Energiemarkt in beweging Denktank Vernieuwing Energiemarkt Fase 2 - Warmtemarkt. Frans Rooijers & Sebastiaan Hers
|
|
- Dina Pieters
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Energiemarkt in beweging Denktank Vernieuwing Energiemarkt Fase 2 - Warmtemarkt Frans Rooijers & Sebastiaan Hers
2 Denktank Vernieuwing Energiemarkt Discussie over gevolgen hiervan op het energiesysteem in periode Wat staat ons te wachten bij ongewijzigde marktregels en nieuwe technieken? grote centrales onrendabel; veel hernieuwbare, intermitterende bronnen; extreem lage en hoge prijzen elektriciteit op sommige momenten. Wat zijn de consequenties voor voorzieningszekerheid? wie investeert er nog? Wat zijn de consequenties voor de netten (gas, elektriciteit en warmte)? Welke marktregels moeten worden aangepast voor een blijvend betaalbare, betrouwbare en schone energievoorziening? Deze notitie valt geheel onder verantwoordelijkheid van CE Delft. Het bevat de onderwerpen die zijn besproken door de denktank, maar geeft niet de mening weer van afzonderlijke leden van de denktank. 2
3 Waarom denktank? Uitgangspunt: Energietransitie heeft grote gevolgen voor het energiesysteem. Vraag: Dient de bestaande marktinrichting herzien te worden? Analyse: Voorziet huidige marktstructuur in juiste prikkels voor spelers voor schoon, betaalbaar, betrouwbaar? 2020/2030 ontwikkelingen elektriciteit: o o o meer zon en wind (intermittent, beperkt prijsgevoelig), gevolg: risico op overproductie zon en wind, afnemende volumes en marge voor conventioneel, toenemende behoefte aan flexibiliteit op verschillende tijdschalen; meer LS-invoeding (capaciteit overschrijdend, system operations op deelmarkten); veranderende afname patronen (elektrificatie verwarming en vervoer). 2020/2030 ontwikkelingen warmtemarkt, in bijzonder rol aardgas: o o forse CO 2 -emissiereductie; besparingen, elektrificatie, groengas en warmtelevering. Gemêleerde groep heeft gesproken over relevante issues. Het denkproces heeft inzicht opgeleverd, maar ook nieuwe vragen. Door discussie wordt samenhang tussen de verschillende deelaspecten helderder. 3
4 Werkwijze denktank De gezamenlijke discussie van vele betrokken partijen heeft een beter inzicht in de diversiteit en veelheid van interacties tussen de verschillende energiemarkten opgeleverd. Voor zowel elektriciteit (fase 1) als gas/warmte (fase 2)is gekeken naar mogelijke ontwikkelingen ten aanzien van vraag, aanbod, opslag (korte en lange termijn), transmissie, distributie, maatschappelijke en politieke ontwikkelingen op het gebied van duurzaamheid, besparing, CO 2, belangen van klanten (industrie en consumenten), reguleringsdoelstellingen, investeringsklimaat, verdienmodellen, kosten allocatie, belasting, etc. Met als conclusie dat aanpassing van de marktregels wenselijk of noodzakelijk is om maatschappelijke doelen (betaalbaar, betrouwbaar, schoon) te blijven realiseren. Dit is de rapportage van Fase 2, met de nadruk op de gas/warmtemarkt. 4
5 Vertrekpunt: grote veranderingen in Energiesysteem We hebben als samenleving belang bij een: Betrouwbare. Betaalbare. Schone energievoorziening. waarbij de balans tussen deze drie elementen een politieke keuze is, na een maatschappelijke discussie, die in de tijd kan veranderen. Wat is het effect van: 1. Fysieke ontwikkelingen (technologie, maatschappij, ). 2. Gedrag/keuzes (van kleine en grote energiegebruikers). 3. Marktregels. 4. Maatschappelijke doelen die veranderen (vooral schoon). Welke aanpassingen van de marktregels (inclusief belastingen en subsidies) zijn nodig en/of wenselijk om te blijven voldoen aan betrouwbaar, betaalbaar en schoon, ongeacht de fysieke en gedragsontwikkelingen en maatschappelijke doelen? 5
6 Maatschappelijke doelen Hoge mate van betrouwbaarheid. Concurrerende energiekosten voor industrie, betaalbaar voor huishoudens. CO 2 -doelen: de EU heeft als doel gesteld om in 2050 een totale CO 2 -emissiereductie te behalen van 80-95%, 40% in 2030 en 20% in 2020 (ten opzichte van 1990); voor de industrie en elektriciteitssector is ETS van toepassing; maar ook gebouwde omgeving en transport moet doelen halen. Hernieuwbare energie: in 2020 moet het aandeel hernieuwbare energie gemiddeld 20% zijn: o voor Nederland 14%. in het SER-akkoord is 16% in 2023 vastgelegd; de EU streeft naar 27% hernieuwbare energie in Energie-efficiency: 20% efficiency verbetering in 2020; 27% in
7 Fysieke ontwikkelingen Er zijn veel autonome fysieke ontwikkelingen die ervoor kunnen zorgen dat de huidige marktregels niet meer afdoende zijn om de maatschappelijke doelen te realiseren en het benutten van kansen die ontstaan door fysieke ontwikkelingen in de weg staan. Technische innovaties: fors efficiëntere technieken (LED, domotica). Kostenverlaging technieken: zon-pv, wind en elektrische/waterstof auto s, energieopslag. Meer decentrale E/W productie-installaties. ICT-ontwikkelingen, big data. Technische ontwikkelingen hebben effect op keuzegedrag van consumenten, bedrijven en stakeholders, zowel in positieve als negatieve zin. Technische ontwikkelingen worden gestimuleerd of afgeremd door bestaande marktregels en hebben effect op de balans van de doelstellingen schoon, betaalbaar en betrouwbaar. 7
8 Ontwikkelingen gedrag Burgers en bedrijven veranderen (momenteel nog in beperkte mate) hun energiegebruiks-gedrag: ze maken meer gebruik van (nieuwe) technieken; zijn niet alleen gebruiker maar ook producent; de huidige gebruiksprofielen ontkrachten; of (onbewust) kosten veroorzaken die niet corresponderen met hun baten. Steeds meer burgers en bedrijven hebben behoefte: om zelf maatregelen te treffen om in eigen energievraag te voorzien; o meer decentrale productie-installaties voor warmte en/of elektriciteit; aan inzicht en stuurmogelijkheden gebruik; aan privacy, maar hebben vaak geen problemen met persoonlijke gegevens op internet. De diversiteit van behoeften en gedrag neemt toe, evenals de overtuiging dat in alle behoeften voorzien dient te worden en ieder gedrag gefaciliteerd moet worden. De belemmeringen om in nieuwe behoeften te voorzien en om met nieuw gedrag om te gaan zijn veelal institutioneel van aard; technisch is veel mogelijk. 8
9 Analyse marktregels De veranderingen op de drie dimensies zijn geanalyseerd voor de: elektriciteitsmarkt; warmtevraagmarkt (Lage Temperatuur en Hoge Temperatuur) waar vooral gas nu de energiebron is. Elektriciteitsmarkt Warmtemarkt Veel fysieke ontwikkelingen, beperkte gedragsveranderingen Veel fysieke mogelijkheden, beperkte gedrags- en nieuwe maatschappelijke doelen. veranderingen, maar vooral nog geen heldere Zonder dat de marktregels zijn aangepast om betaalbaar en betrouwbaar te behouden. aanpassing van de marktregels om de maatschappelijke doelen m.b.t. schoon Markt is steeds meer internationaal gekoppeld, dus (= vooral CO 2 -emissiereductie) te realiseren. aanpassingen zullen ook binnen internationale context moeten gebeuren. Er is nog onvoldoende impuls om de gewenste transitie in de warmtevoorziening te realiseren. Huidige marktregels leiden niet automatisch tot schone energiebronnen. Betaalbaar en betrouwbaar zijn hierdoor (nog) niet in het geding. Geen gelijk speelveld voor de verschillende energiedragers door andere wetgeving en fiscale regels. 9
10 Warmtemarkt (overzicht) Lage temperatuur warmtemarkt Belangrijkste ontwikkelingen in de warmtemarkt Huidige voorziening Klimaatneutraal in 2050 Noodzakelijke aanpassing marktregels Hoge temperatuur warmtemarkt Gebouwde Omgeving Transport Industrie Elektriciteit LT warmte vooral aardgas 20 bcm 700 PJ mobiliteit benzine en diesel 650 PJ HT warmte aardgas + olie 20 bcm (+feedstock) 400 PJ licht/kracht 110 TWh kolen, aardgas, HE 450 PJ 1 10
11 Belangrijkste ontwikkelingen nu-2030 Forse reductie CO 2 -emissie 35-50% tov 2005 (klimaatneutraal in 2050) Beperking winning Nederlands aardgas uitspraak minister Kamp voldoende aardgas N, Rusland, LNG effect op inkomsten Staat Verhogen aandeel hernieuwbare energie >> groen gas 4 technische middelen: energiebesparing (elektrische of groengas) warmtepomp zuiniger + groen gas warmtelevering (groot+klein) 11
12 Verderling functionele LT-warmtevraag (2030) Huidige LT-warmtemarkt 30% 10% Industrie Huishoudens 4 technieken om in vraag te voorzien: Energiebesparing (isolatie) (aard)gas CV >90% Elektriciteit: warmtepomp 1-2% Warmtelevering (groot- en kleinschalig) 5-8% 10% 50% Landbouw Utiliteit Reductie verbruik van 3500 m3 (1970) naar 1400 m3 (2014) door isolatie en zuinigere CV s (vooral HR-ketel) De piekvraag die nu met aardgas kan worden geleverd is circa 120 GWth, zie voorbeeld februari 2012 Betrouwbaar en betaalbaar geen probleem, grootste uitdaging is om CO2-emissie fors te reduceren feb-12 4-feb-12 6-feb-12 8-feb feb uur 12 uur 1 uur 12
13 Is er sprake van een warmtemarkt? Warmtemarkt in smalle of brede zin? De Denktank is uitgegaan van brede zin, dus niet alleen warmtelevering Is er een goede kosten allocatie? In de warmtemarkt is aardgas de norm geworden, omdat het relatief schoon, goedkoop en handig is. Welke marktimperfecties zijn er? Dit betekent voor: Energiebesparing: Niet altijd, het socialiseren netkosten zorgt ervoor dat een deel van de afgelegen woningen toch zijn aangesloten op het gasnet, terwijl andere opties maatschappelijker goedkoper zijn. Er blijven weerstanden bij gebruikers zoals split incentives, tijdbesteding, en noodzaak van financiering. Hierdoor blijft een deel van rendabele maatregelen onbenut Warmtenetten: (nu vaak duurder), kosten niet gesocialiseerd, door hoge kapitaallasten is risico voor investeerder in warmtenetten groot als hij moet concurreren met aardgas (hoge variabele kosten) Elektriciteit: (vaak duurder) energiebelasting, kennisgebrek installateurs 13
14 LT-warmte op weg naar klimaatneutraal 1. Hogere beprijzing van CO2-emissie is essentieel als CO2-reductie nodig is Gelijkwaardig voor alle energiedragers 2. Besparingen schil gebouwen is eerste stap Warmtevraag 25% lager 3. Afhankelijk van gebiedskenmerken is groengas (kwart), elektrische warmtepomp (kwart) of warmtelevering (helft) de goedkoopste optie 4. Voor warmtelevering is aanwijzing tot warmteleveringsgebied nodig Mits maatschappelijk laagste kosten Hoge investering kan alleen gedekt worden als iedereen meedoet Rol voor gemeente 14
15 Maatschappelijke kosten De laagste maatschappelijke kosten ontstaan als: Energiebesparing: fors ter hand wordt genomen; niet maximaal, maar eerder optimaal wordt toegepast. Gaslevering: verandert van aardgas naar groen gas; meer de rol van piekvraagleverancier in de winter speelt dan volume-leverancier. Warmtelevering: wordt toegepast in verdichte gebieden met grote of kleine warmte-systemen; bij voorkeur geothermie of andere hernieuwbare warmtebron wordt gebruikt; gebruik maakt van gas (MD-net) als leverancier van de piekcapaciteit. Elektriciteit: wordt toegepast in dunbebouwde gebieden. 15
16 Op weg naar klimaatneutraal Energiebesparing - Forse besparing nodig, en optimaal - Extreme besparingen zijn duurder dan gebruik schone energiebronnen Hoe kan markt beter werken: - Energiebesparingscampagnes - Rol netbeheerders - Prijsprikkels - Ontzorgen Groengas - Groengas kan aardgas zonder problemen vervangen - Kosten groengas circa 3 keer zo hoog als van aardgas (commodity) - Hybride warmtepomp is volgende slag in efficiencyverbetering Hoe kan markt beter werken: - Incentive voor vervangen aardgas door groengas - Hogere SDE+ - Energiebelasting op CO2-inhoud Warmtelevering - Rendabel in gebieden met dichte bebouwing en warmtebronnen - Grootschalig: geothermie en restwarmte - Kleinschalig: WKO en WKK Hoe kan markt beter werken: - Regie bij lokale overheid - Hogere prijs aardgas - Kosten socialiseren - Verdichte gebieden aanwijzen als warmteleveringsgebied Elektriciteit - Hernieuwbare bronnen (wind, zon) duurder dan fossiel - Warmtepompen nog (te) duur - Netverzwaring nodig Hoe kan markt beter werken: - Energiebelasting gelijk aan die op gas - Kennisontwikkeling installateurs 16
17 Warmtemarkt in transitie 1. Stringente, gelijkwaardige sturing op CO 2 -emissie van alle energiedragers die leidt tot klimaatneutraal 2. Energiebesparing: ontwikkelen van praktische besparingscampagnes. 3. Keuze energiedrager: a) Gebieden aanwijzen waar warmtelevering preferent is/wordt; - de hoofdinfrastructuur kan een open marktsysteem zijn; - op distributieniveau lijkt een systeem van concessies de beste waarborgen te geven; - een alternatief waarbij elk gebouw een warmteaansluiting krijgt van de lokale netbeheerder - het lage druk gasnet verdwijnt in deze gebieden. b) In de overige gebieden kan kleinschalige warmtelevering concurreren met groen gas en elektriciteit. 4. Gevolgen energie-infrastructuur: a) Aanpassing van de doorberekening/afschrijving van gasnetten b) Verzwaren elektriciteitsnetten in gebieden waar warmtepomp preferent is. c) Het middendruk gasnet zal overal gehandhaafd moeten worden 5. Vergroten aandeel groen gas: a) het aardgas zal geleidelijk moeten worden vervangen door groen gas. Dit kan door een verplicht aandeel groen gas of via energiebelasting als groengas wordt vrijgesteld 17
18 HT- Hoge Temperatuur - warmtemarkt Belangrijkste ontwikkelingen in de periode : Nieuwe plafonds ETS 2030 mondiale energieprijs-ontwikkelingen invoering van hernieuwbare energie lagere rentabiliteit van WKK-installaties Koplopers: Sustainable development (WBCSD) Incorporating the costs of externalities, starting with carbon,.. Doubling agricultural output without increasing the amount of land or water used. Halting deforestation and increasing yields from planted forests. Betrouwbaar en betaalbaar zijn goed geregeld, de CO 2 - emissie is de belangrijkste opgaven voor de komende decennia: hoe zorgen we voor een CO 2 -arm industrieel energiegebruik zonder dat de concurrentiepositie wordt aangetast? 18
19 Mogelijkheden om vraag te verduurzamen Mogelijkheden om vraag te verduurzamen: energiebesparing; co-siting (ketenmanagement); vaste en gasvormige biomassa; aardgas CCS; decentrale WKK s op basis van biomassa; elektrische verwarming Technisch geen probleem, maar concurrentiepositie van industrie houdt tegen dat de industrie de kosten zelf kan dragen. Op zoek naar mogelijkheden om agenda Duurzame Groei te combineren met versnelling duurzame energiehuishouding. 19
20 Conclusies HT-warmte 1. Technisch zijn er voorlopig voldoende mogelijkheden om de CO 2 -emissie fors te verlagen. 2. De energie-infrastructuur (gas, elektriciteit) is geschikt voor forse stappen in CO 2 -reductie, pas als CCS wordt toegepast zal daarvoor een nieuwe infrastructuur moeten worden ontwikkeld, maar dat is niet de bottleneck. 3. Voor Nederland, en Europa, is het van groot belang dat industriële bedrijven hier actief blijven en hun productieprocessen zodanig vernieuwen dat ze gereed zijn om te kunnen produceren binnen de randvoorwaarden van 2050, de biobased economy. 4. De kosten van ingrijpende CO 2 -reductie zijn voor veel bedrijven te hoog om concurrerend te kunnen blijven. Aanpak: 1. koplopers nemen initiatief om met innovatie en ketengerichte aanpak nieuwe business te ontwikkelen in het kader van duurzame groei. 2. Verhoging van CO 2 -prijs in EU-verband maakt CO 2 -reductie haalbaar. 3. Budgetten (onderzoek en SDE+) richten op innovatie. 20
21 Bespiegeling: Kernpunten warmtemarkt Marktregels, inclusief belastingen en subsidies, zijn nu niet in lijn met de maatschappelijke doelen: Huidige regels zijn onvoldoende om betaalbaar en betrouwbaar te combineren met schoon LT-warmtemarkt Zonder regels of hogere prijs van aardgas zal rol aardgas niet substantieel veranderen Krachtig beleid Rijksoverheid is voorwaarde voor effectieve CO 2 -reductie Voor warmtelevering is daarnaast de rol van gemeente belangrijk om warmtegebieden te kunnen aanwijzen HT-warmtemarkt Concurrentiepositie belemmert effectieve CO 2 -reductie als industrie zelf kosten moet dragen Ketengerichte aanpak om business te creëren met innovatieve technieken en biomassa Internationale verhoging CO 2 -prijs + budgetten naar innovatie 21
22 Denktank Vernieuwing Energiemarkt Volledige rapportage Bijlage 1: Lage Temperatuur warmtemarkt Bijlage 2: Hoge temperatuur warmtemarkt CE Delft Frans Rooijers Sebastiaan Hers Oude Delft HH Delft 22
23 Deelnemers Alliander Pallas Agterberg Duurzame Energie Koepel Teun Bokhoven Eneco Ron Wit Energie-Nederland Anne Sypkens Smit E.On Sytse Jelles GasTerra - Ron Boeve Gasunie Hans Coenen Igor Kluin Netbeheer NL André Jurjus Stichting Natuur & Milieu Geertje van Hooijdonk UvA Gerrit Buist VEMW Hans Grünfeld Toehoorders: Ministerie I&M - Frans Duinhouwer Ministerie EZ Martijn Verdonk, Martijn Root CE Delft: Frans Rooijers (voorzitter) Sebastiaan Hers 23
Energiemarkt in beweging Denktank Vernieuwing Energiemarkt Fase 1 - Elektriciteitsmarkt. Frans Rooijers & Sebastiaan Hers
Energiemarkt in beweging Denktank Vernieuwing Energiemarkt Fase 1 - Elektriciteitsmarkt Frans Rooijers & Sebastiaan Hers Denktank Vernieuwing Energiemarkt Discussie over gevolgen hiervan op het energiesysteem
Nadere informatieNet voor de toekomst. Frans Rooijers directeur CE Delft rooijers@ce.nl
Net voor de toekomst Frans Rooijers directeur CE Delft rooijers@ce.nl CE Delft Onafhankelijk onderzoek en advies sinds 1978 Energie, Transport en Grondstoffen Economische, technische en beleidsmatige expertise
Nadere informatieKlimaatneutrale gemeenten. Frans Rooijers - directeur CE Delft
Klimaatneutrale gemeenten Frans Rooijers - directeur CE Delft CE Delft - Onafhankelijk onderzoek en advies sinds 1978 - Energie, transport en grondstoffen - Economische, technische en beleidsmatige expertise
Nadere informatieEnergie. Gebruik, kosten & transitie. Frans Rooijers directeur CE Delft
Energie Gebruik, kosten & transitie Frans Rooijers directeur CE Delft CE Delft Onafhankelijk onderzoek en advies sinds 1978 Energie, transport en grondstoffen Economische, technische en beleidsmatige expertise
Nadere informatieNet voor de toekomst
Net voor de toekomst Frans Rooijers directeur CE Delft rooijers@ce.nl CE Delft Onafhankelijk onderzoek en advies sinds 1978 Energie, Transport en Grondstoffen Economische, technische en beleidsmatige expertise
Nadere informatieWaterstof, het nieuwe gas. Klimaatneutraal is de toekomst Frans Rooijers directeur CE Delft
Waterstof, het nieuwe gas Klimaatneutraal is de toekomst Frans Rooijers directeur CE Delft CE Delft Onafhankelijk onderzoek en advies sinds 1978 Energie, Transport en Grondstoffen Economische, technische
Nadere informatieGas is geen aardgas, en hard nodig. Frans Rooijers - 4 november 2016
Gas is geen aardgas, en hard nodig Frans Rooijers - 4 november 2016 CE Delft: wie zijn wij? Onafhankelijk beleidsonderzoek en advies Bijna 40 jaar; ca. 50 medewerkers Grensvlak economie, techniek en (milieu)beleid
Nadere informatieOok de zorg van het aardgas af? Frans Rooijers directeur CE Delft
Ook de zorg van het aardgas af? Frans Rooijers directeur CE Delft CE Delft - Onafhankelijk onderzoek en advies sinds 1978 - Energie, transport en grondstoffen - Economische, technische en beleidsmatige
Nadere informatieZonder kernenergie of fossiel, kan dat? Frans Rooijers directeur CE Delft
Zonder kernenergie of fossiel, kan dat? Frans Rooijers directeur CE Delft CE Delft Onafhankelijk onderzoek en advies sinds 1978 Energie, transport en grondstoffen Economische, technische en beleidsmatige
Nadere informatieEnergy2050NL Klimaatneutraal energiesysteem. Frans Rooijers - directeur CE Delft
Energy2050NL Klimaatneutraal energiesysteem Frans Rooijers - directeur CE Delft CE Delft - Onafhankelijk onderzoek en advies sinds 1978 - Energie, transport en grondstoffen - Economische, technische en
Nadere informatieNet voor de Toekomst. Frans Rooijers
Net voor de Toekomst Frans Rooijers Net voor de Toekomst 1. Bepalende factoren voor energie-infrastructuur 2. Scenario s voor 2010 2050 3. Decentrale elektriciteitproductie 4. Noodzakelijke aanpassingen
Nadere informatieHoe komen we van het aardgas af? Bezinningsgroep Energie Frans Rooijers 9 januari 2017
Hoe komen we van het aardgas af? Bezinningsgroep Energie Frans Rooijers 9 januari 2017 CE Delft - Onafhankelijk onderzoek en advies sinds 1978 - Energie, transport en grondstoffen - Economische, technische
Nadere informatieEnergy2050NL Klimaatneutraal energiesysteem. Frans Rooijers - directeur CE Delft
Energy2050NL Klimaatneutraal energiesysteem Frans Rooijers - directeur CE Delft CE Delft - Onafhankelijk onderzoek en advies sinds 1978 - Energie, transport en grondstoffen - Economische, technische en
Nadere informatieWarmtetransitie en het nieuwe kabinet. Nico Hoogervorst
Warmtetransitie en het nieuwe kabinet Nico Hoogervorst 24 november 2017 Regeerakkoord Rutte III (2017 - ) Opmerkelijk: Lange formatie Klimaat-minister op EZ Duurzaam = klimaatbescherming Milieubescherming
Nadere informatieWarmtetransitie - FlexForward. Frans Rooijers directeur CE Delft
Warmtetransitie - FlexForward Frans Rooijers directeur CE Delft CE Delft - Onafhankelijk onderzoek en advies sinds 1978 - Energie, transport en grondstoffen - Economische, technische en beleidsmatige expertise
Nadere informatieDenktank vernieuwing energiemarkt. Frans Rooijers
Denktank vernieuwing energiemarkt Frans Rooijers Agenda Kennismaking Stand van zaken Problemen Oplossingen Werkwijze Afspraken 2 Deelnemers? Stichting Natuur & Milieu - ECF Ministerie EZ E.On APX TenneT
Nadere informatieDe warmtemarkt van morgen: rol van gas, elektriciteit en warmtedistributie bij verwarming van woningen.
De warmtemarkt van morgen: rol van gas, elektriciteit en warmtedistributie bij verwarming van woningen. Inhoud De warmtemarkt Warmtevraag woningen Warmtemarkt voor woningen Gasdistributie en CV ketel Elektriciteitsdistributie
Nadere informatieHoe zorgen we dat de woningeigenaar kiest voor klimaatneutraal verwarmen? Frans Rooijers 3 april 2018
Hoe zorgen we dat de woningeigenaar kiest voor klimaatneutraal verwarmen? Frans Rooijers 3 april 2018 CE Delft - Onafhankelijk onderzoek en advies sinds 1978 - Energie, transport en grondstoffen - Economische,
Nadere informatieen uitdagingen voor de toekomst Pieter Boot, maart 2018
Energie-infrastructuur: overzicht en uitdagingen voor de toekomst Pieter Boot, maart 2018 Indeling De drie fasen van ordening en regulering infrastructuur Nederland doorvoerland Wat is de opgave? Investeringen
Nadere informatieHernieuwbare Energie na Frans Rooijers - directeur CE Delft
Hernieuwbare Energie na 2025 Frans Rooijers - directeur CE Delft CE Delft - Onafhankelijk onderzoek en advies sinds 1978 - Energie, transport en grondstoffen - Economische, technische en beleidsmatige
Nadere informatieNotitie totale investeringen warmtetransitie provincie Noord-Holland
Notitie totale investeringen warmtetransitie provincie Noord-Holland Samenvatting De totale investeringsomvang om de woningen en utiliteitsgebouwen in de provincie Noord-Holland in 2050 klimaatneutraal
Nadere informatieNet voor de Toekomst: samenvatting
Net voor de Toekomst: samenvatting Om in 2050 een CO2-neutrale samenleving te bereiken, zal de energievoorziening de komende decennia een ingrijpende transitie moeten doormaken. Maar hoe precies, is nu
Nadere informatieProvinciaal klimaat- en energiebeleid: doelen, emissies, maatregelen. Robert Koelemeijer - PBL
Provinciaal klimaat- en energiebeleid: doelen, emissies, maatregelen. Robert Koelemeijer - PBL Doelstellingen - Mondiaal Parijs-akkoord: Well below 2 degrees. Mondiaal circa 50% emissiereductie nodig in
Nadere informatieDenktank Energiemarkt. Lage temperatuur Warmtemarkt
Denktank Energiemarkt Lage temperatuur Warmtemarkt Denktank Energiemarkt Lage temperatuur Warmtemarkt Als vervolg op de discussies over de elektriciteitsmarkt heeft de Denktank Energiemarkt zich in drie
Nadere informatieHoe snel verandert de energiemarkt?
Hoe snel verandert de energiemarkt? Frans Rooijers - directeur CE Delft CE Delft Onafhankelijk onderzoek en advies sinds 1978 Energie, transport en grondstoffen Economische, technische en beleidsmatige
Nadere informatieGas op Maat. Postbus 250, 3190 AG Hoogvliet Rotterdam Telefoon +31(0)
Gas op Maat De maatschappij is op weg naar een CO 2 -neutraal energiesysteem. De gassector wil graag bijdragen aan het behalen van deze doelstelling. In de transitieperiode is de rol van aardgas maatwerk:
Nadere informatieAardgasloos met bodemenergie. Frans Rooijers
Aardgasloos met bodemenergie Frans Rooijers CE Delft - Onafhankelijk onderzoek en advies sinds 1978 - Energie, transport en grondstoffen - Economische, technische en beleidsmatige expertise - 50 medewerkers
Nadere informatieDe rol van biomassa in de energietransitie.
De rol van biomassa in de energietransitie. Bert de Vries Plaatsvervangend directeur-generaal Energie, Telecom en Mededinging, Ministerie van Economische Zaken Inhoud 1. Energieakkoord 2. Energietransitie
Nadere informatieWat vraagt de energietransitie in Nederland?
Wat vraagt de energietransitie in Nederland? Jan Ros Doel/ambitie klimaatbeleid: Vermindering broeikasgasemissies in 2050 met 80 tot 95% ten opzichte van 1990 Tussendoelen voor broeikasgasemissies Geen
Nadere informatieStadswarmte en alternatieven Technische Sessie Stadswarmte Gemeenteraad Amsterdam. dr. C. (Cor) Leguijt, CE Delft, 2 juni 2015
Stadswarmte en alternatieven Technische Sessie Stadswarmte Gemeenteraad Amsterdam dr. C. (Cor) Leguijt, CE Delft, 2 juni 2015 Inhoud 1. Doelen energie- en klimaatbeleid 2. Drie knoppen om aan te draaien
Nadere informatieKansen voor warmte. Frans Rooijers Lustrumcongres Stichting Warmtenetwerk, 13-2-2014
Kansen voor warmte Frans Rooijers Lustrumcongres Stichting Warmtenetwerk, 13-2-2014 Centrale boodschap Er is een groot potentieel aan duurzame warmte en warmtebesparing in Nederland beschikbaar. Per situatie
Nadere informatieRoute naar een Duurzame Energievoorziening
Route naar een Duurzame Energievoorziening Teun Bokhoven Duurzame Energie Koepel Bijeenkomst: 25 november 2013, Power Lab 5 / USI & KIVI-NIRIA Inhoud Energie-transitie Energieakkoord voor duurzame groei
Nadere informatieAardgasloze toekomst, waarom? ecn.nl
Aardgasloze toekomst, waarom? Stroomversnelling Energy Up 2018 Casper Tigchelaar Inhoud presentatie 2 belangrijkste redenen voor aardgasvrije gebouwde omgeving Hoe heeft het energiegebruik in huishoudens
Nadere informatieVerduurzaming Gebouwde Omgeving Groen Links, Zaanstad dr. C. (Cor) Leguijt, CE Delft, 22 nov. 2015
Verduurzaming Gebouwde Omgeving Groen Links, Zaanstad dr. C. (Cor) Leguijt, CE Delft, 22 nov. 2015 Inhoud 1. Doelen energie- en klimaatbeleid 2. Drie knoppen om aan te draaien 3. Soorten buurten en verdeling
Nadere informatieDUURZAME WARMTEVOORZIENING
DUURZAME WARMTEVOORZIENING Wijk van de Toekomst Xandra van Lipzig Pauline Tiecken ledenvergadering Zuidoost 20190423 Locatie: wijkcentrum De Stolp, Violierenplein 101. 24/4/19 Inhoud Verzoek om scenario
Nadere informatieGroeiplan voor warmte. een initiatief van provincies, gemeenten en sector
Groeiplan voor warmte een initiatief van provincies, gemeenten en sector 27 november 2015 De Provincies Gelderland, Zuid-Holland, Noord-Holland, en Limburg, Metropoolregio Rotterdam Den Haag, de Gemeenten
Nadere informatieGas als zonnebrandstof. Verkenning rol gas als energiedrager voor hernieuwbare energie na 2030
Gas als zonnebrandstof Verkenning rol gas als energiedrager voor hernieuwbare energie na 2030 1 Inhoudsopgave 1 2 3 4 5 Introductie Meer hernieuwbare energie Extra hernieuwbare energie in Nederland? Verkennen
Nadere informatieProductie van hernieuwbare energie in de woning/wijk
Productie van hernieuwbare energie in de woning/wijk Energiebehoefte van woningen/woonwijken Huidige gemiddelde energievraag van een woning 1. Warmte aardgas 1400 m3 2. Licht & kracht elektriciteit 3000
Nadere informatieZonder Energieopslag geen Energietransitie. Teun Bokhoven Duurzame Energie Koepel WKO-Manifestatie / 30 Oktober 2013
Zonder Energieopslag geen Energietransitie Teun Bokhoven Duurzame Energie Koepel WKO-Manifestatie / 30 Oktober 2013 Duurzame Energie Koepel 6 brancheorganisaties (wind, zon, bodemenergie, bio, warmtepompen,
Nadere informatieWarmte: transitiepad naar een CO2 neutrale wijk
Warmte: transitiepad naar een CO2 neutrale wijk Werksessie Topsector Energie 03/10/2016 Juriaan van Tilburg, Edwin van Vliet Even voorstellen > Juriaan van Tilburg 2016-heden: consultant Ecofys > Future
Nadere informatieSamen naar een duurzaam verwarmde gebouwvoorraad zonder aardgas. Hans Schneider (Liander) programma
Samen naar een duurzaam verwarmde gebouwvoorraad zonder aardgas Hans Schneider (Liander) programma Alliander en de warmtetransitie Verantwoord van het aardgas af, op naar een nieuwe (lokale) warmtevoorziening
Nadere informatiePotentieel warmtelevering. Ontwikkeling van het aantal warmteaansluitingen als functie van de energiebelasting op aardgas
Ø Potentieel warmtelevering Ontwikkeling van het aantal warmteaansluitingen als functie van de energiebelasting op aardgas Potentieel warmtelevering Ontwikkeling van het aantal warmteaansluitingen als
Nadere informatieBeleid dat warmte uitstraalt. Van warmteopties voor klimaatverbetering naar klimaatverbetering voor warmteopties
Beleid dat warmte uitstraalt Van warmteopties voor klimaatverbetering naar klimaatverbetering voor warmteopties Doelen rijksoverheid voor 2020 Tempo energiebesparing 2 % per jaar Aandeel duurzaam in totale
Nadere informatieBiomassa. Pilaar in de energietransitie. Uitgangspunt voor de biobased economie
Biomassa Pilaar in de energietransitie en Uitgangspunt voor de biobased economie Klimaatverandering: onze uitdaging Onze opdracht om er snel en écht iets aan te gaan doen Overeenstemming: er moet wat gebeuren!
Nadere informatieRol van WKK in een toekomstige Nederlandse energievoorziening:
Rol van WKK in een toekomstige Nederlandse energievoorziening: Betaalbaar & betrouwbaar? Robert Harmsen ECN Beleidsstudies COGEN Symposium Zeist 22 oktober 2004 Een blik naar de toekomst (1) Four Futures
Nadere informatieDE REKENING VOORBIJ ons energieverbruik voor 85 % onzichtbaar
DE REKENING VOORBIJ ons energieverbruik voor 85 % onzichtbaar Drie scenario s bestaande technologie Netgebonden Infrastructuur: elektriciteit en warmte (gas) Actuele gegevens van 2012 vertaald naar 2035
Nadere informatieNa aardgas komt zonneschijn
Economisch Bureau Na aardgas komt zonneschijn Hans van Cleef, sr. sectoreconoom energie 17 november 2016 @hansvancleef De uitdagende overgang naar een duurzame energievoorziening Mondiaal Europees Nederland
Nadere informatieGeothermie. traditioneel energiebedrijf?
31 maart 2010 T&A Survey Congres Geothermie Duurzame bron voor een traditioneel energiebedrijf? Hugo Buis Agenda Duurzame visie & ambities Waarom kiest Eneco voor Geothermie? Stand van zaken Markten Pro
Nadere informatieDe opkomst van all-electric woningen
De opkomst van all-electric woningen Institute for Business Research Jan Peters Directeur Asset Management Enexis Inhoud Beeld van de toekomst Veranderend energieverbruik bij huishoudens Impact op toekomstige
Nadere informatieWest-Friesland: warmte in transitie. Cor Leguijt, VVRE, 6 april 2017
West-Friesland: warmte in transitie Cor Leguijt, VVRE, 6 april 2017 Inhoud Warmtetransitie, van het aardgas af, hoezo???? Aanpak in het project Uitkomsten regio West-Friesland Eindbeeld (welke oplossing
Nadere informatieDe toekomst van de netten
De toekomst van de netten Speelveld, energieneutrale wijk, rol van smart grids dr. C. (Cor) Leguijt, presentatie Kivi-Niria, 8 okt. 2013 Inhoud de toekomst van de netten Kort: over CE Delft De hoeken van
Nadere informatieDe snelste route naar aardgasvrije wijken
De snelste route naar aardgasvrije wijken Smart Energy NL, 5 juni 2018 Marijke Kellner, Gasunie #2 Energieverbruik: gebouwde omgeving 32% Bron: NEV 2017. Aandeel van sectoren in het bruto eindverbruik
Nadere informatieSlimme Netten. Martijn Bongaerts: - voorzitter Projectgroep Smart Grids Netbeheer Nederland - manager Innovatie, Liander
Slimme Netten Martijn Bongaerts: - voorzitter Projectgroep Smart Grids Netbeheer Nederland - manager Innovatie, Liander Netbeheer Nederland (1) Netbeheer Nederland brancheorganisatie van alle elektriciteit-
Nadere informatieWarmte in de maatschappij. Financiële voor- en nadelen van warmtenetten voor de samenleving
Warmte in de maatschappij Financiële voor- en nadelen van warmtenetten voor de samenleving CE Delft Onafhankelijk onderzoek en advies sinds 1978 Energie, transport en grondstoffen Economische, technische
Nadere informatieMark Frequin. Voormalig Directeur-Generaal Energie en Telecom Ministerie van Economische Zaken
Mark Frequin Voormalig Directeur-Generaal Energie en Telecom Ministerie van Economische Zaken Energiebeleid: van context tot acties. Mark Frequin Rijks Universiteit Groningen Inhoud 1. Context 2. Richting
Nadere informatieDe Energietransitie van de Elektriciteitsproductie
De Energietransitie van de Elektriciteitsproductie door Adriaan Wondergem 6 october 2010 De Energietransitie van de Elektriciteitsproductie van 2008 tot 2050. De kernvragen zijn: Hoe ziet een (bijna) CO2-loze
Nadere informatieEnergieakkoord Kansen voor Warmtepompsystemen
Energieakkoord Kansen voor Warmtepompsystemen Teun Bokhoven Duurzame Energie Koepel 20 november 2013 Inhoud Algemeen het SER Energieakkoord Proces, doelen, borging, hoofdlijnen & pijlers, concrete afspraken
Nadere informatieVeel meer hernieuwbaar hoe managen we dat? Frans Rooijers
Veel meer hernieuwbaar hoe managen we dat? Frans Rooijers Groeiend aandeel hernieuwbaar Doel NL en overige EU-landen: in 2020 14% >> 16% in NL, gemiddeld EU 20% Politieke wensen (regeerakkoord): meer,
Nadere informatieKLIMAATAKKOORD NETBEHEER NEDERLAND 11 JULI 2018
KLIMAATAKKOORD NETBEHEER NEDERLAND 11 JULI 2018 DE OPDRACHT. Meer dan 100 partijen verlagen CO 2 -uitstoot van Nederland met 49% ten opzichte van 1990 via het klimaatakkoord. Maatschappelijke organisaties,
Nadere informatieMANAGEMENT SAMENVATTING ENERGIERAPPORT 2008
MANAGEMENT SAMENVATTING ENERGIERAPPORT 2008 Er is de komende jaren een fundamentele verandering van onze energievoorziening nodig om het hoofd te bieden aan de mondiale uitdagingen op energiegebied: de
Nadere informatieVan Gasbel Naar Waterbel
Van Gasbel Naar Waterbel 11 oktober 2018, Jan-Maarten Elias Huidige klantvragen Unica voor verduurzaming Op gebouwniveau Corporatie -> Hoe kan ik de CO2 reduceren? En de woonlasten laag houden? Sportclub
Nadere informatieProgramma Kas als Energiebron
Programma Kas als Energiebron Co-innovatie in de glastuinbouw KIVI NIRIA jaarcongres 2010 Ir. P. Jan Smits 6 oktober 2010 Inhoud Introductie Kengetallen en energietransitie Convenant Schone en Zuinige
Nadere informatieStartnotitie Energietransitie. November 2018
Startnotitie Energietransitie November 2018 Startnotitie Energietransitie Een klimaatneutrale stad. Dat is wat Rotterdam wil zijn. Een groene en gezonde stad met schone lucht voor iedereen. Met een economie
Nadere informatieDe Warmtewet, gaan we nu echt voor besparing en verduurzaming of hebben we een bureaucratisch monster?
De Warmtewet, gaan we nu echt voor besparing en verduurzaming of hebben we een bureaucratisch monster? Drs ing Teus van Eck Biomassabijeenkomst Bodegraven, 7 mei 2009 Warmte is de grootste post in de
Nadere informatieZaanse Energie Agenda update Zaanstad Beraad d.d. 22 november
Zaanse Energie Agenda update Zaanstad Beraad d.d. 22 november Vanavond centraal Introductie (Dick Emmer): Ontwikkelingen energietransitie Verdieping: Elektriciteit (Stijn van Oeijen) Warmte (Henry Staal)
Nadere informatieGemeente Ede energieneutraal 2050
De gemeente Ede wil uiterlijk in 2050 energieneutraal zijn. Dit betekent dat we alle energie die in onze gemeente wordt gebruikt op een schone (hernieuwbare) manier willen opwekken. Dat doen we het liefst
Nadere informatieRoute naar een aardgasvrije wijk. Marjo Kroese, Procesbegeleider aardgasvrije wijken, Klimaatverbond Nederland
Route naar een aardgasvrije wijk Marjo Kroese, Procesbegeleider aardgasvrije wijken, Klimaatverbond Nederland Waarom aardgasvrij? Klimaat / broeikasproblematiek Groningse aardbevingen Onafhankelijkheid
Nadere informatieHet Energiebeleid van komende jaren. dr.j.a. Vijlbrief DG Energie, Telecom en Markten
Het Energiebeleid van komende jaren dr.j.a. Vijlbrief DG Energie, Telecom en Markten Opbouw Ambities en hoofdlijnen Ontwikkelingen in het energieveld Keuzes van het kabinet Ambitie Regeerakkoord: 1. Minder
Nadere informatieAll-electric voorbij, op weg naar 0 CO 2
All-electric voorbij, op weg naar 0 CO 2 2050 alles duurzaam Ing. Marco J. Bijkerk Manager innovative technologies New Business Development Remeha 24-1-2017 remeha.nl ALL GAS Nul op de meter PV Groen Gas
Nadere informatieEffectieve Innovatie: push & pull. Frans Rooijers - directeur
Effectieve Innovatie: push & pull Frans Rooijers - directeur CE Delft - Onafhankelijk onderzoek en advies sinds 1978 - Energie, transport en grondstoffen - Economische, technische en beleidsmatige expertise
Nadere informatieRoadmap warmtesystemen
Roadmap warmtesystemen ECN-TNO: Marijke Menkveld, Sjaak van Loo, Sigrid Bollwerk, Robert de Boer, Martijn Clarijs TU Delft: Anke Dahlmann Hanzehogeschool Groningen: Klaas Jan Noorman, Kathelijne Bouw,
Nadere informatieGrootschalige introductie van micro wkk systemen. Harm Jeeninga ECN Beleidsstudies
Grootschalige introductie van micro wkk systemen Harm Jeeninga ECN Beleidsstudies jeeninga@ecn.nl Micro wkk een controversieel onderwerp? De discussie rondom het nut van micro wkk wordt niet altijd niet
Nadere informatieKlimaatbeleid gericht op een energietransitie. 11 maart 2016, Ros PBL
Klimaatbeleid gericht op een energietransitie 1 De transitietheorie Landschap RLIadvies Klimaatakkoord Parijs Regime Systeemverandering Niches 2 Broeikasgasemissies: de opgave! Emissies Mton CO2-eq 1990
Nadere informatieDe ontwikkeling van Smart grids. Our common future. Prof.dr.ir. Han Slootweg. 30 september 2016
De ontwikkeling van Smart grids Our common future Prof.dr.ir. Han Slootweg 30 september 2016 Agenda Het energiesysteem Verduurzaming van het energiesysteem De energietransitie Smart Grids 2 Energievoorziening
Nadere informatie6 Pijler 4: Het energietransportnetwerk gereedmaken
6 Pijler 4: Het energietransportnetwerk gereedmaken 6.1 Aanpassingen van de infrastructuur in Nederland De energietransitie kan ingrijpende gevolgen hebben voor vraag en aanbod van energie en voor de netwerken
Nadere informatieStrategische visie Biomassa drs. Marten Hamelink Directie Topsectoren & Industriebeleid
Strategische visie Biomassa 2030 drs. Marten Hamelink Directie Topsectoren & Industriebeleid Waarom deze visie? De uitdaging 2 Naar een circulaire en biobased economie 3 Visie Biomassa 2030 Kernvraag:
Nadere informatieH-vision Blauwe waterstof voor een groene toekomst Alice Krekt, programmadirecteur Deltalinqs Cimate Program
H-vision Blauwe waterstof voor een groene toekomst Alice Krekt, programmadirecteur Deltalinqs Cimate Program 13-12-2018 Steven Lak voorzitter Om 2030 ambitie van broeikasgas emissiereductie te behalen
Nadere informatieShowstoppers & gamechangers Beleid voor gasloze woningen
Showstoppers & gamechangers Beleid voor gasloze woningen Casper Tigchelaar congres all-electric 2-11-2017 Showstoppers en gamechangers Showstoppers 1. Wat is gasloos eigenlijk? 2. Gasloos heeft maatschappelijke
Nadere informatieSmart Grids. Ernst ten Heuvelhof 10-1-2011. Challenge the future. Delft University of Technology
Smart Grids Ernst ten Heuvelhof Smart Grids Twee-richtingsverkeer stroom in laagspanningsnet Real time prijzen stroom zichtbaar voor afnemers Taskforce Smart Grids Ingesteld door Minister van EZ Secretariaat
Nadere informatieKansenstudie Aardgasloos Purmerend
Kansenstudie Aardgasloos Purmerend 6 december 2016 Friso Waagmeester Peter Heijboer Transitie naar aardgasloos 1. Aanleiding en achtergronden 2. De Opgave van Purmerend 3. Scenario-analyses 4. Conclusies
Nadere informatieTKI WINST Warmte Infrastructuur Nederland met verlaagde Systeem Temperatuur
ENERGY TKI WINST Warmte Infrastructuur Nederland met verlaagde Systeem Temperatuur 1 SAFER, SMARTER, GREENER De ambitie voor de Nederlandse gebouwde omgeving 2030 Een 49% CO 2 reductie 3,4Mton minder CO
Nadere informatieSamen maken we Nederland aardgasvrij
Samen maken we Nederland aardgasvrij Martien Visser, Lector Energietransitie & Netwerken Hanzehogeschool, Groningen Donderdag, 28 september, Bakkeveen Achtergrond Klimaatverdrag van Parijs: well below
Nadere informatieIng. Marco J. Bijkerk, Manager innovative technologies Business development Remeha NWE
Ing. Marco J. Bijkerk, Manager innovative technologies Business development Remeha NWE 2050 alles duurzaam CO 2 Brandstof gebruik en CO2 in centraal vermogen 700000 600000 500000 400000 300000 200000 100000
Nadere informatieEnergietransitie = CO 2 -transitie
Energietransitie = CO 2 -transitie MARJOLEIN DIEPERINK VMR 14 JUNI 2017 DE ACTOREN STIP OP DE HORIZON - PARIJSAKKOORD: Een (bijna) CO2-neutrale samenleving in 2050! EEN (BIJNA) CO2-NEUTRALE SAMENLEVING
Nadere informatieEnergietransitie bij Mobiliteit
Energietransitie bij Mobiliteit Aanpak openbaar vervoer in Zuid-Holland Jan Ploeger Presentatie voor Inspiratiedag KPVV 15 oktober 2015 In Zuid-Holland is pas 2,2 % van het energieverbruik duurzaam. Nationale
Nadere informatieDiscussienotitie Denktank Energiemarkt 15 oktober 2014
Aardgas in transitie Discussienotitie Denktank Energiemarkt 15 oktober 2014 Notitie Delft, oktober 2014 Opgesteld door: Frans Rooijers Benno Schepers 1 Aardgas, meest gebruikte brandstof 1.1 Gasgebruik
Nadere informatieToekomstschetsen en organisatievraagstukken
Toekomstschetsen en organisatievraagstukken Samenvatting en bevindingen in #Energiedialoog Verschillen en gemene delers in energiescenario s Besparing oftewel isolatie zorgt voor grote verminderingen in
Nadere informatieEvoluties in het energielandschap. Peter De Pauw
Evoluties in het energielandschap Peter De Pauw Inhoud We consumeren meer energie We produceren zelf elektriciteit We zullen anders consumeren We gebruiken de netten op een andere manier 2 3 december 2015
Nadere informatieTweede Kamer der Staten-Generaal
Tweede Kamer der Staten-Generaal 2 Vergaderjaar 2014 2015 21 501-33 Raad voor Vervoer, Telecommunicatie en Energie Nr. 538 BRIEF VAN DE MINISTER VAN ECONOMISCHE ZAKEN Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer
Nadere informatieENERGIE-INFRASTRUCTUUR IN HET ROTTERDAMSE HAVENGEBIED. Maart 2019
ENERGIE-INFRASTRUCTUUR IN HET ROTTERDAMSE HAVENGEBIED Maart 2019 Inleiding De concentratie van industrie in de Rotterdamse haven is een goede uitgangspositie voor het doen slagen van de energietransitie:
Nadere informatieEnergyNL2050, een serie van 4 bijeenkomsten, Korte uitleg over de bijeenkomsten. KIVI-E/USI energynl2050 UvU 13 /10/16
EnergyNL2050, een serie van 4 bijeenkomsten, 2016-2017 Korte uitleg over de bijeenkomsten KIVI-E/USI energynl2050 UvU 13 /10/16 EnergyNL2050, een serie van 4 bijeenkomsten, 2016-2017 (1) Organisatie: KIVI
Nadere informatieDenktank Vernieuwing Energiemarkt Bijlage 5
Deze notitie valt geheel onder de verantwoordelijkheid van CE Delft. Het bevat de onderwerpen die zijn besproken door de Denktank, maar geeft niet de mening weer van afzonderlijke leden van de Denktank.
Nadere informatieOnderwerp: Routekaart Verduurzaming Stadswarmte Utrecht en Nieuwegein
Postbus 19020, 3001 BA Rotterdam Wethouder van Hooijdonk p/a gemeente Utrecht Postbus 16200 3500 CE Utrecht Rotterdam, 24 november 2016 Kenmerk: W&K/MvdB/20161124 Onderwerp: Routekaart Verduurzaming Stadswarmte
Nadere informatieEfficiEncy Duurzaam. EnErgiEbEsparing. Warmte en koude. KEnnis industrie. energie financiering. instrumenten. GebouwDe omgeving
Warmte en koude Kennis, advies, instrumenten en financiële steun EfficiEncy Duurzaam GebouwDe omgeving energie financiering KEnnis industrie instrumenten EnErgiEbEsparing De Nederlandse overheid streeft
Nadere informatieGijs de Man 12 oktober 2010
Gijs de Man 12 oktober 2010 We werken aan een beter klimaat Doel Stichting Warmtenetwerk: Bevorderen van gebruik van duurzame warmte en koude en hergebruik van restwarmte t via collectieve netten. Aanpak:
Nadere informatieWie betaalt de rekening van de energietransitie?
Wie betaalt de rekening van de energietransitie? Symposium KVGN 17 november 2016 Ron Wit Ron.Wit@eneco.com Overzicht presentatie 1. Ontwikkeling broeikasgassen in Nederland 2. Ontwikkeling integrale kosten
Nadere informaties-gravenland van het gas af? Wat, waar, wanneer en hoe?
s-gravenland van het gas af? Wat, waar, wanneer en hoe? Waarom deze presentatie? Veel media aandacht voor energietransitie Tot 2019 weinig informatie van de gemeente Bewoners vragen zich af wat, waar,
Nadere informatieIllustratie VESTA. energiemodel gebouwde omgeving. Ruud van den Wijngaart Rob Folkert. Workshop energiebesparing gebouwde omgeving 26 mei 2011
Illustratie VESTA energiemodel gebouwde omgeving Ruud van den Wijngaart Rob Folkert 1 Workshop energiebesparing gebouwde omgeving 26 mei 2011 Illustratie VESTA Energiemodel gebouwde omgeving Ruud van den
Nadere informatie