een goede basis zowel op professioneel als op persoonlijk vlak. 77
Hoe is de kwaliteit van jouw relaties? Wat zou je willen veranderd zien? Je rechten Als mens heb je enkele basisrechten. Dit zijn de assertieve rechten van de mens. Handig is om dit steeds in je achterhoofd te houden als je communiceert met mensen. - Je hebt het recht om te zeggen ik begrijp het niet - Je hebt het recht om te zeggen dat kan me niet schelen - Het is niet nodig dat de anderen je aardig vinden om goed te kunnen samenwerken - Je hebt het recht om te zeggen Ik weet het niet - Je hebt het recht om van mening te veranderen - Je hebt het recht geen verklaringen of excuses te geven voor je gedrag - Je hebt het recht om zelf te oordelen over je gedrag, gevoelens en gedachten, voor de consequenties ben je zelf verantwoordelijk - Je hebt het recht om onlogisch te zijn bij het nemen van beslissingen - Je hebt het recht om fouten te maken en er de verantwoordelijkheid voor op te nemen Kortom jij mag alles vragen aan iedereen en jij mag alles weigeren aan iedereen. En omgekeerd iedereen mag alles aan jou vragen en iedereen mag alles aan jou weigeren. Assertiviteit is een leerproces Niemand is 100 procent assertief, assertief worden is een continu leerproces dat je je ganse leven doorloopt. Belangrijk voor dit leerproces is je bewustwording van je eigen gedrag. Iets leren verloopt namelijk altijd in vier stappen. Die vier stappen zorgen ook steeds voor andere emoties. Dit noemen we het leerproces van Maslow. - De eerste fase: onbewust en onbekwaam. In deze fase weet je niet dat je iets niet kunt. Bijvoorbeeld je ziet iemand die assertief reageert en je beseft niet dat je zelf niet zo had kunnen reageren - De tweede fase: bewust en onbekwaam. Je realiseert je dat je niet zo assertief bent en je wil er iets aan veranderen. Je beseft dat je daarvoor stappen zal moeten ondernemen. Je zoekt literatuur op of volgt een opleiding. - De derde fase: bewust en bekwaam. Je bent aan het leren over hoe je assertiever moet 78
worden maar je moet er constant over nadenken hoe je dat moet doen. Deze fase kost het meeste moeite en energie. - De vierde fase: onbewust en bekwaam. Je gedraagt je assertief zonder dat je er veel moet bij nadenken. Kortom assertiever worden begint met je bewust onbekwaam te voelen. Je beseft dat je iets wil veranderen aan je assertiviteit en je begint je bewust te worden van jouw communicatiestijl en die van de anderen. Je begint je bewust te worden wat een gebrek aan assertiviteit jou brengt. Wanneer ondervind jij hinder van je gebrek aan assertiviteit? Wanneer werd jij je bewust dat je niet assertief genoeg bent? Wat maakte dat jij ervoor koos om iets te veranderen aan jouw situatie? 79
Hoe assertief ben jij? Vul deze vragenlijst om een idee te krijgen hoe het met jouw assertiviteit gesteld is. 1= nooit 2=soms 3= vaak Ik neem de verantwoordelijkheid voor mijn eigen leven 1 2 3 Ik kan hulp vragen als het nodig is 1 2 3 Ik sta mezelf toelaten om fouten te maken en kan ze ook toegeven 1 2 3 Ik kan complimenten ontvangen zonder verlegen te worden of te denken dat 1 2 3 ik iets moet terug zeggen Ik neem vaak het initiatief om contacten te leggen 1 2 3 Ik kan mijn emoties gemakkelijk uiten 1 2 3 Ik kan zeggen aan iemand dat ik hem/ haar graag mag 1 2 3 Ik vraag om meer uitleg als ik iets niet begrijp 1 2 3 Ik kan het aan anderen vertellen als ik iets goeds gedaan heb 1 2 3 Ik voel me kalm bij het contact met vreemden 1 2 3 Als ik vind dat iemand vervelend doet, kan ik vragen daar mee op te houden 1 2 3 Als ik mijn werk niet meer graag doe, kijk ik uit naar iets anders 1 2 3 Bij de dokter vraag ik alles wat ik wil weten 1 2 3 Ik kan nee zeggen tegen iemand zonder me schuldig te voelen 1 2 3 Ik kan genieten van mijn successen 1 2 3 Als ik jaloers ben, onderzoek ik de oorzaak van dat gevoel en probeer ik iets te 1 2 3 ondernemen om mijn zelfvertrouwen te vergroten Ik kan luisteren naar iemand die kritiek op me heeft zonder in de verdediging 1 2 3 te gaan Als mensen over iets spreken waar ik het niet mee eens ben, durf ik mijn 1 2 3 mening te geven. Ik kan een verkoper iets weigeren als hij blijft aandringen 1 2 3 Ik vergelijk mijzelf niet met anderen 1 2 3 Je hebt nu de vragenlijst ingevuld. Hoe assertief ben jij? Welke cijfers heb jij vooral aangeduid? Waar heb jij vooral moeite mee? 80