Module Voeding basis varkens De CO 2 -voetafdruk van dit drukwerk is berekend met ClimateCalc en gecompenseerd bij: treesforall.nl www.climatecalc.eu Cert. no. CC-000057/NL
Colofon Auteur Jolanda Holleman, Windkracht 10 - Groen onderwijsmateriaal Co-auteur Afke Zandvliet, Nordwin College, Leeuwarden Redactie Brigitte Meinen, Tekstbureau RoMein Beeld Ontwikkelcentrum Resonans Brigitte Kok, AOC Oost, Doetinchem Het Ontwikkelcentrum heeft ernaar gestreefd de auteursrechten te regelen volgens de wettelijke bepalingen. Bent u desondanks van mening dat we u hebben benadeeld, dan kunt u contact met ons opnemen. Eerste druk, 2016 2016 Ontwikkelcentrum, Nederland Email: info@ontwikkelcentrum.nl Internet: www.ontwikkelcentrum.nl Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opname of op enig andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van het Ontwikkelcentrum.
Inhoudsopgave Inleiding 4 1 Verteringsprocessen bij het varken 5 1.1 Oriëntatie 5 1.2 Verteringsstelsel 5 1.3 Darmgezondheid 11 1.4 Verteerbaarheid van het voer 14 1.5 Voer, vezels en welzijn 16 1.6 Opdrachten 18 2 Voedermiddelen basis 21 2.1 Oriëntatie 21 2.2 Analyse van een voedermiddel 21 2.3 De waarde van water 23 2.4 Voederwaarde in de droge stof 27 2.5 Opdrachten 29 3 Voederwaardering 33 3.1 Oriëntatie 33 3.2 Voerschema s 33 3.3 Energie en energiewaardering (EW) 37 3.4 Eiwitten en aminozuren 40 3.5 Mineralen 43 3.6 Vitamines 45 3.7 Voeradditieven 48 3.8 Opdrachten 52 Begrippenlijst 55 3
Inleiding Kwalificatiedossier Agro productie, handel en technologie De inhoud van de module Voeding basis varkens is onderdeel van een serie modulen voor het kwalificatiedossier Agro productie, handel en technologie (veehouderij). Meer in het bijzonder sluit de inhoud van deze module aan bij de Profieldelen Kerntaak 1 Verzorgen productie en veehouderij (P8-K1 en P12-K1) van dit kwalificatiedossier. Voeding basis Een veehouder wil gezonde varkens die optimaal groeien. Een voorwaarde voor optimale groei is dat varkens hun voer goed verteren. Daarvoor is een sterk ontwikkeld maag-darmstelsel nodig. Maar ook de samenstelling van het voer en de grondstoffenkeuze zijn daarbij van belang. Om een goed varkensvoer te kunnen samenstellen moet je kennis hebben van de bouw en werking van het verteringsstelsel van het varken. Verder moet je weten welke voedermiddelen er zijn, wat de effecten van die voedermiddelen zijn, uit welke bestanddelen een voedermiddel is opgebouwd en welke functies die bestanddelen vervullen in het lichaam van het varken. Hoofdstukken 1 tot en met 3 De module Voeding basis varkens bestaat uit drie hoofdstukken. Elk hoofdstuk heeft een oriëntatie en opdrachten. Het eerste hoofdstuk, Verteringsprocessen bij het varken, gaat over het verteringsstelsel van een varken. Het behandelt ook de voeraspecten die invloed hebben op de passagesnelheid en de vertering. Er wordt toegelicht waarom een goede darmgezondheid belangrijk is en hoe je dit kunt bereiken. Tot slot wordt uitgelegd wat de relatie is tussen goed voeren en dierenwelzijn.het tweede hoofdstuk, Voedermiddelen basis, gaat over hoe je de samenstelling van een voedermiddel kunt analyseren en wat de functie van water en droge stof is in een voedermiddel. Ook leer je in dit hoofdstuk rekenen met gehaltes in het voedermiddel.in het derde hoofdstuk, Voederwaardering, leer je over het opstellen van een voerschema en het belang van voerschema s. Maar ook over de bestanddelen waaruit een voedermiddel is opgebouwd en de functie en de voederwaarde van die bestanddelen. Aan bod komen de onderwerpen: energie, energiewaarde, vetten, eiwitten, mineralen, vitamines en voeradditieven. Veel leerplezier! De auteurs De digitale opdrachten, bronnen en hulpmiddelen, die herkenbaar zijn aan het computersymbool, kun je vinden op http://ontwikkelcentrum.nl/kenniskiem 4
1 Verteringsprocessen bij het varken 1.1 Oriëntatie Een veehouder wil gezonde varkens die optimaal groeien. Een voorwaarde voor optimale groei is dat varkens hun voer goed kunnen verteren. Daarvoor is een sterk ontwikkeld maag-darmstelsel nodig. Ook de samenstelling van het voer en de grondstoffenkeuze zijn daarbij van belang. Ze hebben invloed op de passagesnelheid en daarmee op de vertering. Om een goed varkensvoer te kunnen samenstellen dat positief werkt op de vertering moet je kennis hebben van de effecten van voersoorten en van de bouw en werking van het verteringsstelsel van het varken. Afb. 1.1 Hoe verloopt de vertering bij deze jonge biggen? 1.2 Verteringsstelsel Voor een goede groei, ontwikkeling en productie is het belangrijk dat varkens hun voer optimaal verteren. Daarvoor hebben ze een goed ontwikkeld spijsverteringsstelsel nodig. Een goed begrip van de bouw van het spijsverteringsstelsel is van nut bij het maken van juiste keuzes bij het voeren en het begrijpen van stofwisselingsziekten. Anatomie van het maag-darmstelsel Het spijsverteringsstelsel, ook wel maag-darmstelsel genoemd, zorgt ervoor dat het voedsel mechanisch en chemisch verwerkt wordt tot uiteindelijk kleine opneembare voedingsstoffen. De mechanische verwerking wordt gedaan door het kauwen en de (darm)peristaltiek. De chemische verwerking wordt gedaan door verschillende enzymen van de spijsverteringsorganen. De voedingsstoffen kunnen in de bloedbaan opgenomen worden en door het varken benut worden. Dit proces noem je stofwisseling. Verteringsprocessen bij het varken 5
Het maag-darmstelsel van het varken is opgebouwd uit de volgende onderdelen: 1. mondholte met gebit en tong 2. slokdarm 3. maag 4. dunne darm 5. blinde darm 6. dikke darm 7. endeldarm 8. blaas Afb. 1.2 De onderdelen van het maag-darmstelsel van het varken De mond Een varken heeft een grote mondopening, doordat de mondhoeken ver naar achteren liggen. De bovenlip is kort en dik. Naar boven gaat deze over in de wroetschijf. De wroetschijf is gemaakt van kraakbeen. Met de wroetschijf kan een varken wortels en insecten in de grond opsporen door te wroeten. Daarbij is de reuk ook belangrijk. De onderlip is smal en loopt uit in een punt. De onderlip wordt gebruikt om het voer in de bek te werken. Afb. 1.3 De wroetschijf en de onderlip van het varken 6 Verteringsprocessen bij het varken