De virtuele klas toegang tot specialistisch deeltijdonderwijs Het verhaal van een succesvolle audit in het kader van accreditatie in het Hoger Onderwijs 1
Te hard voor de troepen uithollen werkt niet. Maar af en toe een beetje prikkelen is prima aldus Randi Vat, blz 18 2 3
Inhoudsopgave Inleiding 6 Moeilijke woorden a-z 8 Van aanbod gestuurd naar vraaggestuurd onderwijs 10 Bernadette Lohuis, algemeen directeur Saxion Next Waarom is plaats- en tijdonafhankelijk leren belangrijk? 11 Het deeltijd onderwijs moet echt veranderen 12 Hoe doe je dat? 12 Met de virtuele klas ben je meer flexibel 12 We hebben de minister een handje geholpen 12 Kwaliteitsstempel 13 Het is wennen, maar... het is goed om met je tijd mee te gaan 14 Chantal Raaijmakers en Hester de Kock, studenten Voldoet de opleiding aan je verwachting? 15 Wat vind je van de lessen in de virtuele klas? 15 Ik had wel wat meer leren-leren les gewild 15 We hebben als studenten veel contact met elkaar 17 Ik mis het fysieke contact niet 17 We zien dagelijks in de praktijk de winst van onze opleiding 17 De opleiding is toegankelijker door de virtuele klas 17 Trekken en duwen helpt niet. Een beetje prikkelen wel 18 Randi Vat. Organisatieadviseur en docente Interactie is de kern 19 Weerstand en vooroordelen 20 Mijn tips: 21 Het gaat niet meer alleen om de pillen 22 Dirk Stobbe. Apotheker, hoofddocent en opleidingsmanager Het resultaat telt 23 Uitgangspositie 23 Docenten zien elkaar zelden 23 Geef je eigen grens aan 24 Oudere docenten hebben soms moeite met de virtuele klas 25 Peer-to-peer-leren, ook met docenten 25 DNA voor lesontwerp 25 Interactie maakt betrokken 25 Mijn tips voor collega s 25 Geef mij maar tweerichtingsverkeer 26 Tamara Koehler. Apotheker, promovenda en docent Spraakverwarring 27 Voor- en nadelen van de virtuele klas 27 Eerst sceptisch, later enthousiast 29 Successen moet je vieren 29 Nu weer naar de inhoud van de opleiding 29 Absorberen van kennis werkt niet 30 Apotheker, docent en afstudeerbegeleider De farmaceutisch consulent is erg belangrijk bij patiëntenvoorlichting 31 Absorberen van kennis werkt niet 32 Is onderwijs in real life effectiever dan in de virtuele klas? 32 Je kan het niet bedenken in een projectplan 34 Francisca Frenks, consultant virtuele klas en eigenaar XWebinar.nl en DYHme.com Klein beginnen 35 Een Leven Lang Ontwikkelen 36 Bang voor techniek? 36 Het echte werk 36 Blended lesprogramma met een belangijke plaats voor de virtuele klas 37 Nawoord 38 4 5
Inleiding Uit: Beoordelingsrapport HOBEON van auditcommissie Het auditpanel was tijdens de visitatie onder de indruk van de virtuele lessen, waarvan zij er één heeft bijgewoond - Farmacokinetiek en -dynamiek-. Ook studenten uitten zich hier erg positief over. Het panel heeft vastgesteld dat alle principes op basis waarvan de opleiding vormgeeft aan haar onderwijs in de virtuele klas zijn opgenomen. Het panel vraagt de opleiding aandacht voor het blijven stimuleren van studenten om opdrachten in groepjes uit te werken omdat door het verminderde fysieke contact de samenwerking minder voor de hand ligt. 21 Bij de opleiding Farmaceutisch Consulent van Saxion Next is eind 2014 een audit uitgevoerd die moet leiden tot de formele accreditatie in 2015 door het NVAO 14. De openbare online les in de virtuele klas werd uitgevoerd door Tamara Koehler en groep 18 van de opleiding tot Farmaceutisch Consulent van Saxion Next. De les betrof het vak farmacokinetiek en -dynamiek 8. Ondergetekende gaf commentaar bij de les voor het auditpanel en beantwoordde de vragen. Zowel de opleiding als het beroep Farmaceutisch Consulent zijn relatief jong en in ontwikkeling. Er is maar één opleiding in Nederland. Studenten zijn apothekersassistenten die zich verder willen ontwikkelen en de ambitie hebben om in hun werk door te groeien. De studie kent ongeveer 65 contacturen per jaar. De opleiding is bijzonder in de markt van HBO opleidingen omdat tachtig procent van de lessen online gegeven worden in de virtuele klas. Studenten kunnen zo makkelijk en zonder tijdverspilling de opleiding volgen naast hun werk en/of gezin. Het implementatieteam bestond uit mensen die in dit document aan het woord komen: studenten, docenten, de opleidingscoördinator, de leerlijn coördinator, de directeur van de opleiding en ondergetekende. De audit was een kroon op het werk van afgelopen twee jaar. We zijn er trots op. Graag willen we een aantal ervaringen met u delen. We hopen dat het u inspireert. Laat is weten wat u van dit document vindt, wat u mist of welke vragen u heeft! francisca@xwebinar.nl Francisca Frenks, Culemborg 2015 21 Beoordelingsrapport - Uitgebreide opleidingsbeoordeling - HBO-bacheleropleiding - Farmaceutisch Consulent - deeltijd - Saxion Next - Particuliere Hogeschool voor beroepsonderwijs, drs. G.J. Stoltenberg, dr. Th. DF.J. Tromp, drs. E. van Deursen, G. Mallegrom, E-Okur, L.Blom-van Veen, Hobéon, DEn haag, 5-12- 2014, Croho nr. 39209 6 7
Moeilijke woorden A-Z 1 Accreditatie Erkenning van de opleiding 7 Farmaceutisch consulent Dit is een functie in de apotheek. De ontwikkelen die nodig zijn op de arbeidsmarkt. De onderwijsraad heeft aanbevelingen gedaan 16 Skype Gratis software voor online bellen met 2 Audit Onderzoek naar een organisatie 3 Auditpanel of auditcommissie De mensen die het onderzoek doen naar farmaceutisch consulent heeft een HBO opleiding en fungeert intern als de brug tussen de apotheker en de apothekersassistenten. Naar buiten toe heeft de farmaceutisch consulent een belangijke functie in de patiëntenvoorlichting. hoe dat gerealiseerd kan worden. Zie ook: https://www.onderwijsraad.nl/dossiers/eenleven-lang-leren/item135 13 MOOC Massive Open Online Course, grote webcam, chatten en bureaublad delen 17 SmartFill lijn Betekent dat de verwerking van de herhaalrecepten in de apotheek nauwkeuriger, efficiënter beter en sneller verloopt. de organisatie. Zij worden gevraagd door de uitvoerende instantie en zijn inhoudelijk betrokken, maar wel onafhankelijk 8 Farmacokinetiek en farmacodynamiek De leer van de geneesmiddelen in het groepen studenten volgen online cursussen in Moocs. Die bestaan vooral uit video s en grote webinars, Bijvoorbeeld Coursera, Khan 18 Virtuele klas De virtuele klas is een online lesomgeving 4 Blended learning of blended leren Blended is Engels voor gemengd. Blended Learning betekent dat het leren effectiever en leuker wordt door het mixen van leerstijlen, lichaam en de leer van de farmacologische effecten van een stof. 9 Flipped classroom In plaats van eerst een les volgen en dan Academy. Zie ook: https://www.mooc-list.com/ 14 NVAO De Nederlands-Vlaamse Accreditatieorganisatie (NVAO) voor ongeveer 45 studenten. De les gaat via internet met behulp van software. De deelnemers zijn niet fysiek bij elkaar maar bevinden zich in een virtuele ruimte op een afgesproken tijdstip. Virtuele klassen zijn de werkvormen, media, klassikaal en individueel huiswerk maken gaan studenten zich eerst is als onafhankelijke, binationale klassikale variant van e-learning. leren, online en offline leren, etcetera voorbereiden op de inhoud thuis of elders. accreditatieorganisatie bij Verdrag opgericht 5 Didactisch concept Dit is het leermanifest van de Daarna komen ze in de klas, virtueel of in real life om de stof te verwerken. Dat blijkt leuker en effectiever te zijn. door de Nederlandse en Vlaamse overheid om een deskundig en objectief oordeel te geven over de kwaliteit van het hoger onderwijs in Je kunt de deelnemers meer of minder intensief bij de sessie betrekken door middel van verschillende interactietools zoals een opleiding. Opgenomen zijn de belangrijkste uitgangspunten van waaruit wordt lesgegeven. Bijvoorbeeld De opleiding is praktijkgericht 10 Formatieve toetsing Waarbij studenten en docent elkaar Nederland en Vlaanderen. Elke hogere onderwijs-opleiding in Nederland feedbackvenster, een poll of een chatvenster. Het geven van een les kan bijvoorbeeld via een PowerPointPresentatie, een Youtube filmpje. 6 EVC Erkenning van Verworven Competenties. feedback geven en ze het leren evalueren, bijvoorbeeld met behulp van de volgende vragen: Wat hebben we hiervan geleerd? of wordt, voordat er onderwijs kan worden gegeven, getoetst door de NVAO. Wanneer die een accreditatie afgeeft, zegt het NVAO daarmee Een gesprek kun je initiëren door iemand het woord te geven of handen te laten opsteken door middel van iconen. De essentie van EVC is de erkenning dat leren Wat moet ik nog weten of kunnen om verder te dat het getoetste onderwijs de kwaliteit van het niet alleen gebeurt via het formele onderwijs. komen? hoger onderwijs is gewaarborgd. Bron: http:// Door je programma s op je computer te delen Tijdens je werk leer je als het goed is iedere dag weer bij. Een EVC-procedure maakt zichtbaar over welke kennis en vaardigheden mensen, door opleiding en werkervaring bij elkaar op 11 ilinc Learning Software voor de virtuele klas die Saxion Next gebruikt. ilinc software heeft als voordeel www.nvao.net 15 Peer-to-peer instruction Peer is Engels voor gelijke. Peer-to-peer zijn de mogelijkheden om te oefenen en te toetsen eindeloos. Alle documenten en programma s die op je computer staan -en dus ook op het internet- zijn in te zetten als te tellen, beschikken. Hun ervaring wordt dat het synchrone webbrowsing ondersteunt instruction betekent dat je van elkaar leert. lesmateriaal. Bron: DYHMe. http://www. daarmee omgezet naar een Ervaringscertificaat. waardoor je alles van het web direct in de Dat blijkt de beste manier te zijn om dingen te dyhme.com/wat-is-dat-virtuele-klas/ (jan. 2015) Dit certificaat geeft mensen de waarde die zij verdienen. Voor zichzelf en voor de organisatie waarbinnen zij werkzaam zijn. Na de procedure virtuele ruimte kan halen. Daarnaast is de prijs/kwaliteit verhouding zeer gunstig en is de service bijzonder goed. Meer informatie: onthouden. Door te discussiëren met elkaar, elkaar lesstof uit te leggen en feedback te geven leren studenten effectiever. De lesstof wordt 19 Visitatie Een officiële inspectie kan het Ervaringscertificaat gebruikt worden bij sollicitatieprocedures. Maar het kan ook worden ingezet bij het volgen van MBO- of HBO deelopleidingen, waardoor een officieel francisca@xwebinar.nl 12 Leven Lang Leren Is een begrip dat door onder andere de beter onthouden en vaardigheden en skills worden beter aangeleerd en toegepast. Peer-topeer (P2P) werkvormen zijn goed toe te passen in de virtuele klas. Bron: DYHMe Academy. 20 Ziekenhuisverplaatste zorg Geneesmiddelen: Dat is een regeling die is ingezet door de minister van Volksgezondheid diploma vaak verrassend dichtbij ligt! Onderwijsraad, wordt gebruikt om aan te http://www.dyhme.com/wat-is-dat-virtuele- om alle medisch specialistische geven dat het belangrijk is om gedurende alle klas/ geneesmiddelen alleen nog maar te verstrekken leeftijdsfasen kennis en vaardigheden te blijven via de ziekenhuis apotheek. 8 9
Het traditionele onderwijs is aanbod gestuurd. We moeten naar meer vraaggestuurd onderwijs. Ik vind dat de virtuele klas daar een hele mooie rol in speelt Bernadette Lohuis, Algemeen directeur van Saxion Next. Zij stuurt zeven opleidingsmanagers aan waarvan er nu twee ervaring hebben met de virtuele klas. Dat zijn de opleidingen Farmaceutisch consulent en Bank en Verzekeringen. Van aanbod gestuurd naar vraaggestuurd onderwijs Bernadette Lohuis - Algemeen directeur Saxion Next Vooraf beseften we dat het werken in de virtuele klas veel aandacht zou trekken van het auditpanel. Immers, er zijn nog maar weinig auditors of ervaringsdeskundigen. Vooroordelen over de virtuele klas en meningen zijn er veel. Sommigen zien afstandonderwijs als lessen die allemaal per Skype gaan, anderen denken dat er zware en dure ICT-systemen nodig zijn om een virtuele klas uit te voeren. We hadden grote behoefte aan een gedegen inhoudelijk oordeel van het auditpanel over de virtuele klas en daarom hebben we ook een live virtuele klas uitgevoerd. Het is een momentopname, er kan altijd wat fout gaan, maar alles ging prima. Het volledige panel heeft de virtuele klas bijgewoond en was laaiend enthousiast! Gelukkig hebben we ook de andere onderdelen van de visitatieprogramma goed doorstaan. Na deze uiterst positieve beoordeling van het auditpanel gaan we met groot enthousiasme verder met het gebruik van de virtuele klas bij andere opleidingen. Binnen de markt van deeltijdonderwijs onderscheiden wij ons daar duidelijk in. Waarom is plaats- en tijdonafhankelijk leren belangrijk? Wij zijn er grote voorstander van dat opleidingen meer plaats- en tijd onafhankelijk worden, zodat meer werkenden een opleiding kunnen volgen bij het hoger onderwijs. Een Leven 11
Succesfactoren privaat hoger onderwijs..het aanbod is veelal modulair van aard en wordt (binnen opleidingskaders) waar mogelijk en gewenst inhoudelijk afgestemd op de vraag van de opdrachtgever. Een aantal private aanbieders maakt gebruik van afstandsonderwijs, wat deelnemers mogelijkheden biedt tot tijd- en plaatsonafhankelijkleren. Eén van de voordelen van het niet-bekostigd onderwijs is gelegen in de mogelijkheid om maatwerk te leveren 22 Lang Leren 12 is dan ook een belangrijk speerpunt voor ons. Van meet af aan was ik enthousiast over de mogelijkheden van de virtuele klas waardoor je op afstand kwalitatief goed onderwijs kan bieden. In de toekomst zullen we ons deeltijdonderwijs sterker moeten vormgeven naar het concept van een Een Leven Lang Leren. Het onderwijs moet dichter bij de praktijk komen of op de werkplek zelf plaats vinden. Het moet meer modulair zijn, zodat je in korte tijd kan leren wat nodig is. Er moet meer plaats zijn voor de inbreng van competenties van studenten die eerder verworven hebben. We hebben bijvoorbeeld een tweedegraads opleiding voor HBO en WO-ers die zo snel hun onderwijsbevoegdheid kunnen halen. Het deeltijd onderwijs moet echt veranderen Onze visie is dat het deeltijd onderwijs echt moet veranderen wil het in een behoefte blijven voorzien. Niet ons opleidingenprogramma is bepalend, maar de vraag vanuit het werkveld en van de studenten is voor ons leidend in de ontwikkeling van onderwijsprogramma s. Dat is mijn stokpaardje: Van aanbod gestuurd naar vraag gestuurd onderwijs. Hoe doe je dat? Daarbij is het nodig dat wij goed analyseren wat onze toekomstige HBO deeltijd studenten al kunnen en weten voordat ze bij ons komen en wat ze nodig hebben om zich verder te ontwikkelen. Sommigen hebben al NIMA cursussen gedaan, anderen een training via een trainingsbureau. Wij bespreken met nieuwe studenten hun portfolio van competenties, zodat we kunnen adviseren welke leeractiviteiten voor hun tot het juiste getuigschrift leiden. De examencommissie speelt een belangrijke rol bij dit proces, omdat zij bezig zijn met het toetsen en beoordelen van de eerder verworven competenties van toekomstige studenten. Met de virtuele klas ben je meer flexibel Vanuit de visie van Een Leven Lang Leren is flexibel deeltijdonderwijs een must. Gespecialiseerde opleidingen kennen slechts een beperkte hoeveelheid studenten, die komen uit het hele land. Het is financieel onhaalbaar om de opleiding op verschillende locaties aan te bieden. Studenten werken altijd naast hun opleiding en wanneer ze teveel reistijd zouden hebben, zouden ze de opleiding niet volgen. Leren met behulp van de virtuele klas is dus voor onze gespecialiseerde opleidingen een uitkomst. Studenten zijn er ook erg blij mee. We hebben de minister een handje geholpen Als Saxion Next zijn we actief betrokken geweest bij het voortraject van de commissie Rinnooy Kan 22 De taak van de commissie was, kortgezegd, om te onderzoeken hoe het hoger onderwijs voor volwassenen versterkt kan worden. In ons werk moeten we ons steeds intensiever bijscholen, dat vraagt een snel ontwikkelende kennismaatschappij van ons. Het gekke is, dat de instroom bij het volwassenonderwijs alleen maar daalt. Dat vinden we zorgelijk. Nederland blijft achter bij onze buurlanden. De commissie was niet alleen bezig met financiering van het onderwijs maar ook met de vragen Hoe kan het deeltijdonderwijs beter aansluiten op de arbeidsmarkt, hoe kun je het onderwijs beter doen aansluiten op de situatie van de toekomstige student (flexibiliteit), en hoe kun je de effectiviteit van je opleidingen vergroten? De commissie adviseert om opleidingen modulair aan te bieden. Per module krijg je een aantal studiepunten en een bepaalde hoeveelheid studiepunten kunnen weer leiden tot een getuigschrift of een diploma. En zo doen wij het ook. Het is erg boeiend en bevredigend om het onderwijs beter te maken en effectiever, zodat mensen er in de praktijk veel aan hebben. Dat is mijn drive in mijn werk. Daar doe ik het voor. Het kabinet heeft het adviesrapport goed bestudeerd en in oktober 2014 is het eerste pakket maatregelen bekend gemaakt. Het kabinet investeert tussen 2015 en 2019 een bedrag oplopend tot vijf-en-zestig miljoen in deeltijd hoger onderwijs. Kwaliteitsstempel Willen wij in deze markt verder groeien, dan zullen we onze zaakjes op orde moeten hebben. De kwaliteit van ons onderwijs moet gegarandeerd zijn. De inhoud moet goed zijn, maar ook alle processen die daarmee samenhangen. Onze toekomstige studenten en werkgevers moeten daarop kunnen vertrouwen. Daarom was de visitatie van Hobeon ook zo belangrijk. Hun positieve advies leidt voor ons naar de zo gewenste accreditatie door de NVAO. Dat kwaliteitsstempel wilden we graag hebben. 22 Adviesrapport Flexibel hoger onderwijs voor volwassenen. Adviescommissie Flexibel hoger onderwijs voor werkenden. 12 maart 2014. Aangeboden door de heer Rinnooy Kan, voorzitter van de adviescommissie, aan de minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap dr. Jet Bussemaker 12 13
Het is wennen, maar... het is goed om met je tijd mee te gaan. Chantal Raaijmakers en Hester de Kock - Studenten Farmaceutisch Consulent Saxion Next Chantal werkt inmiddels tweëntwintig jaar in een openbare apotheek en wilde graag verdieping in haar vak. Ze miste uitdaging in haar werk. Hester werkt negentien jaar als apothekersassistent. Op dit moment werkt zij in een poliklinische apotheek. Daar was behoefte aan meer farmaceutisch consulenten. Voldoet de opleiding aan je verwachting? Chantal: Zeker! Het eerste jaar was leuk en interessant. Ik heb veel geleerd, het ging snel. Het tweede jaar werd lastiger omdat we vakken kregen die ik nog nooit had gehad, zoals marketing. De HBO opleiding is best pitting omdat je het moet combineren met werk en huishouden. Deze opleiding is ook anders dan ik daarvoor had gedaan: je moet veel meer zelf uitzoeken en de begeleiding is minder. In ons vak moet je perfectionistisch zijn, dat zijn we gewend. Bij de opleiding willen we graag precies weten wat we gaan doen en willen we het ook allemaal goed doen. Daar zit wel eens wat spanning. Hester: Ja, echter je moet wel veel zelf uitzoeken. Dat vraagt veel plannen en vooruitdenken. Het is wel een goede oefening want in je vak als farmaceutisch consulent moet je dat ook goed kunnen. Wat vind je van de lessen in de virtuele klas? Hester: Als de opleiding niet voor tachtig procent virtueel zou zijn, dan zou het voor mij wel erg moeilijk worden om de opleiding te volgen. Het zou me teveel reistijd kosten. Dat geldt ook voor veel mede-studenten, die komen uit Zeeland en Limburg. Natuurlijk zitten er nadelen aan de virtuele klas 18, maar de voordelen zijn echt talrijker. Je moet er wel aan wennen, maar ik vind het goed om met je tijd mee te gaan en open te staan voor nieuwe media. In een collegezaal op de universiteit geeft de docent een lezing. het maakt niet zoveel uit of je er bij bent of niet. Bij de virtuele klas werkt dat niet zo, het is wel degelijk belangrijk dat je aanwezig bent. En ik vind het ook erg prettig om met mijn sloffen aan achter de computer te zitten Chantal: Toen ik aan de opleiding begon had ik nog nooit van virtuele klassen gehoord. Gelukkig waren er wel inlooplessen geweest om te oefenen met de software van de virtuele klas. Dan ga je toch prettiger aan de lessen beginnen. Ik vond het best eng in het begin om iets te presenteren, iets te tekenen of mijn bureaublad te delen. Als je het eenmaal gewend ben dan is het vrij simpel. Aan vrienden en kennisen vertel ik altijd dat het lessen zijn met behulp van een webcam. We zijn als studenten meestal klein in beeld en de docent wat groter. In het midden staat bijvoorbeeld de Powerpoint Presentatie en als je wat wilt zeggen dat klik je op een icoontje van een handje. Dan steek je virtueel je hand op. De docent geeft jou dan het woord en kan je groot in beeld brengen. Als je het een paar keer hebt gedaan, dan gaat dat allemaal vanzelf. Als ik had kunnen kiezen tussen een gewone opleiding en een virtuele opleiding dan had ik -denk ik- een gewone opleiding gekozen. Maar nu ik de ervaring heb met de virtuele klas vind ik het zo relaxed. Ik vind het helemaal goed zo en een gewone opleiding op een locatie hoeft van mij echt niet meer. Ik zou mensen heel goed kunnen overtuigen dan een virtuele klas uitstekend is, dan moeten ze gewoon eens meedoen. Dan weet je pas hoe het echt is. Ik had wel wat meer leren-leren les gewild Hester: Een goed voorbeeld van hoe een virtuele klas werkt kan ik je vertellen aan de hand van het vak managementrollen. We moesten eerst veel zelfstudie doen: lezen, filmpje kijken en opdrachten maken. Als opdracht moesten we bijvoorbeeld een zelfassessment doen en een beschrijving maken Hester: De virtuele klas is een nieuw medium waar we aan moeten wennen. Ik vind het leuk om upto-date te zijn.. 15
Chantal: Als ik in het begin had kunnen kiezen tussen een gewone opleiding en virtuele opleiding had ik waarschijnlijk de gewone opleiding gekozen. Maar nu ik de ervaring heb vind ik het zo relaxed! Ik zou nooit meer willen overstappen! van de verdeling van de managementrollen in onze apotheek. Daarnaast nog een opdracht van vorig jaar opnieuw bekijken en toepassen op de eigen apotheek. Dat moesten we allemaal doen ter voorbereiding op de les. De voorbereiding duurde zeker zes tot acht uur, de les zelf maar anderhalf uur. Je weet niet wat de opdracht in de les wordt en moet je dus wel heel goed voorbereiden. Bij het lezen ter voorbereiding moeten we zelf schiften welke informatie belangrijk is en welke informatie minder belangrijk. Dat is erg moeilijk en zo heel anders dan op een MBO opleiding. Ik had wel wat meer hulp willen hebben bij het leren leren, de overgang is wel erg groot! We hebben als studenten veel contact met elkaar Chantal: Met de studenten van ons jaar hebben we een groeps-app en die gebruiken we vaak. Dat is waar we het meest contact houden. En met bepaalde mensen heb je meer contact, ook privé. De app is de korte communicatie. Soms bellen we om uitgebreider te praten. Ik mis het fysieke contact niet Hester: Het fysieke contact met elkaar mis ik ook niet. Je hebt je eigen werk al, je eigen collega s. Iedereen heeft zijn werk en daardoor toch weinig tijd om contact te hebben met elkaar. Dat is toch anders dan met collega s op het werk. En als je echt wilt heb je toch wel persoonlijk contact met medestudenten. We zien dagelijks in de praktijk de winst van onze opleiding Chantal: Het sterkste punt is dat je een helicopterview ontwikkelt. Je kijkt probleemgerichter en je ziet dingen beter. Je leert, zoals ze op de opleiding zeggen, om er boven te gaan zweven en te ontdekken waar de knelpunten zitten. Er wordt meer commentaar van je verwacht en naar je geluisterd. Hester: Ik zie nu de organisatie door een andere bril. Voordat ik met de opleiding begon had ik me niet gerealiseerd dat de apotheek een onderdeel is van een grotere organisatie, het ziekenhuis. Als je werkinstructies schrijft moet je daar wel rekening mee houden, bijvoorbeeld. Door de opleiding ga je verder kijken dan je neus lang is. De opleiding is toegankelijker door de virtuele klas Hester: Volgens mij heeft de zorg steeds meer behoefte aan personeel dat anders geschoold is. Dat is nodig omdat de zorg erg veranderd; patiënten worden steeds mondiger en we hebben te maken met Ziekenhuisverplaatste zorg 20. Dat is een regeling die is ingezet door de minister van Volksgezondheid om alle medisch specialistische geneesmiddelen alleen nog maar te verstrekken via de ziekenhuis apotheek. Als farmaceutisch consulent ben je daar dan de schakel in en we hebben dan ook geleerd dat we ons daarin pro-actief moeten opstellen door bijvoorbeeld allerlei protocollen te schrijven. Mijn opleiding zorgt ervoor dat ik die veranderingen in de zorg ken en dat ik er mee kan werken. De virtuele klas zorgt ervoor dat zo n opleiding makkelijk toegankelijk is. Chantal: Elke dag ben ik op mijn werk met dingen bezig die ik zonder de opleiding niet had opgepakt. Ik heb een smartfilling-lijn 17 opgezet, samen met de apotheker. Dat is een manier om efficienter te werken met herhalingsrecepten. We liepen namelijk elke dag aan tegen een stagnatie bij het uitvullen van medicijnen. Nu staan alle herhaalrecepten in de computer en de uitdraai van de etiketten is helemaal geautomatiseerd. Voorheen had ik dat wel kunnen bedenken, maar niet kunnen uitvoeren. Met deze opleiding kan ik het ook uitvoeren mag ik dat ook doen! Daar ben ik wel trots op! 16 17
Trekken en duwen helpt niet. Een beetje prikkelen wel. Randi Vat - Zelfstandig organisatie adviseur en docente bij Saxion Next Randi Vat heeft haar achtergrond in de PR, uitzendbranche en outplacement. Hoe maak je een homogeen geheel van alle mensen, systemen, structuren en processen die samen deze deeltijdopleiding vormen. Een antwoord vinden op die vraag was mijn taak in de periode dat we toewerkten naar de audit van de opleiding in november 2014. Dat moest dan wel binnen de tijd die daar voor stond. Voor wat betreft de virtuele klas heb ik zeer nauw samengewerkt met Francisca van XWebinar.nl, die zowel inhoudelijk, didactisch als technische ondersteuning bood op een pragmatische manier. Een heidense administratieve klus Ik had gelukkig een klein groepje docenten om me heen waarmee ik goed kon werken. Samen pakten we de basis op. En dat waren vooral ook veel administratieve klussen. De studiegids moet bijvoorbeeld kloppen met de modulebeschrijvingen en 19
Met onze virtuele klas zijn we uniek in opleidingsland. Dat is niet overdreven, echt niet! de modulebeschrijvingen moesten weer kloppen met de beoordelingsformulieren, die op hun beurt weer moesten kloppen met de toetsmatrijzen. De leerdoelen moeten passen bij de HBO competenties die zijn geformuleerd. Dat moet je mensen hebben die die het gewoon gaan doen en niet gaan zeuren. Maar wat doe je als er heel veel verschillende beschrijvingen zijn van een module? We hebben een nieuw format gemaakt. We hebben docenten achter de broek aan gezeten om hen te stimuleren om dat format ook daadwerkelijk te gebruiken. Echter, een flink aantal docenten geven maar een paar uur les. Hoe krijg je ze toch zover? Ik was steeds bezig met communicatie en verbindingen leggen, ten aanzien van ons eigen team, maar ook ten aanzien van de inhoud van de opleiding. Ik geef een voorbeeld: We hebben vijf leerlijnen: medischfarmaceutisch, zorgmanagement, mens en communicatie, onderzoek en de praktijk. Je kunt je voorstellen dat als je binnen de leerlijn medisch-farmaceutisch bezig bent met farmacokinetiek en -dynamiek, dat je eigenlijk nooit aan communiceren denkt, want het gaat over de samenstelling van pilletjes enzo. En je leert dan wat dat pilletje doet met bijvoorbeeld een vrouw die in verwachting is. Maar wat doe je nou als die mevrouw aan de balie komt en daar een vraag over heeft? Dat is communicatie. We hebben veel overleg met docenten en stemmen veel af. Dat doen we zo efficiënt mogelijk en vaak doen we dat per Skype in kleine groepjes. Het is wel belangrijk om dan het overzicht te bewaren. Interactie is de kern Met de virtuele klas zijn we uniek in opleidingsland. Dat is niet overdreven, op geen enkel HR-event of beurs over het Leren van Nu kom je tegen wat wij doen! Virtueel lesgeven betekent nog bijna overal dat studenten een opgenomen gastcollege volgen. Bij ons is interactie de kern van het virtuele onderwijs. We kennen veel verschillende werkvormen, laten ze in groepjes uiteen gaan, passen peer-to-peer leren toe.. mensen geloven het vaak niet! Je kunt heel mooi inspelen op de verschillende leerstijlen die iedereen heeft. Weerstand en vooroordelen Sommige docenten waar ik mee gewerk heb hadden weerstand tegen de virtuele klas. Techniekfobie. Alles wat met computers te maken heeft roept dan weerstand op, vooral als het niet loopt zoals het zou moeten lopen. Anderen (ex-docenten) hadden een sterke overtuiging dat virtueel lesgeven onderkoeld is en onpersoonlijk. Sommigen vonden ook dat je een stukje domein afpakt: de klas is van mij en daar moet je niet aan komen. Docenten oude stijl moeten er ontzettend aan wennen. Degenen die mee konden komen bleven en degenen die hun weerstand niet konden overwinnen vertrokken. Natuurlijk kun je een aantal dingen niet virtueel doen maar ik vind het een fantastisch hulpmiddel in de hele mix aan leeractiviteiten die de opleiding kan aanbieden. De beste manier om mensen met weerstand mee te krijgen is te laten zien hoe leuk en effectief het is! We moeten nu weer aan de slag met visievorming en de ontwikkeling van het curriculum. De nadruk heeft nu gelegen op de visitatie. We willen dat de opleiding nóg meer aanspreekt, aansluit op de praktijk van de apotheek en meegroeit met de ontwikkelingen binnen de Farmacie en de zorg. Mijn tips Maar ik heb geleerd om niet hard voor de troepen uit te hollen. De mens is een zelflerend systeem dus ik geloof niet dat het werkt om hard te trekken of te duwen. En toch.. af en toe een beetje prikkelen is prima! Te hard voor de troepen uit hollen werkt niet. Maar af en toe een beetje prikkelen is prima 20 21
Dirk heeft 12 jaar in een openbare apotheek gewerkt in verschillende functies. In 2012 is hij gestart als hoofddocent en opleidingsmanager bij Saxion Next. Het resultaat telt Aan het eind van de avond, waarop het auditpanel een les in de virtuele klas meemaakte vanaf een groot scherm, ontstond er een enorme extase van positieve ervaringen. Dat was geweldig. De commissieleden die eerst sceptisch waren, werden na een uur enthousiast! Alle vooroordelen waren van tafel. Het was een hoogtepunt van de audit. Het was ook onverwacht, immers online onderwijs ligt onder een vergrootglas. In het onderwijs zijn de conservatieve stromingen heel kenmerkend en frontaal onderwijs is de norm. Klassikaal lesgeven is de standaard, maar interesse in andere lesvormen neemt wel toe, merk ik. Uitgangspositie Toen ik in 2012 startte bij de Opleiding voor Farmaceutisch Consulent ontdekte ik al snel dat er inhoudelijk geen lijn zat in de opleiding, dat er nauwelijks visie was om de opleiding te ontwikkelen. de opleiding in het beroepsveld goed te profileren, zodat apotheken hun mensen graag naar onze opleiding zouden sturen. Als particuliere opleiding moet je je eigen broek ophouden, dus moet je zorgen dat iedereen weet wat je doet en dat je veel enthousiaste studenten krijgt. Het is een hele klus om een dergelijk traject uit te voeren, maar ook om een audit te organiseren. De administratie en het papierwerk zijn overweldigend. Je werkt toe naar een ideaal plaatje. In de praktijk loopt het anders. Maar we zijn er glansrijk doorheen gekomen en daar zijn we trots op! Mijn belangrijkste taak was om goede mensen in huis te krijgen; docenten en leerbegeleiders. Als dat lukt dan kan je iets goeds opleveren. Als mensen plezierig samen kunnen werken gaat alles beter en sneller. Rond de visitatie bleek wel wat een fantastische groep mensen we hadden: het enthousiasme spatte ervan af! Het mooie was, dat mensen werden aangestoken door de inhoud van de opleiding zelf en door elkaars enthousiasme. Dan ben je op de goede weg. Mooc s zijn slechts weggelegd voor een elite groep studenten die op die manier kunnen studeren Het gaat niet meer alleen om de pillen. Dirk Stobbe - Apotheker, hoofddocent en opleidingsmanager Saxion Next Mijn taak was om dat te realiseren. De inhoud moest meer samenhang krijgen, de achtergrond en visie van waaruit wij lessen ontwikkelden moest ontworpen worden en in het DNA van de opleiding terecht komen. We moesten rekening houden met de wensen uit de praktijk; de apothekers. De gewone real life lessen bleken niet één op één overgezet te kunnen worden naar een virtuele les, zodat we onze visie op virtuele didactiek moesten ontwikkelen en lessen moesten aanpassen. We wilden ook de kwaliteit en het niveau van de opleiding verbeteren en de tevredenheid van onze afnemers -de studenten- monitoren. Eind 2014 moest alles op orde zijn voor de accreditatie. Daarnaast was het doel om Docenten zien elkaar zelden Als je werkt met afstandsonderwijs dan speelt het hele opleidingsgebeuren zich online af. Docenten zie je nauwelijk op school. Die zitten dus letterlijk op afstand bij afstandsonderwijs, net zoals de studenten. Dat vraagt veel investering om mensen te betrekken. Je kunt niet volstaan met het versturen van een paar emailtjes als ze les moeten geven, of als ze moeten leren werken met de virtuele klas, of als ze hun lessen moeten aanpassen een nieuwe ideeën van de opleiding, of over de afspraken die worden gemaakt. Dat werkt niet. Dat is voor mij ook geen 23
We zijn een particuliere opleiding dus moet je zelf je broek ophouden. Je moet zorgen dat je voldoende studenten hebt en het beroep moest weer op de kaart gezet worden. beeld waarnaar ik een opleiding kan vormgeven. Er is inspanning nodig om mensen actief en enthousiast te krijgen. De volgende actie was het verbeteren van de backoffice waardoor de communicatie tussen school en docenten en docenten onderling beter verliep. Daarna verzamelden we een groep docenten rondom het kernteam. We gingen docenten bezoeken, en we regelden ontmoetingen. Ook via Skype werd vaak overleg gevoerd. Ik ben gestart met een kerngroep docenten en heb vijf leerlijncoördinatoren aangesteld die elk de inhoud, de kwaliteit en de rode lijn van hun gedeelte zouden bewaken, waarborgen en mee helpen ontwikkelen. Daarnaast sturen deze mensen de docenten aan die verbonden zijn aan de leerlijn. Ik heb zelf ook veel moeite gedaan om zoveel mogelijk contact met docenten te hebben. Ik ging naar ze toe of nodigde ze bij mij uit. Mijn drive was om de docenten mee te krijgen om samen een kwaliteitsslag te maken door hen informatie te geven. Geef je eigen grens aan De meeste docenten werken niet alleen voor ons, maar voor meerdere hogescholen of zijn actief in hun eigen bedrijf. Mensen zitten er verschillend in. De motivatie en betrokkenheid is verschillend. De éne docent vindt zich nog steeds een docent op afstand en voor anderen is afstand helemaal geen issue. Wat ik mooi vind is dat iedereen aangeeft waar de grens ligt in wat men wel en niet kan. Er zijn bijvoorbeeld docenten die zeggen: op woensdag kan ik niet overleggen. of Ik wil graag lesgeven en meedoen maar dit zijn de beperkingen. Kijk, als ik zo n gesprek heb en het is in te passen dan vind ik dat prima. Oudere docenten hebben soms moeite met de virtuele klas Oudere docenten hebben over het algemeen vaker en meer moeite met het werken online dan jongere. Ik probeer te achterhalen waar het probleem zit. Vaak heeft het te maken met vrees voor de computer. Ik zeg dan dat ze gerust even aan een wat meer ervaren collega kunnen vragen om iets voor te doen. Wij propageren een cultuur waarin je fouten mag maken, waarin je hulp kan vragen en krijgen van collega s. Peer-to-peer 15 -leren, ook met docenten Alle docenten beginnen met een introductie voor de virtuele klas, daarnaast kunnen ze gebruik maken van een maandelijks online spreekuur, speciaal voor docenten. Het professionaliserings-plan voor docenten moet nog uitgewerkt worden. We gaan er van uit dat docenten veel van elkaar kunnen leren, daarom gaan we peer-to-peer bijeenkomsten organiseren voor docenten waarbij we technieken en vaardigheden gaan oefenen. Net als studenten leren ook docenten verschillend. Jonge docenten loggen in bij de virtuele klas en gaan op een energieke manier zelf uitproberen wat er kan en hoe het werkt. Anderen, vaak ouderen, kijken eerst een keer mee met een collega die lesgeeft in een virtuele klas, volgen een korte training om te leren werken met de gereedschappen van de virtuele klas en gaan dan aan de slag. We houden daar rekening mee bij de professionalisering van docenten. DNA voor lesontwerp Met het accreditatieteam hebben we Het didactisch concept ontworpen, dat is het leermanifest van de opleiding en bevat het DNA van elke les. Het didactisch concept wordt gebruikt als lessen gemaakt worden. Zo vinden we dat ons onderwijs praktijkgericht moet zijn, dat we het leren in een Blended traject 4 aanbieden omdat dat leuker en effectiever is en om dezelfde reden hateren we de principes van de Flipped Classroom 9 en Peer-to-peer leren. Interactie maakt betrokken In het begin was ik al lang blij dat we alle lessen überhaupt konden uitvoeren. Ik had er weinig idee van hoe docenten dat deden. Gaandeweg vonden we interactiviteit bij de les belangrijker, omdat het de studenten betrokken houdt. Vervolgens zijn we de principes van Het didactisch concept 5 gaan toepassen op onze lessen. Als je nu kijkt naar de opkomst van de MOOCS 13 waarbij het leren erg consumtief is, dan denk ik niet dat die trends zich ook zal uitbreiden naar praktijkgerichte opleidingen. Ik denk dat de manier van leren die bij Moocs worden gehanteerd (vooral veel video s doornemen, vooral individueel leren) voorbehouden blijft aan een elitaire groep studenten die goed kunnen studeren. Op dit moment valt er ook bij ons nog veel te verbeteren aan het leren in de virtuele klas en de electronische leeromgeving. We hebben een blauwdruk gemaakt met een aantal praktische voorbeelden van hoe je virtueel les kunt geven. Nu moeten alle docenten daarmee aan de gang. Iedereen gaat een eigen lesplan maken. We schatten in dat we daar ongeveer anderhalf jaar mee bezig zijn. Binnenkort gaan we meer onderzoek doen naar de inhoud en vorm van de opleiding. Collega Tamara Koehler gaat promoveren op deze opleiding en ik ben zelf bezig om de farmaceutische zorg meer patientgericht te maken. Dat doe ik door deelname bijeenkomst van de beroeps- en branchevereniging voor apothekers, KNMP. Mijn tips voor collega s Hecht grote waarde aan scholing van je docenten. Als iedereen alle tools kent en begrijpt wat je ermee kan doen, dan kunnen ze gaan denken over het aanpassen van hun lessen. Stel een didactisch concept op, zodat iedereen weet wat belangrijk is en waar je met elkaar naartoe werkt. Spreek met elkaar af hoe je de virtuele klas gaat gebruiken en welke plaats die virtuele klas heeft in het totale opleidingstraject. Je kunt van ons best een kopie krijgen, maar besteed tijd en aandacht aan het maken van je eigen verhaal, samen met je team. Dan komt het vast goed. 24 25
Na mijn opleiding als apotheker ben ik per ongeluk het onderwijs terecht gekomen. Didactiek en onderwijs fascineren me enorm. Tamara gaf een openbare les met haar studenten tijdens de visitatie van het auditpanel. Studenten moeten er even aan wennen dat ik veel van ze vraag in de virtuele klas, ik verwacht actie. Als we een opdracht hebben gedaan krijgt één van de studenten de beurt en die vertelt wat hij of zij ervan vond. Of ik laat ze in groepjes uiteen gaan om een presentatie voor te bereiden over de lesstof die ze ter voorbereiding van de les hebben moeten lezen. Sommige studenten moeten daar heel erg wennen maar de meesten voelen zich daardoor net wat meer uitgedaagd. Ik leg de lat hoog voor wat ik van studenten verwacht. Het is niet zitten en achteroverleunen en ik lepel het wel allemaal op, je moet er zelf mee aan de slag! Voor mij was het concept van de virtuele klas nieuw. Ik had wel van allerlei begrippen gehoord, zoals blended learning, digital learning, Moocs, maar ik wist er niet het fijne van. Op de plaats van de virtuele klas binnen deze onderwijsveranderingen had ik ook weinig zicht. Ik begon dus zo goed als blanco. Geef mij maar tweerichtingsverkeer Tamara Koehler - Apotheker, promovenda en docent bij Saxion Next 26 Ik hoorde dat Saxion Next gebruik maakt van de virtuele klas en daarbij de software gebruikt van ilinc. Ik ben heel tevreden over deze vorm van een digitaal klaslokaal. In het digitaal onderwijs wordt op veel plaatsen nog gebruik gemaakt van Skype sessies, dat kan echt niet meer vind ik. Onze software benadert het meest de situatie van frontaal lesgeven, het traditionele klaslokaal. Het was echt wennen maar ik vind het een goeie manier van onderwijs geven. Voorwaarde is wel dat de techniek op orde is. Ik hou niet van éénrichtingsverkeer in mijn onderwijs. Ik wil van studenten horen waar ze tegen aan lopen of wat hen bezig houdt. Ik wil met ze praten om te kijken of ze iets hebben aan dat wat ik ze biedt als docent. Ik wil mijn les kunnen aanpassen en afstemmen aan mijn studenten. Ik wil niet met een plan het leslokaal binnenkomen, mijn les afdraaien, wat vragen beantwoorden en weer vertrekken. Ik vind het juist belangrijk om te reageren op studenten. Dat is wat ik in het onderwijs zoek en in de virtuele klas kan dat ook. In mijn virtuele klassen kan ik opdrachten geven, dingen vertellen, filmpjes gebruiken, dingen laten zien, de studenten kunnen dingen laten zien, met elkaar overleggen. Ik kan ze in subgroepen uiteen laten gaan en samen aan een opdracht laten werken. Ik kan mondelinge toelichting vragen. Beste wel veel dus. Spraakverwarring Als er discussies zijn in onderwijsland dan merk ik dat het over hele verschillende dingen gaat als je het hebt over virtueel lesgeven. De één heeft het over een Skypesessie waar studenten anderhalf uur moeten luisteren naar iemand die een verhaal over hen uitstort. De ander denkt aan een telefonische vergadering en ik denk vooral aan interactie. Ik heb zelf ook wel een aantal webinars gevolgd vanachter mijn computer thuis, waarbij iemand heel lang het woord had. Binnen tien minuten was ik meestal afgehaakt. Slaapverwekkend. Bij afstandsonderwijs is interactie echt heel belangrijk. Je visie op leren is belangrijk bij lesgeven in de virtuele klas, maar ook de kennis die je hebt van de technieken en de software die je kan gebruiken. Zo kun je steeds duidelijker krijgen wat de virtuele klas voor jou betekent. Voor- en nadelen van de virtuele klas De virtuele klas vraagt wel meer van jou als docent, qua voorbereiding, vaardigheden en techniek. Je moet zorgen dat je spullen in orde zijn, computer, headset, webcam. Je moet weten hoe je een student kan helpen bij een geluidsprobleem. Je moet om 27
Je werkt toe naar zo n dag.. Je wilt laten zien waar je in gelooft.. En dat je dan in anderhalf uur een virtuele les neerzet waar iedereen gelukkig van wordt.. We reden terug naar het hotel en bestelden alle toetjes van het toetjesbuffet kunnen gaan met de software weten wat je kan doen en wat je niet ka doen. Ik vind dat juist heel leuk, maar ik zie wel dat het bij anderen, vaak ouderen, vaak meer moeite kost. Als ik echt eerlijk ben geef ik liever les in een klas in real life dan in een virtuele klas. Dan kan ik beter zien hoe ze erbij zitten. Ik zie dan of ze het boeiend vinden of hun interesse verliezen. Als je opeens een hoofd omhoog ziet gaan, dat weet je dat er iemand wil reageren, dat zie je online meestal niet. Omdat dit een unieke opleiding is in Nederland komen studenten uit Groningen, Zeeland en Limburg en alles waar daar tussenin zit. Hoe fijn is het dan dat de de lessen online kunnen volgen. Als dat niet zo was, was het volgen van de opleiding voor velen onmogelijk. Als voordeel zie ik dat ik de aandacht over de studenten beter kan verdelen. Ze kunnen allemaal tegelijk reageren of ik kan studenten om de beurt het woord geven. Ik kijk dan op mijn lijstje en zie dan dat ik Jilma nog niet heb gehoord. Dan stel ik dus de volgende vraag aan Jilma. Eerst sceptisch, later enthousiast De audit was een hoogtepunt in het afgelopen jaar, maar de virtuele klas speelt niet de hoofdrol bij de toekomstige accreditatie, uiteindelijk gaat het over het eindniveau van de HBO-opleiding. De virtuele klas was wel belangrijk in deze voorbereidende audit, omdat daar de meeste scepsis over bestond bij het auditpanel. Ik gaf de openbare les Farmacotherapy en -dynamiek die werd bijgewoond door het auditpanel. En aangezien het voor iedereen om een première ging, rustte er wel wat druk op me. Saxion Next had wel gezocht naar een auditpanellid dat enig verstand had van virtueel lesgeven. In eerste instantie zou slechts twee leden van de commissie de les volgen, maar uiteindelijk was het hele panel aanwezig om de real time les in de virtuele klas te volgen vanaf een groot scherm. Misschien waren ze nieuwsgierig? Na de les was iedereen enthousiast! De dag was uiteindelijk een feestje. Eén van die commissieleden was een hoog aangeschreven apotheker die ik nog ken vanuit mijn opleiding. Hij was vooraf heel sceptisch over de digitale les. Dus toen hij aan het eind helemaal onder de indruk was, was dat wel een hele dikke pluim! Successen moet je vieren We hebben het goed gevierd! Op onze terugreis naar het hotel zei ik tegen mijn collega dat we het moesten gaan vieren. Laten we iets lekkers gaan halen in de supermarkt! Mijn collega had een beter idee: we rijden terug naar het hotel en we bestellen alle toetjes van het toetjesbuffet! Je werkt toe naar zo n dag.. je wil de mooie dingen laten zien. Je wilt de goede aspecten van de opleiding waar jij in gelooft laten zien. Die commissie is toch een beetje op zoek naar de wat mindere punten en daar gaat het dan op zo n dag veel over. En dat je dan in anderhalf uur zo n virtuele les neerzet en dat iedereen daar gelukkig van wordt.. is een echte apotheose.. ja hoor, helemaal blij mee! Nu weer naar de inhoud van de opleiding Nu ga ik mij richten op mijn proefschrift. Mijn proefschrift gaat over de beroepsontwikkeling van farmaceutisch consulenten op het grensvlak van het onderwijs en de praktijk. Wat doen wij binnen het onderwijs waarmee we onze studenten goed voorbereid die arbeidsmarkt op laten gaan. En aan de andere kant: wat zijn de ontwikkelingen in de farmaceutische wereld waar wij als onderwijs op in moeten springen. Een belangrijk thema is de professionele identiteit van de farmaceutisch consulenten. De consulenten moeten niet alleen de kennis hebben maar het beroep ook echt zijn. Het is een nieuwe HBO functie in een zorgomgeving dus hij moet zijn plek nog vinden. Net zoals destijds bij de mondhygiënist en de nurse practitioner. Het is een beroep in opkomst. De veren moeten even opgeschud worden en dan moet iedereen weer zijn eigen plek vinden. 28 29
Het zal wel zo zijn dat oudere docenten meer moeite hebben met de virtuele klas. Maar je moet het gewoon leren. Iedereen kan het leren. Absorberen van kennis werkt niet Henk de Jong - Apotheker en docent farmacotherapie, farmacokinetiek en -dynamiek en medicatiebegeleiding, afstudeerbegeleider aan de Universiteit van Utrecht en bij Saxion Next Als apotheker bestaat je werk vooral uit het managen van een bedrijf en ik was bijna niet meer met mijn vak bezig. Dat was mijn reden om het onderwijs in te gaan. Henk heeft Tamara geholpen bij de voorbereiding van de openbare les van de virtuele klas. Mijn lessen vormen de backbone van het vak. Bij Farmacotherapie leer je hoe een bepaald geneesmiddel werkt. Dat ligt heel dicht bij de werkpraktijk. Het vak Mediactiebegeleiding gaat over het geven van voorlichting over medicijnen en over de wisselwerking tussen medicijnen. Wanneer je bijvoorbeeld verschillende medicijnen tegelijk gaat gebruiken, dan moet je goed weten of dat geen probleem oplevert. De lessen Farmacokinetiek en -dynamiek zijn veel theoretischer. Je leert hoe een geneesmiddel zich gedraagt en op de juiste plaats in je lichaam aankomt. Voordat studenten hier zelf mee aan de slag kunnen moeten ze eerst veel weten en een aantal begrippen leren kennen. 31
Het ideaalbeeld is dat de mens leert door kennis te absorberen en die vervolgens te onthouden. Zo werkt het niet. De essentie van mijn vak en mijn uitdaging is om een antwoord te vinden op de vraag Hoe kan ik nou zo goed mogelijk geneesmiddelen inzetten om mensen beter te maken? De farmaceutisch consulent is erg belangrijk bij patiëntenvoorlichting De HBO opleiding Farmaceutisch consulent zorgt ervoor dat er mensen opgeleid worden die actief zijn in een gebied tussen de apothekersassistenten, die meestal een MBO opleiding hebben en de apotheker, die universitair geschoold is. Een farmaceutisch consulent zet bijvoorbeeld een voorlichtingsproject op, waarbij een lezing gegeven wordt aan een specifieke groep klanten. De farmaceutisch consulent dient dan een goede theoretische ondergrond te hebben omdat er vragen gesteld kunnen worden die juist beantwoord moeten worden. Het is dan fijn dat niet alle vragen doorverwezen worden naar de apotheker. In de patiëntenvoorlichting heeft de farmaceutisch consulent een grote toegevoegde waarde! studenten gemotiveerd en gestimuleerd worden in hun studie. Dat doen we door activerende werkvormen te gebruiken tijdens de virtuele klas. Studenten kunnen presentaties geven of voeren opdrachten uit, al dan niet in groepjes. Voorafgaande aan de lessen in de virtuele klas bestuderen de studenten opgenomen lessen, theorie en maken huiswerk. In de les zelf moeten ze er flink tegenaan, aan de slag met die kennis. Je merkt dat dat veel meer stimuleert bij studenten. Het traditionele beeld van onderwijs is dat er sprake is van kennisoverdracht van de expert naar de student. Ik was als docent ook gewend om de lesstof zo klassikaal te behandelen. Eenrichtingsverkeer. Dat is nu echt anders. Die manier van werken heeft te maken met het ideale, maar ouderwetse beeld dat de mens leert door kennis te absorberen en die vervolgens te onthouden. Zo werkt het niet. Als docent merk je vaak genoeg dat studenten niks meer weten van een afgelopen blok, al is dat nog maar een half jaar geleden. In die zin is er geen verschil tussen studenten van het HBO of van de Universiteit. meer van de docent, vooral in het begin. Als docent moet je echt weten wat je aan het doen bent en waarom, een plan maken. Tijdens de les moet je alert zijn, studenten stimuleren om actief mee te doen, daar leren ze meer van. Dat gaat op de universiteit met zo n grote groep studenten lastig. Maar hier met de virtuele klas gaat dat heel goed. In de virtuele klas kun je bijvoorbeeld at random * vragen stellen. Dat alleen al zorgt ervoor dat studenten niet wegdutten. Als je voor de webcam gaat vertellen wat je anders voor de collegezaal doet, dan werkt het niet. Je moet je verdiepen in de techniek en in het programma. Dat moet je oefenen. Oudere docenten hebben wat meer moeite om om te schakelen naar de virtuele klas dan jongere docenten. Logisch want die hebben minder ervaring met de andere manier van lesgeven. Maar iedereen kan het leren. Iedereen die met virtueel onderwijs bezig is ziet de mogelijkheden en kent de bezwaren en valkuilen. Uiteindelijk willen we allemaal dat het onderwijs zo goed mogelijk gegeven wordt, dat kennis beklijft en dat we voor de meest optimale vorm moeten gaan. Absorberen van kennis werkt niet Doordat we met de virtuele klas werken kunnen we veel meer studenten bereiken die verspreid zijn over het Nederlandstalig gebied. Di virtuele klas zorgt ervoor dat Is onderwijs in real life effectiever dan in de virtuele klas? Wie denkt dat bij virtueel onderwijs de lesstof minder beklijft dan bij traditioneel onderwijs heeft het mis. Het vraagt wel Natuurlijk zijn er ook nadelen. Ik zou bij presenteren bijvoorbeeld meer willen zien van de houding van de student en de reactie hierop van de mede-studenten. Dat is een soort peer-review: hoe kom ik over. Dat mis je in de virtuele klas. 32 33
Je kan het niet bedenken in een projectplan... Francisca Frenks - Adviseur webinars, virtuele klassen en online didactiek. Eigenaar van XWebinar.nl en dyhme.com Je moet klein beginnen, met een paar enthousiastelingen. Mensen kunnen ook niet alles in één stap leren. Francisca heeft Saxion Next begeleid bij de opstart en implementatie van de virtuele klas op het gebied van techniek en virtuele didactiek. Nu is zij betrokken bij de professionalisering van de docenten en de technische service & support van de virtuele klas. Ik heb onder meer gewerkt in bij overheidsprojecten waarbij het onderwijs beter aan moest sluiten op de arbeidsmarkt en projecten die zich richtten op het terugdringen van onderwijsachterstanden, daarnaast ben ik ondernemer. In 2005 werd ik door een ziekte meer aan huis gebonden. Toen ik van huis uit op zoek was naar mogelijkheden voor werk en ontwikkeling kwam ik al gauw terecht in de wereld van afstandscommunicatie. Dat is het startmoment van XWebinar.nl geweest. Interactiviteit is ons handelsmerk. De teams van Saxion Next en Xwebinar. nl hebben samen de virtuele klas tot een succes gemaakt. De basis-implementatie heeft exclusief aanloop ongeveer twee jaar geduurd. Het bezoek van de visitatiecommissie was een enorm hoogtepunt! Klein beginnen Het implementeren en goed laten functioneren van de virtuele klas is niet een project dat je van te voren kunt bedenken in één projectplan. Je moet klein beginnen, met een paar mensen die weten waar ze naar toe willen en enthousiast zijn. Daarna oefen je in de praktijk en check je met elkaar of het werkt. Zo ga je stap voor stap verder. Er komen steeds nieuwe vragen naar boven die beantwoord moeten worden: Hoe werkt dat in jouw manier van lesgeven? Kun je nieuwe uitgangspunten voor didactiek zelf vertalen naar je lesplan? Kun je zelf een flipped classroom inrichten? Hoe is het om het leren in de klas te evalueren, wat doet dat met studenten? Hoe is het met de belasting voor de studenten, trekken ze het nog? 34 35
Een leven lang leren voor studenten, betekent ook een leven lang ontwikkelen voor docenten. Een Leven Lang Ontwikkelen Een leven lang leren voor studenten in de virtuele klas, betekent ook een leven lang ontwikkelen voor docenten. Steeds evalueren met collega s, studenten en mensen uit het werkveld, is essentieel. Ik vervulde vooral de rol van aanjager, stimulator, initiator en ontwikkelde proefprojecten. Daarbij werkte ik nauw samen met de opleidingscoördinator en de voorhoede-docenten. Ik verzorgde de trainingen voor studenten, docenten en beheerders. Alle docenten en studenten heb ik wel eens in een online spreekuur of training gehad. Ik ken bijna iedereen! Naar aanleiding van de leerervaringen bij Saxion Next hebben wij een draaiboek ontwikkeld. Dat is gebaseerd op de doelstellingen en leeruitgangspunten van de opleiding. We hebben de Customer Journey voor docenten en (nieuwe) studenten beschreven met alle activiteiten die worden uitgevoerd om de virtuele klas lekker te laten lopen. Bang voor techniek? Als je wilt dat alle studenten al enthousiast worden vanaf de eerste les, dan moet iedereen tenminste kunnen horen wat er gezegd wordt in de klas en niet meer bang zijn voor de techniek. Een goede internetverbinding en headset zijn voorwaarden. Sinds studenten een headset van school ontvangen zijn de technische problemen enorm teruggedrongen. Computer, headset, instellingen, internet, software updates. Iedereen moet een basiskennis techniek hebben. Falende techniek kost tijd, levert irritatie op en demotiveert. Als er in een traditionele klas het smartboard uitvalt gaan leerlingen al snel op hun telefoon kijken, in de virtuele klas gaan studenten hun Facebook bijwerken, emails beantwoorden of klappen ze hun laptop dicht. Momenteel zijn we bezig met een bijscholingstraject waarbij docenten elkaar helpen ontwikkelen, zowel technisch als didactisch. Ik lever daarbij de inspiratie in de vorm van Masterclasses en ontwikkel video s en e-learningmodules die gebruikt kunnen worden als naslag voor docenten en studenten. Bij de aanvang van het schooljaar verzorgen wij, XWebinar.nl, steeds trainingen voor nieuwe docenten en alle studenten. Daarna zijn er regelmatig virtuele inloopspreekuren waar veel gebruik van wordt gemaakt. Het echte werk Er is één voorwaarde die als een rode draad steeds terug komt in elke fase van het project: de techniek moet op orde zijn. Voordat ik met virtuele klassen en webinars begon heb ik ook onderschat hoe belangrijk het is dat iedereen grip heeft op de techniek, begrijpt hoe bandbreedte werkt, hoe je je computer schoon en gezond houdt en hoe je je audio instelt. Ook ik dacht dat dat niet het echte werk was. Maar na enkele jaren met de virtuele klas blijkt dat juist dat begin essentieel is. Als je het gevoel hebt dat jij die computer en de techniek beheerst hoef je niet bang te zijn als het een keertje mis loopt. Ik ben altijd heel goed ondersteund door de importeur van de software van ilinc, die naast zijn kennis van de software een enorme kennis heeft van internettechniek en veel geduld heeft! Hij werkt vanaf het begin al met virtuele klassen en dat is al meer dan 25 jaar! Een blended lesprogramma met een belangijke plaats voor de virtuele klas De periode voorafgaand aan de audit was spannend. Met een sterke crew hebben we een blended lesprogramma voor de virtuele klas van Tamara en Henk in elkaar gezet, dat ook nog praktijkgericht was, volgens het principe van de flipped classroom werkte, dat zeer interactief was en waarbij in groepen werd gewerkt. Als kers op de appelmoes werd formatieve toetsing * opgenomen tijdens de les, waarbij studenten zelf aangaven wat ze geleerd hadden en hoe ze dat in de praktijk konden gebruiken. De les werd succesvol uitgevoerd door Tamara met haar groep studenten. Tijdens de openbare les in de virtuele klas was mijn rol om commentaar te geven op wat er gebeurde en vragen te beantwoorden van de auditcommissie. Ik kon zo goed aangeven waar de leerprincipes uit het didactisch concept zich in deze les zich manifesteerden. Theorie werd zo duidelijk praktijk. Het enthousiasme van de auditcommissie is al door velen genoemd. Niet voor niets, omdat niemand dit enthousiasme had verwacht. Er leefden hardnekkige beelden en vooroordelen ten aanzien van de virtuele klas. De kennis en ervaring van de auditcommissie was nog heel miniem op dit gebied. Voor mij persoonlijk was dit een erkenning voor jarenlang hard werken en weten dat we goed bezig waren omdat ons uitgangspunt van werken altijd didactisch is geweest. De virtuele klas is geen doel op zich maar een manier om meer en andere mensen kans op goed onderwijs te geven in relatie tot onderwijs in real life. Na de accreditatie-les met positieve afloop kreeg ik vanuit Finland felicitaties via Facebook; zij werken al jaren met de virtuele klas, ook met ilinc software. Van hen heb ik veel geleerd. Zij moeten wel werken met de virtuele klas, immers vooral in de winter kunnen zoveel studenten gewoon niet naar school! Ik verheug me op de komende periode waarbij het ontwikkelen van Flipped lesplannen voor de virtuele klas en het oefenen met verschillende online werkvormen samen met docenten centraal staan. 36 37
Deze publicatie Deeltijd volwassenonderwijs met behulp van de virtuele klas is een productie van XWebinar.nl en tot stand gekomen in samenwerking met de Hogeschool Saxion Next. Speciale dank gaat uit naar die medewerkers van Saxion Next die enthousiast en betrokken hun ervaringen gedeeld hebben in de interviews en naar Myrthe van den Elshout, zij verzorgde de vormgeving van deze publicatie. XWebinar.nl heeft jarenlange ervaring in het adviseren en begeleiden van organisaties die virtuele klassen of webinars op een professionele manier inzetten. Die ervaringen heeft XWebinar. nl vertaald in cursussen. In 2015 start de DYHMe Academy, waarin e-learning modulen, gecombineerd met webinars en online trainingen aangeboden worden. De cursussen gaan over het leren werken met webinars, virtuele klassen en online trainingen. Later komen er meer cursussen over 21st century skills bij. De cursussen zijn bestemd voor mensen in organisaties of opleidingen, individuele trainers en docenten of studenten. De cursussen kunnen allemaal als e-learningmodule gevolgd worden of als groepscursus waarbij een live & online gedeelte de cursus effectiever maakt. DYHMe Academy is ook op zoek naar docenten of trainers die cursussen kunnen ontwerpen op het gebied van 21st century skills XWebinar.nl www.xwebinar.nl info@xwebinar.nl tel: (0345) 535 279 DYHme.com www.dyhme.com sercice@dyhme.com tel: (0345) 535 279 Nieuwsgierig? Zelf aan de slag? Kijk op www.dyhme.com bij de cursus: Starten met online trainen : alle kennis en ervaring uit het project met Hogeschool Saxion Next zijn verwerkt in deze cursus. 38 39