cursus: Mogelijkheden voor hulpvragers in de sociale voorzieningen

cursus: Mogelijkheden voor hulpvragers in de sociale voorzieningen

> Inhoud > Over deze cursus 3 > De Nederlandse verzorgingsstaat 5 > Je weg in de sociale zekerheid 10 > Casussen 15 > Informatie verzamelen met een intake 20 > Reflectie 22 > Theoriebron 1: De Nederlandse verzorgingsstaat 24 > Theoriebron 2: Informatiebronnen over de sociale voorzieningen 26 > Theoriebron 3: Ouderdom, overlijden en kinderen 27 > Theoriebron 4: Werk en inkomen 28 > Theoriebron 5: Ziekte, handicap en preventie 30 > Theoriebron 6: De indeling van ons stelsel van sociale voorzieningen 34 > Werkmodel: Woordenlijst 35 > Werkmodel: Samenwerkingscontract 36 > Werkmodel: Cursusplanning 37 > Werkmodel: Intakegesprek 38 > Beoordelingsformulier 39 Colofon Uitgeverij Edu Actief b.v. Meppel Postbus 1056 7940 KB Meppel Tel.: 0522-235235 Fax: 0522-235222 E-mail: info@edu-actief.nl Internet: www.edu-actief.nl Annyttsje Pruim, ROC Mondriaan en Edu Actief Mogelijkheden voor hulpvragers in de sociale voorzieningen Auteurs Titel Vormgeving Binnenwerk: DBD design/ruurd de Boer, omslag Tekst in Beeld/Hubi de Gast ISBN 978 90 3720 447 6 Copyright 2012 Uitgeverij Edu Actief b.v. Eerste druk/derde oplage Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, microfilm, fotokopie of op welke andere wijze ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. De uitgever heeft ernaar gestreefd de auteursrechten te regelen volgens de wettelijke bepalingen. Degenen die desondanks menen zekere rechten te kunnen doen gelden, kunnen zich alsnog tot de uitgever wenden. Voor zover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikelen 16h t/m 16m Auteurswet 1912 jo. Besluit van 27 november 2002, Stb. 575, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoeding te voldoen aan de Stichting Reprorecht te Hoofddorp (Postbus 3060, 2130 KB) of contact op te nemen met de uitgever voor het treffen van een rechtstreekse regeling in de zin van art. 16l, vijfde lid, Auteurswet 1912.

> Over deze cursus In deze cursus maak je kennis met de beginselen van onze verzorgingsstaat. Onze verzorgingsstaat is mooi, maar ook ingewikkeld. Gelukkig zijn er professionals, zoals de SMD'ers, die de burgers wegwijs kunnen maken. Doelstellingen Je kunt de belangrijkste regelgeving en wetten uit ons sociale stelsel noemen. Je kunt benoemen volgens welke indeling je een cliënt snel bij de juiste wet kunt brengen. Je kunt aangeven hoe ons sociale stelsel is veranderd en zal blijven veranderen. Je kunt op basis van informatie van een cliënt een advies geven over de te nemen stappen in de richting van ons sociale stelsel. Je bent in staat om een intakegesprek goed voor te bereiden. Je kunt aangeven waarom het voor een SMD'er belangrijk is om de ontwikkelingen op het gebied van sociale regelgeving te blijven volgen. Beoordeling Je wordt op verschillende punten beoordeeld. De complete beoordelingslijst vind je achter in dit boek. Belangrijke punten bij de beoordeling zijn: actieve deelname aan de lessen nette uitwerking van de opdrachten een nette en overzichtelijke Wegwijzer sociale voorzieningen afronding van de processtappen van het beroepsproduct. Taal Taal Taal Taal Neem dit project door en onderstreep de woorden die je niet kent. Neem deze woorden over in je woordenlijst en zet de betekenis erbij. Nieuwe, onbekende woorden die je tegenkomt tijdens dit project voeg je toe aan de woordenlijst. Na afloop van de cursus neem je dit overzicht op in je taalportfolio. Werkmodel: Woordenlijst Uitgeverij Edu Actief b.v. 3

Beroepsproduct: Wegwijzer Dit beroepsproduct inleveren voor: Je werkt voor de SMO (Stichting Maatschappelijke Ondersteuning) in je stad. Jullie krijgen vaak vragen over sociale voorzieningen. Daarom besluit je om een overzichtelijke Wegwijzer sociale voorzieningen te maken. Processtappen Maak een planning en het samenwerkingscontract. Bedenk welke vijftien regels en wetten je wilt opnemen in de Wegwijzer sociale voorzieningen. Omschrijf per wet de volgende onderdelen: voor wie, een omschrijving, bijzonderheden, voorwaarden, een voorbeeld, uitvoerende instantie en aanvraagprocedure. Deel de wet- en regelgeving in overzichtelijke categorieën in. Bedenk een paar tips voor lezers die meer informatie willen. Je hebt nu alle informatie. Maak een ontwerp voor de Wegwijzer sociale voorzieningen. Voer je ontwerp uit. Werkmodel: Cursusplanning Werkmodel: Samenwerkingscontract Laat elke processtap goedkeuren door je docent/begeleider voordat je verdergaat met de volgende processtap. Eisen beroepsproduct De wegwijzer bevat minimaal vijftien verschillende wetten en regels uit ons sociale stelsel. Per wet is aangegeven: voor wie, een omschrijving, bijzonderheden, voorwaarden en een voorbeeld. Per wet is ook aangegeven wie de uitvoerende instantie is en hoe je een aanvraag moet doen. De wet- en regelgeving is ingedeeld in overzichtelijke categorieën. De wegwijzer geeft ook een paar tips voor als je meer wilt weten. 4 Mogelijkheden voor hulpvragers in de sociale voorzieningen

> De Nederlandse verzorgingsstaat Doelstellingen Je kunt omschrijven wat wordt bedoeld met de term 'verzorgingsstaat'. Je kunt beschrijven hoe mensen vóór 1945 in hun oude dag moesten voorzien. Je kunt beschrijven hoe mensen vóór 1870 hun medische zorg moesten regelen. Je kunt de belangrijkste ontwikkelingen in onze verzorgingsstaat vanaf 1870 aangeven. Je kunt de belangrijkste discussiepunten van de huidige verzorgingsstaat aangeven. Ons land is een verzorgingsstaat. Onze overheid kent allerlei regelgevingen, subsidies en verzekeringen die de bewoners helpen om economisch en sociaal op de been te blijven. Zo is er de AOW voor als je op je 65 e niet meer hoeft te werken en de kinderbijslag om ouders met opgroeiende kinderen te ondersteunen in de kosten die een gezin met zich meebrengt. Dat is echter niet altijd zo geweest en zal ook niet altijd op dezelfde manier blijven bestaan. De vele regels van onze verzorgingsstaat maken het voor cliënten soms ingewikkeld om op de juiste manier gebruik te maken van de mogelijkheden. Als SMD'er kun je een belangrijke wegwijzer zijn voor je cliënten. Maar je moet er dan wel het nodige van weten. Theoriebron 1: De Nederlandse verzorgingsstaat Filmpje over de verzorgingsstaat op www.factor-e.nl Opdracht 1: Het is 1850 Stel je voor dat je in 1850 leeft. Je wordt ziek en kunt niet werken. Waar kun je hulp halen om te eten? Welk deel van de Nederlandse bevolking leeft in 1850 in armoede? Als je wilt studeren, hoe betaal je dat? Opdracht 2: Belangrijke wetten Surf naar www.schooltv.nl/beeldbank/. Zoek vervolgens op AOW en kies voor AOW in Nederland en bekijk het filmpje. Filmpje over de AOW: op www.factor-e.nl Noem drie belangrijke wetten uit ons stelsel van sociale voorzieningen. Waarmee worden al deze voorzieningen betaald? Uitgeverij Edu Actief b.v. 5

Opdracht 3: Ontstaan van de verzorgingsstaat Geef op de invullijnen aan om welke voorziening of wet het gaat. Je kunt kiezen uit: AKW, AOW, Ziektekostenverzekering/Ziekenfonds, AWBZ, Ziektewet, Studiefinanciering. 2000 Ouders van thuiswonende kinderen ontvangen geld. 1950 Je wordt opgenomen in een psychiatrisch ziekenhuis. De huisarts schrijf je medicijnen voor. 1900 Bij ziekte heb je recht op een uitkering of doorbetaling van loon. 1850 Als je wilt studeren krijg je hier geld voor. Vanaf je 65 e krijg je geld voor levensonderhoud van de overheid. 1800 6 Mogelijkheden voor hulpvragers in de sociale voorzieningen

Opdracht 4: Verschillen in Europa Geef aan welke omschrijving bij welk land of welke groep van landen hoort. Trek een lijn die de hokjes links verbindt met de bijbehorende hokjes rechts. Veel zorg- en hulpverleningsinstanties zijn in commerciële handen. Nederland, Duitsland, België Veel vrouwen werken en er wordt veel betaald aan belastingen voor sociale voorzieningen. Er is veel verzorging door de staat. Groot-Brittannië Er is een lage sociale zekerheid. De pensioenen zijn wel goed geregeld. Scandinavische landen: Zweden, Noorwegen, Denemarken De verzorgingsstaat bestaat nog wel, maar neemt iets af. Zuid-Europese landen: Spanje, Portugal, Italië Uitgeverij Edu Actief b.v. 7

Opdracht 5: Verzorgingsstaat Leg uit wat wordt bedoeld met de verzorgingsstaat. Opdracht 6: Verandering van de verzorgingsstaat Vanaf de jaren tachtig werd duidelijk dat de verzorgingsstaat niet op die manier kon worden gehandhaafd. Geef twee redenen. Opdracht 7: Voor- en nadelen Voer een debat met je klasgenoten over de voor- en nadelen van de verzorgingsstaat. De klas wordt in twee groepen verdeeld. De ene groep is voorstander van de verzorgingsstaat, de andere helft tegenstander. Filmpje verzorgingsstaat: zie www.factor-e.nl Als voorbereiding bedenk je argumenten voor en argumenten tegen de verzorgingsstaat. Surf naar www.schooltv.nl/beeldbank/. Zoek op verzorgingsstaat. Klik vervolgens op Kenmerken van de verzorgingsstaat. Bekijk het filmpje over de verzorgingsstaat. Argumenten voor de verzorgingsstaat: 8 Mogelijkheden voor hulpvragers in de sociale voorzieningen

Argumenten tegen de verzorgingsstaat: Opdracht 8: De WMO Wat betekent WMO? Leg uit dat de WMO uitgaat van een andere manier van kijken naar de ondersteuning vanuit de overheid. Opdracht 9: De SMD'er moet alert blijven Als SMD'er moet je in de uitoefening van je beroep de wet- en regelgeving goed blijven volgen. Je kunt niet volstaan met de kennis die je op school leert. Leg uit dat je als SMD'er de wet- en regelgeving altijd nauwgezet moet blijven volgen. Op welke manier blijf je als beroepsbeoefenaar op de hoogte van wijzigingen in het sociale stelsel? Uitgeverij Edu Actief b.v. 9

> Theoriebron 1: De Nederlandse verzorgingsstaat Geschiedenis Voor 1870 had Nederland wel al een overheid, maar deze had maar zeer beperkte taken. Vooral het voorkomen en bestraffen van diefstal en het voorkomen van vernieling van eigendommen en van aanslagen op personen waren de taken. In afgesloten, lokale gemeenschappen werden onderling afspraken gemaakt over hoe men met elkaar wilde samenleven, hoe bezit werd verdeeld en of er voor armen werd gezorgd. Gemiddeld leefde een kwart van de bevolking in armoede. De schatting is dat 20% van alle mensen dagelijks honger leed. Er waren particuliere initiatieven om mensen te helpen op het gebied van onderwijs, verpleging, onderdak en eten en drinken. In de steden waren er door het stadsbestuur ingestelde armhuizen, waar arme mensen verplicht te werk werden gesteld. Vanouds deden de kerken aan liefdadigheid, maar wel onder de voorwaarde dat men zich moest bekeren tot het geloof. Na 1870 begon de industrie aan haar opmars. Arme mensen konden niet langer worden genegeerd, want ze waren nodig als sterke arbeidskrachten in de fabrieken. Arme mensen werden zichtbaarder omdat mensen in grotere verbanden met elkaar gingen leven in de steden en daardoor hele stadswijken ontstonden waar iedereen onder de armoedegrens leefde. De arbeiders gingen zich steeds beter verweren. Er ontstonden vakbonden en er werden rechten vastgelegd. De arbeiders moesten goed geschoold en gezond zijn, dus er ontstonden een Leerplichtwet, een sociale verzekering bij werkloosheid en ziekenhuizen van de overheid. In diezelfde jaren ontstond de behoefte om arme mensen te leren op eigen benen te staan en fatsoenlijk te leven. De gegoede burgers bepaalden daarbij wat fatsoenlijk was en waaraan armere mensen moesten voldoen. Het beroep van maatschappelijk werker ontstond, en ook de eerste opbouwwerkorganisaties ontstonden. Beide beroepsgroepen zetten zich in om de levensstandaard van het land te verhogen. De beroepskrachten, betaald door de overheid, gaven begeleiding, controleerden of de afspraken werden nagekomen en trokken de steun in als mensen het niet goed genoeg deden. Na 1945 werd de verzorgingsstaat pas echt gebouwd. De Algemene Ouderdomswet (AOW) en de Bijstandswet werden geregeld. Het recht op kinderbijslag ontstond en de Algemene Weduwen- en Wezenwet (AWW). Sociale rechten werden vastgelegd in de Grondwet. Er kwamen steeds meer door de overheid betaalde hulpverlenende instanties die mensen wezen op hun rechten op hulp en bijstand. Mensen zonder werk, met schulden, met een handicap of zonder familie waren niet langer afhankelijk van de goedheid van anderen, maar kregen recht op een inkomen en hulp. Hieraan lag niet alleen maar een groeiend sociaal besef ten grondslag. Er was een grote oorlog geweest die veel verwoestingen had aangericht. Ook was er angst voor fascisme en communisme ontstaan door de Tweede Wereldoorlog. De Nederlandse overheid wilde tevreden mensen die voor democratie zouden kiezen en hard wilden werken om het land weer op te bouwen. Door te zorgen voor een sociaal netwerk zouden mensen niet in opstand komen en zouden ze meewerken. 24 Mogelijkheden voor hulpvragers in de sociale voorzieningen

Problemen met de verzorgingsstaat Vanaf 1970 begon het systeem van 'verzorging van de wieg tot het graf' problemen te krijgen. 1. Door een crisis was er veel werkloosheid. De kosten voor de Werkloosheidswet waren bijna niet meer te betalen. 2. Veel mensen werden gemakkelijk arbeidsongeschikt verklaard. Als er bijvoorbeeld geen werk meer was, werden mensen veel eerder afgekeurd vanwege bijvoorbeeld de rug dan anders. Hierdoor moesten veel mensen een uitkering krijgen als arbeidsongeschikte. 3. Soms leverde een uitkering meer op dan een baan. Mensen leerden het systeem te misbruiken en te frauderen. 4. Het systeem werd erg ingewikkeld. Sommige mensen vonden in het doolhof van de vele wetten de weg niet meer. Het systeem werd te duur en werd steeds moeilijker goed uit te voeren. 5. Doordat mensen steeds ouder werden, kregen ze langer een AOW-uitkering. Aan de andere kant nam het aantal jongeren af. Deze vergrijzing werd erg duur. Nu Vanaf de jaren negentig wordt geprobeerd de wet- en regelgeving te vereenvoudigen, de burgers meer eigen verantwoordelijkheid te geven voor hun inkomen en verzorging en geld te besparen door wetten voor minder mensen toegankelijk te maken. De veranderingen zijn vooral zichtbaar geworden in de Wet maatschappelijke ondersteuning (WMO). Deze wet verving de Welzijnswet, de Wet voorzieningen gehandicapten en delen van de Algemene Wet Bijzondere Zorg (AWBZ). In de Welzijnswet stond dat alle mensen recht hebben om hun positie in de samenleving te verbeteren en recht hebben op zelfredzaamheid en zich wel bevinden in de samenleving. De Wet maatschappelijke ondersteuning benadrukt de eigen verantwoordelijkheid van de burgers om zorg voor elkaar te hebben en een volwaardig burger te zijn. De WMO heeft gezorgd voor een omslag in het denken over zorg, hulp, welzijn en steun aan behoeftigen. Iedere Nederlander moet voor zichzelf kunnen zorgen en voor zichzelf kunnen opkomen. Iedere Nederlander wordt geacht keuzes te kunnen maken over wat goed is voor zijn gezondheid en welzijn. Ook wordt iedere burger geacht zijn best te doen zijn steentje bij te dragen aan de Nederlandse maatschappij. Andere landen In de landen van de Europese Unie zijn er grote verschillen in sociale zekerheid. Het Scandinavische model voorziet in veel verzorging door de staat, maar in Zuid-Europese landen wordt verzorging en welzijn voornamelijk in de eigen familie geregeld. In Groot- Brittannië zijn zorg- en hulpverleningsinstanties niet van de overheid, maar in commerciële handen. De toekomst van de verzorgingsstaat In Nederland is nog steeds sprake van een verzorgingsstaat, al is het recht op zorg, hulp en welzijn wel afgenomen. Het is de vraag of en hoelang de kosten die nodig zijn om mensen hulp, zorg en welzijn te bieden nog te betalen zijn nu de bevolking vergrijst en mensen steeds ouder worden. Ziekenhuizen, maar ook woningcorporaties en welzijns- en zorginstellingen, hebben steeds meer moeite om de begroting rond te krijgen en willen minder afhankelijk zijn van overheidsgeld. Het lijkt erop dat mensen in de toekomst minder kunnen rekenen op vanzelfsprekende verzorging van de wieg tot het graf. Uitgeverij Edu Actief b.v. 25

> Beoordelingsformulier Naam deelnemer: Namen groepsleden: Groep: Docent: Blok/periode: Cursus: Onderwerp: Product Criteria Voldoende Onvoldoende Beroepsproduct: Wegwijzer Processtappen planning en samenwerkingscontract vijftien regels en wetten omschrijving onderdelen indeling van de wetten en de regels tips ontwerp uitvoering. Wegwijzer/algemeen ziet er verzorgd uit sluit aan bij de doelgroep ziet er uitdagend/aantrekkelijk uit het taalgebruik is correct. Wegwijzer/Inhoudelijk er komen vijftien wetten en regels aan de orde per wet is aangegeven voor wie per wet een omschrijving per wet bijzonderheden per wet een voorbeeld per wet de uitvoerende instantie per wet hoe je deze aanvraagt de wegwijzer was op tijd af. Actieve deelname in de les De student was voldoende aanwezig. De student leverde een positieve bijdrage in zijn groepje. De student leverde een actieve bijdrage in de les. Uitgeverij Edu Actief b.v. 39

Product Criteria Voldoende Onvoldoende Opdrachten De opdrachten voor de cursus zijn goed en netjes uitgewerkt. De eigen evaluatie is ingevuld en besproken. Mondeling en schriftelijk taalgebruik Mondeling taalgebruik Schriftelijk taalgebruik De teksten zijn in correct Nederlands geschreven. Overige Eindbeoordeling Onvoldoende Voldoende Goed > Datum:... Paraaf docent: Paraaf deelnemer:...... 40 Mogelijkheden voor hulpvragers in de sociale voorzieningen