Hoe snel verandert de energiemarkt? Frans Rooijers - directeur CE Delft CE Delft Onafhankelijk onderzoek en advies sinds 1978 Energie, transport en grondstoffen Economische, technische en beleidsmatige expertise 50 medewerkers Not-for-profit Klanten: European Commission and Parliament, nationale en regionale overheden, industrie en NGO s Enkele publicaties: - Energiescenario s 2030 - Denktank Energiemarkt - Externe kosten (verkeer, kolen) - Handboek Schaduw prijzen - Klimaatneutrale gebouwde omgeving 2 1
Veranderingen in de energiemarkt 3 Oorzaken en effecten Oorzaken Techniek Klimaatverandering Politiek >> Carbon Budget >> Financiële markt Externe kosten worden intern Ook industrie gaat veranderen (World Business Council) Winning in Groningen NIET: opraken voorraden Effecten LT-warmte, HT-warmte, transport, elektriciteit Energievraag Energiemix 4 2
Oorzaak 1: Techniek Meer ZonPV en Wind in het energiesysteem Warmtepompen en Elektrische auto s, ook substitutie in de industrie 5 Oorzaak 2: Klimaatverandering >> Politiek Emissie reductie: 40% reductie broeikasgassen in 2030 tov 1990 Klimaatneutraal 2050 (80-95%) Hernieuwbare energie: 27% in 2030 (elektriciteit, groen gas, warmte, biofuels) Klimaatakkoord: Parijs maximaliseren klimaatverandering tot 1,5 C Fossiele brandstoffen: Prijzen olie, aardgas en kolen blijvend laag maar eindverbruikersprijzen omhoog (taxes) Grote effecten voor alle stakeholders 6 3
Carbon Budget Ten gevolge van de afspraak om de opwarming te beperken tot 2 C, is er een begrensde hoeveelheid emissies mogelijk in de komende decennia (cap) Dus: niet alle fossiele brandstoffen zullen verbrand worden 7 Carbon Bubble Gas: incl 80% shale gas Oil: incl 100% Arctic, 99% tar sands Source: University College London Bubble? Bubble in waardering reserves in de olie/gas/kolen sector Olie/gas reserves hebben nu al hun waarde in het financiële systeem Waardedaling fossiele brandstof bedrijven Stranded assets 8 4
Externe kosten Externe kosten = kosten van neveneffecten die ten laste komen van de samenleving = geluid, schadelijke emissies, verlies biodiversiteit = gezondheidsschade, extra dijken, waardedaling land door erosie, verdroging Hoe bepalen we de hoogte van externe kosten? -> schaduwprijzen Onderdeel van Maatschappelijke Kosten/Baten Analyses (MKBA) 2 berekenings methodes: Abatement costs Kosten om de politieke doelen te halen (preventiekosten) Damage costs Kosten om de schade te herstellen 9 Externe kosten >> onderdeel werkelijke kosten Externe kosten = emissies x schaduw prijs 10 5
Ontwikkeling van schaduwprijs CO2 200 180 160 140 Shadow prices for CO2: 2010-2050 /ton CO2 120 100 80 60 lower value central value upper value CE 40 20 0 2010 2020 2030 2040 2050 years Source: CE Delft (2010) Handbook shadowprices (update coming next year) 11 Industrie neemt verantwoordelijkheid World Business Council for Sustainable Development 12 6
Winning in Groningen 13 Veranderingen kunnen snel gaan! - Beetje zon en wind >> problemen RWE, E.On in Duitsland - Verdienmodel verdwijnt - Nieuwe/verbeterde/goedkopere technieken - Elektrische auto - zonpv + wind - ICT - Doorberekenen externe kosten - (vooral CO2 - Parijs) - Geen enkele marktspeler is zeker van zijn bestaan - Kodak, Nokia, V&D,. -??? RWE, Philips, Shell,??? 14 7
Effecten op de energiemarkt 15 Energievraag: 4 sectoren 16 8
17 Verwarming gebouwde omgeving (LT) V erderling functionele LT-warmtevraag (2030) 4 technieken die warmtevraag dekken: 10% Energiebesparing (aard)gas CV > 90% Elektriciteit: warmtepomp 1-2% Warmtelevering (groot en klein) 5-8% 30% 10% 50% Industrie Huishoudens Landbouw Utiliteit Forse energiebesparing al gerealiseerd: 3.500 m 3 (1970) tot 1.600 m 3 (2014) door isolatie en energie efficiënte ketels ( HR CV-ketel) Uitdaging ministerie EZ: op welke wijze kunnen we de gebouwen verwarmen zonder fossiele brandstoffen (warmtebrief april 2015)? 18 9
Verwarming gebouwde omgeving: geen CO 2 Energiebesparing door isolatie: vraagreductie 25% Aardgas verdwijnt in 20-30 jaar 19 Hoge temperaturen warmte (industrie) 20% van energievraag is voor HT-warmte in de industrie Energiebesparing gaat langzaam, maar grote besparingen zijn nog mogelijk Procesvernieuwing gaat grote veranderingen geven (oa substitutie) Opbouw functionele HT-warmtevraag (2030) 450 400 350 PJ 300 250 200 150 >1.000 C 750-1.000 C 500-750 C 250-500 C 100-250 C 100 50-20 10
Hoge temperaturen warmte Trend Forse CO 2 -reductie tgv: Procesinnovatie Aardgas met CCS Biomassa Hergebruik grondstoffen CHP verdwijnt Substitutie elektriciteit Vraagreductie CO 2 - en stoom netwerken Circular & Biobased Economy Aardgas neemt af, alleen met CCS 21 Transport Energievraag trends - Korte termijn: meer zuinige auto s - Toename openbaar vervoer en fiets (alle grote steden in EU) - Toename vliegverkeer - Wegtransport (passagiers): elektrisch of waterstof - Wegtransport (vracht): waterstof, (bio)lng - Afname behoefte aan raffinage - Aardgas beperkt alternatief - Vrachtvervoer (LNG) 22 11
Elektriciteit markt Energie trends: Stijgend aandeel zonpv en wind, maar grootste deel is nu kolen en aardgas (90%) Afnemend aantal vollasturen conventionele centrales Afbouw inzet kolen Groeiende vraag >> netverzwaring en smart grids - Warmtepomp en elektrisch transport Verschuiving van exploitatie kosten naar kapitaal kosten - Marginale kosten nemen sterk af - Onzekerheid voor investeringen 23 Externe kosten elektriciteit 200 Euro/MWh 150 environmental CO2 Huidige situatie 100 fuel maintenance Toekomst 2025/2030 Direct, indirect + externe kosten 50 fixed CO 2 50/ton 0 Coal standard Coal CCS Coal 50% biomass Coal 50% biomass CCS Nuclear CCGT Gas CHP Biomass Wind, on shore Wind, off shore solar PV solar CHP 3.000 vollasturen ipv 7.500 conventionele centrales Kostprijsdaling zonpv and offshore wind 200 Euro/MWh environmental 150 CO2 Figures: Overview of production costs/mwh for coal, gas, biomass, wind, solar 100 50 fuel maintenance fixed 0 Coal standard Coal CCS Coal 50% biomass Coal 50% biomass CCS Nuclear CCGT Gas CHP Biomass Wind, on shore Wind, off shore solar PV solar CHP 24 12
25 Gas is geen aardgas, wordt groen gas Uitdaging is 10 a 20 miljard m3 groen gas 3-10 voor gebouwen 1-5 voor de industrie en 1 voor transport 4-6 voor de elektriciteitssector 2050 IEA 2014 2050 Greenpeace 26 13
Van 45 naar 10 a 20 miljard m3 gas 27 Gas als zonnebrandstof 28 14
Conclusies effecten energiemarkt Energievraag: niet langer gekoppeld aan de groei van de economie (GDP) Energiedragers: Elektriciteit neemt toe, gasgebruik neemt af - Substitutie Elektriciteit voor warmte en transport Warmtelevering voor lage temperatuur verwarming Gas wordt piekvoorziening, minder volume Energiebronnen: - Zon, wind, geothermie en biomassa, niet alleen voor elektriciteit, ook gas - Energie wordt duurder voor gebruikers - Alleen gebruik fossiele brandstoffen met CCS (industrie) 29 Wat betekent dit voor de gassector? De energietransitie naar hernieuwbare energie geeft forse veranderingen, we ain t see nothing yet Externe kosten worden belangrijker, met name klimaatverandering Aardgas is de schoonste fossiele brandstof, maar fossiel krijgt het moeilijk, dus ook aardgas Tot 2030: aardgas neemt af en groengas neemt toe 2030/2040: hernieuwbaar en fossiel+ccs Gas blijft een noodzakelijke energiedrager, matchen van tijd en locatie 30 15
Bedankt voor de discussie Meer informatie: Frans Rooijers CE Delft Oude Delft 180 2611 HH Delft rooijers@ce.nl Our publications: www.ce.nl (NL) www.cedelft.eu (english) 31 16